Birovning umri (hikoya) [Usmon Azim]

Birovning umri (hikoya) [Usmon Azim]

Chaganada gʻaroyib odamlar koʻp. Ammo Panji polvon gʻaroyiblarning ham gʻaroyibi. Masalan, bayramlarda markazdagi yagona koʻchadan qulfu yashil kiyinib, alvon tugʻlar koʻtargancha, jamoa-jamoaga boʻlinib, askarlarga xos saflarga tizilgan baxtiyor namoyishchilarning xurram kayfiyatlariga mos tushmagan ishlar qiladi. Ya’ni, taxtadan muvaqqat yasalgan minbarda Moskvadagi rahbarlarga taqlid qilib, qaddini gʻoz tutganicha, dolzarb shiorlarni sidqidildan hayqirib oʻtayotgan odamlarga shlyapasini viqor bilan silkitayotgan rayqoʻm kotibining naq qarshisiga — koʻchaning narigi betiga turib oladi-da, oʻzicha oʻylagan xayrli ishini bajarishga kirishadi. — Pulini sandiqda chiritayotgan Chagananing boylari! Topganini koʻchaga sochadigan mardu maydon hotamtoylar! Choʻntagidagi pulni xotinidan ham yaxshi koʻradigan aziz qurimsoqlar! Boshimizda soyabon boʻlib turgan rayqoʻmu ijroqoʻmning xalqparvar xodimlari! Bilib qoʻyinglar, besh barmoq teng emas! Siz bayramda kayfu safo etayapsiz, ammo kimningdir uyida noni ham yoʻq. Siz bayroq koʻtarib, hayqirib yuribsiz — kimdir qiziga kalish ham olib berolmaydi. Saxovatli boʻlinglar! Himmat koʻrsatinglar! Hamma topganicha... Mana, Panji polvondan ikki yuz soʻm!.. U qoʻlidagi ikkita yuz soʻmlikni boshi uzra koʻz-koʻz qiladida, soʻng qoʻlidagi qizil alvonga oʻralgan qutichaning tirqishiga tiqadi. Namoyishchilarning mustahkam safida parokandalik paydo boʻladi, kimdir angrayib toʻxtaydi, kimdir unga uriladi, kimningdir oyogʻini kimdir bosadi, kimningdir tuflisi tushib qoladi, u tuflisini topgani saflarni yorib orqaga harajat qiladi... Qatorlar buziladi, shiorlar besaranjom qalqiydi, qizil bayroq rayqoʻm kotibining yuragiga qoʻrqinch solib, tahlikali egiladi. Ammo kotib, har qanday vaziyatda ham oʻzini yoʻqotib qoʻymaydigan davlat kishilariga xos bamaylixotirlik bilan mehnatkash xalqni qutlashda davom etadi — faqat endi shlyapasini instruktor Mingtoʻraevga tutqazadi, shlyapasiz qoʻli bir qanot qushning qanotiday havoda ajabtovur manzara yasab silkinadi. Polvonning chaqiriqlari esa avjga chiqadi. Aralash-quralashgan namoyish uyalinqirab oqishda davom etadi. — Chaganada saxovat nima qilsin!—hayqiradi Panji polvon. Uning keng koʻkragidan zavq bilan otilib chiqayotgan zabardast ovozi mikrofonda oʻzicha nimalarnidir sayrayotgan madaniyat boʻlimi boshligʻi Salomatovning ovozchasini namoyishchilarning qulogʻiga yetkazmasdan, havodayoq parchalab tashlaydi. — O’taveringlar!.. O’taveringlar! Baribir Chaganani xasislarning yurtiga aylanti-rib qoʻyolmaysizlar! Panji Polvon oʻlmagan ekan... Endi odamlar chidab turolmaydi. Birinchi boʻlib Furqatov domla Polvon tarafga yuradi. Liboslari toza — xuddi hozir Parijdan kelganday. Yurishida me’yordan oshiqroq viqor bor. Furqatov allaqanday ta’zimga oʻxshash harakat bilan Polvonning ehson qutisiga qoʻl choʻzadi. Ammo bu chaganashumul voqeaning tashkilotchisi domlaning xayru sadaqasini butun koʻchaga e’lon qilmasa koʻngli tinchimaydi. — Odamlar! Koʻrib qoʻyinglar! Furqatov domladan yigirma besh soʻm!.. Puldorlarni oʻldirdingiz! Yashang, domla! Domla ta’zimga oʻxshagan harakatini yana viqor bilan bajo etadi-da, shiorlaru tugʻlarini koʻtargancha sochilib qolgan jamoasiga qoʻshiladi. Endi Panji Polvonning oʻyib-oʻyib olayotgan masxarali hayqiriqlariga chaganaliklar chidab turolmaydilar. Odamlar Polvonning qutisini toʻldirishga, bu atrofda birorta ham bechora qoldirmaslikka qat’iy bel bogʻlashadi: birin-ketin namoyishdan uzilib chiqa boshlaydilar... — Hasan sartaroshdan besh soʻm! Umar gazchidan uch soʻm! Doʻxtirdan oʻn besh soʻm... Polvon xasislik zanjirlaridan ozod boʻlgan hamshaharlarining ismu shariflariyu, laqablarini ilhom bilan jaranglatib turaveradi. Uning atrofida odamlar borgan sari koʻpayayotganini koʻrib turgan rayqoʻm kotibi soʻnggi chorani qoʻllashdan boshqa iloj qolmaganini dono rahbarlarga xos hushyorlik bilan payqaydi. U milisa boshligʻini chaqirib, Polvonni koʻchadan badargʻa etmoqni buyuradi, deb oʻylagan oʻquvchilar xuddi shu yerda katta xatoga yoʻl qoʻyadilar. Chunki, Chagana milisasining jami jangovar tarkibi ham Panji Polvonday davralarni boylagan nomdorga bas kelolmasligini kotib yaxshi biladi. Yana... Kotib boʻla turib el-yurt oldida xasislik qilish sal... uyatlimi-ey! Kotib choʻntagini kovlashtirib, instruktor Mingtoʻraevga nimanidir choʻzganini hamma koʻradi. Ammo chaganaliklar odobli xalq — sezishganini hatto koʻz qiri bilan ham bildirishmaydi. Mingtoʻraev plenumlarda koʻrsatadigan yengilu chaqqon yurishini mu-kammal namoyon qilib, biroz bukilganicha Polvonning qarshisida paydo boʻladi. Sirli jilmayib, polvonga pinhon gapi borligini bildiradi. Polvon pakana instruktorning ogʻziga qiynalib engashadi. Soʻng tavoze bilan qutichani tutadi. Mingtoʻraev qutichaga pul tashlaydi-da, minbarda qoʻl silkitishni ham unutib, ularni kuzatib turgan kotibdan imo kutganicha turib qoladi. Kotib instruktorning buyruqqa ishtiyoqmand nigohini bejavob qoldirib, qoʻlini musht qilganicha Polvonga qarab yolgʻondakam poʻpisa qiladi. Polvon ozroq erkalanib, qoʻlini koʻksiga qoʻyadi-da, kechirim soʻragan boʻladi... Namoyishdan keyin Polvon uch kishi guvohligida qutini ochadi. Pullarni sanatadi. Akt tuzdiradi. Soʻng qoʻynidan ikki bukloqlik qogʻozni olib, oʻzicha tuzgan bechorahol oilalar roʻyxatini ularga koʻrsatadi. Demokratiyaga amal etib, boshqalarning takliflarini ham inobatga olib, oʻzgartirishlar kirgizadi... Soʻng pulni tarqatishga joʻnaydilar... Polvonning bundan ham boshqa antiqa odatlari bor. Xoʻsh... Toʻyda kurash boʻlyapti, deylik. Qoramurutning polvonlari davraning bir chetida ataylab qunishib oʻtirishganini ham tasavvur qiling. Chaganaliklarning «kalish-palish» polvonchalari oʻyin koʻrsatyapti. Navbat «uloq» polvonlarga tekkanda qoramurutliklarning biri oʻynab chiqadi-da, chaganalikni olgandan tashlaydi. Biroq dunyo hali chaganalikni behimoya etib qoʻygani yoʻq! Boʻz bolalardan biri hovliqmasdan borib, bakovullarning oldiga tiz choʻkadi. Duo olib, maydon aylanadi. Uch qafas olmasdan raqibining yelkasini yerga tekkizadi. Kurash shunday davom etaveradi — goh u gʻolib, goh bu... Oxiri Panji Polvon qoramurutliklarning «hoʻkiz koʻtargan» pahlavoni bilan obroʻ talashgani Alining maydoniga chiqadi... Ikkovi ham davrani bosiq aylanadilar. Bir necha bor qoʻllarini silkitib, bir-birlariga yaqinlashadilar-da, yana ajralib, jonlari tanlariga sigʻmaganday oʻynoqlab ketadilar. Panji polvon yugurib kelib, xalqning qarshisiga tiz choʻkadi. Xalq guvillab duo beradi. Pahlavonlar bir-biriga usul ishlatolmay uch-toʻrt bor yoqa ushlashadilar. Birdan xalq polvonlarga qoʻshilib, vujudlaridagi zoʻriqayotgan gʻayratni boʻgʻzilarda ushlagancha tosh qotadi. — YO Ali!.. Xalqning koʻksidagi kuvonch gurrosi havoga minglab kabutarlarday uchadi. Panji oʻzini osmonga otadi. O’ynoqlaganicha davra aylanib quvonchini hammaga ulashadi. Magʻlub yiqilgan joyidan ohista turadi. G’olibning quvonch raqsiga alam bilan qaraydi. Shunda Panji birdan hovridan tushib, uning yoniga samimiy bir jilmayish bilan keladi. Quchoqlaydi. Kechqurun qoramurutlik polvonlar Panjining uyida mehmon boʻladilar. Chaganaliklar gʻolib chiqishni yaxshi koʻrishadi. Ba’zan qoramurutliklarning polvoni Hazrati Ali unga ham pir ekanligini koʻrsatib qoʻyadi. Davra suv sepganday jimib qoladi. Bakovullar gʻaribsinib bir-birlari bilan koʻz urishtirib oladilar. Tomoshabinlardan biri alam bilan: «Harom!» deb baqiradi. Birdan hamma qoramurutlik polvon halol kurashda yengmaganiga bir zumda ishonadi. Bakovullardan biri Panjining yelkasidagi xas-xashakni bildirmay qoqib tashlar ekan, boshqatdan kurashish lo-zimligiga ishora qiladi... Shunda Panji polvon nohaqlik boʻlayotganidan oʻksinib oʻtirgan qoramurutliklarning toʻdasiga boradi-da, raqibining qoʻlidan ushlab davraning oʻrtasiga boshlab chiqadi. — Xaloyiq!— deydi u ovozidagi alamni bosolmay.— Mard boʻlaylik. Bu yigit meni urdi... Haqini beringlar!.. Endi raqibi Panjini quchoqlab dast koʻtaradi... Kechqurun qoramurutliklar qoʻyarda qoʻymay qishloqlariga Panjini olib ketadilar. Polvonning yana bir qiziq odati bor. U Chagananing tevaragidagi yozda jizgʻanak kuyib yotadigan tepaliklarga nihol oʻtqazishni yaxshi koʻradi. Bahorda niholni ekkach, atrofini sim toʻr bilan oʻraydi. Soʻng yoz boʻyi suv tashiydi. Ba’zilarining yoniga bochka "qoʻyib, suvga toʻldiradi. Keragida joʻmragini buraydi... Nihollarning yayraganini koʻrsangiz! Biz shundaymiz, oʻrtoq oftob! Kuydiravering! Olovingizni toʻkavering! Hali osmonga yetamiz! Chaganaga kelganlarning ogʻzi ochilib, yumilmasdan qoladi!.. Polvon rohat qiladi... Choyxonalarda odamlar nihollarni soʻrashadi: «Qalay, yaxshimi?» deb. Xuddi kasal bolalarni soʻrashganday. Polvon nihollarini maqtay-maqtay soʻzlaydi. Odamlar quvonadilar... Bu gaplar Polvon Chaganada qanday umrguzaronlik etgani haqida... Polvon boshqa joylarda ham boʻlgan. Masalan, Toshkentda, institutda ikki yil oʻqigan. Yashay olmagan. Buning ustiga Dilorom degan yaxshi koʻrgan qizini ota-onasi boshqaga uzatib yuborishgach, «hayt» deganu qishloqqa qaytib kelavergan. Yosh ekan-da, chiday olmagan. Asli qizning uyidagilari ham koʻp norozi emas edilar, faqat Panjiboy shaharda qolsin, odam boʻlsin, deyishdi. O’ylab koʻrilsa, bechoralar yomonlik ravo koʻrishmagan ekanlar. Ammo Polvon qanday qilib shaharlarda yashasin! Xayr, shahar! Alvido, shaharni suyguchi muhabbat! Xush qolinglar, joʻralar! Ming afsus, diplomni saqlashga sandiq sotib olmaydigan boʻldik... Shundan buyon Polvon vohadan nariga chiqqani yoʻq. Toʻylarga boradi. Yelkasi, ayniqsa, keyingi yillarda, yer koʻrmadi hisob. Panji polvon desa, davraga qadam bosgan viloyat odami borki, nomini hurmat bilan tilga oladi. Polvonlar oʻtirishlarda toʻrga oʻtkazishadi. Salt qolgani yoʻq: tagida mashina, tablasida ot... Yana nima kerak? Hammaning ham soʻz oʻtadigan joʻrasi boʻladi. Chori kassir Polvonning yakkayu yagona soʻzi oʻtar doʻsti. Ammo, aynan shu doʻsti— Chori qurgʻur Polvonni yoʻldan urdi. «Yur, Toshkentni bir aylanib kelaylik... Dunyo koʻrmasdan, davrani hoʻkizday aylanaverib, oʻlib ketganingni bilmay qolasan... Yur!.. Qarigandan keyin...» Polvon koʻndi. Chori u yoqqa oʻtdi, bu yoqqa oʻtdi, birpasda mehmonxonadan joy undirdi. Uch xonali — ikkita alohida yotoqxona, mehmonxona, yerda choʻgʻday gilamlar, rangli televizor, muzxona; bejirim, shiftlargacha tutash shkaflar; yumshoq divanlaru oromijon kres-lolar... — Xoʻsh,— dedi Polvon tevarakka razm solarkan,—endi bu yerda nima qilamiz, Xazinabon? — Kurash tushamiz,— deb hiringladi Chori kassir xuddi oʻz uyiga kelganday, narsalarini shkaflarning sonsiz qutilariga bemalol joylashtirarkan.— Bu shahri azimda kurash tushadigan narsa koʻp, polvonlarning gʻofili! Hozir vannaga tushib, yoʻlni hordigʻini chiqaramiz, keyin toʻyib uxlaymiz, keyin... Keyin gap koʻp, nodonlarning polvoni!— U yana kuldi. Kayfiyatida kelajak kurashlarning shavqi, huzurbaxsh oromi, sogʻinilgan lazzat... Polvon qanday kurash tushsa, boshqa ishlarni ham shunday doʻndirib bajaradi. Ayniqsa, oppoq choyshablarga oʻralgan yumshoq oʻrinda Afsar devday qotib uxlab qoladi. U koʻzini ochganda, mehmonxonada chiroqlar charaqlab yongan, televizorda qarsu qurs kontsert borar, Chori xazinachi qarsak chalar, kimdir barmoqlarini qirsillatib oʻynar edi... — Xazinachi!—deb yotgan joyidan baqirdi Polvon.— Nima qilyapsan, ukagʻar? Momongni arvohini oʻynatyapsanmi? — G’aflat uyqusidan boshingni koʻtar, polvonlarning uyqu koʻrmagani! Parilarning podshohini oʻynatyapman! Xazinachining qarsagi yana avjlandi, yotoqxonaning ochiq eshigidan bir nozanin musiqa muqomida bellarini bilanglatib, ajoyib jilvalar etib, «lip» etib oʻtdi. Polvon turib kiyindi, oynaga qarab qoʻllari bilan yuzidan uyqu asoratini sidirib tashladi-da, narigi xonaga chiqdi. Xazinachi kresloda jon berib qarsak chalar; harir moviy koʻylakli, yelkasiyu qoʻllari yalangʻoch bir huru gʻilmon oʻrtada turgan stolni aylanib, nozu karashmalar bilan raqsga tushar edi. Stolning ustida har xil ichimliklar, gazak bosdi ovqatlar, tansiq taomlar, yana allaqanday, polvon nomini bilmaydigan ne’matlar... Qizning yuzi oppoq, yonoqlari qirmizi: haqiqatan ham osmondan tushgan parilarga mengzar — qishloqda yashayverib, charchagan bu ikki doʻstga jannat farogʻatidan bir shingil namoyish etgani yerga tushganday edi. Qiz ming turfa noz bilan Xazinachining qarshisida unga jonini fido etmoqchiday, kuy mavjida oʻrtanib toʻxtadi. Qoʻllarining nafis harakatlari bilan ishq oʻtida kuyib ketganini izhor qildi. Bu yonishning yagona sababkori Xazinachi ekanligini ham yashirmadi. Chori «doʻst» deb koʻksiga urganicha, choʻntagidan uch-toʻrt qizil chervonni olib, qizning yoʻq yoqasidan pastga — koʻylak deb atalgan libosni tutib turgan ikki balandlikning oʻrtasiga tiqdi. Hayajonlanib: «Voy, dod!» dedi-da, stoldagi nim yarim konyak shishasidan piyolalarga toʻlgʻazdi. — Panji! Byr oʻynaylik, doʻstim! O’zing oʻzingni ovutmasang, bu dunyoyi azobda hech kimning sen bilan ishi yoʻq... Ol! Polvonlarning maishat koʻrmagani, ol!.. Polvon bir piyola ichimlikni bir tashlashda yutdi. Endi qiz oʻziga qarab ishva qilayotganini koʻrdi. Uning oppoq yuzi xatarli tarzda Polvonga yaqin kelgan; kumush yelkalari, raqsga monand soʻlqillab titrayotgan bilaklari yurakning toʻridan aqlga boʻysunmas bir shiddatni qoʻzgʻab kelar edi. — Polvon! Puling yoʻqmi!— qichqirdi Xazinachi. Panjining qoʻlida pul koʻrinishi bilan qiz chaqqonlik bilan uni ilib ketdi, soʻng sharaqlab kuldi-da, raqs tushishdan toʻxtab, oʻzini divanga tashladi. — Aka,— dedi u Polvonga hansiraganicha,— menga ham quying... Uf!.. Polvon nozlanib, erkalanib charchagan bu goʻzal mavjudotdan koʻzini uzolmasdan piyolaga konyak kuyib uzatdi. Qiz piyolani muntazir etganicha, bee’tibor harakat bilan avval koʻkraklari orasidagi pulni oldi, qoʻlidagilariga qoʻshib, divanda yotgan bejirim sumkachasiga joyladi, soʻng vujudiga singib ketgan navozish bilan Polvon qarshisiga keldi-da, piyolaga qoʻl uzatdi va ayni shu paytda unga birinchi bor astoydil nazar tashladi.Uning nazarini qaynoq ishtiyoq bilan tutgan yigitning koʻzlari nogahon qizda kutilmagan oʻzgarish yuz berganini payqadi. Qizning nigohida avval hayrat, keyin quvonch, soʻng soʻlish jilvalari tez-tez almashib, behollik ichida qotdi, U piyolani ohista stolga qoʻydi-da, noxos boshi aylanganday peshonasiga qoʻlini bosdi, toʻsatdan shapaloq yegan kabi yuzini sekin harakat bilan siladi, keyin shu koʻyi gandiraklab divanga choʻkdi. Betlari hamon kaftlari orasida — qaylardandir uchib kelgan gʻussa koʻzlarini toʻldirgan edi. Polvondan nigohini uzolmas, goʻyo Panjiboy dunyodagi eng hurkak qushu — bir zum nazoratdan chetda qolsa, ulkan gavdasini lopillab koʻtargani-cha, borsa kelmas makonlar sari ochiq derazadan uchib ketadiganday... Qizning qarashi asta-asta oʻzgarib, behol gʻussa oʻrnini sogʻinchu armon, yillab koʻrishmagan oshiqlar orasida boʻladigan begonaligu betoqatlik egalladi. U sumkachasini ochib, dastroʻmol oldi-da, koʻzlariga bosdi... Bir fasl jismini nogahon zabt etgan gʻussasi bilan kurashganicha qoldi. — Asad aka...—dedi u butun vujudi bilan xoʻrsinib,— uchrashgan joyimizni qarang... Hech narsa tushunmagan Xazinachi Polvonga qaradi. Bu oʻzgarishdan garangsiragan Polvon lol edi. Qiz esa shaxt ila oʻrnida turdi-da, Chori xazinachining qarshisiga choʻk tushdi. — Jon aka!—dedi u yolvorib.— Bola-chaqalaringizni yaxshiligini koʻring! Meni Asad akam bilan xoli qoldiring. Sizga... Topib beraman... Qiz javob kutmay, telefon dastagini oldi-da, gʻayrat bilan raqam tera ketdi. — Nafis! Bugun uyingda kim bor? Boʻshmisan? Yaxshilab quloq sol, jonim... Hozir bir odam boradi. Xavotir olma, sinalgan akalarimizlar... Aytganing boʻladi... Ming rahmat, Nafisichka! Soʻng shu shiddatda bir parchaqogʻozga nimalarnidir yozdi-da, Chori xazinachiga tutdi. — Mana shu adresga borasiz... Mening uyimning oldida... U dovdirab qolgan Xazinachini qoʻltiqlab oldi-da, eshikkacha boshlab bordi: — Aka! Kechirasiz endi... — Ie! Bizni haydaysizmi, parilarning gʻazabkori?—dedi oʻzini oʻnglab olish harakatida Choriboy. — Iltimos qilyapman, akajon! Nafisa kayfingizni chogʻ qiladi, xavotir olmang!.. Xazinachi doʻstiga koʻz qisdi: -— Xudo omadingizni berdi, Polvonlarning baxti chopgani! Polvon hazilga hazil ulay olmadi. Negadir: — Buniyam olib ket!—dedi qizarib. Qiz birpasda serharakatligini yoʻqotib, eshikning oldida qotib qoldi. — Asad aka...— dedi ovozi qaltirab.— Keyin... Soʻkarsiz... Maylimi?—uning koʻzlari yana gʻamgusor iltijo bilan boqdi. — Endi muomilani yaxshilab, suhbati jamshid quraverasiz, polvonlarning mada-niyat koʻrmagani!—dedi tirjayib Xazinachi. Unga yana a’lo kayfiyat qaytgan edi.— Xayr!— u hamon Polvonga mutelarcha tikilib turgan qizga, soʻng doʻstiga koʻz qisdi-da, chiqib ketdi. O’rtaga sukunat choʻkdi. Qiz hamon mutelik bilan yigitga qarab turar, xonaning havosi titroqqa toʻlgan, chiroq hayron bir qiyofada ziyo taratar edi. Polvon derazalardan koʻchalarning shovqini bemalol bostirib kirayotganini koʻrdi. Bahaybat gavdasi bilan shovqinni hurkitib yurib bordi-da, derazani berkitdi. Televizorning ekrani oʻchgan... «Kim oʻchirdi?» oʻyladi Polvon. U tushunib boʻlmaydigan bu shaharning allaqanday oʻyiniga qoʻshilib qolganini, atrofida hech qachon u bilan kechmagan qandaydir voqealarning sharpalari paydo boʻlganini bildi. — Asad aka! — dedi qiz.— Meni bunday holda uchrataman deb oʻylamagan boʻlsangiz kerak? Nima deyapti? Qanaqa Asad? Nimaga u bu telba xotinni oldida buzoqqa oʻxshab angrayib turibdi? — Gap bunday... — gʻijindi Polvon.— Bu enagʻar Xazinachi koʻzdan qolgan. Qaysi ishtoni yoʻqni koʻrsa, pari deb yopishib oladi... Xoʻsh... Yana sizga aytsam, bizga rahmatlik enamiz Qaynar momo Panji deb ism qoʻyganlar, xudoga shukur... Qiz pirillab yurib Polvonning yoniga keldi. Ikki qoʻlini koʻksiga qoʻyganicha, kuyib-pishib yolvorishga tushdi. — Iltimos, meni xudo qargʻagani ham yetar... Siz ham... Jon Asad aka! Xohlasangiz, oyoqlaringizga yiqilaman... Meni tanimaslikka haqingiz bor... Ammo bugun urishmang! Polvon qizning iltijolari yuragiga tegayotganini, kechayotgan voqeaning botin bir kuchi uni oʻz yoʻliga sola boshlaganini sezdi... — Men... Asadmanmi?.. — dedi u zoʻrgʻa jilmayib. — Ha! Ha!.. Asad akamsiz! Mening Asad akamsiz! Sogʻinishni bilmagan, yoʻqlashni bilmagan Asad akamsiz! Qiz endi oʻzini unutib, yonib gapirardi. U gapidan toʻxtab, Polvonning koʻziga qaygʻuyu quvonch, umidu hadik bilan qaradi. Keyin ohista yurib keldi-da, Polvonning koʻksiga bosh qoʻydi. — Asad aka... Asad aka... Polvon birdan, qiz bu soʻzlarni takrorlarkan, unga oʻz hayotini, azoblarini, sogʻinchlarini, armonlarini, hech qachon ushalmaydigan umidlarini, nogahoniy bu uchrashuvning quvonchlarini soʻzlab berayotganini sezdi va oʻzi ham Asad ekanligiga ishonayotganini payqadi. U qizning ikki yelkasidan tutdi-da, koʻkragidan ajratdi. Kuldi. — Xoʻsh, — dedi u qizning koʻziga termilib. — Bu, ukagʻar Xazinachini quvib yubording... Polvon qizni senlaganidan uyalib, gapini yoʻqotdi. Qiz yana boshini uning yelkasiga qoʻydi. — Senlayvering, Asad aka... Men hammasining avvalgiday boʻlishini xohlayman... Polvon birdan oʻzini erkin his qildi. — Nima qilamiz endi? — soʻradi u jiddiy, tarzda. — Siz raqsga tushib, men yana qarsak chalamanmi? Qiz qoʻlchasini «jim» deganday Polvonning ogʻzigy qoʻydi. — E, ukagʻardi qizi-ya! — dedi yigit qizni erkalagan b,oʻlib... Qiz xursand boʻlib, ma’yusgina jilmaydi. — Eski gaplaringizni yoʻqotmapsiz... Polvon borgan sayin oʻzining Asad ekaniga ishona borardi. U bu qizni qachonlardir koʻrganiga, hamsuhbat boʻlganiga, hatto... yaxshi koʻrganiga iqror boʻla boshlagandi... — Yur, — dedi u kutilmaganda gʻayrati qoʻzgʻab, — xonaga qamamay, shahringni bizgayam koʻrsat. Momagʻar Chori qochib ketdi. Keyin restoranga kiramiz... U taniga gʻayratini sigʻdirolmay, stol ustida turgan yarim shisha konyakni dast koʻtardi-da, qultillatib yuta ketdi. Boʻsh shishani negadir divanga irgʻitdi. Boshini tebratib rohat qildy. Qiz tutgan bir boʻlak mandarinni olmasdan: — O’zing ye, — dedi mehri iyib. Shaharni mehnatkash xalq tark etgan, tungi koʻngil ochish ishqibozlariyu ajralishdan qoʻrqadiganday, bir-birlarini mahkam ushlab olgan ,oshiqlar; toʻp-toʻp kezingan kechki ta’lim talabalariyu milisalardan boʻlak hech kim yoʻq. Ular «Inqilob» xiyoboniga eltadigan koʻchaga yurdilar. Shisha devorlaridan nur oqayotgan «Gullar» doʻkonining oldida qiz toʻxtadi. — Esingizdami? — dedi u, — Menga mana bu doʻkondan gul olib bermaganingiz?.. — Ahmoq bola edim-da, — «eslashga tushdi» Polvon. — O’zbek yigiti qiziga gul bersa, oʻrischa boʻlib ketadi deb oʻylardim-da... — Jinni edingiz... Birdan Polvon bu soʻzni kimdan eshitganini, kimga gul olib bermaganini eslab, dong qotib qoldi... Tovba! Xudoyo tovba! Axir, bu soʻzlarni... Dilorom aytardi-ku! Axir Diloromga gul olib bermagan edi-ku! Qudratingdan! Bu ne sir? — Asad aka... Polvon qizning xotiralar tumanida suzib yurgan ovozidan oʻziga keldi. — Asad aka, — derdi qiz olis voqeani xotiralar ichidan tortib chiqarayotganday, — esingizdami, «Don Juan»ga kirganimiz?.. Mana bu teatrga kirganimizni aytayapman... Yarmigacha oʻtirib... — Ukagʻar Xazinachi «Don Juan»ni yarmini koʻrgan odamni ham madaniyatsiz deydi-ya... Kulishdi. Endi Polvon oʻzining Asad ekanligiga aniq ishongan: bu voqealarni aslida qachonlardir Dilorom bilan boshdan kechirganini his qilib tursa ham, oʻsha hayotni mana bu yelkalari ochiq qiz bilan ham yashaganiga ishonar edi. Ular kechki shaharni sayr qilib. yurarkanlar, har muyulishda, har qadamda oʻzlarini qachonlardir bogʻlab turgan voqealarning izlarini topishar, kulishar, bir-birlariga suykanishar, ixtiyor ketgan mahallari bir-birlarining bagʻirlariga tashlanishar va bu kechaning ortida ayriliq borligini sezishib, yigʻlashar edi. Yoʻq! Polvonning koʻzidan yosh kelgani yoʻq. Birodarlar, dil degan sabil yoshsiz ham yigʻlayveradi... Ular aylanib yana mehmonxona ostonasiga yetib keldilar. — Endi bu uchrashuvimizni yuvmasak boʻlmas, — dedi Polvon, — Qani, boshla! Sening shahring. Qiz unga mehr toʻla koʻzlari bilan qarab turardi. — Yoʻq, — dedi u, — endi xayrlashamiz... — E... Garang qilma-da endi!.. Boʻlmasa mehmonxonaga yur... — Asad aka... Hozir... Xayrlashamiz. Xoʻpmi? — dedi qiz va Polvonning kayfiyati buzilayotganini sezib, erkaladi: — O’zimning Asad akam!.. — Endi... Choy ichmasak, qanday boʻlarkan... Qiz Polvonga butun vujudini baxsh etib termulganicha, oppoq, jajji qoʻlchalarini choʻzdi: — Xayr... Xayr, Asad aka! U yigitning bahaybat kaftlarida barmoqchalarini biroz ushlab turdi-da, boshini bir tomonga xiyol engashtirib, jilmaydi: — Xayr... Qiz Markaziy doʻkon tarafga qarab joʻnadi. Polvon nima qilarini bilmay, hasrat bilan qarab turardi. Birdan u qizning na telefoni, na adresini olmaganini esladi. — Dilorom! — deb baqirdi u beixtiyor. Qiz ortiga burilmay, yer osti yoʻliga tushib ketdi... Polvon bu voqyoaning mohiyatini ham, oʻzining kimligini ham oʻylashga qurbi yetmay uzoq turdi. U oʻzida katta oʻzgarishlar kechganligini, qishloqdagi Panjidan farqi borligini angladi. Shundan soʻng beixtiyor restoranga qarab yurdi. Polovon shovqinli notanish kuydan qulogʻi bitib ovqat yegan boʻldi. Ofitsiant zoʻrgʻa topib kelgan yarimtani ikki boʻlib yutdi. Boshida gʻira-shira xushbaxtlik sharpalari aylana boshlagach, restoranning sozandalar oʻtirgan tarafiga qarab xayolga toldi. Keyin birdan nimadir esiga tushganday burilib, yoniga qaradi. Deraza tagidagi stolda ikki yigit ikki qiz bilan vaqti chogʻliq qilib oʻtirishardi. Polvon ulardan koʻzini oldiyu yana sachranib qaradi... O’!.. Ana... Qachonlardir uning bagʻrini xun etgan Dilo-romxon kayf-safo qilyaptilar-ku! Yonidagi kim? Erlarimikin yo oʻynashchalari? Polvon bosiqlik bilan oʻrnidan turdi. Xotirjamlik bilan stollarni aylanib oʻtdi-da, Diloromlarning qarshisiga borib, qizning koʻziga tik qaradi. Dilorom unga bir razm soldi-da, hech narsa koʻrmaganday suhbatni davom ettirmoqchi boʻldi. Ammo shu payt yigitlardan biri Polvonga oʻgirildi. — Bizda ishingiz bormi? — deb soʻradi u, ensasi qotib. — Senda emas... — Polvonning koʻzi hamon Diloromda edi.—Mana bu qizchada ishim bor. — Menda? — ajabsindi Dilorom. — Ha, senda... Tanimay qoldingmi? — Nima balo, mastmisiz? Hozir milisa chaqiraman. Diloromning achchigʻi chiqqandi. Ayolning yonidagi yigit qoʻzgʻaldi. — Janjal chiqarmoqchimisiz? — dedi u bepisand ohangda, zaharxanda tirjayib. — O’tir-e! Preslab tashlayman! Polvon uni yelkasidan bir bosib, joyiga qayta oʻtqazib qoʻydi. Ikkinchi yigit tavoze bilan oʻrnidan qoʻzgʻaldi. — Aka, men sizni tanib turibman. Chaganaliksiz... Yuring, koridorga chiqib gaplashaylik... — u shunday deb qoʻlini koʻksiga qoʻydi. Polvon «Chagana» soʻzini eshitgach, yana bosiq qadamlar bilan yurib kiyimxona oldiga kelib toʻxtadi. — Gapir! Yigit odob qoidalarini zarracha ham buzmay, xush jilmayganicha, Polvonni qoʻltigʻidan oldi: — Aka, — dedi muloyimlik bilan, — bir maishat qilgani kelgan edik... Iltimos, endi buzmang... Puligacha toʻlab qoʻyganmiz;.. Siz oʻzimizni suygan Panji polvonimizsiz... — Sening isming nima? — soʻradi Polvon. Endi u jangovar qiyofasini yoʻqotgan, sulh uchun tayyor alfozda turardi. — Asad, — dedi yigit shirinsuxan hozirjavoblik bilan. — Nima?! Polvon hayqirib yuborganini oʻzi ham sezmadi. Kiyimxona atrofida jimlik choʻkdi. Hamma tomosha ilinjida ular tarafga oʻgirildi. — Asad... — dedi yigit gunohi nimada ekanligini tushunmay jovdiraganicha. Polvon bir daqiqa yigitga ogʻir qarash qilib turdi-da, burilib restorandan chiqib ketdi. Polvon uygʻonganida Xazinachi hali qaytmagan edi. U stol ustidagi ma’dan suvni shishasi bilan oldi-da, kresloga yastanganicha xoʻplab, kecha kechgan voqealarni bir-bir xayolidan oʻtkazdi. Soʻng Chaganani, nihollarini, tabladagi otini, kurashga tushayotgan polvonlarning oʻyin koʻrsatishlarini, xalqning ishqibozlik gashtida goh tosh qotib, goh guvillashlarini esladi va hozir oʻsha dunyodan naqadar uzoqda ekanligini sezdi. Yuragiga sogʻinch toʻlqini urilib, entikdi. Shunda birdan kechagi voqealarning ma’nosiga yetganday boʻldi. YO qudratingdan! Nima oʻyin koʻrsatding? Aqldan ozgan Panjiboyga koʻrim qilding-ku! Nahotki, unga kechadan buyon birovning umrini yashatayotgan boʻlsang?.. Polvon shishadagi suvdan yana bir hoʻpladi. Ayon! Kechadan buyon birovning umrini yashayotgani ayon! U narsalarini tez yigʻishtirib, jomadonga soldi-da, tashqariga chiqdi. Taksi olib avtobekatga bordi. Uzoqqa ketadigan mashinalarning shofyorlari uni darhol oʻrab olishdi. — Qayoqqa? Chaganaga? E-he... Hech kim bormaydi. Dumaloqqina bir shofyor hazil aralash gap tashladi: — Ming bersangiz... Polvon indamasdan «Volga»ning oʻrindigʻiga oʻzini tashladi... «Sharq yulduzi» jurnali, 1991 yil, 8-son

Muallif: Usmon Azim