Мухторият [Abdurauf Fitrat]

Мухторият [Abdurauf Fitrat]
Мухторият [Abdurauf Fitrat]
Туркистон мухторияти... Темур хоқонининг чин болалари ёнинда, туркистоннинг тубчак турклари орасинда, мундан ўғурли[1], мундан муқаддас, мундан суюнчли бир сўзни борлиғига ишонмайман.
Туркистон туркининг қонини қайнатғучи, имонини юксалтгучи бир қувват бор эса, ёлғуз шу сўзда бордир: Туркистон мухторияти.
Элли(к) йилдан бери эзилдик, таҳқир этилдик, қўлимиз боғланди, тилимиз кесилди, оғзимиз қопланди, еримиз босилди, молимиз таланди, шарафимиз юмурулди, номусимиз ғасб қияинди, ҳуқуқимизға тажовузлар бўлди, инсонлигимиз оёқлар остига олинди, тўзимли турдик, сабр этдик.
Кучга таянган ҳар буйруғга бўйинсундик, бутун борлиғимизни қўлдан бердик. Ёлғиз бир фикрни бермадик, яшрун турдик, эмгакларимизға ўраб сақладик: Туркистон мухторияти!
Маҳкама эшикларидан йиғлаб қайтғанда, ёруқсиз турмаларда ётғанда, йиртғучи жандармнинг тепгуси билан йиқилғанда, юртларимиз ёндурулғанда, диндошларимиз осилғанда онгимиз йўқолди, миямиз бузилди, кўзимиз ёғдусиз қолди, бирор нарсани кўролмадик. Шул чоғда, тушкун руҳимизни кўтармак учун шул қоп-қоронғу дунёнинг узоқ бир еринда ойдин бир юлдуз ялқиллаб тура(р) эди. Бирор нарсага ўтмаган кўзимиз шуни кўрар эди. Ул нима эди? Туркистон мухторияти!
Биз аниқ била(р) эдикким, золим Николай ҳукумати қанча яшарса яшасун, адолат ошиқи бўлған... рус демократияси, ҳақға таянган бир инқилоб, ҳар миллатнинг ўз ҳақларини қайтарур.
Инқилоб бўлди. Русиянинг «қўшма халқ жумҳурияти» усули билан[2] идора этилури жарланди. Шул эълон узра ясалган Украина, татар ва бошқа миллатлар мухториятлари тасдиқ этилди. Қўнуқ[3] Туркистонники эди. Туркистоннинг тарихий хонбалиқлариндан иккинчиси бўлған Хўқанд шаҳринда тўпланған Туркистон қурултойи 27 нўябрнинг «миллий лайлатурқадримиз бўлған» ярим кечасинда Туркистон мухториятини эълон қилди.
Лекин шуниси борким, бир миллатнинг мухторияти ёлғуз бир съезднинг эълони билан тамом бўлмас. Мухториятни олмоқ ва сақламоқ керакдир. Съезд ўз ишини қилди. Қолғанлари бутун миллатнинг вазифасидир. Мухториятни сақламоқ учун куч лозим. Мухториятни бажармоқ учун ақча керақдир. Буларни миллат ҳозир қилсун.

(«Ҳуррият», 1917 йил, 5 декабр).
Мақола «Фан ва турмуш»нинг 1990 йил, 10-сонида (30-31-бетлар) қайта нашр қилинган нашрга тайёрловчи Ш. Турдиев.


↑ ўғурли - ҳайбатли, буюк.

↑ «қўшма халқ жумҳурияти» усули - Русиянинг федератсия асосидаги бошқарилуви назарда тутилади. Дастлаб, бошқа республикалар иттифокдош жумҳуриятлар бўлиб эмас, балки Русия ҳудудидаги мухтор (автоном) жумҳуриятлар бўлиб бирлашганлар.

↑ қўнуқ - навбат, гал.
Mualifning boshqa asaralari
1 Angliz va Turkiston [Abdurauf Fitrat] 601
2 Англиз ва Туркистон [Abdurauf Fitrat] 570
3 Buxoro ulamosi [Abdurauf Fitrat] 623
4 Buxoro vaziri Nasrullohbey parvonac... [Abdurauf Fitrat] 592
5 Buxoroda inqilob [Abdurauf Fitrat] 547
6 Buxoroning holi [Abdurauf Fitrat] 557
7 Бухоро вазири Насруллоҳбей парвонач... [Abdurauf Fitrat] 528
8 Бухоро уламоси [Abdurauf Fitrat] 522
9 Бухорода инқилоб [Abdurauf Fitrat] 558
10 Бухоронинг ҳоли [Abdurauf Fitrat] 534
11 Johilona taassubgʻa misol [Abdurauf Fitrat] 601
12 Жоҳилона таассубға мисол [Abdurauf Fitrat] 555
13 Musulmon sevgisi (hikoyat) [Abdurauf Fitrat] 867
14 Musulmonlar, gʻofil qolmang! [Abdurauf Fitrat] 670
15 Muxtasar Islom tarixi [Abdurauf Fitrat] 1258
16 Muxtoriyat [Abdurauf Fitrat] 564
17 Мусулмон севгиси (ҳикоят) [Abdurauf Fitrat] 569
18 Мусулмонлар, ғофил қолманг! [Abdurauf Fitrat] 532
19 Мухтасар Ислом тарихи [Abdurauf Fitrat] 625
20 Publitsistik asarlar [Abdurauf Fitrat] 1548
21 Публицистик асарлар [Abdurauf Fitrat] 690
22 Siyosiy hollar [Abdurauf Fitrat] 581
23 Сиёсий ҳоллар [Abdurauf Fitrat] 521
24 Turkistonda ruslar [Abdurauf Fitrat] 746
25 Туркистонда руслар [Abdurauf Fitrat] 524
26 Yopishmagan gajjaklar [Abdurauf Fitrat] 1368
27 Ёпишмаган гажжаклар [Abdurauf Fitrat] 526
28 Yurt qaygʻusi [Abdurauf Fitrat] 2240
29 Yurt qaygʻusi (ona bilan oʻgʻil) [Abdurauf Fitrat] 731
30 Юрт қайғуси [Abdurauf Fitrat] 605
31 Юрт қайғуси (она билан ўғил) [Abdurauf Fitrat] 538
32 Sharq siyosati [Abdurauf Fitrat] 633
33 «Shoʻroyi islomiya»ning xatosi [Abdurauf Fitrat] 851
34 «Шўройи исломия»нинг хатоси [Abdurauf Fitrat] 534
35 Шарқ сиёсати [Abdurauf Fitrat] 569
Tavsiya qilamiz
Яндекс.Метрика