Telba snayper (hikoya) [Avram Devidson]

Telba snayper (hikoya) [Avram Devidson]

Vodiyda yangi yoʻl qurilayotganiga ikki yil toʻlayotgandi va oʻtgan yillar ichida bu yerda ikki kishi halok boʻldi. Qurbonlarning birinchisi ustiga beton plita tushib ketgan quruvchi boʻlsa, ikkinchisi shu atrofda yashovchilardan biri edi. U buzilishi kerak boʻlgan uyini tashlab chiqishdan bosh tortib, sochma oʻqdan oʻqlangan miltiq bilan himoyalanib, tun boʻyi mijja qoqmay deraza ostida oʻtirib chiqar va shu uyda ellik yildan buyon yashayotgani, oʻligi ham shu yerdan chiqishini aytib baqirardi. Biroz shov-shuv boʻlgandi, muxbirlar, suratkashlar... Biroq uyni shturm qilishga hojat qolmagandi: chol yurak xurujidan vafot etgandi. Biroq erta tongda qurib bitkazilayotgan yangi yoʻlda ketib borar ekan, Jon Ganarson umuman boshqa narsa haqida oʻylayotgandi. Yangi yoʻl haqida bosh qotirishga hali vaqti boʻladi: endi bu yoʻl tufayli u ishdan uyigacha hech qanaqa svetoforlar, chorrahalarda ushlanmaydi, doim biror ta’mirlash ishlari olib borilayotgani tufayli torayib qolgan yoʻllardan yurishiga hojat qolmaydi; biroq yangi yoʻl tushgan joyda bir paytlar insonlar yashagan, ularni koʻchirib uylari buzib tashlangan, ilgari mashinasini shundoqqina uyining oldiginasigacha haydab borardi, endi esa tepalik yonida qoldirib, uyogʻiga piyoda chiqishga majbur boʻlayotgandi. Hozir u boshqa muammolar xususida bosh qotirayotgandi. Birinchisi, uning kichik oʻgʻli — ketma-ket dardga chalinaveradigan, tuni bilan yigʻlab, bigʻillab chiqadigan Bill edi. Bolasining haliyam tirik yurganiga xotini Ella sababchi. Ella — ikkinchi raqamli muammo. «Tinch qoʻy, Jo, — deya jerkib berardi xotini kechalari uni silab-siypalay boshlasa, — zoʻrgʻa turibman. Bill kuni boʻyi yigʻlayverib, boshimni shishirib yubordi. Bitta Bill menga kamlik qilgandek, Xudo urgan ukang yetishmay turuvdi». Ukasi Klint uchinchi raqamli muammo edi. Aftidan, Joning hayotidagi muammolarning barchasi insonlar ekan. Uning oʻzi yaxshigina topadi, sogʻlom erkak. Eh, Bill onasining chiroyi-yu, otasining sogʻligini meros qilib olgandami?! Agar Ella va Klint bir-biri bilan kelisholgandami? Klintning oʻzi alohida yashagani ideal holat boʻlardiku-ya. Biroq, uning aytishicha, hozir ish topolmayotganmish, shu sababli uni istalgan vaqtda armiyaga chaqirib qolishlari mumkin ekan. Klint juda kech yotardi, bu esa Ellaning gʻashini keltirardi. Kuni boʻyi u okrugni oʻzining shaloq mashinasida kezib chiqardi. Mashinaning yurib turishi ham Joning zimmasida edi, bu esa Ellani yanada gʻazablantirardi. Uyga ham oʻzi istagan vaqtda, yaxshilab ovqatlanib olish uchungina kelardi. Tabiiyki, uka uyga bir tishlam non ham olib kelmasdi, bu esa Ellani quturtirardi. Jo chuqur nafas oldi. Qorongʻulik atrofdagi tepaliklarni tobora oʻz komiga tortayotgandi. Faqatgina tugʻma ehtiyotkorligi keskin tormoz bosib, yoʻl chetida turgan mashina bilan toʻqnashib kenishining oldini oldi. — Voy Xudoyim! — ingrardi mashina egasi. — Meni otishdi! Xudoyim! — U uniqqan ish kiyimi kiyib olgan oʻrta yashar erkak edi. — Nega?! Men kimga kerak boʻldim? Xudoyim! O’z yoʻlimda ketayogan boʻlsam, hech kimga xalaqit bermagan boʻlsam, mana senga, deb otib tashlashdi! O’q mana bu yerga tegdi. — U barmogʻini teshikka tiqib koʻrsatdi. — O’qning tushganini eshitdim, lekin topa olmayapman. Mashinadan tushayotganimda uchib ketdimikin-a? Fonaringiz yoʻqmi? Joda fonar yoʻq edi. — Menga qarang, nega siz uni oʻq deb hisoblayapsiz? Balkim qarshingizdan kelayotgan mashina uchirib yuborgan toshdir? — dedi Jo. Erkak Joga quturgandek shunaqangi nigoh soldiki, Joning badanidan sovuq ter chiqib ketdi. — Tosh?! Qanaqa tosh?! Nimalar deyayapsan? Qani, yoʻlingdan qolma! Tosh emish! Voy Xudoyim! Ganarson uyining ortidagi tepalik tagida mashinasini toʻxtatib,tor soʻqmoq boʻylab tepaga koʻtarila boshladi. Klint mehmonxonada polga yonboshlab, televizor tomsha qilardi. Ella duxovkada nimadir pishirayotgandi. Bill esa mehmonxona va oshxona orasida burnini tortgancha emaklab yurardi. — Yoʻlimizda qiziq hodisalar boʻlyapti, — dedi Jo ostonadan kirar-kirmas. — Ha-ha, — deb javob berdi Klint yuzidagi quruq ifodani buzmasdan. — Koʻrdingmi, Jo! Endi meni tushungandirsan? Kuni boʻyi shu ahvol, kundan kunga hiqildogʻimga kelyapti, — ingradi Ella. Kichkina Bill otasi olib kelgan va aslida kechki ovqatdan keyin yeyilishi shart boʻlgan konfetga qoʻlchalarini choʻza boshladi. Jo qat’iyat bilan oʻgʻlini itarib tashladi, bolakay yigʻlay boshladi. — Bunga nima deysan? — aralashdi Klint. — U endi ikkiga kiryapti. Nega uning gʻashiga tegasan? Bill otasiga xafa boʻlib tikilib turardi. Jo uh tortdi va bir-ikki daqiqadan soʻng maza-matrasi yoʻq ovqatni koʻklarga koʻtarib maqtab turardi, Ella esa bunga e’tibor ham bergani yoʻq. Ovqatlanib boʻlishgach, u yotoqqa joʻnadi, biroq hadeganda uyqu kelmas, shu sababli Jo yana mehmonxonaga yoʻl oldi. Klint hanuz polda yastangancha tungi shouni tomosha qilib, sigaret tutatib yotar, Ellaning xira kayfiyati haligacha tarqamagandi. Jo uh tortib, yana yotoqqa qaytdi. Ganarson «Gernsi korporeyshn»da ishlardi. Bu zavod meva va sabzavotlarni qayta ishlar, ularni quritib, qadoqlab mahsulot ishlab chiqaruvchilarga joʻnatar edi. Korxona unchalik katta emasdi, rahbariyatda toʻrtta brigadir bor edi. Jo ulardan biri edi. Katta omborxonaga oʻxshab ketadigan sexlarda koʻpincha u oʻzini uyidan koʻra shu yerda xotirjam his qilishini tan olardi. «Yangi yoʻlimizda qiziq hodisalar boʻlyapti...» — dedi Jo brigadirlardan biriga yechinish xonasida kiyim almashtirayotib. «Kecha qiziq hodisaning guvohi boʻldim», — deya oʻrtoqlashdi u korxonaning oshxonasidagi ofitsiant ayolga. Faqatgina qariya mister Gernsiga ham buni aytayotganda ichidan bir nido keldi: «Sen bir narsani hadeb takrorlaverayapsan». Jo peshonasi tirishib, ichki ovoziga oʻzicha javob qildi: «Unda nimani aytay? Mening muammolarim ularga qiziqmikan?» Nima boʻlganda ham, mavzuni oʻzgartirib, boshligʻi bilan mashinalar haqida gaplasha boshladi. Biroq, ish kuni yakunlanayotib Jo yana oʻsha mudhish voqeaga qaytishga majbur boʻldi. Navbatchilikdan soʻng dushda yuvinayotib, brigadirlardan biri Bob Lamotta suvning shovqini aralash unga dedi: — Ey, Jo! Boya gapirib bergan erkak unga qarata oʻq uzishganini senga aytgan ekan, sen esa bu tosh degansan... — Men tosh deganim yoʻq, shunchaki faraz qildim... Biroq Bob Joni eshitmayotganini bildirib, yelka qisdi va dushdan soʻng suhbatni davom ettirdi: — Xullas, Jo, sen adashibsan. Sherifning yordamchilari oʻq uzilganini tasdiqlashibdi. — Sherifning yordamchilari hech qachon adashmas ekanmi? — gʻoʻldiradi Jo. — Toʻgʻri. Biroq bugun ham yoʻlda oʻq uzishgan. Bir xonim shahardan qaytayotgan ekan, bir vaqt paqillatib otib qolishibdi. O’qi orqa yon oynalarning ikkisini ham teshib oʻtgan. Toshdan bunaqa tuynuk qolmasa kerak... Ertasi kuni yoʻlda uchinchi marta oʻq uzildi. Ikki kun mobaynida politsiya oʻtayotgan mashinalarga kim oʻq uzgan boʻlishi mumkinligini aniqlash maqsadida tepaliklar atrofini tintib chiqishdi. Javob juda oddiy edi: istalgan kishi! Yoʻlning uzunligi bir necha mil edi, atrofdagi tepaliklarning esa sanogʻi yoʻq. Keyingi ikki kun davomida hech kim oʻq ovozini eshitmadi. Biroq uchinchi kun turli uchastkalarda toʻrtta mashina oʻqqa tutildi. — Bu kimning ishi boʻlishi mumkin? — hayqirdi Jo uyida. Ella darrov javob berdi: oʻrmonda tiqilib yotgan, butun dunyoni oʻzidan qarzdor deb hisoblovchi bekorchi bezorilardan biri boʻlsa kerak-da. Klint soʻkindi. Ella Joga qaradi va baqira ketdi: — Uning soʻkinishiga indamay qarab tura olasanmi? Jo bu janjallar hiqildogʻiga kelgani haqida oʻylab qoldi va ertasigayoq mister Gernsidan Klint uchun armiyaga chaqirilishigacha birorta vaqtinchalik ish soʻrashni koʻngliga tugdi. Hechqursa Ella kunduzi uyda bir oʻzi oʻgʻliga koʻproq vaqt ajrata olar. Bolaning hiqqillashidan kulgusini eshitish yaxshi-da. Ba’zan Jo oʻgʻli va ukasining yuz ifodalari bir xil ekanligidan hayratlanardi. Ikkisi ham — doim nimadandir xafa va koʻngli toʻlmagan. — Menimcha, birorta esi past otayotgan boʻlsa kerak, — deya oʻz savoliga javob bera boshladi Jo Klint va Ella oʻtasida alangalanayotgan janjalni oʻchirishga urinib. Ertasi kuni esa u gazetalarda aynan shu taxminini oʻqidi. Sarlavhalar savol berardi: «Vodiydagi esi past snayperni qanday topish mumkin?», «Telba Snayper. Kim u?». Jo kunduzi zavod oshxonasida tamaddi qilib oʻtirgan uch politsiyachidan snayper haqida chiday olmay soʻradi. — Bu bola esini yoʻqotgani aniq, — dedi politsiyachilardan biri. — U bu turishda kimnidir oʻldirib qoʻyadi. Shunaqa jinnilar ham boʻladi. Ular xayoliga kelib qoladi-da, miltiqdan duch kelgan tomonga oʻq uza boshlashadi. U birorta xat yozganda ham uni ushlashimiz oson kechardi. Ofitsiant ayol Bezori Jek deganlari ham qop-qop xat yozgani, u xatlar bilan butun boshli Skotland Yardning jami devorlarini yopishtirib chiqish mumkinligi, shunda ham uni topa olishmaganini eslatdi. Yuzlari qip-qizil ikkinchisi politsiyachi esa na hamkasbi, na gazetachilarga qoʻshildi. — Agar mening fikrimni bilmoqchi boʻlsangiz, — dedi u. — u qandaydir olifta. Hech kim hech kimdan qasos olmayapti. Shunchaki, asablarga oʻynash uchun oʻq uzyapti. Oliftalar oʻzi shunaqa boʻlishadi. Balkim kim haydovchiga yaqinroq oʻq uzish haqida bahslashishgandir? Ja quyushqondan chiqib ketibdi ular. Baldogʻi mis charm kamarlarni olib, ishtonini yechib, baqirtirib yasash kerak ularni. Tushlikdan soʻng Jon mister Gernsi bilan Klint haqida gaplashmoqchi edi, lekin boshliq undan avval gap ochdi: — Bu mergan yoʻl qurilishi davomida uyi buzib tashlanganlardan biri boʻlib chiqsa ajablanmayman. Esingdami, Jo, juda koʻpchilik norozi edi. Lekin bizga yangi yoʻl kerak ham edi-da! — Gaplaringizga qoʻshilaman, — dedi Jo. — Ilgari ishga kechikmay, deb juda erta yoʻlga chiqishga majbur boʻlardim. Uyga ham qachon yetib borishimni oldindan ayta olmasdim. Endi esa yoʻlga qancha vaqt sarflashimni soniyasigacha bilaman. Aytmoqchi, mister Gernsi... — Lekin ular hammani rozi qilishmagan, — devom etdi boshliq. — falon oʻlchamdagi uy falon funt turmaydi, deb hisoblashgan. Hammaga bir xil haq toʻlashgan. Hech kimning uyining ichida nima borligiga e’tibor ham bermagan. Ba’zilar uyini yaqindagina ta’mirlashgan, yangi isitish tizimi, turli moslamalar qilib olishgan-da... Hammaga barobar boʻlingan. Mana, kimdir yangi yoʻlda qatnayotganlardan oʻch olishni koʻngliga tukkanga oʻxshaydi. Jo boshini tasdiq ma’nosida irgʻadi: — Boʻlishi mumkin. Siz sherifga koʻchirib oʻtkazilganlarning hammasini tekshirish kerak, deb aytasizmi? — Bu haqda sherif bilan gaplashishim kerak, deb oʻylansanmi, Jo? — Bu jiddiy masala, menimcha, uchrashishingiz kerak. Natijada, Jo Gernsidan Klint uchun ish soʻrashni unutdi. Ertasi kuni ishga kelgan Jo hovlida politsiyachilarning mashinasiga koʻzi tushdi. — O’gʻri tushibdi, — tushuntirdi Bob Lamotta. — Kimdir idoraga kirib, kassani bosgan, stollardagi hamma tortmalarni ochib koʻrib, ikkita yozuv mashinkasi, radiopriyomnik, hisoblash mashinasi va yana allambalolarni koʻtarib ketibdi. Mister Gernsi sherif yordamchilari bilan gaplashayotgani eshitilib turardi: — Albatta, menda gumon bor. Men buni kim qilgan boʻlishi mumkinligini sezyapman. Lekin kechagidek — snayper haqida gaplashmoqchi boʻlganimizda qoʻllaringizni siltamay, e’tiroz bildirmay eshitsangizgina aytaman. Bu soʻzlarni eshitgach, Jo koʻzga koʻrinmaslikka qaror qildi. Agar qariya Gernsi uning maslahatiga amal qilgan boʻlsa-yu, politsiyachilar uni tinglashni istashmagan boʻlsa, yaxshisi boshliqning koʻziga koʻrinmay turgani ma’qul. U darhol qoʻl ostidagilarini yigʻib, ishga kirishdi. Ha, noqulay ahvolga tushib qoldi. Qariyaning taxmini yomon emasdi. O’gʻirlikni juda tez ochishdi. Tushlikdan oldin hammol Manuel ikkinchi qavatga — Jo brigadasi bilan ishlab yotgan sexga koʻtarilib, yutoqib gap boshladi: — Uni ushlashdi! Kimligini hayotda topa olmaysizlar! Qani, urinib koʻringlar-chi! — Miss Ponsonbi? — dedi kimdir gurr kulguga sabab boʻlib. Miss Ponsonbi kompaniyada u asos solingan kundan beri ishlar, juda halol ayol edi. — Esingni yeganmisan? — e’tiroz bildirdi Manuel. — Qanaqa miss Ponsonbi! Boʻpti, baribir topa olmaysizlar. Bu Rey ekan! Buni hech kim kutmagandi. Moʻminqobil yigit Rey kompaniyada buxgalter boʻlib ishlar, yolgʻiz onasi bilan yashar, kechalari cherkovda organ chalardi. Bu ham missis Ponsonbi oʻgʻri boʻlib chiqqandek hayratlanarli edi! Yangilikdan hanuz oʻziga kela olmayotgan Manuel tushuntirish bera boshladi: Rey avval boshdan pul oʻgʻirlab yurgan ekan. Ishchilardan kimdir boshliq uni tutib olib, iqror xati yozdirganini esladi. Mister Gernsi yosh buxgalterni nima qilsam ekan, deb oʻylagancha u oʻzining iqrornomasini oʻgʻirlab, ishdan boʻshab, boshqa joyga koʻchib ketishni moʻljallagan. Haqiqiy oʻgʻrilikni sahnalashtirish uchun idoradan pul va boshqa narsalarni ham oʻgʻirlagan. Biroq qariya Gernsi Reyning iqrornomasi yoʻqolganini koʻrgach, gap nimada ekanligini sezgan. Haqiqiy oʻgʻri hech qachon bunday «qimmatbaho» qogʻozga tegmagan boʻlardi. U oʻz gumonlarini sherif yordamchilariga bildirgan, bu safar ular uni indamay eshitishibdi. Politsiya uyiga bostirib borgach, Rey hammasini boʻyniga olibdi. Mister Gernsi kun boʻyi Reyga rasman ayblov e’lon qilish-qilmaslik haqida oʻyladi. Ish kuni tugashidan picha avval u oʻzining chang bosgan «Shevrole»siga oʻtirib, yakuniy qarorni Reyning onasi bilan gaplashib olgach chiqarishni niyat qilib, uning huzuriga yoʻl oldi. Navbatchilikdan soʻng, Jo dushda choʻmilayotganda Bob Lamotta kulimsiragancha undan soʻradi: — Telba snayper haqidagi soʻnggi yangiliklarni eshitdingmi? Kimning mashinasiga kumush oʻq kelib tegsa u vampirlar haqidagi yangi filmga bepul chipta sohibi boʻlar ekan! — Bob oʻzining hazilidan oʻzi nash’a qilgancha xoxolab kuldi. Jo yangi yoʻldan uyiga qaytardi. Boshida turli oʻylar gʻujgʻon oʻynardi. Qorogʻulikda yoʻl chetida turgan mashina yonidan oʻtib ketay dedi. Jo «Shevrole»ni tanidi. Formali kimsa qoʻlidagi fonar bilan oldinga undadi. — O’tib ketavering, ketavering! — Bu boshligʻim mister Gernsining mashinasi. Unga nima boʻldi? Fonar Joning yuzini yorita boshladi va sherif yordamchisi dedi: — Uni oʻldirishibdi. O’q uning boshiga tekkan. Siz Gernsining qoʻlida ishlarmidingiz? Ismingiz nima? Sirena ovozi eshitila boshladi. Yana bitta politsiya mashinasi yetib keldi. Jo mister Gernsi rulni quchoqlab sulayib qolganini koʻrdi. Uning shu holati Joga ma’qulroq koʻrindi: u boshligʻining oʻlik yuzini koʻrmaydi. — Shunday boʻlishi ham kerak edi, — dedi sherif yordamchisi. — Doim mashinalarga qarata oʻq uzilaversa, ertami-kechmi birortaga tegishi aniq edi. Shu vaqt Joni tok urgandek boʻldi. U oʻzi istamay gapira boshladi: — Agar bu tasodif boʻlmasa-chi? Kimdir avvaldan hammani boshi berk koʻchaga qamash uchun qotillikni rejalashtirgan boʻlib chiqsa-chi? Birorta esi past manyak deb oʻylashlari uchun mashinalarga oʻq uzib turgan. O’zi istagan kishini oʻldirib boʻlgach, hamma buni tasodif deb baholaydi. Shunaqa ham boʻlishi mumkin-ku?! Hech kim javob bermadi. — Qariya Gernsni oʻldirish kimga kerak boʻldi ekan-a?! — baqirib yubordi Jo. — Anavi mumsik Reyga boʻlmasa kerak, harqalay, u politsyai boʻlinmasida panjara ortida, — dedi sherif yordamchisi. — Boʻpti, endi siz ketaqoling. Kuyinganidan Jo yoʻlni zoʻrga ilgʻardi. Bir iloj qilib uyigacha yetib kelgach, tepalikning duch kelgan joyida mashinasini toʻxtatdi va soʻqmoqdan oyoqlarini zoʻrgʻa sudrab koʻtarila boshladi. Yonoqlarini yoshlari hoʻl qilayotganini sezib, eshikni ochdi va uyga qadam bosdi. Ella va Klint har doimgidek uyda edilar. O’zini koʻzlari jiqqa yosh bilan koʻrib, ulardan qay biri birinchi boʻlib baqirib yuborganini tushunmadi ham. «Ular meni yaxshi koʻrishadi, — xayoliga kelgan birinchi fikr shu boʻldi, shu sababli oʻpkasi toʻlib kelayotgan boʻlsa-da, hammasi joyida, degandek jilmayishga harakat qildi, — Har nima boʻlsa ham, ularning har ikkisi meni yaxshi koʻradi. Suyishadi». Lekin uning bu fikri yashin tezligida boshqasi bilan oʻrin almashdi: «Oshxonada miltiq nima qilyapti? Axir u yerda Bill bor-ku?!» Jo bu gapni ogʻziga chiqarmoqchi boʻlgan ham ediki, Ella chinqirgancha baqirib yubordi: — Axir sen uni oʻldirdim devding-ku! O’ldi devding-ku!!! Jo xotiniga, soʻng ukasiga qaradi va Ella ne sababdan qichqirayotganini va shuncha vaqt nimalar boʻlganini tushundi. U shahdam qadamlar bilan oshxonaga yoʻnalib, miltiqni qoʻliga oldi...

Muallif: Avram Devidson