Gʻalati voqea (novella) [Akutagava Ryunoske]

Gʻalati voqea (novella) [Akutagava Ryunoske]
Gʻalati voqea (novella) [Akutagava Ryunoske]
Bir kuni eski oshnam Murakami bilan birga sayr qilib yurgan edim.
Murakami birdaniga Saseboda yashaydigan singlisini aniq tasodifan eslab, gapirib qoldi.
— Yaqinda Tiekodan xat keldi. Senga salom aytibdi.
— Tieko-san sogʻ-salomatmi?
— Ha, keyingi paytlari ancha yaxshi boʻlib ketdi. Tokioda yashagan vaqtlari asablari juda ishdan chiqqan edi – sen u bilan oʻshanda uchrashgan edingmi?
— Uchrashganman. Lekin asablari toʻgʻrisida...
— Nahotki bilmagan boʻlsang? Oʻsha vaqtlari u aqldan ozay deb qolgan edi. Goh yigʻlaydi, goh kuladi. Juda gʻalati voqea...
— Falati voqea?
Murakami javob berishdan oldin qahvaxonaning oynavand eshigini itardi. Biz stolga bir-birimizga yuzma-yuz oʻtirdik, bu yerdan koʻcha koʻrinib turar edi.
— Ha, gʻalati voqea. Hali senga aytmagan ekanman-da, a? Oʻzi menga Saseboga ketishidan oldin gapirib bergan.
Oʻzing ham bilasan, Tiekoning eri Ovrupo urushi payti Oʻrta Yer dengiziga yuborilgan zirhli kema komandasining zobiti edi. Singlim eri ketganidan keyin menikiga koʻchib oʻtdi, urush oxirlagan vaqtlarga kelib, birdan asablari yomonlashib qoldi. Asosiy sababi - shu paytgacha eridan har hafta kelib turgan xat birdan toʻxtab qolganida boʻldimi deyman. Shu endi, Tieko eridan toʻydan bor-yoʻgʻi olti oy oʻtib ajrashgani boʻlsa ham, undan har xat olganda quvonishlarining ustidan kulish hatto menga – betakallufligi yetib-ortadigan odamga ham bagʻritoshlik boʻlib tuyular edi.
Ana shu paytlari bu voqea boʻlib qoldi. Bir kuni... Ha, aytgancha, Kigentsetsu bayrami kuni edi, havo sovuq, ertalabdan yomgʻir quygan, lekin Tieko Kamakuraga boraman, koʻp boʻldi bormaganimga, deb turib oldi. Kamakurada uning ishbilarmon allakimga tegib ketgan maktab dugonasi turardi. Tieko unikiga mehmonga bormoqchi edi, lekin shunday yomgʻirda Kamakuraga mehmonga albatta borish shart emas edi, men oʻzim, turgan gap, xotinim ham, ertaga borganing yaxshi, deb necha marta aytdik. Lekin Tieko bugunoq ketaman deb, gapida turib oldi. Oxir-oqibat, qoni qaynadi-da, apil-tapil yigʻinib, yoʻlga chiqdi.
«Balki shunday boʻlar, yotib qolarman, unda ertaga ertalab qaytaman» - U shunday deb ketdi, lekin sal oʻtmay – unga nima boʻldi? – shalabbo pishinib, rangi boʻzdek oqarib, kirib keldi. Ha aytgancha, Markaziy vokzaldan Xoribata bekatigacha shamsiya tutmabdi. Nimaga? Voqeaning gʻalatiligi ham xuddi mana shunda.
Tieko Markaziy vokzalga borganda... Aytgancha, yoʻq, oldinroq unga mana, nima boʻlgan. U chiqqan tramvayda, afsuski, hamma oʻrindiq band band ekan. U qayishni ushlab olgan payti, toʻppa-toʻgʻri koʻzining oʻngida, oyna orqasida gʻira-shira dengiz paydo boʻlgan. Tramvay bu vaqti Dzimbo-matidan oʻtib ketayotgan, bu yerda, albatta, dengiz qayoqdan koʻrinadi? Lekin bari bir, oynadan koʻcha ustida lopillab kelayotgan toʻlqinlar koʻrinib turgan. Oynaga yomgʻir tomchilari urilgan payti esa tuman aralash bilinar-bilinmas ufq chizigʻi ham paydo boʻlgan. Bitta shundan kelib chiqib ham aytish mumkinki, uning asablari shu vaqtlardayoq ishdan chiqqan.
U Markaziy vokzalga kelgan vaqti eshik oldida turgan qizil qalpoqli hammol birdan ta’zim qilib, «Eringizdan nima yangilik bor?», deb qolgan. Bu, albatta. Gʻalati. Lekin yana ham gʻalatiligi shundaki, bu savol Tiekoga hech qanday gʻalati tuyulmagan! U hatto «Rahmat sizga. Faqat keyingi paytlari undan hech narsa olmayapman», deb javob ham qaytargan. Shunda hammol: «Unday boʻlsa, oʻzim u bilan koʻrishaman», deb aytgan. Koʻrisharmish! Axir, eri uzoqda, Oʻrta Yer dengizida-ku!.. Tieko faqat shunda bu notanish hammolning qanaqadir gʻalati gaplarni aytayotganiga e’tibor qilgan. Lekin undan yana soʻrab olmoqchi boʻlganda, hammol sal ta’zim bajolagan-da, odamlar ichiga singib ketgan. Tieko qancha izlanmasin, bu qizil qalpoqni boshqa koʻrmagan. Yoʻq, nafaqat koʻrmagan,- shuncha urinsa ham hatto hammolning yuzini ham, - juda gʻalati! – sira eslay olmas emish. Shuning uchun uni qaytib topolmagan, ayni paytda har bir qizil qalpoq unga oʻsha hammolning oʻzi boʻlib koʻrinavergan. Yana unga negadir shunday tuyulganki, xuddi bu sirli hammol doim uni kuzatib turgandek boʻlavergan. Bunda faqat Kamakuraga borish emas, shu yerda qolishning oʻzi ham qanaqadir mudhish boʻlib qolgan unga. Oxir-oqibat, xuddi tush koʻrayotgandek, sharros yomgʻir tagida, hatto shamsiyasini ham ochmay, qochib qolgan u yerdan.
Albatta, bu voqealarning hammasi asabi buzilganidan shunday boʻlgan, lekin oʻsha tentirashda Tieko shamollab qoldi. Ertasi kundan boshlab uch kecha-kunduz harorati baland, goʻyoki eri bilan gaplashayotgandek goh «meni kechiring», deb, goh «Nega qaytib kelmayapsiz»», deb tinmay alahlab yotdi. Lekin Kamakuraga mash’um sayohat shu bilan yakun topmadi. Tieko tumovi oʻtib ketgandan keyin ham «hammol» deb eshitsa boʻldi, kun boʻyi mazasi qochib, gapirishga holi boʻlmay yurar edi. Bir kuni hatto kulgili bir ish boʻldi: bir naqliyot kompaniyasi yorligʻida hammolning rasmi solingan ekan, Tieko shuni koʻrib qolib, u yogʻiga yurolmay, shartta orqaga qaytib, uyga keldi.
Lekin bir oylar oʻtib, uning hammoldan qoʻrqishi sekin-asta qariyb yoʻqoldi. «Singlim, Kyokaning bir hikoyasida mushuk qiyofali hammol haqida gap ketadi. Balki bu gʻalati hazilga shu hikoyani oʻqiganim uchun giriftor boʻlgandirman?» Lekin mart oylarida uni yana hammol qoʻrqitdi. Shundan keyin Tieko to eri qaytgunicha, nima boʻlmasin, hatto zaril payti ham, vokzalga yoʻlamay qoʻydi. Seni ham vokzalga hammoldan qoʻrqqanidan kuzatib chiqmagan.
Shu bir mart kuni Amerikadan erining ikki yil koʻrinmay ketgan oshnasi keldi. Tieko ertalabdan uni kutib olishga chiqdi. Bilasan, bu hududda kunluz kunlari ham odam siyrak. Huvillagan koʻcha yoʻlagida xuddi esdan chiqib qolgandek koʻchma oʻyinchoq tegirmon doʻkoni turgan ekan.Havo berk bir kun, shamol, doʻkonarava ustida rangli parrakchalar pirillab aylanadi. Bu manzaradan nimagadir Tiekoning yuragi siqilib ketadi. Doʻkonarava yonidan oʻtayotganda, tasodifan qarasa – bir qizil qalpoqli odam unga orqa oʻgirib, choʻqqayib oʻtirgan ekan. Ehtimol parrak sotuvchi chekish uchun oʻtirgandir, yo shunga oʻxshash birovdir. Lekin Tieko uning qalpogʻi qizilligini koʻrgandan keyin nima uchundir koʻngli allanechik bejo boʻlib, hatto orqasiga qaytmoqchi ham boʻladi.
Lekin vokzalga kelgandan to mehmonni kutib olgunicha, baxtiga, hech narsa yuz bermaydi. Faqat kutib olganlar erining oshnasi boshchiligida perrondan vokzalning nimqorongʻi eshigi orqali chiqib kelayotgan payti orqadan kimdir Tiekoga murojaat qilib: «Turmush oʻrtogʻingizni, oʻng qoʻlidan yaralangan, deyishyapti. Yozmayotgani shundan», deb gapiradi. Tieko yalt etib oʻgiriladi, lekin hech qanday qizil qalpoq koʻrinmaydi. Tiekoning ortidan kelayotgan dengiz zobiti bilan xotini unga yaxshi tanish edi. Turgan gap, bu dengiz zobitining yoʻq yerdan bunaqa narsani gapirishi mumkin emas, shuning uchun u eshitgan gapni gʻalati deb topishdan boshqa hech qanday izoh yoʻq. Bari bir, Tieko qizil qalpoq hech qaerda koʻrinmaganidan xursand boʻladi. Ular vokzal binosidan oʻtib, erining oshnasini avtomobilgacha kuzatishga chiqish joyiga tushadilar. Shunda kimdir orqadan aniq qilib: «Xonim, turmush oʻrtogʻingiz bir oydan keyin kelib qolsa ehtimol», deydi. Tieko yana shart oʻgiriladi, lekin orqasida faqat erining oshnasini kutib olgani chiqqan tanish-bilishlari turar, hech qanday qizil qalpoq yoʻq edi Lekin orqasida koʻrmasa ham, u oldinda avtomobilga yuk joylayotgan ikkita hammolni koʻradi. Bittasi bir nafas oʻgirilib, qandaydir gʻalati ishshayib qoʻyadi. Uni koʻrib, Tieko shunchalar oqarib ketadiki, hatto atrofidagilar ham buni sezadi. Tieko bir amallab oʻziga kelib, qarasaki, u ikkita hammolni koʻrgan joyida, yukni bitta hammol joylashtiryapti. Bu ham hozir ishshayib qoʻygandan mutlaqo boshqa. U ana endi ishshaygan hammolning yuzini eslab qoldim, deb oʻylaydi. Lekin keyin bilindiki, ilgarigidek buning yuzini ham tusmol eslaydi. qancha urinmasin, esiga koʻzi, burunsiz yuz, ham qizil qalpoq qalqib keladi... Mana, Tieko aytib bergan gʻaroyib voqea shu.
Keyin, bir oy oʻtib, ha, taxminan shu, sen Koreyaga ketgan payting, - eri chindan kelib qoldi. Va, gʻaroyib ish, eri oʻng qoʻlidagi jarohati tufayli bir necha muddat yoza olmagan. Mening xotinim darrov Tiekoning ustidan; «Doim erini oʻylagan. Tabiiyki, buni bilgan», deb kulishga tushdi. Ikki haftadan keyin Tieko eri bilan birga Saseboga, uning xizmat joyiga ketdi, lekin u yerga joylashib ulgurmaslaridan yuborgan xatida yozilgan uchinchi gʻaroyib voqeani oʻqib, hang-mang boʻlib qoldik.
Markaziy vokzaldan qoʻzgʻalayotib, poezd endi joyidan jilganda ularning yukini eltgan hammol, oq yoʻl tilamoqchi boʻlganmi, oynadan qaragan. Uning yuzini koʻrib, erining rangi oʻzgarib ketgan-da, sal oʻtgandan keyin Tiekoga xijolat bilan quyidagilarni aytib bergan. Marselda toʻxtab, ogʻaynilari bilan qahvaxonada oʻtirgan payti ularning stoliga toʻyqusdan yapon hammol kelib, betakalluf ohangda ishlar qandayligini soʻragan. Albatta, Marsel koʻchalarida yapon hammollariga balo bormi! Lekin Tiekoning eri hayron boʻlmay, oʻng qoʻlidan yaralangani, yaqinda uyiga qaytishini aytgan. Shu soniyada qaysidir mast odam konyak qadahini agʻdarib yuborgan. Shunda singlimning eri choʻchib alanglasa, hech kim sezmagan hammol qahvaxonada koʻzdan yoʻqolgan. Nima boʻlyapti oʻzi? Uning koʻzlari ochiq, lekin u tush koʻrdimi yo rostdan ham shunday boʻldimi, tushuna olmagan. Ustiga ustak, ogʻaynilari ham oʻzlarini xuddi uning oldiga hech kim kelmagandek tutgan. Oxir-oqibat, bu voqeani hech kimga aytib bermaslik fikriga kelgan. Lekin u Yaponiyaga kelgandan keyin Tiekoning ikki marta qanaqadir sirli gʻaroyib hammolni koʻrganini bilgandan keyin, u Marselda ayni shuning oʻzini koʻrganini oʻylagan, lekin endi bu arvohlar haqidagi hikoyalarga juda oʻxshab ketadi. Bundan tashqari u gʻolibona safarda ham xotinini oʻylab yurishidan kulgiga qoladiganlarning ahvoliga tushishdan choʻchib, shu paytgacha lom-mim demagan. Lekin hozirgina oynadan qaragan hammolni koʻrganda, qarasa, oʻsha Marseldagi qahvaxonaga kirib borgan hammoldan bir tuki oʻzgacha emas... Shu voqeani aytib berib, Tiekoning eri jim boʻladi, keyin xavotir bilan ovozini past qilib: «Falati emasmi? Men: «Bir tuki ham oʻzga emas», dedim. Ayni paytda uning yuzini aniq eslay olmayman. Faqat u oynadan qaragan lahzaning oʻzida «Xuddi oʻzi!..» deb oʻyladim», deydi.
Murakami shu joyga kelganda, qahvaxonaga bir nechta odam kirib, uning tanishlari shekilli, shovqin bilan salomlasha boshladilar. Men turdim.
— Xoʻp, mayli. xayr. Koreyaga ketguncha senga uchrayman.
Qahvaxonadan chiqqandan keyin chuqur nafas oldim: uch yil oldin Tiekoning Markaziy vokzalda men bilan bekitiqcha uchrashishga bergan va’dasini nega ikki marta buzib, eriga mangu vafodor xotin boʻlib qolishi haqida maktub yoʻllaganini endi tushundim.

1931
Tavsiya qilamiz
Яндекс.Метрика