Omen (birinchi kitob) [Devid Zeltser]

Omen (birinchi kitob) [Devid Zeltser]
Omen (birinchi kitob) [Devid Zeltser]
Omen (Iblis Hamlasi)
Bu yerda donolik bor. Kimning idroki boʻlsa,
yirtqichning raqamini biladi; Zero bu insonlarning ham raqamidir. Uning raqami olti yuz oltmish olti.(Kashfiyotlar Kitobi)
Muqaddima
Hammasi soniyaning mingdan bir ulushicha vaqt ichida yuz berdi. Galaktikalardagi asrlarga tatiguvchi harakat bir lahzada sodir boʻldi. Keyp Xetti rasadxonasidagi yosh astronom hayratdan qotib qolgandi. U ancha kech qolgandi va fotokamera sodir boʻlgan hodisani bilinar-bilinmas tarzda muhrladi: uchta yulduz burjining bir-biriga yaqinlashishi oqibatida yana bir yorqin yulduz paydo boʻlgandi. Ja’diy, Saraton va Asad burjlaridan ajralib chiqqan mayda zarralar shunday aniqlik bilan bir-biriga kirishib ketdiki, natijada yangi bir samoviy jism paydo boʻldi. Jism borgan sari yorqin nur socha boshladi va burjlar titrab ketdi, balki astronomning qoʻllari hayajondan titragani uchun shunday tuyulgandi.
U bu hodisaga guvoh boʻlgan yagona inson ekanligidan qoʻrqardi. Ammo yer qa’ridan shovqin eshitildi. Bu odamlarning shovqini boʻlsada, jazavaga tushayotgan mutaassiblarniki emasdi. Gʻorlarda, yertoʻlalarda koʻz yoradigan ayollar yigʻilishgan, ular roppa-rosa yigirma ming nafar edilar. Ular bir-birlarining qoʻllarini ushladilar. Ularning ovozlari tobora qattiqroq eshitila boshladi va osmonga koʻtarilib soʻng yerning qoq yuragiga urildi.
Oltinchi oy, oltinchi kun, oltinchi soat edi. Eski Ahd kitobida ayni mana shu daqiqalar aytilgandi. Aynan mana shu lahza Yerning taqdirini oʻzgartirishi kerak edi. Yer yuzidagi barcha urushlar ulkan bir voqea oldidan insoniyat uchun shunchaki tayyorgarlik sinovi edi xolos. Kashfiyotlar kitobida bu allaqachon aytib oʻtilgandi!
Olis osmon qa’rida yangi yulduz yanada tovlana boshladi va odamlarning qoʻshigʻi avjiga chiqdi.
Qadimiy Megiddo shahrida yashovchi qariya Bugengagen buni his etdi va yigʻlab yubordi. Endi uning barcha yozganlari keraksiz matohga aylanib qolgandi. Yuqorida, Isroilda esa bir guruh talaba-arxeologlar bir daqiqaga ishlarini toʻxtatdilar. Ular belkuraklarini tashlab, sukut saqlashdi: talabalarning oyoqlari ostidagi yer silkina boshladi.
Vashington-Rim yoʻnalishi boʻyicha uchayotgan samolyotda Jeremi Torn oʻtirardi. U ham qandaydir gʻalati tuygʻuni his etdi va darhol xavfsizlik kamarini taqib, oʻz fikrlariga choʻmdi.
Agar u bu tuygʻuning asl sababini bilganida ham endi hech narsani oʻzgartira olmasdi. Chunki bu vaqtda Jeneral gospitalining yertoʻlasida uning endigina dunyoga kelgan farzandining boshi tosh bilan majaqlab tashlangandi.

1
Samoda parvoz qilayotgan samolyotlarda har soniyada minglab kishilar uchadilar. «Skaylayner» jurnalida berilgan bu raqamlar Tornni qiziqtirib qoʻydi va u odamlarni ikki guruhga: osmon va yerdagilarga boʻldi. Torn odatda bunday bema’ni narsalar bilan shugʻullanmasdi, ammo samolyotdan tushganda uni qanday yangilik bilan qarshi olishlarini oʻylamaslik uchun yana xayolga berildi. Statistikaga koʻra, agar yer aholisi birdaniga yoʻq boʻlib kesa, havoda parvoz qilayotgan bir necha yuz ming kishigina omon qolar ekan — ular hatto yerda nima sodir boʻlganini ham bilishmaydi.
Samolyot Rim uzra parvoz qilardi. Torn yana oʻyga choʻmdi: nechta erkak va ayol tirik qolarkin? Agar ular yerga eson-omon qoʻnib olishsa, sogʻlom jamiyatni tiklay olishadimi? Tirik qolganlarning aksariyati erkaklar boʻlishi aniq, chunki yuqori lavozimlarda koʻproq erkaklar oʻtirishadi, demak ularning foydasi boʻlmaydi, chunki barcha ishchilar halok boʻlgan boʻlishadi. Rahbarlar qoladilar, lekin ularning qoʻl ostida hech kim boʻlmaydi. Demak, bir necha samolyotda doimo ishchilarni olib yurilsa, foydadan xoli boʻlmas ekan. Samolyot asta pastlay boshladi. Torn sigaretini oʻchirib, pastga qaradi. U keyingi paytda samolyotda tez-tez uchar va bunga koʻnikib qolgandi. Lekin bugun u judayam hayajonlanardi. Oʻn ikki soat ilgari u Vashingtonda telegramma olgan va agar bu vaqt ichida biror narsa yuz bergan boʻlsa, endi kech edi. Katerina nihoyat farzand koʻrgandi.
U ilgari ikki marta homilador boʻlgan, ammo ikkisida ham homilasi tushib ketgandi. Bu safar u homiladorlikning sakkizinchi oyida koʻz yorgandi. Torn agar biror narsa yuz bergan boʻlsa, Katerinadan bir umrga ayrilishini bilardi.
Ular bolaliklaridanoq bir-birlarini yaxshi bilishar va Torn uning qalbida qandaydir tashvish borligini sezardi. Uning koʻzlari doimo xaloskoridan najot izlayotganday boqar va Torn oʻzini uning xaloskoriday his etardi. Yaqindan beri Torn yuqori lavozimga koʻtarilgan, shuning uchun u Katerinaga uncha e’tibor bermay qoʻygandi.
Xotinining dastlabki ruhiy besaranjomligi deyarli sezilarsiz oʻtdi. Katerina hech bir sababsiz qaychini olib sochlarini qirqib tashlaganda, unga e’tibor berish oʻrniga Tornning jahli chiqqandi. Katerina sochlari oʻsguncha yasama soch taqib yurdi. Bir kuni esa yuvinish xonasiga kirib, ustara bilan barmoqlarining uchini tilib tashladi. Shundan soʻng ruhshunosga murojaat qilishdi. U esa hech narsani aniqlab berolmadi. Katerina bir oycha ruhshunosga qatnadi va farzandli boʻlish istagini aytdi.
U birpasda homilador boʻldi va dastlabki uch oy quvonch ichida oʻtdi. Katerina baxtli edi. Ular Yaqin Sharq boʻylab sayohatga ham chiqishdi. Ammo samolyotda uning homiladorligi barham topdi.
Ikki yildan soʻng u yana homilador boʻldi. Besh yarim oy davomida ularning uyida yana umid hukmronlik qildi. Katerina supermarketda yurganida uni toʻlgʻoq tutdi va shu yerda koʻz yoridi. Endi Katerina uchinchi marta homilador boʻlgan va Torn bu ularning soʻnggi ilinji ekanligini bilardi. Agar bu safar ham biror narsa yuz bersa, xotini aqldan ozishi aniq. Samolyot gʻildiraklari yerga tegdi. U boshqalar samolyotni tark etgunlaricha kutib turdi. Uni pastda mashina kutib turardi. U iqtisodiyot masalalari boʻyicha prezidentning maslahatchisi va oʻz shtab-kvartirasini yaqindagina Syurix shahridan Rimga koʻchirgan iqtisodiyot masalalari boʻyicha Xalqaro Konferensiya raisi edi. Toʻrt haftalik dastur olti oyga choʻzilgan, bu davr ichida uni ancha yuqori darajadagi mansabdorlar tanib olishgandi. Bir necha yildan soʻng u AQSh prezidentining umidi va tayanchiga aylanishi haqida gap-soʻzlar yurardi.
Qirq ikki yoshli Torn mansab pillapoyalaridan koʻtarilib borardi. Xalqaro Konferensiya raisi boʻlib saylanishi uning mavqeini koʻtarib yubordi va dastlab elchilik, soʻngra mahkama vaziri, balki prezidentlikka ham yoʻl ochgandi. Tornlar oilasiga qarashli zavodlar urush yillarida gullab-yashnagan, Jeremi eng nufuzli oʻquv yurtlarida ta’lim olgandi. Otasi vafot etgach, Jeremi barcha zavodlarni yopdi va buzgʻunchilikka qarshi ekanligini e’lon qildi. Ammo Tornning boyligi koʻpayishda davom etardi. U qurilish ishlarini olib bordi, muhtojlar va ishbilarmonlarga qarz berib turdi. Hisob-kitoblarga qaraganda, uning boyligi bir necha yuz million dollarga teng edi. Buni Tornning oʻzi ham bilmas, chunki hech hisoblab koʻrmagandi!
Taksi Jeneral gospitali oldida toʻxtadi. Spilletto ota uchinchi qavatda joylashgan xonasi derazasidan moʻralab, kelgan kishi Jeremi Torn ekanligini tushundi. Uning tashqi qiyofasi gazetada bosilgan suratlaridan tanish edi. Tanlashda adashmabmiz, deb oʻyladi Spilletto ota. Ruhoniy kiyimi etaklarini yigʻishtirib, oʻrnidan turdi. Uning ulkan gavdasi oldida stol kichrayib ketgandek koʻrindi. Yoʻlakda Tornning qadam tovushlari eshitila boshladi.
— Janob Torn?
Zinaning birinchi pogʻonasiga qadam qoʻygan Torn yuqoriga qaradi.
— Ha, menman.
— Mening ismim Spilletto ota. Men sizga!
— Ha. Telegrammangizni oldim.
Ruhoniy zinapoya tutqichidan engashdi. Uning harakatlaridan nimadir yuz berganligi koʻrinib turardi.
— Bola! tugʻildimi? — soʻradi Torn.
— Ha.
— Xotinim qalay?
— Dam olyapti.
Ruhoniy pastga tushdi va uning koʻzlari Tornga qadaldi.
— Biror narsa yuz berdimi? — soʻradi Torn.
— Bola oʻldi.
Dahshatli sukunat choʻkdi. Torn ogʻir zarbaga uchragandi.
— U bir necha soniya nafas oldi, - pichirladi ruhoniy, - keyin vafot etdi.
Ruhoniy Tornning hech narsaga e’tibor bermay oldidagi kursiga oʻtirishini va boshini egib yigʻlashini kuzatib turdi. Yigʻi ovozi yoʻlakda aks-sado berdi. Ruhoniy yana gap boshladi:
— Xotiningiz tirik qoldi, ammo endi ona boʻlolmaydi.
— Hammasi tamom, - pichirladi Torn.
— Sizlar bola asrab olishingiz mumkin.
— U oʻz farzandi boʻlishini istardi!
Bir lahzaga jimlik choʻkdi va ruhoniy oldinga qadam tashladi. U terlab ketgandi.
— Siz uni juda sevasiz, - dedi u.
Torn bosh irgʻadi. U javob beradigan holatda emasdi.
— Unda siz Xudoning irodasiga boʻysunishingiz kerak.
Qorongʻi yoʻlakda rohiba paydo boʻldi va ruhoniyni koʻzi bilan imlab chaqirdi. Ular italyan tilida gaplashishdi va ruhoniy uning oldiga qaytib keldi.
Uning nigohi boshqacha boqardi.
— Xudoning karami keng, janob Torn, - ruhoniy uni yoʻlga boshladi.
Yangi tugʻilgan chaqaloqlar palatasi uch qavat yuqorida edi. Ular xira chiroq nuri yoritib turgan yoʻlak boʻylab ketishdi. Kasalxona hidi Tornning qaygʻusini yanada kuchaytirdi. Ular oynavand toʻsiq oldida toʻxtashdi va ruhoniy Tornning toʻsiq ortiga qarashini kuzatib turdi. U yerda chaqaloq yotardi. Chaqaloqning sochlari qop-qora, Tornga tikilib turgan koʻzlari moviy edi.
— Uning hech kimi yoʻq, - dedi ruhoniy. — Uning onasi vafot etdi. Farzandingiz bilan bir vaqtda.
Torn keskin unga oʻgirildi.
— Xotiningizga farzand kerak, - davom etdi ruhoniy, - bu goʻdakka esa ona.
Torn asta bosh chayqadi.
— Biz oʻz farzandimiz boʻlishini xohlardik, - dedi u.
— Goʻdak judayam oʻxshab ketadi!
Torn yana unga qaradi va uning soʻziga qarshilik bildirolmadi. Chaqaloqning sochlari Katerinaniki bilan bir xil edi, yuzi esa Tornning yuziga oʻxshardi.
— Xonim bu haqda hech qachon bilmaydi, - dedi ruhoniy.
Torn koʻzlarini yumdi, uning qoʻllari qaltirardi.
— Bola sogʻlommi?
— Mutlaqo sogʻlom.
— Qarindoshlari bormi?
— Hech kimi yoʻq.
Ular jim qolishdi.
— Bu yerda men rahbarman, - dedi ruhoniy. — Hech qanday yozuv qoldirilmaydi. Bu haqda hech kim bilmaydi.
Torn shubha ichida koʻzlarini olib qochdi.
— Oʻz bolamni koʻrsam maylimi? — soʻradi u.
— Bu bilan nima oʻzgarardi? — javob qildi ruhoniy. — Tiriklarga mehr koʻrsating.
Oynavand toʻsiq ortidagi chaqaloq xuddi Tornni quchoqlamoqchidek unga qoʻllarini choʻzardi.
— Xotiningiz haqqi, janob. Xudo bu yolgʻonni kechiradi. Mana bu goʻdakka rahm qiling!
U jim boʻlib qoldi, chunki ortiqcha gapga oʻrin qolmagandi.
— Ushbu tunda Xudo sizga oʻgʻil ato qildi, janob Torn.
Osmonda yangi paydo boʻlgan yulduz titray boshladi. Kasalxona karavotida esa Katerina oʻziga keldi. U bir necha daqiqa ilgari oʻziga ukol qilinganini bilmasdi. Uning tugʻishi oʻn soatga choʻzilgan, keyin esa hushidan ketib, chaqalogʻini koʻrmagan edi. U oʻziga kelgach, hayajonga tushdi va tashqarida qadam tovushlarini eshitib, oʻzini tutib oldi. Eshik ochildi. Katerina erini koʻrdi. Jeremining qoʻlida chaqaloq bor edi.
— Bizning bolamiz, - dedi Torn. Uning ovozi quvonchdan titrab chiqardi. — Bizning oʻgʻlimiz bor.
Katerina qoʻllarini choʻzib chaqaloqni oldi va quvonganidan hoʻngrab yubordi. Tornning koʻzlaridan yosh oqar va Xudodan minnatdor edi.

2
Tornlar katoliklarga mansub boʻlishsada, hech qachon ibodat qilishmasdi. Katerina ba’zida duo oʻqib turar, cherkovga esa faqatgina diniy bayramlarda borardi. Torn Katerinadan farqli oʻlaroq, oʻgʻli Demenni choʻqintirishmaganiga befarq qarardi. Toʻgʻri, ular bunga urinib koʻrishdi. Ular chaqaloqni cherkovga olib borishdi, lekin cherkovga kirganlarida chaqaloqning dahshatga tushib chinqirganini koʻrishgach, ortga qaytishni ma’qul topishdi. Muqaddas suvni olib ularning ortidan koʻchaga chiqqan ruhoniy, agar ular farzandini choʻqintirishmasa, u Xudoning dargohiga hech qachon tusha olmasligini aytdi. Ammo Torn goʻdakning qattiq qoʻrqqanini koʻrib, choʻqintirishdan voz kechdi. Katerinani tinchlantirish uchun Demenni keyinroq cherkovga olib borishini aytdi.
Lekin bu narsa boʻlmadi. Tez orada ular ishga shunchalik berilib ketishdiki, choʻqintirish butunlay xayoldan koʻtarildi. Iqtisodiyot masalalari boʻyicha konferensiya yakunlanib, Tornlar yana Vashingtonga qaytishdi. Torn prezident maslahatchisi lavozimida ishga kirishdi va koʻzga koʻringan siyosiy shaxsga aylandi. Ularning Virjiniya shtatidagi qarorgohida yigʻilishlar oʻta boshladi. Gazetalar va jurnallar orqali Tornlar hammaga tanila boshlashdi. Ular boy edilar va yuqoriga tez koʻtarilishdi. Ularning davrasida prezidentni ham tez-tez koʻrish mumkin edi. Shuning uchun Tornning Buyuk Britaniyaga elchi sifatida tayinlanishi ham kutilmagan hol boʻlmadi.
Londonga kelishgach, Tornlar oʻn yettinchi asrga mansub Pirford qoʻrgʻoniga joylashishdi. Ularning hayoti, ayniqsa Katerina uchun shirin tushga oʻxshardi, u judayam baxtli edi.
Pirford qoʻrgʻonining tarixi qadim zamonlarga borib taqalardi. Bu yerda tepaliklar bor edi. Atrof esa bir paytlar qirol Genrix V toʻngʻiz ovlagan oʻrmon bilan oʻralgandi.
Uydagi ishlarni bajarish uchun xizmatchi Gortonlardan tashqari yana bir necha xizmatchilar yollandi. Katerina oʻz ishlari bilan mashgʻul boʻlgan paytda Demenga Chessa ismli enaga qiz qarardi. U koʻplab oʻyinlarni bilar, Demenni xuddi oʻz oʻgʻlidek yaxshi koʻrardi. Ular soatlab birga boʻlishar, Chessa unga koʻlmakdan itbaliq va ninachilar tutib berardi.
Bolakay juda chiroyli edi. U uch yoshga toʻlgandi. Bundan tashqari, Demen oʻta aqlli boʻlib, juda kuzatuvchan ham edi. U tikilganda ancha-muncha kattalar ham uning nigohiga dosh berolmasdi. Bolakay olma daraxti tagida odamlarni soatlab kuzatib oʻtirishdan charchamasdi. Oila haydovchisi Gorton Demenni mashinasida tez-tez olib yurardi. Unga bolakayning indamay oʻtirishi yoqardi.
— U xuddi oʻzga sayyoralikka oʻxshaydi, - dedi bir kuni Gorton oʻz xotiniga, - uni odamlarni oʻrganish uchun yerga yuborishgan shekilli.
— Onasi eshitib qolsa xafa boʻladi, - dedi xotini.
— Men hech qanday yomon narsani nazarda tutganim yoʻq. Faqat u juda gʻalati bola.
Yana bir gʻalatilik shunda ediki, Demen kamdan-kam ovoz chiqarardi. U quvonganini tabassum bilan bildirar, xafa boʻlganda esa ovoz chiqarmay yigʻlardi. Bir kuni Katerina bu haqda shifokorga aytganida, shifokor uni tinchlantirgandi.
Albert Eynshteyn toʻrt yoshigacha gapirmagan, Demen esa endigina uch yarimga toʻlgandi. Nima boʻlmasin, u Katerina bilan Jeremining hayotlari ifodasi edi.

3
Gaber Jennings ismli kishi Dalv burji ostida tugʻilgandi. U bema’ni soch turmagi va qaysarligi bilan ajralib turardi.
Jennings oʻta mutaassib fotomuxbir edi. U xuddi mushuk sichqonni poylagani kabi suratga olishning qulay vaqtini kutib oʻtirishdan zerikmasdi. Uni kamyob suratlar muallifi sifatida bilishardi. U birorta ham hamkasbi tushira olmaydigan suratlarni topib kelardi. U Chelsida bir xonali uyda yashardi.
Keyingi paytda uning e’tiborini amerikalik elchi oʻziga tortgandi. Uning qanday kamchiliklari bor? U birortasi bilan yuradimi? Balki elchi shahvoniy jurnallar sotib olar? Jenningsni mana shu savollar qiziqtirardi. Bu savollarga hozircha javob topmagan boʻlsada, u umidini uzmagan va kuzatishda davom etardi.
Bugun u Pirfordga borishi kerak edi. Balki bu yerda u kerakli suratni ololmas, chunki usiz ham suratkashlar koʻp boʻladi, ammo u birorta xizmatchini qarmoqqa ilintirishi mumkin.
Jennings saharlab oʻrnidan turdi, fotoapparatlarini tekshirib koʻrdi. U karavoti ostidan kiyimlarini oldi va ozgʻin badaniga ildi.
Uydan chiqib ketishdan oldin u taklifnomani izladi. Pirfordda Tornning oʻgʻli toʻrt yoshga toʻlishi munosabati bilan ziyofat oʻtkazilishi kerak edi. Pirford tomon yetim-esir va nogiron bolalar toʻldirilgan avtobuslar kelayotgandi. Jennings koʻngil yozish uchun nasha chekib oldi.
Tornlarning qoʻrgʻonidan bir milya narida mashinalarni kuzatayotgan va taklifnomalarni tekshirayotgan politsiyachilar turishardi. Jennings ular taklifnomani tekshirgunlaricha, atrofni tomosha qilib turdi.
Nihoyat u ulkan darvozalar oldida paydo boʻldi va nashaning kayfini yozishga harakat qildi. Butun qoʻrgʻon bayramona bezatilgandi. Bolalar oʻynab yurishar, xizmatchilar esa mehmonlarga turli shirinliklar va mevalar tarqatishardi. Ularning ovozini chalinayotgan organ ovozi bosib ketardi. Bu yerda hatto folbin ayol ham oʻz chodirini tikkan va Londondagi ancha mashhur kishilar chodir oldida navbat kutishardi.
Kichkinagina shotland poni otlari qoʻrgʻon boʻylab chopib yurishardi. Ajoyib ziyofatdan ogʻzi qulogʻida boʻlgan suratkashlar toʻxtovsiz suratga tushirishardi, ammo Jennings uchun bu yerda suratga oladigan narsa yoʻq edi.
— Ha, hamkasb? Fototasmang tugadimi?
Bu «Gerald Nyus»ning suratchisi Gobi edi. U zudlik bilan yangi tasmani fotoapparatga soldi.
— Mushakbozlikni kutyapman, - dedi Jennings.
— Bunaqa joyda har doim ham boʻlavermaysan.
— Nima boʻpti? Kerak boʻlsa, sendan surat sotib olaman.
— Bironta gʻayritabiiy narsani kutyapsanmi?
— Menga boshqa narsa kerakmas.
— Boʻpti, omad tilayman. Omading kelmasa kerak, Tornlar bu yerdagi eng yaxshi oila.
Kutilmagan surat. Jenningsga mana shu kerak edi. Hech kim koʻra olmagan narsani koʻrish. U Tornlarni kuzata boshladi. Agar ularning IChIGA kirib olsa edi!
Hammaning nigohi uy ichidan olib chiqilayotgan ulkan tortga qaratildi. Enaga masxaraboz kiyimini kiyib olgan, yuziga oppoq upa chaplangan, lablariga esa tabassumni ifodalovchi labboʻyoq surtilgandi. U Demenni quchoqlab, uning yuziga yuzini bosdi.
Jennings bir burchakda turgan Katerina Tornni koʻzlari bilan izlab topdi. Uning yuz ifodasidan suratkash Katerina hozirgi voqeani yoqtirmaganini tushundi. Bayram torti atrofida yigʻilganlar qarsak chalishdi. Katerina oldinga yurdi.
— Uni folbinga olib kirmaysizmi? — qichqirdi muxbirlardan biri.
— Kelinglar, olib kiramiz, - dedi hamma bir ovozdan enagani folbinning chodiri tomon sudrashib.
— Uni men olib kiraman, - dedi Katerina Chessaning yoniga kelib.
— Oʻzim olib kiraveraman, xonim, - dedi enaga.
— Yoʻq, oʻzim, - sovuq jilmaydi Katerina.
Ularning koʻzlari uchrashdi va enaga indamay bolani onasiga berdi. Bunga hech kim e’tibor bermadi va faqat Jenningsgina buni koʻrdi. Enaga yolgʻiz oʻzi qoldi, uning ortida minora koʻrinib turardi. Chessa ortiga qayrilib uyga kirib ketguncha, Jennings uni ikki marta suratga olishga ulgurdi.
Folbinning chodiri oldida Katerina muxbirlardan tashqarida qolishlarini soʻradi va ichkari kirdi.
— Salom, bolakay.
Folbin ayol kichkinagina yashil stol oldida oʻtirar va iloji boricha sirli ovozda gapirishga harakat qilardi. Uning yuziga ham yashil boʻyoq surtilgandi. Demen unga qaradi va onasiga mahkam yopishdi.
— Qoʻrqma Demen, - kuldi Katerina. — U yaxshi pari. Toʻgʻrimi?
— Albatta, - dedi folbin, - qoʻrqma.
— U seni kelajakda nima kutayotganini aytib beradi, - dedi Katerina.
— Kel yonimga, - chaqirdi folbin, - qoʻlingni ber.
Demen onasiga yanada mahkamroq yopishdi. Folbin uning yoniga keldi.
— Qoʻrqma, men ham odamman.
Demen tinchlandi va qoʻlini uzatdi.
— O, qanday chiroyli qoʻlcha! Kelajaging juda yaxshi boʻladi.
Birdan u bolaning kaftiga qarab jim boʻlib qoldi.
— Bu qoʻlingni uzat-chi.
Demen ikkinchi qoʻlini ham uzatdi va folbin yanada taajjubga tushdi.
— Bunaqasini hech qachon koʻrmaganman, - dedi ayol. - Uch yildan beri folbinlik qilsamda, bunaqasini birinchi marta koʻrib turibman.
— Nimani koʻrdingiz?
— Oʻzingiz qarang. Uning kaftida hech qanday chiziq yoʻq!
— Nima?
Katerina oʻgʻlining kaftiga qaradi.
— Uning qoʻli kuymaganmi?
— Yoʻq.
— Oʻzingizning qoʻlingizga qarang. Mana bu chiziqlarni koʻryapsizmi? Mana shu chiziqlar har bir kishining oʻzigagina xos. Bu chiziqlar sizning taqdiringiz.
Oraga jimlik choʻkdi, bolakay esa nima gunohi borligini bilmoqchi boʻlganday qoʻllariga qarardi.
— Qarang, barmoqlarining uchi qanday silliq, - dedi ayol. — Uning barmoq izlari ham yoʻq!
Katerina haqiqatan ham shunday ekanligini koʻrdi.
— Juda yaxshi, - kuldi ayol. — Agar u birorta bankni oʻmarsa, uni hech kim topolmaydi.
— Uning kelajagini aytib berolmaysizmi? Bu yerga shuning uchun kirgandik.
Katerinaning ovozi qaltirar, uni qandaydir xavotir chulgʻab olgandi.
— Albatta.
Ayol bolaning qoʻlidan ushlashi bilan tashqarida qattiq qichqiriq eshitildi.
— Demen! Demen! Buyoqqa chiq! Senga sovgʻam bor!
Folbin jim boʻlib qoldi. Chessaning ovozi gʻalati edi.
— Demen, bu yoqqa chiq. Qara, sen uchun nima qilaman!
Katerina Demenni koʻtarib chodirdan chiqdi va uyning tomiga qaradi. Yuqorida qoʻlida arqon ushlagan Chessa turardi. U arqonni koʻtarib, uning bir uchi boʻyniga boyolanganini koʻrsatdi. Pastda toʻplanganlar jimgina qarab turishardi. Masxaraboz kiyimidagi enaga esa tom chetiga keldi va xuddi oʻzini hovuzga tashlayotganday qoʻllarini birlashtirdi.
— Qara, Demen! — qichqirdi Chessa. — Bu sen uchun! — Va tomdan sakradi.
Uning uchib tushayotgan tanasini arqon toʻxtatib qoldi, keyin esa jonsiz tana chayqala boshladi.
Pastda turganlar u yoqdan-bu yoqqa chayqalayotgan tanaga xuddi sehrlangandek tikilib qolishgandi. Shu payt dahshatli chinqiriq eshitildi. Katerina dod solayotgandi. Toʻrt kishi unga yordamga shoshilishdi va uning uyga kirib ketishiga yordam berishdi. Demen oʻz xonasida yolgʻiz qoldi. U hozirgina boʻshab qolgan maydonchaga, tomga chiqib Chessaning boʻynidagi arqonni yechayotgan politsiyachiga qaradi. Jasad pastga gursillab tushib, boshi majaq boʻldi. Chessaning koʻzlari osmonga tikilgan, yuzida esa oʻsha masxaraboz tabassumi turardi.
Chessani koʻmishdan bir kun ilgari havo bulutli edi. Pirford osmoni qora tusga kirgan va momaqaldiroq gumburlardi. Katerina butun kunni koʻzlarini uzoqlarga ma’nosiz tikkancha, mehmonxonada oʻtkazdi. Tergovchining yozma dalolatnomasiga koʻra, Chessaning qonidan allergiyaga qarshi ichiladigan dori topilgan, bu esa ishni yanada chigallashtirgandi. Atrofda hamma enaganing oʻz joniga qasd qilgani haqida gapirardi. Torn esa muxbirlardan yashirinib, uydan chiqmadi. U xotinining ruhiy iztirobga tushishidan qoʻrqayotgandi.
— Bunchalik gʻam chekma, azizam, - dedi u mehmonxonaga kirib. — Axir Chessa oilamiz a’zosi emasdi-ku.
— Edi, - dedi jimgina Katerina. — U doimo biz bilan yashashni istashini aytgandi.
Torn bosh chayqadi.
— U ahdidan voz kechgan ekan. — Torn xotinining koʻziga qarashdan choʻchiyotgandi. - Kechir, - qoʻshib qoʻydi u, - lekin menga bunday oʻtirishing yoqmayapti.
— Hammasiga men aybdorman, Jeremi.
— Sen?
— Tugʻilgan kunda bir voqea boʻlgandi!
Torn uning yoniga oʻtirdi.
— Unga hamma e’tibor qaratdi, - davom etdi Katerina, - va men rashk qila boshladim. Men undan Demenni tortib oldim, chunki oʻzim hammaning e’tiborini tortishni istagandim.
— Menimcha, sen oʻzingga nisbatan juda talabchanlik qilyapsan. Qizning ruhiyati barqaror emasdi.
— Meniki ham, - dedi Katerina. — Agar e’tiborda boʻlish men uchun shunchalik muhim boʻlsa.
U jim boʻlib qoldi. Hamma gap aytib boʻlingandi. Torn uni quchoqladi va u uxlab qolguncha kutib turdi. Bir soatcha shunday oʻtirdi, keyin xotinini asta koʻtarib, yotoqxonaga olib kirdi. Ertasiga ertalab Katerina Demenni olib Chessani koʻmish marosimiga bordi. Toʻplanganlar bor-yoʻgʻi qizning yaqinlari va Katerina bilan Demen edi. Koʻmishdan oldin ruhoniy duo oʻqidi. Torn jamoatchilik fikridan qoʻrqib, unda ishtirok etmadi va Katerinadan ham u yerga bormaslikni soʻradi. Ammo u enagani yaxshi koʻrardi.
Qabriston panjarasi ortida Torn elchixonadan joʻnatgan ikki askar ichkariga kiritmayotgan muxbirlar toʻplanishgandi. Ular orasida Jennings ham bor edi. Suv oʻtmaydigan plashga oʻrangan Jennings daraxt ortida turar va marosimni fotoapparati yordamida kuzatardi. Bu apparat juda uzoqdagi narsani ham bemalol suratga olardi. Muxbir ob’ektivda hammaga bir-bir qarab chiqdi. Katerinaning yonida bolakay turardi.
Jenningsni aynan bola qiziqtirib qolgandi va kerakli paytni kuta boshladi. Kutilgan daqiqa yetib keldi. Demenning yuz ifodasi va koʻz qarashi xuddi nimadandir choʻchib ketgandek oʻzgardi, ammo birpasda tinchlandi. Demenning koʻzlari qabriston burchagiga qadalgandi. Jennings fotoapparatini oʻsha tomonga qaratdi, ammo qabr toshlaridan boshqa narsani koʻrmadi. Keyin esa nimadir qimirladi. Qandaydir qora narsa koʻzga tashlandi. Jennings apparat sezgirligini kuchaytirdi. Bu hayvon edi. Juda katta va qop-qora it. Uning pastki jagʻi oldinga turtib chiqqan, tishlari koʻrinib turardi. Itni hech kim sezmadi. It jim turar, Jennings esa oq-qora tasvirli tasmani olgani uchun oʻzini la’natlardi: itning sap-sariq koʻzlari dahshatli va sirli boqardi. Jennings itni suratga oldi, keyin esa ob’ektivni burib, bolani suratga oldi.
Bunday surat uchun butun kunni sarflasa ham arzirdi. Jennings oʻz ishidan qoniqish hosil qildi.
It va bola uzoqdan kichkina boʻlib koʻrinishardi, ammo ularning soʻzsiz suhbati gʻayritabiiy edi.
Ertasiga ertalab ikkita voqea yuz berdi: kuchli yomgʻir yogʻdi va irland millatiga mansub Beylok xonim kelib, oʻzini yangi enaga deb tanishtirdi. Soqchi uni toʻxtatib qolishga urindi, ammo Beylok xonim uni turtib oʻtib ketdi.
— Hozir sizlarga qiyinligini bilaman, - dedi u paltosini yecharkan, er-xotin Tornlarga, - shuning uchun qaygʻungiz haqida eslatib oʻtirmayman. Ammo yosh qizni enagalikka yollagan odam gʻalvani pulga sotib oladi.
Torn va Katerina ogʻizlarini ochganicha unga qarab turishardi.
— Yaxshi enagani qaydan bilish mumkinligini aytaymi? — Kuldi u. — Koʻkragining katta-kichikligidan. Bu kichkina qizlar har haftada almashishadi. Menga oʻxshaganlar esa uzoq vaqt qolishadi. Gayd-parkka borsangiz, gapim rostligini koʻrasiz.
U birpas jim qoldi. Keyin chamadonini koʻtardi.
— Xoʻp, yaxshi. Bola qani?
— Yuring, koʻrsataman, - dedi Katerina zinadan koʻtarilar ekan.
— Bizni yolgʻiz qoldirasiz, xoʻpmi? Oʻzimiz tanishib olamiz, - taklif qildi Beylok xonim.
— Demen notanish odamlardan uyaladi.
— Faqat mendan emas, ishonavering.
— Rostini aytyapman!
— Qoʻysangiz-chi. Urinib koʻraman.
U chiqib ketgach, Tornlar bir-biriga qarashdi.
— U menga yoqdi, - dedi Jeremi.
— Mengayam.
— Uni qayerdan topding?
— Qayerdan topdim? — soʻradi Katerina.
— Ha.
— Uni men topganim yoʻq. Uni sen topding deb oʻylabman.
Torn yangi enagani chaqirdi:
— Beylok xonim!
U ikkinchi qavat maydonchasiga chiqib Tornlarga qaradi:
— Ha?
— Kechirasiz, bir narsani tushunmadik!
— Nimani?
— Bu yerga qanday kelib qoldingiz?
— Taksida.
— Yoʻq, sizni bu yerga kim joʻnatdi?
— Boshqarma.
— Boshqarma?
— Ular gazetadan enagasiz qolganingizni bilishib, boshqasini joʻnatishdi. Ya’ni, meni.
Torn hozir Londonda ish topish qanchalik qiyinligini bilardi, shuning uchun u Beylokning soʻzlariga ishondi.
— Ular juda ishbilarmon-da, - dedi Torn.
— Balki ularga qoʻngʻiroq qilib soʻrab koʻrsammikin? — taklif qildi Katerina.
— Albatta, - sovuq javob qildi ayol. — Men koʻchada kutib turaymi?
— Yoʻq-yoʻq! - vaziyatni yumshatishga urindi Torn.
— Men josusga oʻxshaymanmi? — doʻq qildi Beylok.
— Yoʻq, - kuldi Torn.
— Balki, sumkamda magnitofon bordir. Meni tintuv qilishga buyruq berarsiz?
Ular kulishdi.
— Boʻpti, boravering, - dedi Torn. — Keyinroq surishtirib koʻrarmiz.
Katerina boshqarmaga qoʻngʻiroq qildi. U yerdagilar Beylok xonim katta tajribaga ega ekanligini aytishdi. Faqatgina bir anglashilmovchilik boʻlib, qaydnomaga koʻra Beylok Rimda ishlar ekan. Keyinroq uning hozirgi ish joyini qayd qilib qoʻyishlarini aytishdi.
Katerina goʻshakni ildi va eriga qaradi. Torn yelkasini qisdi, ammo vaziyat oydinlashganidan xotirjam edi.
Yuqoridagi xonada Beylok xonim uxlab yotgan bolakayga ancha vaqt qarab turdi. Bolakay uygʻonib ketdi va ularning koʻzlari toʻqnashdi. U oʻrnidan turib karavotga oʻtirdi.
— Qoʻrqma, oppogʻim, - shivirladi yangi enaga. — Men seni himoya qilish uchun keldim.
Osmonda kutilmaganda chaqmoq chaqdi. Yomgʻir yanada kuchliroq yogʻa boshladi.

4
Iyul oyiga kelib Angliyaning qishloq joylaridagi tabiat gullab-yashnadi. Uzoq davom etgan yomgʻir mavsumi Temzaning barcha irmoqlarini shunday toʻldirdiki, natijada irmoqlardan qonib suv ichgan barcha oʻt-oʻlanlar tirildi. Pirford yerlari ham bundan bebahra qolmagandi: hammayoq yam-yashil tus oldi, boyolar va oʻrmon qalin oʻt-oʻlanlar bilan qoplandi. Yovvoyi quyonlarning bogʻdagi lolalarni yeb ketishidan qoʻrqqan Gorton ularga qopqon qoʻydi. Kechalari qopqonga tushgan quyonlarning ayanchli ovozlarini eshitish mumkin edi. Ammo tez orada bu barham topdi, bunga nafaqat Katerina chek qoʻydi, balki Gortonning oʻzi ham oʻrmonga kirib quyonlarning jasadlarini terib yurishdan zerikdi. Bundan tashqari u butalar ortida oʻzini kimningdir nigohi ta’qib qilayotganini sezardi. U bu haqda xotiniga aytganda, xotini bu Genrix Vning arvohi deb kuldi. Ammo Gorton hazillashmayotgan edi va yangi enaga bolakayni tez-tez oʻrmonga olib borayotganidan tashvishga tushdi. Gorton shuningdek, xotini Demenning kiyimlarini yuvayotganida uning kiyimidan tez-tez hayvon yungini topib olishini ham bilardi. Lekin u bu yunglar va oʻrmonga borish orasida qanday boyoliqlik borligini topa olmadi. U buni ham Pirfordda kundan-kunga koʻpayib borayotgan jumboqlardan biriga yoʻyib qoʻyaqoldi.
Katerina bora-bora farzandiga e’tibor bermaydigan boʻlib qoldi, uning oʻrnini yangi enaga egallagandi. Bolakay ham uni yaxshi koʻrib qolgandi. Faqat bir narsa Katerinaning koʻnglini xijil qilardi: Demen onasidan koʻra enagaga koʻproq boyolanib qolgandi. Buni barcha xizmatchilar sezishgan, ular onaga achinishardi. Ular Beylok xonimning bu yerdan ketishini istardilar. Ammo buning oʻrniga uning bu yerdagi mavqei va xoʻjayinlarga ta’siri kundan-kunga oshib borardi.
Katerina ham shuni his qilar, lekin hech narsani oʻzgartirishga qurbi yetmasdi. U farzandini sevgan odamga rashk qilmaslikni istardi. U bir paytlar Demenning enagasi halok boʻlganligida oʻzini aybdor his qilar va bunday hol yana takrorlanmasligini xohlardi. Ikkinchi haftaning oxirida Beylok xonim Demenning xonasi roʻparasidagi xonaga koʻchib oʻtishni soʻraganida Katerina rozi boʻldi. Katerinaning oʻzi uncha boy boʻlmagan xonadonda katta boʻlgan, uning yagona doʻsti va himoyachisi esa faqatgina onasi edi. Lekin bu yerdagi hayot boshqacha edi. U ertalab xayriya tadbirlarida qatnashar, kunduzi esa siyosat haqida suhbatlar boʻladigan tushliklarda ishtirok etardi. Eri uning bu ishini ma’qullardi. U aynan mana shunday xotini boʻlishini orzu qilgandi.
Tornning ishlari koʻpayib ketgandi, u Londonga elchi boʻlib kelgandan buyon, neft importidagi asosiy shaxsga aylangandi. AQSh prezidenti uning neft korchalonlari bilan uchrashuvi samarali yakunlanishiga umid qilardi. Bir necha haftadan soʻng u Saudiya Arabistoniga uchishi kerak edi.
Tornning uyqusi kelmasdi. U balkonda oʻtirgancha, oyni tomosha qilardi. U sokin oʻrmonga qaradi. Oʻrmon xuddi uxlayotgandek edi.
Ammo oʻrmon uxlamagandi va birdan Tornga xuddi kimdir qarab turganday tuyuldi. U durbin olib qaradi. Dastlab u zulmatdan boshqa narsani koʻrmadi. Keyin esa bir juft koʻzni koʻrdi! Bir-biriga yaqin joylashgan, sap-sariq koʻzlar unga qarab turardi. Torn titrab ketdi. Durbinni tushirib, ortiga tisarildi. U koʻrgan narsasidan ta’sirlanib xonada birpas turdi, keyin yalangoyoq pastga tushib, eshikni ochdi. Hammayoq jimjit, hattoki chigirtkalar ham xonish qilmayotgan edi. Torn oldinga bir qadam tashladi. Soʻng toʻxtab qoldi. Yonib turgan koʻzlar gʻoyib boʻlgandi. U ortga burildi va qandaydir iliq va hoʻl narsani bosib oldi. Tornning nafasi chiqmay qoldi. U pastga engashdi. Yerda endigina oʻldirilgan quyon yotardi. Uning boshi yoʻq edi!
Ertasiga Torn erta turdi va Gortondan quyonlarga qopqon qoʻygan-qoʻymaganligini soʻradi. Gorton unga rad javobini berdi va Tornni quyonning jasadi yotgan oʻrmonga boshlab bordi. Jasadni pashsha talayotgandi. Gorton ularni kaltak bilan haydadi va jasadga engashdi.
— Nima deysiz? — soʻradi Torn. — Bu yirtqichning ishimi?
— Tushunolmadim, janob. Bunga shubham bor.
U jasadni koʻrsatib, dedi:
— Odatda yirtqichlar qurbonining boshini yemaydilar. Bu quyon shunchaki koʻngil yozish uchun oʻldirilgan.
Torn Gortonga bu haqda hech kimga ogʻiz ochmaslikni aytdi. Ular oldinga yurishdi, birdan Gorton toʻxtab qoldi.
— Menga bu oʻrmon hech ham yoqmayapti, janob. Beylok xonim oʻyolingizni bu yerga olib kelishi ham yoqmayapti.
— Unga endi bu yerga kelmasligini ayting, - dedi Torn. — Uyimizda ham qiziqarli narsalar koʻp.
Beylok xonim kechqurun Tornning xonasiga kirdi va xizmatkor orqali buyruq berishlaridan noroziligini bildirdi.
— Aytganingizni qilaman, - dedi u, - lekin menga bevosita xoʻjayinning oʻzi buyruq berishi kerak deb hisoblayman.
— Buning nima farqi bor? — dedi Torn. Uni ayolning koʻzlaridagi qahr-gʻazab hayron qoldirdi.
— Nima, bu uyda xoʻjayin yoʻqmi, janob Torn?
U burilib chiqib ketdi, Torn esa ayol nimani nazarda tutganini tushunmadi. Agar u xizmatchilarni nazarda tutgan boʻlsa, ularga Katerina buyruq berardi. Balki Beylok xonim uyda hamma narsa joyida emasligini aytmoqchi boʻlgandir. Balki Katerina oshirib yuborayotgandir?..
Chelsidagi uch qavatli uydagi xonadonda yashovchi muxbir Gaber Jennings uxlay olmasdi. U butun devorga yopishtirib tashlangan Tornlarning fotosuratlariga tikilib turardi. Koʻmish marosimidagi suratlar: qabr toshlari orasidagi it va bola yirik planda edi. Bu yerda tugʻilgan kunda olingan suratlar ham bor edi: Katerina enagaga qarab turibdi, masharaboz kiyimidagi enaga esa yolgʻiz oʻzi. Oxirgi surat uni qiziqtirib qoʻydi, chunki enaganing boshi ustida qandaydir dogʻ bor edi. Odatiy fotonuqson, lekin hozir u qandaydir baxsizlikdan darak beruvchi belgiga oʻxshab koʻrinardi. Emulsiya zararlanganga oʻxshar va suratdagi enaganing boʻynida sirtmoq shaklidagi oq dogʻ bor edi. Boshqa vaziyatlarda u bu suratni tashlab yuborgan boʻlardi, ammo bunisini saqlab qoʻyish lozim edi. Agar voqealar rivoji boshqacha yakunlansa, bu surat ramziy ma’noga ega boʻlardi. Eng oxirgi suratda Chessaning arqonda osilib turgani aks etgandi. Barcha suratlar goʻyoki dahshatlar koʻrgazmasini eslatardi. Bu Jenningsga yoqdi. U Tornlarni oʻrgana boshladi va bu oilaning hali hech kim bilmagan gʻalati qirralarini topdi. U oila tarixini oʻrganishga kirishdi.
Ma’lum boʻlishicha, Katerina rus emigrantlari oilasida tugʻilgan, uning otasi oʻz joniga qasd qilgan ekan. «Minneapolis Tayms» gazetasining yozishicha, u oʻzini tomdan tashlab yuborgan. Katerina otasining oʻlimidan bir oy oʻtgach dunyoga kelgan, onasi esa ikkinchi marta erga tegib, Nyu-Gempshirga koʻchib oʻtgan. Katerina oʻgay otasining familiyasini olgan, lekin intervyularda bu otasi haqida hech narsa demasdi. Muxbir kerakli yoʻnalishga tushganini bildi.
Unga faqatgina elchining surati yetishmasdi va Jennings ertaga bu suratni olishga qaror qildi. Barcha Avliyolar cherkovida mashhur bir oilaning nikoh marosimi boʻlishi kerak edi va Tornlar oilasi ham bu marosimda ishtirok etardi.
! Nikoh marosimigacha Torn oʻzining ishlarini qoldirdi va Katerina bilan shahar aylangani chiqdi. U ikkalasi yolgʻiz qolishganda ba’zi narsalarni aniqlamoqchi edi. Keyingi bir necha oy ichida Katerina birinchi marta xursand edi. Ular Evondagi Stretford teatriga borishdi va «Qirol Lir» spektaklini tomosha qilishdi.
Katerina bu tomoshadan ta’sirlanib, yiyolab ham oldi. Tomoshabinlar chiqib ketishgach, u anchagacha yiyolab oʻtirdi. Ular mashinaga oʻtirishdi. Katerina erining qoʻlini mahkam ushlab olgandi. U juda ta’sirchan boʻlib qolgandi. Daryo boʻyida toʻxtaganlarida, u yana yiyolab yubordi. Qoʻrqayotganini, Demenni yoʻqotib qoʻyishdan choʻchiyotganini aytdi.
— Undan ajralmaymiz, Keti, - tinchlantirdi uni Torn. — Hayot u darajada beshafqat emas.
U anchadan buyon xotinini Keti deb chaqirmay qoʻygandi. Ular dub daraxti tagidagi oʻtloqqa oʻtirishdi. Katerinaning ovozi juda past chiqardi.
— Men juda qoʻrqyapman, - dedi u.
— Hech narsadan qoʻrqishning hojati yoʻq. Nimadan qoʻrqasan?
— Nimadan qoʻrqaman?
U xotinining gapni davom ettirishini kutib turdi.
— Men yaxshi narsalardan qoʻrqaman, chunki ketib qoladi. Men yomon narsalardan qoʻrqaman, chunki juda ojizman. Men sening yutuqlaringdan va omadsizliklaringdan qoʻrqaman. Men sening Qoʻshma Shtatlar prezidenti boʻlishingdan qoʻrqaman, Jeremi! Bu menga yoqmayapti.
Ular jim boʻlib qolishdi.
— Uyga qaytgim kelyapti.
Torn oʻtloqqa yonboshladi.
— U yerda biz bexavotir boʻlamiz. Tugʻilib-oʻsgan joyimizda.
U koʻzlarini yumdi.
— Bu yer Nyu-Jersi, toʻyorimi? — dedi Katerina. — Anavi tepalik ortida bizning fermamiz joylashgan.
— Bu juda katta tepalik, Keti.
— Bilaman. Biz bu tepalikdan hech qachon oʻtolmaymiz.
Yengil shabada ularning oyoqlari ostidagi barglarni uchirdi.
— Balki Demenning qoʻlidan kelar. U zoʻr fermer boʻlar.
— Bilmadim. U xuddi sening oʻzing.
Torn javob bermadi.
— Rost aytyapman. Uning menga hech qanday aloqasi yoʻqqa oʻxshaydi.
Torn oʻrnidan turib uning gʻamgin yuziga tikildi.
— Nega unday deyapsan?
Xotini yelkasini qisdi.
— U juda mustaqil. Unga hech kimning keragi yoʻqdek.
— Senga shunday tuyuladi.
— U boshqa bolalar singari menga boyolanmagan. Sen onangni yaxshi koʻrarmiding?
— Ha.
— Xotiningni-chi?
Ularning koʻzlari uchrashdi. Katerina uning qoʻlini oʻpdi.
— Bilasanmi, Keti, - dedi Torn birpas jim turgach, - men seni birinchi marta uchratganimda seni dunyodagi eng goʻzal ayol deb oʻylaganman.
Keti jilmaydi.
— Hozir ham shunday deb oʻylayman.
— Men seni sevaman, - dedi Katerina.
— Men ham seni sevaman, - javob berdi Jeremi.
Ular Pirfordga kech kirganda qaytishdi.
Ertalab toʻqqizda Torn nikoh marosimiga borish uchun tayyor boʻlib kiyinib olgandi.
— Keti! — chaqirdi u.
— Hozir! — dedi Katerina yuvinish xonasida turib.
— Kech qolyapmiz. Ular bizni kutib qolishadi.
Gorton limuzinni darvoza yoniga olib keldi. Torn koʻchaga chiqib, unga birpas kutib turishni aytdi va tezda oshxonaga qaytdi. Katerina kiyinib chiqib, Demenning xonasiga kirdi.
— Ketdik, Demen!
Bolaning xonasida hech kim yoʻq edi. U suvning shildirashini eshitdi va yuvinish xonasiga kirdi. Demen vannada oʻtirar, Beylok xonim uni yuvintirardi.
— Beylok xonim, - doʻq urdi Katerina, - men sizga bolani kiyintirishni buyurgandim!
— Agar qarshi boʻlmasangiz, xonim, menimcha u boqqa borgani yaxshi.
— Uni cherkovga olib borishimizni aytdim-ku!
— Cherkov yosh bola uchun mos joy emas.
Ayol jilmaydi. U vaziyatning jiddiyligini tushunmayotganga oʻxshardi.
— Kechirasiz, - oʻzini bosishga urindi Katerina, - lekin biz cherkovga borishimiz shart.
— U cherkovga borishga yoshlik qiladi, - qaysarlik qildi Beylok xonim.
— Meni tushunmayapsiz shekilli? — qat’iy tarzda dedi Katerina. — U biz bilan cherkovga boradi.
Beylok xonim gʻijindi. Bola ham nimadir yuz berganini sezgandek enagasiga mahkam yopishdi.
— U oldin ham cherkovga borganmi? — soʻradi Beylok xonim.
— Buning nima ahamiyati bor!
— Keti! — chaqirdi Torn.
— Ketyapman! — dedi u va ayolga gʻazab bilan tikildi. Ayol ham unga shunday tikilib turardi.
— Kechirasiz, lekin toʻrt yoshli bola cherkovdagi nikoh marosimini tushunarmikin?
— Siz oʻyolimni kiyintiring, - dedi Katerina xotirjamlik bilan, - va besh daqiqadan keyin mashina yoniga olib chiqing. Yo boʻlmasa, boshqa joydan ish izlang.
— Boʻpti, shunday qilaman.
Katerina burilib chiqib ketmoqchi boʻldi.
— Aytgandek, cherkov masalasida! - dedi Beylok xonim.
— Nima?
— Uni olib borganingizga pushaymon boʻlasiz.
Katerina chiqib ketdi. Besh daqiqadan keyin Demen kiyinib chiqdi.
Ular yangi shosse qurilayotgan Shepperton orqali ketayotib, mashinalar tiqiniga duch kelishdi. Mashinada shusiz ham betoqat vaziyat hukmron edi.
— Biror narsa boʻldimi? — soʻradi Torn.
— Arzimagan narsa.
— Juda achchigʻing kelyapti?
— Hechqisi yoʻq.
— Nima boʻldi?
— Beylok xonim, - uf tortdi Katerina.
— Nima boʻldi?
— Gaplashib oldik.
— Nima haqda?
— U Demenni boqqa olib bormoqchi boʻldi.
— Buning nimasi yomon?
— Cherkovning oʻrniga.
— Bunga qarshilik qilmasdim.
— U nima qilib boʻlmasin bolani olib qolishga harakat qildi.
— Balki, usiz zerikar?
— Bilmadim.
Torn yelkasini qisib qoʻyib yoʻlga qaradi.
— Aylanib oʻtsak boʻlmaydimi, Gorton? — soʻradi u.
— Yoʻq, janob, - javob berdi u, - agar qarshi boʻlmasangiz, Beylok xonim haqida bir narsa demoqchi edim.
Er-xotin ajablanib unga qarashdi.
— Gapiring, - dedi Torn.
— Bolaning oldida gapirgim kelmayapti.
Katerina Demenga qaradi. U yangi tuflisining bogʻichini oʻynab oʻtirardi.
— Gapiravering, - dedi Katerina.
— Menimcha, u ayol bolaga yomon ta’sir koʻrsatyapti. U uyda oʻrnatilgan qoidalarga amal qilmayapti.
— Qanday qoidalarga? — soʻradi Torn.
— Masalan, bizda xizmatkorlar birgalikda ovqatlanishadi, idishlarni esa navbat bilan yuvishadi.
Torn Katerinaga qaradi. Bunda hech tashvishlanarli narsa yoʻq edi.
— U biz bilan umuman ovqatlanmaydi, - davom etdi Gorton. — Ovqat yegan idishini ham yuvmaydi.
— Unga boshqa bunday qilmasligini aytish mumkin.
— Bizda shuningdek, uyda chiroq oʻchganidan soʻng koʻchaga chiqilmaydi, - davom etdi Gorton, - men uning tunda oʻrmonga ketayotganini bir necha marta koʻrdim.
Tornlar oʻylanib qolishdi, ular eshitgan soʻzlar gʻalati edi.
— Yana bir narsa, janob.
— Yana nima, Gorton? — tashvish bilan soʻradi Torn.
— U Rim bilan telefonda gaplashish uchun buyurtma beradi.
Gorton gapini tugatib mashinani yurgizdi. Katerina va Torn bir-biri bilan gaplashishardi.
— U bugun oʻzini juda yomon tutdi, - dedi Katerina.
— Sen uni boʻshatib yuborasanmi?
— Bilmadim.
— Demen unga oʻrganib qolganga oʻxshaydi.
— Bilaman.
— Buni oʻylab koʻrish kerak.
— Ha, - xoʻrsindi Katerina. — Albatta.
— Agar istasang uni ishdan boʻshatishing mumkin.
— Menimcha, u oʻzi ketadi.
Demen ularning oʻrtasida oʻtirardi. Mashina shaharga kirib keldi. Barcha Avliyolar cherkovi juda katta qurilgandi. Bu yerda 17-asrdan shu kungacha qurilgan binolar saqlanib qolgandi. Ulkan kirish eshiklari katta qilib ochib qoʻyilgan edi. Zinalar gul bilan toʻlib ketgan, xizmatchilar tantanali ravishda turishardi. Marosimga juda koʻpchilik tashrif buyurgan, soqchilar olomonni zoʻrgʻa ushlab turardilar. Limuzin mashinalari qator turardi.
Tornlarning limuzini kechroq kelgani uchun oxirgi qatorga yaqinlashdi. Bu yerda soqchilar yoʻqligi uchun ularni birpasda odamlar oʻrab olishdi. Mudrayotgan Demen uygʻonib ketdi va oynadan qarayotgan odamlarni koʻrib qoʻrqib ketdi. Katerina bolani mahkam quchoqladi. Kimdir oynani taqillatdi.
— E, Xudo, - dedi Katerina. — Bu yerda nima boʻlyapti?
Demenning yuzida tashvish alomatlari koʻrindi.
— Qoʻrqma, - dedi Torn uning xavotirlanganini koʻrib. — Ular bizga hech narsa qilishmaydi.
Lekin bolaning koʻzlari dahshatdan olaya boshladi, u odamlarga emas, cherkov tomiga oʻrnatilgan xochga qarab turardi.
— Qoʻrqma, Demen, - dedi Torn. — Biz toʻy tomosha qilamiz.
Bolaning qoʻrquvi kuchaydi. Mashina tobora cherkovga yaqinlashayotgan edi.
Torn bolasidan koʻz uzmayotgan Katerinaga qaradi. Demenning yuzi oqarib ketgan, olomon yoʻq boʻlsada, u gʻujanak boʻlib olgandi.
— Hammasi joyida, Demen, - shivirladi Katerina. — Odamlar ketishdi!
Ammo bolaning koʻzlari cherkovga tikilgan, oʻzi esa dagʻ-dagʻ titrardi.
— Unga nima boʻldi? — soʻradi Torn.
— Bilmadim.
— Senga nima boʻldi, Demen?
U oʻlgudek qoʻrqib ketgandi.
Bola dam Tornga, dam Katerinaga qarardi.
— Bu bor-yoʻgʻi cherkov, - dedi Katerina.
Bola yuzini keskin burdi. Uning lablari qurib qolgan, nafas olishi sekinlashayotgandi.
— E Xudoyim! — qichqirdi Katerina.
— Unga nima boʻldi?
— Uning tanasi sovub qoldi. Xuddi muzga oʻxshaydi!
Limuzin cherkov oldida toʻxtadi va xizmatchilardan biri eshikni ochib Demenga qoʻl uzatdi. U dahshat bilan onasining koʻylagidan mahkam ushladi.
— Demen! — qichqirdi Katerina. — Demen!
U bolaning qoʻllarini boʻshatmoqchi boʻldi, ammo u yanada mahkamroq ushladi.
— Jeremi! — Katerina oʻzini yoʻqotib qoʻydi.
— Demen! — baqirdi Torn.
— U koʻylagimni yirtib yuboradi!
Torn bolaga engashdi, u esa onasining sochlariga yopishdi.
— Yordam beringlar! — chinqirdi Katerina.
Demen dahshatdan qichqirardi. Ularning olishuvini koʻrgani birpasda odamlar toʻplanishdi. Gorton ularga yordam berish uchun bolani tortib olmoqchi boʻldi. Ammo bola haqiqiy yirtqichga aylangan, boʻkirar, oʻtkir tirnoqlari esa onasining yuziga botirilgandi. U hatto Katerinaning bir tutam sochini ham yulib oldi.
— Uni olinglar! — baqirdi Katerina.
U Demenni ura boshladi. Torn bolani kuch bilan yulqib oldi.
— Ketdik!- dedi u Gortonga. — Bu yerdan ketamiz!
Limuzin oldinga siljidi. Ular cherkovdan uzoqlashganlari sari bolaning jazavasi pasaya boshladi va bir necha daqiqadan keyin u jim boʻlib qoldi. Demenning koʻzlari yonar, yuzidan ter oqardi. Torn uni mahkam ushlab olgandi. Uning yonida Katerina oʻtirar, uning bir koʻzi yumilib qolgandi. Ular jim ketishdi.
Pirfordga kelgach, ular Demenni oʻz xonasiga olib kirishdi va uning yonida oʻtirishdi. Bolaning peshonasi muzdek edi.
— Unga oʻzim qarayman, - dedi Beylok xonim xonaga kirarkan.
Uni koʻrib Demen ancha tinchlandi.
— U judayam qoʻrqib ketdi, - dedi Katerina.
— Demen cherkovni koʻradi, - dedi enaga. — Men uni boqqa olib bormoqchi edim.
— U oʻzini yirtqichlardek tutdi, - dedi Torn.
— Bolaning jahli chiqqan, - Beylok xonim oldinga yurdi va Demenning qoʻlidan tutdi. Bola unga yopishdi, Tornlar esa ularni jimgina kuzatishardi.
— Bunda bir gap bor, - dedi Gorton kechqurun xotiniga.
Xotini uning kunduzi qanday voqea roʻy berganini haqidagi hikoyasini jimgina eshitardi.
— Bu Beylok xonimda bir gap bor, - davom etdi u, - bu bolada ham, umuman bu uyda bir sir bor.
— Sen oʻta oshirib yuboryapsan, - dedi xotini.
— Agar buni koʻrganingda edi, meni tushungan boʻlarding.
— Yosh bolaning injiqligi, xolos.
— Yirtqichning injiqligi.
— U juda oʻjar.
— Qachondan beri?
Xotini yelkasini qisdi.
— Biror marta uning koʻzlariga qaraganmisan? — soʻradi Gorton. — Huddi yirtqich hayvonga qaragandek boʻlasan. Uning koʻzlari kuzatib turadi. U ichingdagini koʻzi bilan sezadi.
— Namuncha irimchi boʻlmasang?
— Hali koʻrasan, - ishontirdi uni Gorton. — Bu yerda bir koʻngilsizlik yuz beradi.
— Koʻngilsizlik hamma yerda ham yuz beradi.
— Menga bu narsalar yoqmayapti, - dedi u tundlik bilan. — Menimcha, biz bu yerdan ketishimiz kerak.
Tornlar esa bu paytda hovlida oʻtirishardi. Allaqachon qorongʻi tushgan edi. Demen uxlardi. Ular yulduzli osmonga tikilishardi. Katerinaning yuzi shishib, yara boʻlib ketgan va u namlangan matoni yuziga bosib oʻtirardi.
— Xoʻsh, - dedi u nihoyat, - yomon kunni tugatish uchun uxlash kerak. Men uxlayman.
— Men birpas oʻtiraman.
Xotinining qadam tovushlari tindi va Jeremi oʻyga choʻmdi. U oʻrmonga koʻz tikdi, lekin koʻz oldida oʻrmon oʻrniga Rimdagi kasalxona va oynavand toʻsiq namoyon boʻldi.
Nima uchun u Demenning onasi haqida soʻramadi? Uning onasi kim edi? Qayerlik edi? Bolaning otasi kim va u nima uchun bolasining oldiga kelmadi? Oʻtgan yillar davomida u bir necha taxminlar bilan oʻzini ovutib kelgandi. Balki, Demenning haqiqiy onasi oddiygina dindor ayol boʻlgani uchun katoliklar kasalxonasida koʻz yorigandir. Bu kasalxona xizmati juda qimmat edi va tanishlarsiz bu yerga kelish qiyin edi. Balki, u yetim boʻlgandir va bola nikohsiz dunyoga kelgandir — bolaning otasi yoʻqligini u shu bilan izohlardi. Yana nimalarni bilish kerak edi? Yana nima muhim edi? Bola juda chiroyli va sogʻlom edi.
Torn oʻz hatti-harakatlarida ikkilanmas va buning uchun oʻzini ayblamasdi. U doimo barcha ishni toʻyori bajaryapman, deb oʻylardi. Balki u notoʻyori qadam bosgandir? Balki u koʻp narsani bilishi lozim edimi?
Torn bu savollarga javob topa olmadi.
Javobni bir necha kishigina bilar va ular ham turli joylarga tarqalib ketishgandi. Rohiba Tereza, Spilletto ota, Tassone ota. Faqat ular bilishardi. Bu sir ularning yurak tubida edi. Oʻsha mash’um tunda ular bu ishni bajarishga tanlanishgani uchun faxrlanishardi. Dunyo tarixida bu ishni bajarishga ikki marta urinishgan, lekin faqat mana shu safar ish oʻngidan kelishi kerak edi. Ularning bu ishi haqida birorta ham tirik jon bilmasdi. Demen tugʻilgach, Tereza uni boʻlajak ota uchun tayyorladi: uning peshonasi va qoʻllaridagi tuklarni tozaladi, Torn kelgan paytda chiroyli koʻrinsin deb unga upa sepdi. Chaqaloqning sochlari ular kutganday qalin edi. Torn Terezani ham, yertoʻlada ikkita jasadni qutiga joylagan Tassoneni ham hech qachon koʻrmaydi. Birinchi jasad Tornning endigina dunyoga kelgan farzandiniki edi — u tugʻilib, yiyolashga ham ulgurmay dunyoni tark etdi, ikkinchi jasad esa yashashga hukm etilgan chaqaloqning onasiga tegishli edi. Tashqarida esa jasadlarni Cherveteridagi qabristonga olib ketish uchun yuk mashinasi kutib turardi.
Reja Shaytonga sigʻinuvchilar jamiyati tomonidan tuzilgan boʻlib, Spilletto uning rahbari edi. U ishtirokchilarni oʻta ehtiyotkorlik bilan tanladi. Terezadan uning koʻngli toʻq edi, ammo soʻnggi daqiqalarda Tassone ota uni tashvishga soldi. Oxirgi kuni u jur’atsizlik qilib Spillettoni oʻylantirib qoʻydi. Tassone bu ishning naqadar muhimligini unutib qoʻygandi. Spilletto uni oʻyindan chiqarmoqchi boʻldi. Agar ulardan birortasi ogʻzidan gullab qoʻysa, uchalovi ham buning uchun javob berishardi. Ammo eng asosiysi, ish yana ming yilga choʻzilardi.
Biroq Tassone sodiqlik bilan ishini bajarib oʻzini oqladi. U chaqaloqning boshini tosh bilan urib majaqladi. Bu ish unga yomon ta’sir qildi, lekin u oʻz ishini bajargandi, qolgan narsalar esa unchalik muhim emasdi. Oʻsha tunda shifokor va hamshiralar yonlarida nimalar sodir boʻlayotganidan bexabar holda oʻz ishlarini bajarardilar. Barcha narsa oʻta hushyorlik bilan amalga oshirilgandi. Hech kim, ayniqsa Torn hech narsani bilmay qolgandi.
Torn hovlida oʻtirganicha tunni tomosha qilardi. Torn Pirford oʻrmoni endi uni bezovta qilmay qoʻyganini sezib qoldi. Endi oʻrmon osoyishta boʻlib qolgan, chigirtka va qurbaqalar esa hayot tinchgina davom etayotganidan darak berayotgandek sayrashardi. Jeremi Demenning xonasiga qaradi. U yerda tungi chiroq yonib turar va Torn uxlayotgan goʻdakning yuzini tasavvur qilardi. Bu dahshatli kun nihoyasida u bolaning yuziga boqishni istadi. Jeremi oʻrnidan turdi, chiroqni oʻchirib, uyqudagi uyga yoʻl oldi. Ichkarini zimiston qoplagan, jimjitlik odamning yuragiga vahima solardi. Torn qoʻllari bilan paypaslab zinapoya tutqichini ushladi va yuqoriga koʻtarildi. Butun atrof uyquga choʻmgandi. Jeremi devor boʻylab asta-sekin yura boshladi, keyin yoʻlakdan burildi. Oldinda Demenning xonasi boʻlib, eshik tirqishidan tungi chiroqning nuri tushib turardi. Torn joyida qotib qoldi, uning qulogʻiga qandaydir tovush chalingandek boʻldi.
Torn oldinga qadam tashlamoqchi boʻlgandi, tovush yana takrorlandi. Bu safar u qattiqroq eshitildi va Jeremining yuragi orqaga tortib ketdi. U pastga qarab bir juft koʻzni koʻrdi. Uning nafasi chiqmay qoldi va rangi oqarib, devorga qapishdi. Zulmat qoʻynidan bolaning xonasini qoʻriqlashga shay it chiqib keldi. Uning koʻzlari yonardi.
— Xoʻsh!xoʻsh, - dedi Torn qaltiroq ovozda va it unga tashlanishga shaylandi.
— Tinchlan, - dedi oʻz xonasidan chiqqan Beylok xonim. — Bu kishi uyning xoʻjayini.
It darhol tinchlandi. Beylok xonim chiroqni yoqdi va butun yoʻlak yorishib ketdi. Torn itdan koʻzlarini uzmasdi.
— Bu nimasi? — dedi u.
— Nima, janob? — xotirjamgina soʻradi Beylok xonim.
— Mana bu it.
— Menimcha, qoʻriqchi it. Chiroyli ekanmi? Biz uni oʻrmondan topib oldik.
It uning oyoqlari ostiga yotdi.
— Sizga kim ruxsat berdi itni!
— Men bizga qoʻriqchi it kerak deb oʻylabman. Bola uni juda yaxshi koʻradi.
Torn gʻazabdan titrab ketdi. Beylok xonim esa qiziqish bilan soʻradi:
— U sizni qoʻrqitib yubordimi?
— Ha.
— Qarang, u juda yaxshi. Qoʻriqchi sifatida. Ishonavering, ketganingizdan keyin, siz mendan minnatdor boʻlasiz.
— Qayerga ketganimdan keyin? — soʻradi Torn.
— Saudiya Arabistoniga bormaysizmi?
— Saudiya Arabistoniga borishim kerakligini siz qayerdan bilasiz?
U yelkasini qisdi:
— Buning sir ekanligini bilmabman.
— Men safar haqida hech kimga indamagan edim.
— Gorton xonim aytgan edi.
Torn bosh silkidi va yana itga qaradi.
— It endi hech kimni bezovta qilmaydi, - ishontirdi uni Beylok xonim. — Biz uni ortib qolgan ovqatlar bilan boqamiz.
— Uning bu yerda qolishini istamayman, - dedi keskin ohangda Torn.
Beylok xonim unga hayronlik bilan qaradi.
— Siz itlarni yomon koʻrasizmi?
— Qachon xohlasam, oʻshanda it olib boqaman.
— Lekin bola uni juda yaxshi koʻradi. Bu it unga juda kerak.
— Unga qanaqa it kerakligini oʻzim bilaman.
— Bolalar itlarni oʻzlarining himoyachilari deb bilishadi, janob. Boshqa narsalar ularni qiziqtirmaydi.
U yana qandaydir muhim bir narsani aytmoqchi boʻlgandek taraddudlanib qoldi.
— Yana biror narsani aytmoqchimisiz?
— Aytishga botinolmayapman, janob.
Uning yuzi Tornni xavotirga soldi.
— Agar biror gapingiz boʻlsa, sizga jon deb quloq solaman.
— Yoʻq, janob. Shusiz ham ishingiz koʻp!
— Aytdimku, sizni tinglashga tayyorman.
— Nazarimda, bola oʻzini yolgʻiz his qilyapti.
— Nega bunday deyapsiz?
— Onasi unga yaxshi e’tibor bermayapti.
Torn qotib qoldi.
— Mana, koʻrdingizmi? — dedi enaga. — Buni aytmasligim kerak edi.
— Yaxshi e’tibor bermayaptimi?
— U bolasini yaxshi koʻrmaydi. Bola ham buni his qilyapti.
Torn aytishga soʻz topolmasdi.
— Ba’zida Demenning mendan boshqa hech kimi yoʻqdek tuyuladi, - qoʻshib qoʻydi u.
— Siz adashyapsiz.
— Endi uning iti bor. It unga juda yoqadi. Bolangiz uchun uni haydamang.
Torn ulkan itga qaradi va bosh chayqadi.
— Menga bu it yoqmayapti. Ertagayoq uni berib yuboring.
— Kimga berib yuboraman?
— It otadiganlarga.
— Axir ular itlarni oʻldirashadi-ku?
— Unda bu uydan haydab yuboring. Ertaga bu yerda uning qorasini koʻrmay.
Beylok xonimning rangi devordek oqarib ketdi. Torn burilib joʻnab qoldi. It va ayol uning ortidan tikilib turishar, ularning koʻzlarida nafrat oʻti yonardi.

5
Torn tunni bedor oʻtkazdi. U ayvonda oʻtirganicha sigaret chekar, tamakining ta’midan uning koʻngli aynib ketay derdi. Yotoqxonadan Katerinaning ingrashi eshitildi va Torn u tushida qanday mahluq bilan olishayaptikin, deb oʻyladi. Tushkunlik uni yana ta’qib etmayaptimikin? Torn butun tunni xayollar girdobida oʻtkazdi.
Katerina uygʻonganida, uning jarohatlangan koʻzi yanada shishib, butunlay yumilib qolgandi. Torn ishga ketayotib, unga shifokorga uchrashish lozimligini aytdi. Ular boshqa hech narsa haqida gaplashmadilar. Katerina jim turar, Torn esa yangi kunning muammolari bilan band edi. Saudiya Arabistoniga safar uchun ayrim mayda-chuydalarni olish qolgandi xolos, ammo u yerga bormasligi lozimligi haqidagi fikr Tornni oʻyga toldirgandi. U qoʻrqardi. Katerina uchun, Demen uchun, oʻzi uchun tashvishlanar, lekin nega bunday boʻlayotganini tushunmasdi. Ularning hayoti goʻyoki qil ustida turgandek edi. Ilgarilari Torn oʻlim haqida umuman oʻylamasdi. Ammo hozir u hayoti xavf ostidaligini his qilayotgandi.
Limuzinda ketayotib, u yoʻl boʻyi sugʻurta varaqalarini toʻldirib bordi, oʻlimidan soʻng nimalar qilish lozimligi haqida koʻrsatmalar yozdi. Va nihoyat, yozishni tugatgach, Tornni birdan qoʻrquv hissi chulgʻab oldi. Jeremi qandaydir xatarni sezayotgandi.
Limuzin toʻxtadi. U oldiga ikki kishi yugurib kelayotganini koʻrdi. Ulardan biri fotoapparatini chiqillatdi, ikkinchisi esa uni savolga tutdi. Torn elchixona tomon yurmoqchi boʻldi, lekin ular uning yoʻlini toʻsishdi.
— Bugungi «Reporter»ni oʻqidingizmi, janob Torn?
— Yoʻq, oʻqimadim!
— Unda farzandingizning enagasi haqida maqola chiqibdi!
— Koʻrmadim.
— Maqolada yozilishicha, enaga oʻlimidan oldin qandaydir xat yozgan ekan.
— Bema’ni gap.
— Bu yoqqa qarang, iltimos, - dedi Jennings va uni suratga oldi.
— Meni oʻtkazib yuboring, - dedi Torn.
— U giyohvand boʻlganligi rostmi? — soʻradi jurnalist.
— Albatta yoʻq.
— Uning qoni tarkibida dori boʻlgan.
— Bu allergiyaga qarshi dori edi, - javob berdi Torn tishlarini gʻijirlatib. — Uning allergiyasi bor edi.
— Aytishlaricha, u dorini me’yoridan ortiq ichgan.
— Bir daqiqa toʻxtang, - soʻradi Jennings.
— Yoʻlimdan qoching! - baqirdi Torn.
— Bizning ishimiz shu, janob.
Torn chetlanib oʻtib ketmoqchi boʻldi, lekin ular yana uning yoʻlini toʻsishdi.
— U giyohvand edimi, janob Torn?
— Aytdim-ku sizga.
— Maqolada yozilishicha!
— Tupurdim oʻsha maqolangizga!
— Juda yaxshi! — dedi Jennings. — Birpas qimirlamay turing!
U fotoapparatini toʻyoriladi. Torn uni turtib yubordi va fotoapparat qattiq zarb bilan yoʻlakka tushdi. Ular bir necha soniyaga qotib qolishdi.
Jennings yerga engashdi.
— Kechirasiz, - dedi Torn. Uning ovozi qaltirardi. — Pulini toʻlayman.
Jennings singan apparatni asta qoʻliga oldi va jimgina Tornga qaradi.
— Hammasi joyida, janob elchi, - dedi u. — Keling, sizni mendan «qarzdor» deb hisoblaymiz.
Tornning xonasida toʻpolon boshlandi. Saudiya Arabistoniga safar barbod boʻlayotgandi, chunki Torn hech qanday tushuntirishlarsiz u yerga borishni rad etgandi. Safar rejasi ikki hafta davomida tuzilgan, endi esa uning yordamchilari elchidan izoh talab qilishayotgandi.
— Siz uni rad eta olmaysiz, - ishontirishga urinardi yordamchilardan biri. — Shuncha tayyorgarlikdan keyin siz «bormayman» deya olmaysiz.
— Men boraman, - e’tiroz bildirdi Torn. — Faqat keyinroq.
— Ular buni haqorat deb tushunishadi.
— Mayli.
— Nima uchun?
— Hozir borolmayman, - dedi Torn. — Vaqti emas.
— Buning nimaligini tushunasizmi? — soʻradi yana bir yordamchi.
— Diplomatiya, - javob berdi Torn. — Boshqa birortasini joʻnataman.
— Prezident sizning borishingizni istagandi.
— Men u bilan gaplashaman. Hammasini tushuntiraman.
— Ey xudo! Biz ikki hafta reja tuzgandik!
— Unda boshqatdan tuzinglar! — qichqirdi Torn.
Uning gʻazabi har ikki yordamchini jim boʻlishga majbur qildi.
Qoʻngʻiroq jiringladi.
— Eshitaman?
— Sizni Tassone ota koʻrmoqchi, - kotibaning ovozi eshitildi.
— Kim?
— Tassone ota. Rimdan kelibdi. Uning sizda zarur ishi bor ekan.
— Men u kishi haqida umrimda eshitmaganman, - dedi Torn.
— U bor-yoʻgʻi bir daqiqa vaqtingizni olarkan. Qandaydir gospital haqida gaplashmoqchi ekan.
— Xayriya soʻragani kelgandir-da, - dedi yordamchilardan biri.
— Boʻpti, - dedi Torn. — Mayli, kirsin.
— Sizning oldingizga kirish bunchalik osonligini bilmagan ekanman, - dedi yordamchi.
— Jamoat ishlari, - mingʻirladi Torn.
— Saudiya Arabistoni masalasida notoʻyori qarorga kelmang.
— Bir qarorga kelib boʻldim, - dedi Torn. - Yoki boshqa birov boradi yoki uni keyinroqqa qoldiramiz.
— Qachonga?
— Keyinroqqa, - javob berdi Torn. — Qachon borgim kelganida oʻshanda.
Eshik ochilib, pastakkina kishi koʻrindi. U ruhoniy edi. Uning kiyimlari gʻijim boʻlib ketgandi. Yordamchilar bir-birlariga qarashdi.
— Mumkinmi! - dedi ruhoniy kuchli italyancha talaffuz bilan, - siz bilan xoli gaplashsam boʻladimi?
— Gospital haqidami?
— Si.
Torn bosh irgʻadi va yordamchilar sekin tashqariga yoʻl olishdi. Ular chiqib ketishgach, ruhoniy eshikni yopdi va unga gʻamgin qiyofada tikildi.
— Xoʻsh, - dedi Torn.
— Bizning vaqtimiz oz qoldi.
— Nima?
— Siz gapimga quloq solishingiz shart.
Ruhoniy eshikka suyanganicha qimirlamay turardi.
— Nima demoqchisiz? — soʻradi Torn.
— Siz Xudoga, Xaloskoringizga ishonishingiz shart. Hozirning oʻzida!
Bir necha soniyaga jimlik choʻkdi.
— Marhamat, janob!
— Kechirasiz, - uning gapini boʻldi Torn. — Agar sizni toʻyori tushungan boʻlsam, siz oldimga shaxsiy masalada kelgandingiz, shundaymi?
— Siz imon keltirishingiz shart, - davom etdi ruhoniy, - ana shundagina iblisning farzandini yenga olasiz.
— U bir marta oʻldirdi, - pichirladi ruhoniy, - yana oʻldiradi. U barcha mulkingiz uning qoʻliga oʻtmagunicha oʻldiraveradi.
Ruhoniy unga yaqinlashdi, uning ovozida hayajon bor edi.
— Faqat Xudoning yordamida u bilan kurasha olasiz, - poʻpisali ohangda gapirdi u. — Unga imon keltiring.
Torn qoʻngʻiroq tugmasini bosdi.
— Men eshikni yopib qoʻydim, janob Torn, - dedi ruhoniy.
Torn uning soʻzlaridan choʻchib ketdi.
— Eshitaman? — kotibaning ovozi eshitildi.
— Soqchilarni bu yerga joʻnating.
— Nima boʻldi, janob?
— Oʻtinaman, janob, - hayqirdi ruhoniy, - gaplarimni tinglang.
— Janob? — qaytardi kotiba.
— Farzandingiz dunyoga kelgan oʻsha tunda men gospitalda edim, janob Torn, - dedi ruhoniy.
Torn qotib qoldi. U Tassone otadan koʻz uzolmasdi.
— Men! doyalik qilganman, - dedi ruhoniy. — Men uning tugʻilishiga guvoh boʻlganman.
Yana kotibaning tahlikali ovozi eshitildi.
— Janob Torn? Men sizni eshitmayapman.
— Hech narsa. Faqat, joyingizda boʻlib turing.
U dahshat bilan ruhoniyga tikildi.
— Oʻtinaman, - dedi Tassone, koʻz yoshlarini zoʻrgʻa tiyib.
— Nima kerak sizga?
— Sizni qutqarmoqchiman, janob Torn. Xudo mening gunohimni kechirishini istayman.
— Oʻyolim haqida nima bilasiz?
— Hamma narsani.
— Nimani? — doʻq urdi Torn.
Ruhoniy qaltirab ketdi.
— Men uning onasini koʻrganman.
— Mening xotinimnimi?
— Uning onasini, janob Torn!
— Meni shantaj qilmoqchimisiz?
— Yoʻq, janob.
— Unda mendan nima istaysiz?
— Aytib bermoqchiman.
— Nimani?
— Uning onasini.
— Gapiring, uning onasiga nima boʻlgan?
— Uning onasi! shoqoledi! — Ruhoniy ingrab yubordi. — Farzandingiz shoqoldan tugʻilgan. Buni oʻz koʻzlarim bilan koʻrganman!
Eshik shahd bilan ochildi. Xonaga soqchi va Tornning yordamchilari, kotiba otilib kirishdi. Torn rangi oppoq holda bir soʻz demay oʻtirardi. Ruhoniyning koʻzlaridan duvillab yosh toʻkilardi.
— Bu yerda biror narsa boʻldimi, janob? — soʻradi soqchi.
— Ovozingiz gʻalati eshitildi, - qoʻshib qoʻydi kotiba. — Eshik esa berk edi.
— Bu kishini zudlik bilan olib chiqib ketinglar, - dedi Torn. — Agar bu yerda yana paydo boʻlsa, qamoqqa olinglar.
Hech kim joyidan qimirlamadi. Soqchi nima qilishni bilmasdi. Tassone sekin eshik tomon joʻnadi. Ostonada u Tornga oʻgirildi.
— Xudoga ishoning, - qaygʻuli ohangda pichirladi u va chiqib ketdi.
— Nega kelibdi? — soʻradi yordamchilardan biri.
— Bilmayman, - javob berdi Torn. — U aqldan ozgan shekilli.
Koʻchada esa Gaber Jennings avtomobilga suyanganicha ikkinchi fotoapparatini tekshirardi. U soqchi ruhoniyni kuzatayotganini koʻrdi va ikki marta suratga tushirdi.
Soqchi uni koʻrib qoldi.
— Bu mashmashalar joningizga tegmadimi? — dedi u fotoapparatga imo qilib.
— Mashmashalar jonu dilim, - dedi kulib Jennings va ruhoniyni ortidan yana suratga oldi.
Kechqurun Jennings qorongʻi xonada oʻtirganicha olgan suratlarini tomosha qilardi. Fotokamerasining yaxshi ishlashiga ishonch hosil qilish uchun u oʻttiz oltita surat olgandi. Ulardan uchtasi yaroqsiz chiqdi. Bu aynan Tornlarning uyidagi tugʻilgan kun marosimida enagani suratga olgandagi kabi nuqson edi. Endi bu narsa ruhoniy bilan yuz berayotgandi. Ruhoniyning barcha suratlarida dogʻ bor edi.
Jennings beshta suratni qoʻliga oldi. Ruhoniyning soqchi bilan turgan paytdagi ikkita surati, soqchining yolgʻiz holdagi ikkita surati va yana ruhoniyning surati. Soʻnggi suratdagi dogʻ ingichka shaklda edi.
Bu dogʻ ruhoniyning ustida turar, goʻyoki uzun nayza uning boshi uzra sanchilganday edi. Jennings oʻyga toldi. Chamasi, oʻta kuchli hayajonda boʻlgan kishidan qandaydir nur taralar va bu nurni suratga olsa boʻlardi.
Bu Jenningsni hayajonlantirib yubordi va u oʻta sezgir fototasmalarni topish uchun ma’lumotnoma titkilashga tushdi. Bu fototasmalar 3-X-600 tasmalari boʻlib, u yaqindan beri ishlab chiqarilayotgandi. Uning sezgirligi oʻta yuqori - hattoki sham shu’lasida koʻrinib turgan jismlarni ham muhrlay olardi.
Ertasiga ertalab Jennings aynan mana shu fototasmadan sotib oldi. Unga kuchli hayajonga tushgan odamlar kerak edi, shuning uchun u kasalxonaga yoʻl oldi va bu yerda oʻlimini kutayotgan bemorlarni suratga oldi. Natija esa uni hayratga soldi: birorta ham suratda dogʻdan asar yoʻq edi. Bu esa doyolar oʻlimdan darak beruvchi belgi emasligini bildirardi. Butun hafta davomida Jennings enaga va ruhoniyning suratlaridagi gʻayritabiiy doyolar haqida oʻyladi. Keyin esa yana bir marta Tornning oldiga borishga qaror qildi.
Torn mahalliy universitetda, turli kechalarda chiqishlar qilar va uni tinglagani deyarli barcha qatnashardi. Elchi kuchli notiq boʻlib, qayerda nutq soʻzlamasin, tinglovchilarni oʻziga jalb qila olardi.
— Bizda hamma narsa boʻlinib qolgan, - derdi elchi. - Yoshlar va qarilar, boylar va kambagʻallar! ammo eng asosiy boʻlinish shuki, kimlardadir katta imkoniyatlar bor, yana kimlardadir hech qanday imkoniyat yoʻq! Demokratiya — bu tenglik! Teng imkoniyatlar yoʻq joyda «demokratiya» soʻzi yolgʻonga aylanadi!
Torn bunday chiqishlar davomida savollarga javob qaytarar, tinglovchilar bilan muloqotda boʻlar, eng asosiysi, u odamlarni i sh o n t i r a o l a r d i.
Torn oʻzini jamoat ishlari bilan chalgʻitishga urinardi, chunki uni qandaydir dahshatli his ta’qib etayotgandi. U omma oldidagi chiqishlari davomida tanish ruhoniyga ikki marta koʻzi tushdi. Torn Tassonening soʻzlariga jiddiy e’tibor bermadi: u bor-yoʻgʻi siyosiy arbobni ta’qib qiluvchi aqldan ozgan diniy mutaassib, Tornning farzandi haqidagi gaplari esa shunchaki tasodif. Lekin ruhoniyning soʻzlari uning miyasiga oʻrnashib qolgandi. Uning xayoliga ruhoniy balki qotildir, degan fikr ham keldi, ammo Torn bu fikrni miyasidan chiqarib tashladi. Torn oʻzini xuddi lochin ta’qibidagi dala sichqonidek his qilardi.
Pirfordda esa hamma narsa oʻz maromida ketayotgandek edi. Ammo tashqi xotirjamlik ortida hayajon yashiringan edi. Torn bilan Katerina kamdan-kam koʻrishishardi: turli joylardagi nutqlari sababli Torn uyda kam boʻlardi. Katerina koʻproq vaqtini Demenga ajrata boshladi. Ammo Demen uning oldida ogʻziga tolqon solgandek jim yurar, kun boʻyi Beylok xonimning qaytishini kutib oʻtirardi.
U enagasi bilan oʻynab-kular, Katerina esa unga yoqmasdi. Katerina uning mehrini qozonish uchun hamma narsa qilib koʻrdi. Kitobchalar, boʻyash uchun rasmli kitoblar, oʻyinchoqlar sotib oldi. Ammo bolakay ularga qarab ham qoʻymadi. Toʻyori, Demen bir marta hayvonlar surati tushirilgan kitobchani tomosha qildi va ana shunda Katerina uni hayvonot bogʻiga olib borishga qaror qildi.
Tomoshaga otlanar ekan, Katerina oʻz hayoti boshqalarnikidan qanchalik kuchli farq qilishini his etdi. Oʻyoli toʻrt yarimga kirgan boʻlsada, hali biror marta ham hayvonot bogʻida boʻlmagan edi. Balki, koʻchaga kam chiqqani uchun Demen kamgap, odamovi boʻlib qolgandir. Ammo bugun u quvnoq edi va Katerina nihoyat toʻyori yoʻlni tanlaganini tushundi. Demen hatto u bilan gaplashdi. Katerina oʻzini baxtli his etishi uchun shuning oʻzi yetarli edi. Shaharga yetguncha u toʻxtamasdan gapirdi va Demen indamay unga quloq solib ketdi!
Qishning oʻsha yakshanbasida Londonda havo ochiq boʻlib, hayvonot bogʻi gavjum edi. Hayvonlar ham quyosh nuridan zavq olishar, ularning ovozi hatto kirish darvozasigacha eshitilardi. Ular oqqushlar oldida toʻxtashdi va bolalarning ularga non tashlayotganini kuzatishdi. Katerina bilan Demen ularga yaqinlashishdi. Birdaniga qushlar non yeyishni toʻxtatishdi va koʻlning oʻrtasiga qarab suzib ketishdi. Ular oqqushlarga non tashlayotgan bolalarni kuzatib turishdi. Ammo oqqushlar qaytishmadi. Ona-bola nari ketishlari bilan qushlar yana bolalarning oldiga suzib kelishdi.
Tomoshabinlar haddan ziyod koʻp edi. Katerina oldida tomoshabin ozroq toʻplangan qafasni izlay boshladi. Oʻng tomonda «Itlar» deb yozilgan koʻrsatkich turardi. Ular oʻsha tomonga yoʻl olishdi. Katerina bu yerda ham odam oz emasligini koʻrdi.
Kutilmaganda itlar inlariga kirib ketishdi va tomoshabinlar asta-sekin tarqala boshladilar. Itlarni tomosha qilish uchun boʻynini choʻzgan Demen qafas ichida ahlatdan boshqa narsani koʻrmadi va hayron boʻlib onasiga qaradi.
— Ular ovqat yegani kirib ketishdi shekilli, - dedi Katerina yelkasini qisib.
Ona-bola nariroqqa borishib, sosiska sotib olishdi.
— Maymunlarni koʻramiz, - dedi Katerina. — Ketdikmi?
Ular qator tizilgan qafaslar yonidan oʻtib borishardi. Demenning koʻzlari hayvonlarni koʻrish ishtiyoqida yonardi. U birinchi boʻlib ayiqni koʻrdi. Ayiq qafas ichida u yoqdan-bu yoqqa tinmay borib-kelardi. Ammo Katerina bilan Demen uning yoniga yaqinlashishigayoq ayiq toʻxtab qoldi. Ularga bir qarab qoʻydi va shu zahoti iniga kirib ketdi. Qoʻshni qafasda yovvoyi mushuk sap-sariq koʻzlarini ulardan uzmay oʻtirardi. Uzoqroqdagi qafasda babuin maymuni boʻlib, maymun ularni koʻrishi bilan joyida qotib qoldi. Katerina oʻzlarining hayvonlarga boʻlgan ta’sirini sezdi va qafaslar yonidan oʻtib borar ekan, ularni diqqat bilan kuzatdi. Barcha hayvonlar Demendan koʻz uzishmasdi. Demen ham buni his qildi.
— Shirinligingdan ular sendan koʻz uzisholmayapti, - kuldi Katerina.
Oldinda maymunlar qafasi bor edi. Katerina Demenni qoʻliga koʻtarib oldi.
Ularning qulogʻiga maymunlarning shovqini chalindi. Katerina maymunlar oxirgi qafasda oʻynayotganligini tushundi. U oldinga oʻtdi va ularni koʻrdi. Oʻrgimchaksimon maymunlar qafas ichida quvlashmachoq oʻynashar, shoxdan-shoxga sakrashardi. Demen ularni koʻrib kulib yubordi. Katerina eng oldingi qatorga oʻtmoqchi boʻldi. Maymunlar odamlarga e’tibor berishmasdi. Ammo Katerina va Demen yaqinlashishi bilan ularning kayfiyati keskin oʻzgardi. Oʻyin birdaniga toʻxtadi. Maymunlar tomoshabinlar orasidan kimnidir qidira boshlashdi. Tomoshabinlar ham nega bunday hol yuz berganiga ajablanib, jimgina qarab turishardi. Hamma ularning yana birdaniga oʻyinni davom ettirishini kutardi. Qoʻqqisdan qafas ichida xavf-xatardan ogohlantiruvchi chinqiriq yangradi. Unga boshqa maymunlar ham qoʻshilishdi. Ular oʻzlarini qafasga urishardi. Hayvonlar oʻzlarini har tomonga urishar, bir-birlarini tirnar, tishlar, ularning butun badani qonga boʻyalardi. Tomoshabinlar dahshatdan jim boʻlib qolishdi, Demen esa qah-qah urib kulganicha, bu qonli tomoshadan zavq olardi. Qafas ichidagi tahlika kuchayib borardi. Maymunlardan biri yuqoridagi simga oʻralashib, boʻgʻilib qoldi va birpas tipirchilagach, joni uzildi. Odamlar baqirib yuborishdi, ammo ularning ovozini hayvonlarning shovqini bosib ketdi. Maymunlar oʻzlarini u yoqdan-bu yoqqa urishardi. Ulardan biri beton polga boshini toʻxtovsiz uraverib sulayib qoldi. Hamma tashqariga shoshildi. Katerina esa haykaldek qotib qolgandi. Uning oʻyoli esa zavq bilan kulardi. U qonga belangan maymunlarni koʻrsatib, yanada qattiqroq kuldi. Barcha hayvonlar Undan qoʻrqishardi. Bularning barchasini U qilayotgandi. Qafasdagi shovqin avjiga chiqqanida Katerina dahshat bilan qichqirdi.

6
Pirfordda uni Jeremi kutib turgandi. Jeremi uning yaxshi kayfiyatda kelishiga umid qilgan va u kelmaguncha tushlik qilmasligini aytgandi. Ular stol atrofida oʻtirishganida Torn Katerinaning hayajonini sezib qoldi.
— Tuzukmisan, Katerina?
— Ha.
— Jim oʻtiribsan?
— Charchadim, shekilli.
— Taassurotlar yaxshimi?
— Ha.
U qisqa-qisqa javob berardi.
— Yoqdimi?
— Ha.
— Hayajonlanyapsan?
— Rostdanmi?
— Nima boʻldi?
— Nima boʻlishi mumkin?
— Bilmadim. Negadir jahling chiqyapti.
— Shunchaki charchadim. Uxlashim kerak.
U jilmayishga urindi, lekin eplolmadi. Torn tashvishlandi.
— Demen tuzukmi?
— Ha.
— Ishonching komilmi?
— Ha.
U Katerinaga diqqat bilan qaradi.
— Agar biror narsa yuz bergan boʻlsa! menga aytarding, toʻyorimi? Men Demenni nazarda tutyapman.
— Demenga nima boʻlishi mumkin, Jeremi? Oʻyolimizga nima boʻlishi mumkin? Axir biz baxtlimiz-ku!
Katerina jilmaydi, ammo uning yuzida gʻamginlik alomatlari sezildi.
— Aytmoqchimanki, uyimizning eshigi faqat yaxshilik uchun ochiq. Qora bulutlar bizning uyni chetlab oʻtadi.
— Nima boʻldi oʻzi? — xotirjamlik bilan soʻradi Torn.
Katerina boshini egdi.
— Men shifokorga borishim kerak shekilli. — Uning koʻzlarida qaygʻu ifodasi koʻrindi. — Men! qoʻrqyapman. Oddiy odam mendek qoʻrqmaydi.
— Keti, - pichirladi Torn. — Nimadan qoʻrqyapsan?
— Agar buni aysam, sen meni tashlab ketasan.
— Yoʻq, - dedi u. — Yoʻq! men seni sevaman.
— Unda menga yordam ber, - iltimos qildi u. — Shifokor top.
Uning koʻzlaridan yosh tomchiladi. Torn uning qoʻlini ushladi.
— Albatta, - dedi u. — Albatta.
Katerina hoʻngrab yubordi. Kunduzi yuz bergan hodisa uning qalbiga toshdek botardi.
Angliyada ruhshunos shifokorni Amerikadagidek topish oson boʻlmasada, Torn ishonish mumkin boʻlgan shifokorni topdi. U yosh boʻlsada, yaxshi tavsiyanoma va katta tajribaga ega edi. Uning ismi Charlz Griyer edi. U Priston universitetini bitirgan va Bellevuda ishlardi. Yana shunisi diqqatga sazovor ediki, u bir qancha vaqt Jorjtaunda yashagan va bir nechta senatorlarning xotinlarini davolagandi.
— Siyosiy arboblarning xotinlarida uchraydigan asosiy muammo — ichkilikbozlik, - dedi u Tornga. — Menimcha, bu yolgʻizlikdan kelib chiqsa kerak.
— Suhbatimiz maxfiyligini tushunsangiz kerak, - dedi Torn.
— Albatta, - kuldi ruhshunos. — Odamlar menga ishonishadi va toʻyorisini aysam, ularga shundan boshqa narsani taklif qila olmayman. Ular boshqalarga aytolmagan dardlarini menga aytishadi.
— U oldingizga kelishi kerakmi?
— Unga manzilgohimni ayting. Kelishga majburlamang.
— U oʻzi kelishni istadi.
— Yaxshi.
Torn oʻrnidan turdi. Yosh shifokor jilmaydi.
— U bilan gaplashganingizdan soʻng menga qoʻngʻiroq qilasizmi? — soʻradi Torn.
— Ishonchim komil emas.
— Aytmoqchimanki! agar biror gapingiz boʻlsa.
— Barcha gaplarimni Uning Oʻziga aytaman.
— Agar uning ahvolidan tashvishlansangiz!
— U oʻzini oʻldirmoqchimi?
— ! Yoʻq.
— Unda tashvishlanishga asos yoʻq. Ishonamanki, bu siz oʻylaganingizdek jiddiy emas.
Oʻzini tetik sezgan Torn eshik tomon yurdi.
— Janob Torn?
— Ha?
— Nima uchun mening oldimga keldingiz?
— Sizni koʻrish uchun.
— Nega?
Torn yelkasini qisdi:
— Koʻrinishingiz qandayligini bilish uchun boʻlsa kerak.
— Birorta muhim narsa haqida aytmoqchimasmisiz?
Torn oʻzini noqulay his qildi. Bir oz oʻylanib turgach, bosh irgʻadi.
— Menga ham ruhshunos kerak demoqchimisiz? Kasalga oʻxshayapmanmi?
— Men-chi? — soʻradi ruhshunos.
— Yoʻq.
— Mening shaxsiy shifokorim bor. — kuldi Griyer. — U menga doim kerak.
Bu suhbat Tornning jahlini chiqardi va u ishxonasiga qaytgach, kun boʻyi shu suhbatni oʻyladi. Griyerning oldida oʻtirganida u hali hech kimga aytmagan barcha narsani aytishi lozimligini his qilgandi. Lekin bundan nima foyda chiqardi? Mash’um yolgʻon uning hayotining ajralmas qismiga aylanib boʻlgandi.
Kun sekin oʻtmoqda edi va Torn muhim nutqini yozmoqchi boʻldi. U ertaga nomdor ishbilarmonlar guruhi oldida nutq soʻzlashi lozim boʻlib, bu yerga neft kompaniyalari vakillari ham kelishlari kutilmoqda edi. Torn oʻz nutqi Yaqin Sharqda tinchlik oʻrnatishga xizmat qilishi uchun harakat qildi. Anchadan buyon davom etayotgan arab-isroil ziddiyatlari oqibatida Arab dunyosi AQShdan borgan sari uzoqlashmoqda edi. Torn arab-isroil nizolari uzoq tarixga taqalishini va bu muqaddas kitoblarda ham bayon etilganligini bilardi. Shuning uchun u yanada aniqroq tasavvurga ega boʻlish uchun Injilning uchta nashrini koʻrib chiqishga qaror qildi. Bundan tashqari, diniy kitoblardan koʻchirma keltirish tinglovchilarga kuchli ta’sir oʻtkazishi mumkin edi.
Torn kimningdir ingraganini eshitdi. Bu ovoz ikki marta takrorlandi. Torn xonasidan chiqib yuqoriga, Katerinaning xonasiga yoʻl oldi. Katerina terga pishgancha uxlab yotardi. Jeremi birpas unga qarab turdi va zina tomon yurdi. Qorongʻi yoʻlakda ketayotib u Beylok xonimning xonasi eshigi qiya ochiqligini koʻrdi. Gavdali ayol chalqanchasiga uxlab yotardi. Torn yoʻlida davom etmoqchi edi , ammo ayolning yuzini koʻrib joyida qotib qoldi. Uning yuziga qalin qilib upa chaplangan, lablari esa qip-qizil labboʻyoq bilan boʻyalgandi. U oʻzini gʻalati his qildi.
Torn eshikni yopib, xonasiga kirdi va qalashib yotgan kitoblarga qaradi. U fikrini bir joyga jamlolmas, koʻzlari sahifalar uzra maqsadsiz yugurardi.
«... Va unga qarshilik qilinadi va unga hukmronlik berilmaydi, lekin u jimlik bilan kelib, hukmronlikni qoʻlga kiritadi. U barcha qoʻshinlarni choʻktirib yoʻq qilib yuboradi! u yolgʻon bilan keladi va ozchilik xalq ustidan hukmronlik qiladi. U tinch va farovon mamlakatlarga keladi hamda otasi va otasining otalari qilmagan ishni qiladi. Talab qoʻlga kiritgan barcha boylik va mulklarini qoʻl ostidagilariga tarqatadi. Va u oʻz bilganini qiladi, kuchayib ketadi va u oʻzini Yaratgandan ham ustun qoʻya boshlaydi U Yaratganga ham boʻysunmay qoʻyadi va gʻazabga uchraydi: taqdir qilingan narsa ijobat boʻladi».
Torn sigaret tutatdi, keyin stakanga vino quydi. U yuqorida koʻrgan narsasini unutishga harakat qildi. U yana kitob varaqlashga tushdi.
«Yer va dengizdagi barcha mahluqotlar, iblis gʻazab bilan yirtqichni joʻnatadi, zero u vaqti oz qolganini biladi. Bu yerda donolik bor. Kimning idroki boʻlsa, yirtqichning raqamini biladi; Zero bu insonlarning ham raqamidir. Uning raqami olti yuz oltmish olti».
Armageddon. Qiyomat.
«... va Xaloskor keladi! va u Quddusning sharq tomonidagi Oliv togʻida turadi! va Xaloskor barcha itoatkorlari bilan keladi».
Torn kitoblarni yopdi va stol chirogʻini oʻchirdi. Ancha vaqtgacha u Injilni kim yozganligini, nega yozilganligini mushohada qilib oʻtirdi. Keyin u karavotga yotdi va uxlab qoldi. Torn dahshatli tush koʻrdi. U ayollar kiyimida shovqinli koʻchada turardi. U politsiyachining yoniga kelib, adashib qolganligini va qoʻrqayotganini aytdi. Ammo politsiyachi unga quloq solmay, mashinalar harakatini tartibga solib turaverdi. Mashinalar Tornning oldiga yaqinlashganida, u shamolni sezdi. Shamol kuchayib, mashinalar tezlik bilan oʻta boshladilar. U quyunda qolgandi. Jeremi politsiyachining qoʻlidan tutdi, ammo politsiyachi uni sezmadi. Jeremi qichqirdi, ammo qichqirigʻi quyunga singib ketdi. Kutilmaganda qora mashina Jeremi tomon kela boshladi. U joyida qotib qoldi. Mashina uning oldiga yaqinlashdi va u haydovchini koʻrdi. Uning yuzi yoʻq edi. Haydovchi kula boshladi. Ogʻiz oʻrnidan qon otilib chiqdi va mashina uning ustiga bostirib kela boshladi.
Shu payt Torn uygʻonib ketdi. Uning nafasi boʻgʻilib qolgan, oʻzi esa terga botib ketgandi. Hamma uxlayotgandi. Torn oʻkirib yiyolab yuborishdan oʻzini zoʻrgʻa tiyib qoldi.

7
Torn «Meyfer» mehmonxonasida ishbilarmonlar oldida nutq soʻzlashi lozim edi. U nutqi gazetalarda ham yoritilishi lozimligini yordamchilariga aytgan va ertalabki gazetalar ushbu yigʻilish oʻtkazilishi toʻyorisida bildiruv berishgan edi. Odam juda koʻp kelgan, jurnalistlar ham oz emasdi. Torn yigʻilganlar orasida fotoapparatini urib sindirgan muxbirni ham koʻrdi. Suratkash unga qarab jilmaydi va yangi fotoapparatini koʻrsatdi. Torn ham unga javoban jilmaydi. U yigʻilganlar jim boʻlishini kutib turdi va shovqin pasaygach nutqini boshladi. U dunyo iqtisodiy tizimi va umumiy bozorning ahamiyati haqida soʻzlardi. Har qanday jamiyatda ham bozor juda katta rol oʻynaydi. Bir tomon sotishni, ikkinchi tomon sotib olishni istasa, u holda oʻzaro hamkorlikka asos paydo boʻladi. Agar bir tomon sotib olishni istasa va ikkinchi tomon sotishdan bosh torsa, unda biz urush sari qadam tashlaymiz. Torn insoniyat haqida, hamma odamlar bir-biri bilan birodar ekanligi, yer yuzidagi boyliklar barchaga yetishi haqida soʻzlardi.
— Biz hammamiz, - dedi u, - vaqt toʻrida yashaymiz. Biz manmanlik va ogʻir mehnatning asirimiz.
Uning nutqi yigʻilganlarni tobora oʻziga tortayotgan edi. Keyin elchi siyosiy tartibsizliklar va ularning iqtisodiy munosabatlarga ta’siri haqida gapira boshladi. Torn yigʻilganlar orasida arablarni koʻrdi va bevosita ularga murojaat qildi.
— Tartibsizliklarning qashshoqlikka qanchalik boyoliqligini bilamiz, lekin insoniyat ortiqcha toʻqlikdan ham inqirozga yuz tutishi mumkin!
Torn butun vujudi bilan nutq soʻzlashga kirishib ketgandi. Devor yonida turgan Jennings uni bir necha marta suratga oldi.
— Yana bir achchiq haqiqat borki, u Sulaymon podsho davriga borib taqaladi, - davom etdi Torn. - Boylik va mansab uchun tugʻilganlar...
— Bu haqda koʻp narsa bilishingiz aniq, - orqa qatordan kimdir qichqirdi.
Torn gapirishdan toʻxtab, yigʻilganlarga qaradi. Soʻz tashlagan kishi jim boʻlib qoldi. Torn yana soʻzida davom etdi:
— Misrda fir’avnlar davridayoq boylik va mansab uchun tugʻilganlar...
— Gapiravering, qani! - yana oʻsha ovoz eshitildi. Bu safar yigʻilganlar jonlanishdi. Torn ovoz kelgan tomonga sinchiklab qaradi. Yirtiq jinsi shim kiygan soqolli bir talaba uning soʻzini boʻlgandi.
— Qashshoqlik haqida nima bilasiz, janob Torn? - davom etdi u. - Umringizda biror marotaba ham ter toʻkib mehnat qilmagansiz-ku!
Olomon talabaga norozi tarzda guvilladi, ayrimlar qichqira boshlashdi. Torn qoʻllarini koʻtarib, ularni tinchlantirishga urindi.
— Bu yigitning soʻzlariga quloq solaylik-chi.
— Dunyodagi boyliklarni boʻlishmoqchi ekansiz, nega oʻz boyligingizni boshqalarga berishdan boshlamaysiz? - dedi talaba baland ovozda. - Sizning necha millionlab pulingiz bor. Dunyoda qanchadan-qancha insonlar och ekanligini bilasizmi? Choʻntagingizdagi pullar qancha odamga yetishini bilasizmi? Haydovchingiz olayotgan maosh bilan Hindistonda butun boshli oilani bir oy boqish mumkin. Sizning qirq gektarli yeringizda oʻsayotgan mevalar Bangladeshning yarim aholisiga yetadi. Bolangizning tugʻilgan kuniga sarflagan pulingizga shu yerda, London janubida butun boshli kasalxona qurish mumkin. Agar siz odamlarni boylik boʻlishishga da’vat qilayotgan boʻlsangiz, oʻzingiz ibrat koʻrsating! Toʻrt yuz dollarli kostyum kiyib olib bizning oldimizda qashshoqlik toʻyorisida ma’ruza qilmang!
Talabaning bu soʻzlari ommaga yoqdi. U gʻalaba qozongandi. Hattoki, olqishlar ham yangradi. Yigʻilganlar Tornning qanday javob qilishini kutishardi.
— Gapirib boʻldingizmi? - soʻradi u.
— Sizning boyligingiz Rokfellernikidan koʻpmi? - qichqirdi yigit.
— Ancha oz.
— Rokfellerni vitse-prezident etib saylashganida gazetalar uning boyligi uch yuz million dollardan sal koʻproqligini yozishgandi. «Sal koʻprogʻi» qanchaligini bilasizmi? Oʻttiz uch million dollar! Bu raqamni ular hatto hisobga ham kiritishmagan. Yer yuzi aholisining yarmi ochlikdan halok boʻlayotganida, uning choʻntagida shuncha pul tursa! Bu axir tahqirlash emasmi? Nahotki bir kishiga shuncha pul kerak boʻlsa?
— Men janob Rokfeller emasman.
— Buni koʻrib turibmiz!
— Javob berishimga ijozat eting?
— Birgina goʻdak! Och qolgan birgina goʻdak! Hech boʻlmasa och qolgan bitta goʻdakka yordam bering! Shunda biz sizga ishonamiz! Ma’ruza oʻqishning oʻrniga unga yordam qoʻlini choʻzing!
— Men shunday qilganman, - xotirjamlik bilan javob qildi Torn.
— Xoʻsh, qani u? - soʻradi talaba. - Qani oʻsha goʻdak? Kimni qutqargansiz, janob Torn? Kimni qutqarmoqchisiz? Agar ochlikdan qiynalayotgan birgina goʻdakka yordam bera olmasangiz, siz dunyoni qutqara olmaysiz, janob Torn!
Zaldagilarning hammasi talabaning fikrini ma’qullashardi.
— Men sizni koʻrmayapman, - dedi Torn. - Qorongʻulikda turib olib, menga ayb taqayapsiz.
— Men tomonga yoruyolikni tushiringlar, undan ham qattiqroq gapiraman!
Hamma kulib yubordi, projektorlar talaba tomon qaratildi, fotograflar oʻrinlaridan turishdi. Jennings ham fotoapparatini yigit tomon qaratdi.
Torn oʻzini xotirjam tutardi, ammo projektorlar orqa qatorda turganlarni yoritishi bilan, uning rangi oʻzgarib ketdi. U talabaga emas, uning ortida turgan kishiga qarab turardi. U yerda shlyapasini qoʻliga olganicha, ruhoniy turardi. U Tassone edi. Torn uni tanidi va turgan joyida qotib qoldi.
— Nima boʻldi, janob Torn? - dedi talaba. - Gapirmaysizmi?
Tornni qoʻrquv hissi chulgʻab olgan, u jim turardi. Jennings uning nigohi qaratilgan tomonni bir necha marta suratga oldi.
— Gapiring, Torn! - talab qildi yigit. - Mana, meni koʻrib turibsiz. Endi nima deysiz?
— Menimcha... - boshladi Torn boʻgʻiq ovozda. - ... siz haqsiz. Men... men biror narsa qilishga urinib koʻraman.
Yigit bolalarcha kuldi. Torn oʻzini bosib olishga urinar, ammo ruhoniy turgan tarafdan koʻzini uzmasdi.
Jennings uyiga kech qaytdi va olgan suratlarini chiqara boshladi. Elchi uni yanada qiziqtirib qolgandi. Muxbir uning koʻzlaridagi qoʻrquvni sezgandi. Torn yigʻilganlar orasida kimnidir koʻrgandi. Jennings qorongʻu taraf olingan suratda birorta tanishni koʻrishiga umid qilardi. U qorni ochganligini his qildi va uyiga qaytishda sotib olgan qovurilgan joʻjani yeyishga kirishdi.
Zalning uzoq burchagi olingan suratlarda odamlarning yuzi aniq koʻrinmasdi, lekin har bir suratda nayzasimon tutunga oʻxshagan dogʻ bor edi. Suratda sigara chekayotgan baqaloq kishi aks etgandi. Bu dogʻ oʻsha sigaraning tutuni boʻlishi mumkin edi. Jennings eng tiniq suratlarni oldi va ularni kattalashtirdi. Yoʻq. Bu tutun emasdi. Agar u sigaraning tutuni boʻlganda, baqaloq toʻxtovsiz ravishda sigara chekishi lozim edi. Buning ustiga yigʻilganlar unga emas, boshqa tomonga qarab turishardi.
Dogʻ zalning orqa burchagidan koʻtarilgandi. Jennings suratni yanada kattalashtirdi va unga astoydil razm soldi. Dogʻ ostida ruhoniylar kiyadigan kiyim koʻrindi. Suratkash qoʻllarini koʻtarib xursandligini nishonladi. Yana oʻsha ruhoniy! Uning Tornga qandaydir boyoliqlik tomoni bor edi.
— Ruhoniy! - qichqirdi Jennings. - Yana oʻsha jin urgur ruhoniy!
U xursandligidan joʻjaning bir qanotini sindirib oldi va gʻajiy ketdi.
— Men uni topaman! - haholab kuldi u.
... Ertasiga ertalab suratkash ruhoniyning elchixona oldida olingan suratlaridan birini olib koʻchaga chiqdi. U suratni bir nechta cherkovlarga koʻrsatdi. Ammo uni hech kim tanimas ekan. Agar u shu yerlik boʻlsa, uni tanirdik, deyishdi. Ruhoniy boshqa yerlik ekani aniq edi. Ish murakkablashdi. Jennings Skotland-Yardga keldi va jinoyatchilarning suratlarini koʻrib chiqdi. Ular ichida ruhoniyning surati yoʻq edi. U ruhoniyni birinchi marta elchixonadan chiqayotganida koʻrgandi. Uni oʻsha yerdagilar bilishi mumkin edi.
Soqchilar uning hujjatlarini uzoq tekshirishdi, ammo ichkariga qoʻyishmadi.
— Men elchi bilan koʻrishmoqchi edim, - dedi Jennings. - Janob Torn mening fotoapparatimni sindirib qoʻygan. Menga uning pulini toʻlashi kerak.
Soqchilar unga qoʻngʻiroq qilishdi. Keyin uni ichkariga kiritishdi. Ichkaridagi telefonda u Tornning kotibasi bilan gaplashdi. Kotiba undan fotoapparat necha pul turishini va pulni qaysi manzilga joʻnatish kerakligini soʻradi.
— Buni men shaxsan oʻziga aytmoqchi edim, - dedi Jennings.
Kotiba buning iloji yoʻqligini, elchi hozir zarur uchrashuvda ishtirok etishi lozimligini aytdi. Jennings tavakkal qildi.
— Toʻyorisini aysam, men elchi bilan shaxsiy masalada gaplashmoqchi edim. Balki, yordam berarsiz. Men bir ruhoniyni qidirib yuribman. U mening qarindoshim. U elchixonaga kelgan ekan, balki uni bu yerda koʻrganlar uni topishda menga yordam berishar.
Bu juda gʻalati iltimos edi va kotiba bir oz jim boʻlib qoldi.
— U past boʻyli, - qoʻshib qoʻydi Jennings.
— Italyanmi? - soʻradi kotiba.
— U ancha vaqt Italiyada yurgan, - dedi Jennings hiylam ish berarmikin, degan umidda.
— Uning ismi Tassone emasmi?
— Aniq bilmayman. Men yoʻqolib qolgan qarindoshimni izlayapman. Bilasizmi, onam va uning akasi yoshliklarida bir-birlarini yoʻqotib qoʻyishgan. Onam hozir ogʻir ahvolda yotibdi. U akasini koʻrmoqchi. Biz uning boʻyi pastligini va ruhoniy ekanligini bilamiz xolos. Bir tanishim oʻtgan haftada bu yerdan qandaydir ruhoniy chiqayotganini koʻrgan ekan. Tanishim u onamga judayam oʻxshab ketishini aytgandi.
— Bu yerga bir ruhoniy kelgan edi, - dedi kotiba. - U Rimdan kelganligini, ismi Tassone ekanligini aytgandi.
— Uning qayerda yashashini bilasizmi?
— Yoʻq.
— Elchida uning gapi bor ekanmi?
— Shunaqa shekilli.
— Balki elchi uning qayerda yashashini bilar?
— Menimcha bilmaydi.
— Soʻrab koʻrmaysizmi?
— Mayli.
— Qachon soʻraysiz?
— Keyinroq.
— Onam ogʻir kasal. U kasalxonada yotibdi. Uning ahvoli ogʻir. Har bir daqiqa gʻanimat.
Kotiba Tornga qoʻngʻiroq qildi va ikki hafta oldin uning oldiga kelgan ruhoniyning manzilini bilish-bilmasligini soʻradi. Tornning eti jimirlab ketdi.
— Bu kimga kerak ekan?
— Bir kishiga. Siz uning fotoapparatini sindirib yuborgan ekansiz. U ruhoniy qarindoshi ekanligini aytdi.
Torn bir oz jim turgach, dedi:
— Unga ayting, xonamga kirsin.
Jennings Tornning xonasini darhol topdi. Xona yoʻlakning oxirida joylashgan boʻlib, yoʻlakning har ikki tomonidagi devorga AQShning Londondagi barcha elchilarining portretlari osilgandi. Jon Kvinsi Adams va Jeyms Monrolarning suratlarini koʻrib, ular ham AQSh prezidenti boʻlishdan ilgari mana shu lavozimda ishlaganliklarini bilgan Jennings ajablandi. Balki, Torn ham kelajakda prezident boʻlar.
— Kiring, - deb kulimsiradi Torn suratkash muxbir eshikni ochganida. - Keling, oʻtiring.
Jennings fotomuxbirlik faoliyatida oʻz «qurboni»ga birinchi marta shunchalik yaqin oʻtirardi. Bu yerga kirish u oʻylaganidan osonroq boʻldi. Uning tizzasi qaltirar, yuragi tez-tez urardi.
— Fotoapparatingizni sindirganim uchun sizdan uzr soʻrayman, - dedi Torn.
— Hechqisi yoʻq, oʻzi eski edi.
— Uning pulini toʻlamoqchiman.
— Yoʻq, yoʻq...
— Yoʻq demang.
Jennings yelkasini qisdi.
— Eng yaxshi fotoapparat rusumi qaysi?
— Kerakmas.
— Eng zoʻrining nomini aysangiz boʻldi.
— Nemislarniki. «Pentafleks-300».
— Kelishdik. Kotibamga manzilingizni aytarsiz.
Torn suratkashga diqqat bilan razm soldi. Uning oyogʻidagi ikki xil paypoq ham, kurtkasining yoqasidan chiqib osilib turgan iplar ham Tornning nazaridan chetda qolmadi. Jennings odamlarni hayratga soladigan holda kiyinishni yoqtirardi. U oʻzining tashqi koʻrinishi bilan suhbatdoshini boshi berk koʻchaga olib kirib qoʻyishini bilardi.
— Men sizni yigʻilishda koʻrdim, - dedi Torn.
— Oʻz vaqtida kerakli joyda boʻlishga har doim harakat qilaman.
— Tirishqoq ekansiz.
— Rahmat.
Torn oʻrnidan turdi, barni ochib, bir shisha brendi oldi. Jennings uning brendi quyishini kuzatib turdi va oʻziga uzatilgan qadahni oldi.
— Kecha haligi yigitga zoʻr javob qildingiz, - dedi Jennings.
— Shunday deb oʻylaysizmi?
— Ha.
— Men esa yoʻq.
Ular birinchi boʻlib kim gap ochishini kutib vaqtni choʻzishardi.
— Men uning fikrlariga qoʻshilaman, - dedi Torn. - Endi gazetalar men haqimda istaganini yozishadi.
— Matbuotni bilasiz-ku.
— Ha.
— Axir ular ham yashashi kerak.
— Toʻyori.
Ular brendini maydalab ichishardi. Torn deraza oldiga keldi va tashqariga qaragancha soʻradi:
— Siz qarindoshingizni izlayapsizmi?
— Ha, janob.
— U ruhoniy Tassonemi?
— U ruhoniy, lekin ismini aniq bilmayman. U onamning akasi. Ular yoshliklarida bir-birlarini yoʻqotib qoʻyishgan.
Torn Jenningsga qaradi va u Tornning nigohida ajablanish alomatini koʻrdi.
— Demak, siz uni yaxshi bilmaysiz? - soʻradi elchi.
— Yoʻq, janob. Men uni topmoqchiman.
Torn qovogʻini uydi va stulga oʻtirdi.
— Soʻrasam maylimi?... - soʻz boshladi Jennings. - Agar u sizning oldingizga nega kelganini bilganimda edi, men...
— U bir kasalxona masalasida kelgandi. U... xayriya soʻragandi.
— Qaysi kasalxonaga?
— Rimdagi. Aniq esimda yoʻq.
— U sizga manzilini aytmadimi?
— Yoʻq. Buni qarang, men unga pul joʻnatmoqchiman, lekin manzilini bilmayman.
Jennings bosh irgʻadi:
— Demak, ikkimiz ham uni izlayapmiz ekan.
— Shunaqaga oʻxshaydi, - dedi Torn.
— U shunchaki kelib-ketdimi?
— Ha.
— Uni boshqa koʻrmadingizmi?
Tornning yuzi burishdi. Jennings buni sezdi va elchi nimanidir yashirayotganini bildi.
— Qaytib koʻrmadim.
— Men oʻylovdimki... biror joyda nutq soʻzlayotganingizda balki koʻrgandirsiz?
Ularning nigohlari toʻqnashdi va Torn Jennings u bilan qandaydir oʻyin oʻynayotganini sezdi.
— Ismingiz nima? - soʻradi u.
— Jennings. Gaber Jennings.
— Janob Jennings...
— Gaber.
— Gaber. - Torn uning yuziga uzoq tikildi, keyin koʻzlarini oyna tomon qadadi. - Men oʻsha kishini topishim zarur. Oʻsha ruhoniyni. Men unga qoʻpollik qildim. Undan uzr soʻramoqchiman.
— Nima uchun?
— Men unga ortiqcha qoʻpollik qildim. hattoki, uning gapini oxirigacha eshitmadim.
— U bunga oʻrganib qolgan boʻlsa kerak. Xayriya soʻragan paytda...
— Uni topishim shart. Bu men uchun juda muhim.
Tornga qarab uning gaplari toʻyoriligini bilish qiyin emasdi. Jennings toʻyori yoʻldan ketayotganini bildi, ammo bu yoʻl uni qayoqqa olib borishini bilmasdi.
— Agar uni topsam, sizga xabar beraman, - dedi u.
— Yaxshi boʻlardi.
Torn bosh silkidi. Jennings oʻrnidan turib, uning qoʻlini siqib qoʻydi.
— Siz nimadandir hayajonlanyapsizmi, janob elchi? Umid qilamanki, dunyo portlab ketmas.
— Yoʻq, - jilmaydi Torn.
— Men sizning muxlisingizman. Shuning uchun doim sizni kuzatib yuraman.
— Rahmat.
Jennings eshik tomon yurdi, ammo Torn uni toʻxtatdi.
— Janob Jennings?
— Ha, janob?
— Men bir narsani bilmoqchi edim. Siz oʻsha ruhoniyni hech koʻrganmisiz?
— Yoʻq.
— Siz u mening ma’ruzamda qatnashganini soʻradingiz-a? Balki u...
— Nima?
— Yoʻq, yoʻq. Ahamiyati yoʻq.
— Oilaviy suratingizni olib qoʻyaymi? - soʻradi kutilmaganda Jennings.
— Hozir vaqti emas.
— Balki bir necha kundan soʻng sizga qoʻngʻiroq qilarman?
— Mayli.
— Boʻpti, qoʻngʻiroq qilaman.
Muxbir xonani tark etdi. Torn uni diqqat bilan kuzatdi. Bu kishi nimanidir biladi, lekin ruhoniy haqida nima bilarkin? Tasodifan tanishib qolgan bu muxbir nima uchun kechayu kunduz uni kuzatib yurgan ruhoniyni izlayapti? Torn uzoq oʻylandi, lekin savollariga javob topolmadi. Keyingi paytdagi voqealar singari bu ham uning uchun bir tasodifdek tuyuldi.

8
Edgaro Emilio Tassone uchun bu dunyodagi hayot doʻzaxdagidan ham battar edi. Shuning uchun u boshqalar singari Rimdagi shaytonparastlar jamiyatiga a’zo boʻlgandi. Tassone portugaliyalik baliqchining oʻyoli boʻlib, otasi Nyufaundlend qirgʻoqlarida baliq ovlayotib halok boʻlgandi. Bolalik xotiralaridan uning yodida faqat baliq hidi qolgan edi. Tassone sakkiz yoshida yetim qolib, ibodatxonada yashar, bu yerda ruhoniylar uni barcha gunohlariga iqror boʻlishi uchun oʻlasi qilib kaltaklashardi. Oʻnga kirganida u gunohlaridan forigʻ boʻlgan va Yaratganga xizmat qilishga tayyor boʻlgandi, ammo uning umurtqa pogʻonasi oyoriy boshladi.
Xudodan qoʻrqqanidan u hayotini cherkovga bagʻishladi, kechayu kunduz Injilni yodlab sakkiz yil seminariyada tahsil oldi, Yaratganning rahmati va gʻazabi haqida oʻqidi. Yigirma beshga kirganida u odamlarni doʻzax oʻtidan qutqarishga otlandi. U missioner sifatida dastlab Ispaniyaga, soʻng Marokashga bordi. Keyin Marokashdan Afrikaning janubi-sharqiga yoʻl oldi. Bu yerda u dinsiz qabilani uchratib qoldi va ularni dinga kiritishga urindi. Tassone bechoralarni kaltaklay boshladi. U tez orada ularning azoblanishidan rohat olayotganini tushundi. Uni oʻlim ta’qib qila boshladi. Nayrobida u ruhoniy Spilletto ota bilan tanishib qoldi va unga barcha qilgan gunohlarini aytib tavba qildi. Spilletto uni himoya qilishga va’da berdi va oʻzi bilan Rimga olib ketdi. Aynan mana shu yerda, Rimda, u Doʻzahiylar oqimi bilan tanishdi. Shaytonga sigʻinuvchilar Xudoning qahridan qoʻrquvchilarga panoh berishardi. Ular bir-birlari bilan yaqinlik qilib lazzatlanardilar. Tassone ham oʻziga yoqqanlarga oʻz tanini in’om etardi.
Bu guruh uyushgan tuban insonlar boʻlib, ular birgalikda boshqa insonlarga qarshi kurashardilar.
Ular Shaytonni Xudo deb bilishardi. Ana shu paytlarda Injilda yozilgan davr, Yer yuzidagi yangi davr boshlanishidan darak beruvchi alomatlar sezila boshladi. Sayyora paydo boʻlganidan buyon uchinchi marotaba La’in oʻz zurriyodini yerga joʻnatishi va uni yerdagi shogirdlari tarbiyasiga topshirishi lozim edi. Bunday urinish ikki marta boʻlgan, lekin har ikkisida ham Xudoga imon keltirganlar Iblis farzandini goʻdakligidayoq yoʻq qilishgandi. Bu safar mayolubiyatga yoʻl qoʻyilmasligi lozim edi. Reja ikir-chikirigacha puxta ishlab chiqilgandi.
Spilletto Tassoneni bejizga tanlab olmagan edi. Pastak boʻyli bu ruhoniy itdek sadoqatli boʻlib, har bir buyruqni soʻzsiz, itoatkorlik bilan bajarardi. Shuning uchun uning chekiga rejaning eng mudhish qismi - gunohsiz goʻdakni oʻldirish tushgandi. Spilletto iblisvachchani boqib oladigan oilani topishi lozim edi. Mariya-Tereza ona (uni ilgari Baalok deb atashardi) homilador onani kuzatib turishi va unga doyalik qilishi kerak edi. Tassone birorta ham iz qoldirmasligi, jasadlarni qabristonga koʻmishi lozim edi. Tassone oʻz ishiga xursandlik bilan kirishdi. Bir paytlar xoʻrlangan yetimchani endi hamma biladi. U Tanlanganlar safida, u Shaytonning oʻzi bilan ittifoqchi! Ammo rejani amalga oshirishdan bir necha kun ilgari Tassoneda gʻalati hislar paydo boʻldi. U zaiflashib qoldi. Eski kasali yana qoʻzidi. U har tunda uxlashga urinar, tanasidagi oyoriq kuchayib borardi. U besh kun davomida koʻz oldida paydo boʻladigan manzarani quvishga harakat qildi. Tassone uxlatadigan dorilar ichdi, ammo uning tushiga ham oʻsha dahshatli manzaralar kira boshladi.
U tushida yordam soʻrayotgan afrikalik goʻdak Tobuni koʻrdi. Uning terisi shilib olingan, koʻzlari Tassonega tikilib turar, yuz tomirlari otilib chiqqandi. Tassone yoshlik davrini koʻrdi. U qirgʻoqda otasining ovdan qaytishini kutardi. Keyin u oʻlim toʻshagida yotgan onasini koʻrdi. Onasi uni taqdir bilan yuzma-yuz, yolgʻiz tashlab ketayotgani uchun undan uzr soʻrardi. U shu kecha koʻzlarida yosh bilan uygʻonib ketdi. Uyqu uni yana ogʻushiga olganida, tushiga Iso Masih kirdi. Iso Tassonega Xudoning dargohiga boradigan yoʻl hali yopilmaganini, agar tavba qilsa, Tangri uni kechirishini aytdi.
Bu dahshatlar Tassonega shunchalik ta’sir qildiki, buni Spilletto sezdi. U nima boʻlganini bilish uchun Tassoneni yoniga chaqirdi. Ammo Tassone endi ortga yoʻl yoʻqligini bilar, agar ikkilanayotganini sezdirib qoʻysa, hayoti xavf ostida qolishini tushunardi. U eski kasali qiynayotganini aytdi va Spilletto unga oyoriq qoldiruvchi dori berdi. Soʻnggi daqiqalargacha Tassone giyohvandlik moddalari ta’sirida yurdi va uni Isoning qiyofasi ortiq ta’qib qilmay qoʻydi.
Oltinchi iyun ham keldi. Oltinchi oy, oltinchi kun, soat roppa-rosa olti edi. Shu daqiqalarda Tassoneni keyinchalik bir umr qiynaydigan voqealar sodir boʻldi. Iblisning onasini toʻlgʻoq tutdi. Bola tugʻildi. Tassone Spilletto bergan tosh bilan onaning boshiga urib uni oʻldirdi. Tassone endi yana bir chaqaloqni ham ana shu usulda oʻldirishi kerak edi. Ammo unga endigina dunyo yuzini koʻrgan chaqaloqni olib kelishganida, u ikkilanib qoldi, chunki goʻdak juda chiroyli edi. U yonma-yon yotgan chaqaloqlarga qaradi: ularning biri qalin tuk bilan qoplangan, hammayogʻi qon, ikkinchisi esa chiroyli boʻlib, uning koʻzlari Tassonega ishonch bilan boqardi. Tassone nima qilish lozimligini bilardi va uni amalga oshirdi. Lekin urinishi muvaffaqiyatsiz chiqdi. Bir necha lahza Tassone bolani olib, xavfsiz joyga qochishni ham oʻyladi. Ammo chaqaloqning yashab ketishiga umid qolmagandi. U bolaning boshiga tosh bilan yana va yana urdi. Chaqaloqning yigʻisi oʻchdi.
Oʻsha tunda Tassonening yonoqlaridan sel boʻlib oqayotgan yoshlarni hech kim koʻrmadi. Bundan tashqari, shu tundan soʻng uni hech kim oqim a’zolari orasida qaytib koʻrmadi. Erta tongda u Rimni tark etdi va toʻrt yil davomida xilvatda yashadi. U Belgiyaga ketib, oʻsha yerda daydilar orasida kun kechirdi, keyin kasalxonaga ishga joylashdi. Bu yerda u giyohvandlik moddalarini topish imkoniyatiga ega boʻldi. Narkotiklar unga nafaqat tanasidagi oyoriqni, balki oʻsha tundagi dahshatli voqealarni unutish uchun ham kerak edi. Tassonening holi qurib borardi. U kasalxonada tekshiruvdan oʻtdi. Uning umurtqasidagi oyoriq dahshatli shishning ta’siridan edi. Shishni jarrohlik yoʻli bilan olib tashlashning iloji yoʻq edi. Tassone oʻlimga mahkum etilgan va Yaratganning uni kechirishini istardi.
Bor kuchini yigʻib, u Isroilga yoʻl oldi. Unga Bugengagen ismli kishi kerak edi. Bu ism yer yuzida hayot boshlanganidan buyon Shayton nomi bilan birga tilga olinardi. Aynan Bugengagen 1092 yilda Shaytonning birinchi bolasini izlab topgan va uni oʻldirish chorasini kashf qilgandi. 1710 yilda yana bir Bugengagen La’inning ikkinchi bolasini izlab topgan va uning hayotiga nuqta qoʻygandi. Ular Xudo yoʻlida kurashuvchi qoʻriqchilar edilar. Ularning vazifasi yer yuzida Shaytonning hokim boʻlishiga yoʻl qoʻymaslik edi.
Tassone yer ostidagi uyda yashovchi Bugengagenlarning oxirgi avlodini topishi uchun yetti oy ketdi. Bu yerda u ham Tassone kabi oʻlimini kutib yotar, oʻz vazifasini uddalay olmaganidan azob chekardi. U vaqt oz qolganini bilar, ammo Shaytonning farzandi tugʻilishiga toʻsqinlik qilolmagandi.
Tassone qariyani topdi va unga shaytonvachchaning dunyoga kelishi haqidagi barcha narsani aytdi. Bugengagen uni afsus bilan tingladi. U yer ostidagi uyidan chiqa olmasdi. Oʻsha bolani boqib olgan kishi uning oldiga kelishi kerak edi. Vaqtni boy berishdan qoʻrqqan Tassone Tornni topish va unga Bugengagen bilan uchrashishi lozimligini aytish uchun zudlik bilan Londonga keldi.
U bir xonali uyni ijaraga oldi va uni cherkovga oʻxshatib tashladi. Xonaning butun devor va derazalariga Injil sahifalarini yopishtirib chiqdi. Buning uchun unga yetmishta Injil kitobi kerak boʻldi. Hammayoqqa xoch osib tashlangan, deraza oldidagi xochlardan biriga quyosh nuri tushmaguncha tashqariga chiqmasdi. Tanasidagi oyoriq kuchayib borar, Torn bilan birinchi uchrashuvi muvaffaqiyatsiz yakun topgandi. Endi Tassone elchini doim kuzatib yurardi. Bugun ertalabdan beri u Chelsi rayonida kambagʻallarga uy qurish uchun mablagʻ beradigan shaxslar guruhida boʻlgan Tornni kuzatayotgan edi.
...Ushbu loyihani boshlaganimizdan baxtiyorman...- dedi Torn, yigʻilganlarga murojaat qilarkan, - ... bu jamiyatning turmush darajasini yaxshilashga boʻlgan intilishi natijasidir.
Shu soʻzlarni aytib, u birinchi boʻlib belkurak bilan yerni chopdi. Akkordeonchilar ansambli musiqa chalishni boshlab yubordi va Torn panjaraning narigi tarafida ushbu marosimni tomosha qilayotganlarning qoʻllarini siqish uchun yoʻl oldi. U uzatilgan har bir qoʻlni siqishga urinardi.
Kutilmaganda u qaltirab ketdi: kimningdir qoʻli uning yoqasidan mahkam tutib, panjara tomon tortdi.
— Ertaga, - dedi Tassone qoʻrqib ketgan Tornning yuziga tikilib. - Tush paytida Kyu-Gardenda uchrashamiz.
— Qoʻyvoring! - dedi Torn.
— Bor -yoʻgʻi besh daqiqa xolos. Keyin meni qaytib koʻrmaysiz.
— Qoʻlingizni oling...
— Xotiningizning hayoti xavf ostida. Agar kelmasangiz, u oʻladi.
Torn uning qoʻllaridan yulqinib chiqdi va ruhoniy shu zahoti gʻoyib boʻldi.
Torn nima qilish kerakligi haqida uzoq oʻyladi. U politsiyaga aytishi mumkin edi, lekin ruhoniyga nima deb ayb qoʻyishni bilmadi. Uni soʻroq qila boshlashadi, bu ish omma e’tiboriga tushadi. Yoʻq, bu yoʻl toʻyori kelmaydi. Hech boʻlmaganda, hozircha. Torn ruhoniy nima demoqchi boʻlayotganini tushunmadi. U bolaning tugʻilishi haqida nimadir degandi: eng dahshatli oʻxshashlik shunda ediki, Torn aynan mana shu masalada sir saqlab kelayotgandi. Balki, oʻrniga boshqa kishini joʻnatar. U ruhoniyga pul beradi yoki uni qoʻrqitib, qaytib kelmaydigan qilib qoʻyadi. Ammo bunda ham kimdir uning sirini bilib qolishi mumkin edi.
U suratkash Jenningsni esladi va u izlab yurgan kishi topilganini unga xabar qilmoqchi boʻldi. Ammo bu yoʻl ham maqbul emasdi. Matbuot xodimini bunday ishga aralashtirish aqlli odamning ishi emas. Baribir u oʻz dardini kimgadir aytgisi keldi. U ruhoniyning NIMAnidir aytishidan qoʻrqardi.
Ertasiga ertalab Torn mashinasiga oʻtirdi va Gortonga bir oz aylanib kelishini aytdi. U tushgacha ishxonasiga bormay, mashina minib yurdi. Uning miyasiga ruhoniyning talabini rad etish fikri ham keldi. Lekin Tornning oʻzi ham u bilan uchrashishni istayotgandi. U ruhoniy bilan yuzma-yuz gaplashishi va uning barcha soʻzlarini tinglashi shart. Ruhoniy Katerinaning hayoti xavf ostida ekanligini, agar Torn kelmasa, u oʻlishini aytgandi. Katerina xavf ostida emasdi, ammo Torn juda xavotirlanar, endi ruhoniy uchun Katerina asosiy shaxslardan biriga aylandi.
Torn uchrashuv joyiga oʻn ikki yarimda keldi va sabrsizlik bilan kuta boshladi.
Roppa-rosa birda Torn mashinadan tushdi va park ichiga yoʻl oldi. Birov tanib qolmasligi uchun u plash va qora koʻzoynak taqib oldi, ammo bu urinishi uning hayajonini yanada kuchaytirib yubordi. Torn ruhoniyni izlay boshladi. Tassone unga orqasini oʻgirgancha oʻrindiqlardan birida oʻtirardi. Torn unga bildirmasdan qaytib ketishi ham mumkin edi, ammo buning oʻrniga u oldinga yurdi va ruhoniyga yaqinlashdi.
Tassone Tornning kutilmaganda paydo boʻlganidan choʻchib ketdi. Uning yuzi burishdi, xuddi chidab boʻlmas oyoriqni his qilayotgandek peshonasi tirishdi. Ular ancha vaqt jim oʻtirishdi.
— Bu yerga politsiyani boshlab kelishim kerak edi, - gap boshladi Torn.
— Ular sizga yordam berisholmaydi.
— Gapiring. Nima demoqchi edingiz?
Tassone koʻzlarini yumib-ochdi, uning qoʻllari qaltirardi. U kuchli hayajon ostida edi.
— U Sionga kelganida... - pichirladi u.
— Nima?
— U Sionga kelganida. Samo kometani yoʻllaydi. Va Rim yuksaladi. Biz... ziyoni qaytib koʻrmaymiz.
Tornning yuragi hapriqdi. Bu odam butunlay aqldan ozgan!
Uning qiyofasi hech nimani anglatmas, she’r oʻqirdi.
— Abadiy dengiz tubidan yirtqich chiqib keladi. Va soʻnggi qoni qolguncha jang qilish uchun lashkar keladi. Aka oʻz ukasini oʻldiradi va qilichini oxirgi insonning yuragi urishdan toʻxtamaguncha tashlamaydi.
Torn ruhoniyni kuzatib turar, ruhoniy esa qiynalib soʻzlardi.
— Kashfiyotlar Kitobida bularning barchasi yozilgan! - qichqirdi u nihoyat.
— Men bu yerga diniy ma’ruza tinglagani kelganim yoʻq, - dedi Torn.
— Faqat toʻlaligicha oʻz qoʻli ostida boʻlgan odam orqaligina Shayton oʻzining soʻnggi va dahshatli hujumini amalga oshiradi.
— Siz xotinimning xavf ostida ekanligini aytuvdingiz.
— Megiddo shahriga boring, - dedi Tassone. - Jezril shahrida qariya Bugengagenni topasiz. Faqat ugina Shaytonning oʻyolini qanday qilib oʻldirish mumkinligini aytadi.
— Bilasizmi...
— Aks holda yirtqich gʻajib tashlaydi!
— Bas qiling!!!
Tassone jim boʻldi va qaltiroq qoʻllari bilan peshonasidagi terni artdi.
— Xotinimning hayoti xavf ostida ekanligini aytganingiz uchun bu yerga keldim, - dedi Torn.
— Mening koʻzimga koʻrindi, janob Torn.
— Siz aytuvdingizki...
— U homilador!
Torn jim boʻlib qoldi.
— Adashyapsiz.
— Yoʻq. U rostdan ham homilador.
— Bunday boʻlishi mumkin emas.
— U bolaning tugʻilishiga yoʻl qoʻymaydi. Bola onasining qornida ekanligidayoq uni oʻldiradi.
Ruhoniy oyoriqdan ingrab yubordi.
— Nimalar deyapsiz? - dedi Torn. Uning nafas olishi qiyinlashib ketgandi.
— Sizning oʻyolingiz, janob Torn! U ShAYTONNING BOLASI! U tugʻilajak goʻdakni oʻldiradi, keyin esa xotiningizni ham oʻldiradi! Butun boyligingiz unga oʻtishiga ishonchi komil boʻlgach, janob Torn, u SIZni ham oʻldiradi!
— Boʻldi qiling!
— Sizning boyligingiz va hokimiyatga ega boʻlgach, u Shaytonning buyrugʻi bilan yer yuzida oʻzining dahshatli saltanatiga asos soladi.
— Siz telba ekansiz, - xirilladi Torn.
— U oʻlishi ShART, janob Torn!
— Besh daqiqaga degan edingiz...
— Megiddo shahriga boring, - oʻtindi Tassone. - Kech boʻlmasdan turib Bugengagenni toping!
Torn bosh chayqadi va qoʻlini bigiz qildi.
— Gaplaringizga quloq solib turdim, - dedi u tahdid bilan, - endi meni eshiting. Agar sizni yana bir marta koʻrsam, sizni qamataman.
Torn keskin oʻgirilib joʻnab qoldi. Tassone unga yigʻi aralash qichqirdi:
— Doʻzaxda uchrashamiz, janob Torn! Ikkalamiz ham u yerda jazomizni olamiz!
Torn ketdi, Tassone esa yolgʻiz oʻzi qoldi. Hammasi tugadi, u yutqazdi. Ruhoniy asta oʻrnidan turdi va kimsasiz parkka nazar tashladi. Atrofni dahshatli sukunat qoplagandi. Shu payt Tassonening qulogʻiga qandaydir tovush chalindi. Tovush uzoqdan kelardi. Bir zumda bu tovush butun atrofni tutib ketdi. Uning qulogʻi batangga keldi. Tassone xochni mahkam ushlaganicha, parkni xavotir bilan kuzata boshladi. Osmonda bulutlar quyuqlashib borar, shamol tobora kuchayib daraxtlarni silkitardi.
Tassone xochni ikki qoʻllab ushlaganicha xavfsizroq joy izlab koʻchaga chiqdi. Ammo kutilmaganda shamol kuchaydi, yerda yotgan qogʻoz va boshqa mayda-chuyda narsalar uchib ketdi. Ruhoniyning yuziga kuchli shamol epkini urildi. Koʻchaning narigi tarafida cherkov koʻrindi. Tassone oldinga intildi. Chang-toʻzon uning koʻziga urilib, yoʻlni yaxshiroq koʻrishga imkon bermasdi. U oʻzidan bir necha qadam nariga yuk mashinasi kelib toʻxtaganini sezmadi. Mashina yoʻl chetiga urildi. Oynaning singani eshitildi. Birdan shamol toʻxtadi va odamlar qichqirganicha Tassonening yonidan oʻtishib, yuk mashinasi tomon chopishdi. Haydovchining tanasi rulga suyanib turar, mashinaning old oynasi qonga belangandi. Tassone koʻcha oʻrtasida turganicha qoʻrqqanidan yiyolardi. Osmonda momaqaldiroq gumburlab, chaqmoq chaqdi. Tassone yana parkka qarab qochdi. Dahshatdan hoʻngrar ekan, u toyib yiqildi. Tassone oʻrnidan turayotganida, yashin uning narirogʻidagi oʻrindiqqa urilib, uni bir zumda kulga aylantirdi. Ruhoniy butalarni yorib oʻtib, koʻchaga chiqdi. U osmonga tikilganicha, qadam tashlardi. Yomgʻir tobora kuchayib borardi. Butun Londondagilar pana joy izlab u yoqdan-bu yoqqa yugurishar, derazalarni yopishardi. Parkdan olti kvartal naridagi maktab oʻqituvchisi esa qoʻlidagi uzun temir bilan sinf derazasini yopishga urinar, oʻquvchilar uni kuzatib turishardi.
U ruhoniy Tassone haqida umuman eshitmagan, taqdir uni ruhoniy bilan boyolashini ham bilmasdi. Bu vaqtda Tassone sirpanchiq va nam koʻchada yugurganicha maktab tomon kelardi. U tor koʻchalarda maqsadsiz yugurardi. Uning kuchi qolmagan, yuragi gursillab urardi. U binoni aylanib oʻtdi va nafas rostlash uchun toʻxtadi. U yuqoriga qarashni xayoliga ham keltirmasdi. Uchinchi qavatda, uning naq tepasida derazani yopishga urinayotgan ayolning qoʻlidan temir kaltak sirgʻanib tushib ketdi. Temir yuqoridan tik holatda, toʻyori ruhoniyning boshiga tushib, uning tanasini teshib oʻtdi va yerga mixlab qoʻydi.
Shu lahzada yomgʻir toʻxtadi. Derazadan pastga qaragan oʻqituvchi qichqirib yubordi. Parkning narigi tomonida esa odamlar peshonasida qon izi qotib qolgan haydovchining jasadini olib kelishardi.
Bulut tarqab, quyosh yuz koʻrsata boshladi. Boshiga temir sanchilgan Tassonening atrofiga bir toʻp bolalar yigʻilishdi. Uning shlyapasidan yomgʻir tomchilari yuziga tushardi. Tassonening ogʻzi katta ochilgan edi.
Ertalab Gorton pochta qutisidan gazetalarni oldi va Katerina bilan Torn nonushta qilib oʻtirishgan xonaga olib kirdi. Gorton xonadan chiqib ketayotib Torn xonim charchagan va asabiy koʻrinishda ekanligini sezdi. U dastlab xonimning biror joyi oyorisa kerak deb oʻyladi, ammo bir kuni kasalxona peshtoqidagi yozuvdan uning shifokori Griyer ruhiy xastalarni davolovchi ekanligini bildi.
Katerina shifokorga qatnay boshlaganidan buyon kayfiyati tobora yomonlashar, endi u doimo asabiy holatda yurardi. Uning munosabati xizmatkorlarga qoʻpollik bilan buyruqlar berishida namoyon boʻlar, bolasiga esa umuman onalik mehri yoʻq edi. Eng dahshatlisi, endi oʻyoli unga yaqinlashishga intilardi. Uning uzoq vaqt farzandi mehrini qozonish uchun qilgan harakatlari bejiz ketmagandi. Ammo Demen onasiga talpinsada, onasi unga mehrsiz boʻlib qolgandi.
Katerina oʻziga nimalar boʻlayotganini tushunmasdi. U ilgari kim boʻlganligini, orzu-istaklarini eslar, bularning hammasi oʻtib ketgan, kelajagini esa koʻrmasdi. Har bir mayda-chuyda uni qoʻrquvga solardi: telefon qoʻngʻirogʻi, qaynayotgan suvning ovozi ham uni sarosimaga tushirardi... Goʻyoki butun atrof uning diqqat-e’tiborida edi. U bilan gaplashish qiyin edi. U bugun eri bilan gaplashib olmoqchi edi, lekin Demen ularga halaqit berardi. Ertalabdanoq u onasining e’tiborini tortish uchun uning atrofida aylanardi. Demen kichkinagina mashinasini minib, uyni boshiga koʻtarib shovqin solardi.
— Beylok xonim!!! - qichqirdi Katerina.
Xotinining roʻparasida oʻtirgan Torn uning ovozidagi gʻazabni koʻrib ajablandi.
— Biror narsa boʻldimi? - soʻradi u.
— Demenning shovqiniga chiday olmayapman.
— Unchalik shovqin solayotgani yoʻq-ku.
— Beylok xonim! - qichqirdi u yana.
— Eshitaman, xonim?
— Uni bu yerdan olib chiqib keting, - buyurdi Katerina.
— Oʻynayversin, - qarshilik bildirdi Torn.
— Olib chiqib keting deyapman!
— Xoʻp boʻladi, xonim, - dedi Beylok.
U Demenni koʻtarib, xonadan olib chiqib ketdi. Bola onasiga tikilib turar, uning koʻzlari gʻamgin edi. Buni sezgan Torn shahd bilan Katerinaga qaradi. Katerina esa uning nigohidan koʻzlarini olib qochib, ovqat yeyishga kirishdi.
— Biz nima uchun farzandli boʻlishni istagandik, Katerina?
— Hayot tarzimiz... - javob berdi u.
— ... Nima?
— Farzandsiz qanday yashay olardik, Jeremi? Sen chiroyli oilada chiroyli farzand boʻlmasligini eshitganmisan?
Torn javob bera olmasdi.
— Katerina...
— Shunday emasmi? Biz faqat farzand tarbiyalash nima ekanligini oʻylamaganmiz xolos. Biz gazetalarda suratimiz chiqsa, qanday chiroyli boʻlishini hisobga olgandik xolos.
Torn unga ajablanib qarab turardi.
— Toʻyorimi?
— Bu haqda shifokor bilan gaplashdingmi?
— Ha.
— Unda men ham u bilan uchrashishim kerak.
— Ha, u sen bilan uchrashmoqchi edi.
U oshkora va sovuq ohangda gapirardi. Torn hozir uning bir gapni aytishidan qoʻrqib ketdi.
— U nega men bilan uchrashmoqchi? - soʻradi u.
— Bir muammo paydo boʻldi, Jeremi, - dedi u.
— ...Xoʻsh?
— Men endi farzand koʻrmoqchi emasman. Hech qachon.
Torn unga diqqat bilan qaradi.
— Maylimi?
— Agar shuni istayotgan boʻlsang... - javob berdi u.
— Unda bolani oldirib tashlashimga ruxsat berasan.
Torn qotib qoldi.
— Men homiladorman. Buni kecha bildim.
Oraga jimlik choʻkdi. Tornning boshi aylana boshladi.
— Meni eshityapsanmi? - soʻradi Katerina.
— Qanaqasiga? - pichirladi Torn.
— Spiralimning foydasi boʻlmapti.
— Homiladorman degin?
— Yaqindan beri.
Tornning rangi oqarib ketdi. U stolga suyandi, uning qoʻllari qaltirardi.
— Bu haqda birortasiga aytgan edingmi?
— Faqat shifokor Griyerga.
— Aniqmi?
— Ortiq bola koʻrishni istamayotganim haqidami?
— Homiladorliging haqida.
— Ha.
Telefon jiringladi va Torn darhol goʻshakni koʻtardi.
— Eshitaman? - U ovozni tanimay jim turib qoldi. - Ha, menman. - Keyin ajablangan tarzda Katerinaga qaradi. - Nima? Kimsiz? Allo, allo!
Goʻshakdan qisqa gudok tovushlari kelardi. Torn qimirlamas, uning koʻzlarida xavotir uygʻongandi.
— Nima boʻldi? - soʻradi Katerina.
— Gazeta...
— Qanaqa gazeta?
— Kimdir qoʻngʻiroq qilib «bugungi gazetalarni oʻqing» dedi.
U bukloyoliq yotgan gazetani olib, sekin ochdi va birinchi sahifadagi suratni koʻrib baqrayib qoldi.
— Nima bor ekan?- soʻradi Katerina. - Nima boʻpti? - U Tornning qoʻlidagi gazetani olib suratga koʻz tashladi. Bu temir kaltak bilan yerga mixlanib qolgan ruhoniyning surati edi. Surat ostida «Ruhoniyning oʻlimida tasodif aybdor» degan sarlavha bor edi.
Katerina eriga qarab uning qaltirayotganini koʻrdi. U Tornning qoʻlidan tutdi. Uning qoʻllari muzdek edi.
— Jerri...
Torn asta oʻrnidan turdi.
— Uni tanirmiding? - soʻradi Katerina.
Ammo u javob bermadi. Katerina suratga qaradi va voqea qanday yuz berganini oʻqir ekan, Tornning mashinasi hovlidan chiqib ketayotganini eshitdi. Maqolada shunday soʻzlar bor edi: «Bishops Indastrial skul maktabining oʻqituvchisi Jeyms Akryuin xonim uchun kun odatdagidek boshlandi. Juma kuni, yomgʻir yogʻa boshlaganida u dars oʻtayotgandi. Sinf xonasiga yomgʻir kirmasada, oʻqituvchi shovqin eshitilmasligi uchun derazani yopmoqchi boʻldi. U ilgari ham derazaning balandda joylashgani, uni yopishga qiynalishidan arz qilgandi. U derazani doim uzun temir qoziq bilan yopardi. Bu safar ham u temirni uzatayotganida yomgʻirdan qochib panada turgan ruhoniyning boshiga tushib, uni yerga qadab qoʻydi. Jasadning shaxsi aniqlanmoqda».
Katerina hech narsani tushunmasdi. U Tornning ishxonasiga qoʻngʻiroq qilib, ishga kelishi bilanoq unga qoʻngʻiroq qilishi kerakligini aytdi. Keyin u Griyerga qoʻngʻiroq qildi. U ham yoʻq edi. Keyin u abort masalasida gaplashish uchun shifoxonaga qoʻngʻiroq qildi.

9
Ruhoniyning suratini koʻrgach, Torn Londonga joʻnadi. U yoʻl-yoʻlakay bu voqeani oʻylab ketdi. Katerina homilador EDI, ruhoniy haq boʻlib chiqdi. Endi Torn Tassonening qolgan soʻzlarini ham inkor eta olmasdi. U parkdagi uchrashuvni esladi: ismlar, Tassonening iltimosiga binoan borishi kerak boʻlgan joy nomi. U oʻzini bosishga urindi, hozirgina boʻlib oʻtgan voqealarni bir-bir yodga oldi: Katerina bilan suhbat, noma’lum kishining qoʻngʻirogʻi. «Bugungi gazetalarni oʻqing», - degandi tanish ovoz, ammo Torn uning kimligini eslay olmadi. Uning ruhoniy bilan aloqadorligini kim bilardi? Suratkash! Bu uning ovozi edi! Gaber Jennings!
Ishxonasiga kelib, Torn xonani ichidan qulflab oldi. U kotibasiga Jenningsga qoʻngʻiroq qilishni buyurdi. Jennings uyida yoʻq edi. Kotiba unga bu haqda aytgach, Katerina ertalab qoʻngʻiroq qilganligini ham aytdi. Torn unga keyinroq sim qoqmoqchi boʻldi. Katerina u bilan abort masalasida gaplashmoqchi edi, Torn esa unga aniq javob berishga tayyor emasdi.
«U bolaning tugʻilishiga yoʻl qoʻymaydi», - Torn ruhoniyning soʻzlarini esladi. - «Bola onasining qornida ekanligidayoq uni oʻldiradi».
Torn Charlz Griyerga qoʻngʻiroq qilib, u bilan uchrashmoqchi ekanligini aytdi.
...Tornning tashrifi Griyerni ajablantirmadi. Katerinaning tashvish va azoblarining cheki yoʻq edi. Ayoldagi qoʻrquv hissi ortib borar, shifokor u oʻz joniga qasd qilishidan qoʻrqardi.
— Bu qoʻrquvlar qachongacha davom etishini oldindan bilish qiyin, - dedi u Tornga. - Ammo rostini aytganda, u oʻta kuchli ruhiy holatga tushishi mumkin.
Torn kursida oʻtirar, yosh ruhshunos esa trubkasini tutatgancha xonaning u yogʻidan bu yogʻiga yurardi.
— Uning ahvoli yomonmi? - soʻradi Torn qaltiroq ovozda.
— Deylik, kasallik kuchaymoqda.
— Unga yordam bera olasizmi?
— Men uni haftada ikki marta tekshiryapman, u bu yerga tez-tez kelib turishi kerak.
— Siz uni aqldan ozgan demoqchimisiz?
— U oʻz xayoliy dunyosida yashaydi. Uning xayollari juda qoʻrqinchli va bu xayollarning unga ta’siri kuchli.
— Qanaqa xayollar? - soʻradi Torn.
Griyer aytishni ham, aytmaslikni ham bilmay bir oz oʻylanib turdi. U stulga oʻtirdi va Tornga tik boqdi.
— Birinchidan, u bola oʻziniki emas deb oʻylaydi.
Bu soʻzlar Tornga xuddi yashin urgandek ta’sir qildi. U nima deyishni bilmasdi.
— Toʻyorisini aysam, men bunga qoʻrquv emas, xohish deb qarayman. U befarzand boʻlishni istaydi. Men buni shunday izohlayman.
Torn gangigancha jim oʻtirardi.
— Toʻyori, farzand uning uchun ahamiyat kasb etmaydi, demoqchimasman, - davom etdi Griyer. - Aksincha, u xotiningiz uchun dunyodagi eng muhim va yagona narsa! Lekin u oʻsha bola uning uchun xavfli deb fikrlaydi. Undagi bu qoʻrquv qayoqdan paydo boʻlganligini bilmayman.
— Axir farzandli boʻlishni uning oʻzi istagandi, - dedi nihoyat Torn.
— Sizni deb.
— Yoʻq...
— Shunaqa. U sizga munosib ekanligini isbotlamoqchi boʻlgan. Isbotlashning eng yaxshi yoʻli esa farzand koʻrish.
Torn toʻyoriga tikilib turardi.
— Endi esa, u haqiqiy hayotga moslasha olmayapti, - soʻzida davom etdi Griyer. - Va buning sababini topishga harakat qilyapti. U farzandi oʻziniki emasligini, uning yovuz ekanligini aytyapti...
— ... Nima?
— Xotiningiz uni yaxshi koʻra olmasligini aytdi, - tushuntirdi Griyer.
— Katerina bolani yovuz deb oʻylayaptimi?
Torn hayajonlanib ketgan, uning koʻzlarida qoʻrquv bor edi.
— Ha.
— Nima uchun?
— U farzand oʻziniki emas deb oʻylagani kabi bu ham xayolot xolos.
Tornning nafas olishi qiyinlashdi, uning tomogʻiga nimadir tiqilib qolgandi.
— Tashvishlanmang, - dedi Griyer unga tasalli berib.
— Bilasizmi...
— Ha?
Torn davom ettira olmadi.
— Biror narsa demoqchimisiz? - soʻradi Griyer.
Torn gapirishdan qoʻrqayotgandi.
— Janob Torn, tuzukmisiz?
— Men qoʻrqib ketyapman, - pichirladi Torn.
— Toʻyori, bu xavotirli.
— Qandaydir dahshatli narsa yuz beryapti.
— Ha. Lekin bu oʻtib ketadi.
— Tushunmadingiz...
— Tushundim.
— Yoʻq.
— Menga ishoning, hammasini tushundim.
Torn yiyolamsiragancha boshini changalladi.
— Siz ham kuchli hayajondasiz, janob Torn. Oʻylaganingizdan koʻra ancha kuchli.
— Nima qilishni bilmayman, - ingradi Torn.
— Birinchidan, siz abortga rozi boʻlishingiz kerak.
Torn Griyerga qaradi.
— Yoʻq, - dedi u.
— Agar bu sizning diniy qarashlaringizga borib taqaladigan boʻlsa...
— Yoʻq.
— Lekin buning zarur ekanligini tushunishingiz kerak...
— Men rozi boʻlmayman, - dedi Torn qat’iy tarzda.
— Rozi boʻlishingiz shart.
— Yoʻq!
Griyer unga nazar tashladi.
— Sababini bilmoqchi edim, - dedi u xotirjamlik bilan.
Torn qimir etmasdan oʻtirardi.
— Menga uning homiladorligi barham topishini aytishgandi. Men bu narsa yuz bermasligini isbotlamoqchiman.
Shifokor unga taajjub bilan qaradi.
— Toʻyori, gapim gʻalati tuyulishi mumkin. Balki, men... aql-danozgandirman.
— Nega unday deyapsiz?
Torn gapini zoʻrgʻa yakunladi.
— Men bu narsaga ishonmasligim uchun, bu homiladorlik davom etishi kerak.
— Nimaga ishonmaslik uchun?
— Xotinim singari. Bolaning...
Soʻzlar uning tomogʻida tiqilib qoldi, u oʻrnidan turdi va bezovtalana boshladi. Uni qandaydir tuygʻu qamrab olgandi. U hozir nimadir yuz berishini sezdi.
— Janob Torn?
— Kechirasiz...
— Marhamat, oʻtiring.
Keskin bosh chayqagan Torn xonadan otilib chiqdi. U mashinasiga oʻtirdi. Dahshatli tahlika kuchayib borardi. U tezroq uyga borishi kerak. Mashinasini oʻt oldirib, u katta tezlikda pedalni bosdi. Pirfordgacha yarim soatlik yoʻl edi. U vaqtida yetib borolmaslikdan qoʻrqardi. London koʻchalari transportga toʻlib ketgan, u toʻxtovsiz ravishda signal bosib, mashinani oʻqdek uchirib borardi. Xavotir hissi uni butunlay qamrab oldi...
Katerina ham bezovta boʻla boshladi va xavotirni yengish uchun uy ishlari bilan mashgʻul boʻlmoqchi boʻldi. U qoʻlida koʻza ushlagancha uchinchi qavat zinasida turar va devorga osilgan gullarga qanday qilib suv quyishni oʻylardi. Uning ortida Demen mashinasini minib yurar, oʻzicha mashina ovozini ham oʻxshatardi. U tezlikni oshirgani sari, ovozi ham balandroq chiqa boshladi. Beylok xonim Katerinaga sezdirmay xonaning burchagiga oʻtdi va koʻzlarini yumgancha pichirlab duo oʻqiy boshladi... Shosse boʻylab katta tezlikda Torn kelardi. U uyiga olib boradigan katta yoʻlga chiqdi. U rulga mahkam yopishib olgan, uning har bir muskuli mashinani yanada tezroq haydash uchun harakat qilayotganday edi. Torn oldidagi mashinalarga signal chalar, ular Tornga yoʻl boʻshatishardi. U orqani koʻrsatadigan koʻzguga qaradi. Uning ortidan tobut solingan ulkan qora avtomobil kelardi. Mashina unga yaqinlashdi va Tornning rangi devordek oqarib ketdi...
Pirfordda Demen mashinasini yanada tezroq hayday boshladi. Katerina yoʻlakda kursi ustida turardi. Beylok xonim Demenning xonasida turganicha, uni xayolan mashinani yanada tezroq yurgizishga undardi. Bolaning yuzi va koʻzlarida gʻalati ifoda mujassam edi.
Torn ingrab yubordi. Spidometr soatiga toʻqson mil tezlikni koʻrsatardi, keyin tezlik bir yuz oʻnga chiqdi, ammo tobut solingan mashina undan ortda qolmasdi. Torn tezlikni pasaytirmadi. Nihoyat mashina uning mashinasi bilan yonma-yon keta boshladi.
— Yoʻq... - dedi Torn. - Yoʻq!
Ular bir oz yonma-yon ketishdi. Keyin mashina asta-sekin oldinga oʻta boshladi. Unga yuklangan tobut chayqalib borardi...
Tornlarning uyida Demen mashinasini katta tezlikda minib yurar, Katerina esa kursida turganicha muvozanatini saqlashga urinardi.
Shosseda tobut ortilgan avtomobil kutilmaganda tezlikni oshirdi. Ayni shu vaqtda Demen oʻqdek uchib chiqib Katerina turgan kursiga urildi. U kursidan yiqilarkan, qoʻlidagi koʻzani tushirib yubordi va biror narsani ushlab qolishga urindi. Boʻgʻiq gursillagan tovush eshitildi. Soʻngra koʻza yerga tushdi va uning parchalari atrofga sochildi. ... Katerina qimirlamay yotardi...
Torn kasalxonaga kelganida muxbirlar bu yerga kelib ulgurishgandi. Ular Tornni savollarga koʻmib tashlashdi, u esa Katerina yotgan palataga shoshilardi. Uyga kelganida u Beylok xonimni tashvishli holatda koʻrdi. U Katerina yiqilib tushganini va «tez yordam» uni kasalxonaga olib ketganini aytdi.
— Xotiningizning ahvoli haqida biror narsa deng, janob Torn! - qichqirdi muxbirlardan biri.
— Yoʻqolinglar!
— Uni «yiqilib tushgan» deyishyapti.
— Ahvoli yaxshimi?
Muxbirlar uni toʻxtatib qolishga urinishdi, ammo Torn ularni yorib oʻtib, yugurib ketdi.
Unga shifokor peshvoz chiqdi.
— Mening ismim Bekker, - dedi u.
— Uning ahvoli yaxshimi? - soʻradi Torn xavotir bilan.
— Tuzalib ketadi. Uning miyasi chayqalgan, bir-ikkita suyagi singan.
— U homilador.
— Qoʻrqamanki, endi homilador emas.
— Bolasi tushib ketdimi? - nafasi ichiga tushib soʻradi u.
— Yiqilib tushgan paytdayoq. Men tekshiruv oʻtkazmoqchi edim, ammo xizmatkoringiz biz kelgunimizcha hammayoqni tozalab qoʻygan ekan.
Torn titrab ketdi va holi qurigancha devorga suyandi.
— Albatta, - davom etdi shifokor, - bu haqda batafsil ma’lumotlarni hech kimga oshkor etmaymiz. Qancha kam odam bilsa, shuncha yaxshi.
Torn unga tikildi va shifokor uning bu haqda hech narsa bilmasligini tushundi.
— Bilasizmi, u oʻzini tashlab yuborgan, - dedi u.
— ... Tashlab yuborgan?
— Uchinchi qavatdan. Bolasi va enaganing koʻz oldida.
Torn unga telbalarcha qarab turdi va devorga oʻgirildi. Uning yelkalari silkinardi va shifokor Tornning yiyolayotganini bildi.
— Bunday balandlikdan yiqilganda, - qoʻshib qoʻydi shifokor, - odatda bosh qattiq jarohatlanadi. Qaysidir ma’noda uning omadi kelgan.
Torn koʻz yoshlarini tiyishga urinarkan, bosh silkidi.
— Umuman, uning omadi kelgan, - dedi shifokor. - U tirik, toʻyori davolansa bunday hol boshqa takrorlanmaydi. Akamning xotini ham oʻz joniga qasd qilishga moyil edi. Bir kuni u vannaga suv toʻldirib, unga elektr suv qaynatgichni solgan. U shu tarzda oʻzini-oʻzi oʻldirishga uringan.
Torn shifokorga oʻgirildi.
— U tirik qoldi va boshqa bunday ish qilmadi. Toʻrt yildirki, uning soyoligi joyida.
— U qayerda? - soʻradi Torn.
— Shveysariyada yashaydi.
— Xotinimni soʻrayapman!
— 44-palatada. Tez orada oʻziga kelib qoladi.
Katerina yotgan palata jimjit va qorongʻi edi. Burchakda qoʻlida jurnal ushlaganicha hamshira oʻtirardi. Torn ichkariga kirdi va koʻrgan narsasidan hayajonga tushib, turgan joyida qotib qoldi. Katerinaning koʻrinishi qoʻrqinchli edi: rangi oppoq, yuzi shishib ketgandi. Qoʻli gipslangan va salgina koʻtarilgandi. Uning yuzida hayot alomatlari koʻrinmasdi.
— U uxlayapti, - dedi hamshira. Torn sekin uning karavoti oldiga keldi. Xuddi uning kelganini bilgandek, Katerina ingradi va boshini burdi.
Torn uning yoniga oʻtirdi. Karavot suyanchigʻiga suyandi va yiyolab yubordi. Bir ozdan soʻng u Katerinaning qoʻli sochlarini silayotganini sezdi.
— Jerri... - pichirladi u.
Torn unga qaradi. Katerina qiyinchilik bilan koʻzlarini ochdi.
— Keti... - dedi Torn yigʻi aralash.
— U meni oʻldirishiga yoʻl qoʻyma.
Keyin u koʻzlarini yumdi va uyquga ketdi.
Torn uyiga yarim tundan keyin keldi va Katerina yiqilgan marmar polga uzoq tikilib turdi. U juda charchagan va fojiani ozgina boʻlsada unutish uchun uxlashni istardi.
Torn chiroqni yoqmasdan zim-ziyo zalda ancha vaqt turdi. U uchinchi qavatdan oʻzini tashlamoqchi boʻlgan Katerinani tasavvur qildi. Nima uchun u joniga qasd qiladigan boʻlsa, oʻzini tomdan tashlamadi? Uyda inson hayotiga nuqta qoʻyishi mumkin boʻlgan kuchli ta’sir koʻrsatadigan turli dorilar, ustara tiyolari, boshqa oʻnlab narsalar bor edi. Nega u aynan shu tarzda oʻlishni istadi? Va nima uchun Demen bilan Beylok xonimning koʻz oʻngida?
U yana ruhoniyning soʻzlarini esladi. «U tugʻilajak goʻdakni oʻldiradi, keyin esa xotiningizni ham oʻldiradi! Butun boyligingiz unga oʻtishiga ishonchi komil boʻlgach, janob Torn, u sizni ham oʻldiradi...». Torn bu soʻzlarni unutishga urinarkan, koʻzlarini yumdi. U dahshatli tarzda halok boʻlgan Tassoneni, Jenningsning telefon qoʻngʻirogʻini, mashinada ketayotganida oʻzini chulgʻab olgan xavotirni esladi. Ruhshunos haq edi. Katerinaning xavotiri unga ham oʻtgandi. Uning xayollari qaysidir darajada yuqumli edi. Endi bunga yoʻl qoʻymaydi! Endi doim hushyor boʻladi.
Qattiq charchoqni his qilgan Torn yuqori qavatga koʻtarila boshladi. U tiniqib uxlaydi va ertalab tetik holda uygʻonadi.
U xonasi eshigi oldida toʻxtab qoldi va Demenning xonasiga nazar tashladi. Tungi chiroqning xira nuri eshik tirqishidan tushib turardi. Torn maza qilib uxlab yotgan murgʻak goʻdakning qiyofasini koʻz oldiga keltirdi. Oʻyoliga qarash istagida u Demenning xonasi tomon yurdi. Ammo eshikni ochgach, u titrab ketdi. Bola uxlab yotar, lekin yolgʻiz emasdi. Karavotning bosh tomonida Beylok xonim oʻtirganicha mizgʻir, karavotning oyoq tomonida esa katta it yotardi. Bu oʻsha, u haydab yuborishi lozim boʻlgan it edi. Endi bu it oʻyolini qoʻriqlab yotardi. Nafasi boʻgʻziga tiqilgan Torn eshikni asta yopdi, yoʻlakka chiqib, xonasi tomon ketdi. U oʻzini bosib olishga urinardi. Kutilmaganda telefon qoʻngʻirogʻi jimlikni buzdi va u goʻshakni tezlik bilan koʻtardi.
— Allo!
— Bu Jennings, - ovoz eshitildi. - Esingizdami, fotoapparatimni sindirib qoʻygan edingiz.
— Ha.
— Men Chelsida, Grosvenor va Beshinchi koʻcha tutashgan burchakda turaman. Menimcha, hozirning oʻzida oldimga kelishingiz kerak.
— Nima istaysiz?
— Nimadir boʻlyapti, janob Torn. Siz bilishingiz kerak boʻlgan qandaydir voqealar yuz beryapti.
Torn Jenningsning uyini uzoq qidirdi. Yomgʻir yogʻar, atrofni koʻrish qiyin edi. U derazalardan birida Jenningsni koʻrdi va u Tornga qoʻl silkidi. Beshinchi qavatga koʻtarilguncha, Torn hansirab qoldi.
— Brendi ichasizmi? - taklif qildi Jennings.
— Mayli.
Jennings oshxonaga chiqib ketdi va Torn xonaga razm soldi. Xona devori fotosuratga toʻlib ketgandi.
— Mana, - dedi Jennings qoʻlida shisha va stakan koʻtarganicha, - ozgina tomoq hoʻllab olganingizdan keyin gaplashamiz.
— Chekasizmi? - soʻradi Jennings.
Torn inkor ma’nosida bosh chayqadi, u mezbonning ma’nosiz ohangda gapirishidan ijirgʻanardi.
— Siz nimadir yuz berayotganini aytgandingiz.
— Ha.
— Nimani nazarda tutganingizni bilmoqchi edim.
Jennings Tornga taajjub bilan tikildi.
— Hali ham tushunmadingizmi?
— Yoʻq.
— Unda nima uchun bu yerga keldingiz?
— Oʻzingiz chaqirdingiz-ku.
Jennings bosh silkidi.
— Men sizga bir narsani koʻrsatmoqchiman.
— Nimani?
— Fotosuratlarni. - U oʻrnidan turib, nimqorongʻi xona tomon yoʻl oldi va Tornni ortidan yurishga imladi. - Siz avval men bilan yaqinroqdan tanisharsiz, deb oʻylovdim.
— Juda charchadim.
— Boʻpti, hozir oʻzingizga kelib qolasiz.
U kichikroq chiroqni yoqdi. Torn Jenningsning yoniga oʻtirdi.
— Tanidingizmi?
Bu Demenning tugʻilgan kunida olingan suratlar edi. Charxpalakda uchayotgan bolalar, ularni kuzatib turgan Katerina.
— Ha.
— Endi mana buni koʻring.
Jennings Demenning birinchi enagasi Chessaning suratini koʻrsatdi. U yolgʻiz oʻzi masxaraboz kiyimida turardi.
— Birorta gʻayritabiiy narsani koʻryapsizmi? - soʻradi Jennings.
— Yoʻq.
Jennings enaganing boshi va boʻyni atrofidagi oq doyolarni koʻrsatdi.
— Dastlab men buni fototasmaning nuqsoni deb oʻylovdim, - dedi Jennings. - Endi bunga qarang.
U Chessaning arqonda osilgan holatdagi suratini koʻrsatdi.
— Tushunmadim, - dedi Torn.
— Qarab turing.
Jennings boshqa suratlarni oldi. Eng tepada elchixonadan chiqib ketayotgan ruhoniy Tassonening surati turardi.
— Bunisiga nima deysiz?
Torn unga dahshat bilan tikildi.
— Buni qayerdan oldingiz?
— Oʻzim suratga tushirganman.
— Siz uni izlab yuribsiz deb oʻylagandim. U qarindoshingiz ekanligini aytgandingiz.
— Sizga yolgʻon gapirgandim. Suratga qarang.
Jennings ruhoniyning boshi ustidagi oq dogʻga ishora qildi.
— Mana bu dogʻmi? - soʻradi Torn.
— Ha. Endi mana bunisiga qarang. Bu birinchi suratdan oʻn kun keyin olingan.
U boshqa suratni oldi. Bu bir guruh kishilarning surati edi. Tassonening yuzi koʻrinmas, ammo bosh ustida oʻsha uzun chiziq bor edi.
— Menimcha, bu oʻsha odam. Yuzi uncha yaxshi koʻzga tashlanmasada, uning ustidagi chiziq aniq koʻrinib turibdi.
Torn suratga uzoq tikildi, ammo hech nimani anglolmadi.
— Bu safar chiziq pastroqda, - davom etdi Jennings. - U ruhoniyning boshiga tegib turibdi.
Torn suratga jimgina tikildi. Jennings uning oʻrniga gazetadan qirqib olingan ruhoniyning yerga mixlanib qolgan paytdagi suratini koʻrsatdi.
— Boyoliqlikni sezdingizmi? - soʻradi Jennings. U Tornning hayajon toʻla nigohini sezdi.
— Men ham buni tushunmagandim, - dedi Jennings. - Shuning uchun kavlay boshladim.
— Politsiyada tanishlarim bor. Ular menga ruhoniyning suratlarini berishdi. Patologoanatomning xulosasiga koʻra, Tassone rak boʻlgan. U doim morfiy iste’mol qilgan.
Torn fotosuratlarga nazar tashladi. Suratlarda ruhoniyning yalangʻoch tanasi aks etgandi.
— Tashqi koʻrinishidan uning tanasi mutlaqo sogʻlom va hech qanday gʻayritabiiy narsa yoʻq, - davom etdi Jennings. - Faqat uning chap oyogʻida bir belgi bor.
U Tornga kattalashtirib koʻrsatuvchi oyna berdi. Torn suratga diqqat bilan qaradi va qandaydir belgini koʻrdi.
— Nima bu? - soʻradi Torn.
— Uchta olti. Olti yuz oltmish olti.
— Konslagernikimi?
— Men ham shunday deb oʻylovdim, ammo tekshiruv bu belgi uning tanasiga singib ketganini koʻrsatdi. Konslagerda bunday qilishmagan. Menimcha, buni oʻzi qilgan. Mana bu suratga qarang. Mana u yashagan xona. Soxoda. Uning xonasi kalamushga toʻlib ketgan ekan.
Torn suratga razm soldi. Kichkinagina xona, stol. Shkaf va karavot. Devorga qandaydir qogʻozlar yopishtirilgan, butun xonaga xochlar osib tashlangandi.
— Devordagi qogʻozlar - Injil sahifalari. Minglab sahifalar. Devorning birorta ham ochiq joyi qolmagan. Hatto derazalar ham.
Torn hayratda qolgandi.
— Xochlar ham. Birgina eshikning tepasiga qirq yettita xoch yopishtirgan.
— U jinni boʻlgan ekanmi? - soʻradi Torn. Jennings unga qaradi.
— Siz bilasiz.
Jennings stol gʻaladonidan jild oldi.
— Mana bu uning kundaligi. Unda ruhoniy toʻyorisida emas, SIZ toʻyoringizda, SIZning qayerga borishingiz, qayerda ovqatlanishingiz, ma’ruzalaringiz toʻyorisida yozilgan...
— Koʻrsam boʻladimi?
— Albatta.
Torn qaltiroq qoʻllari bilan kundalikni varaqlay boshladi.
— Oxirgi qaydda siz u bilan Kyu-Gardenda uchrashishingiz lozimligi yozilgan, - davom etdi Jennings. - U aynan oʻsha kuni oʻlgan.
Torn boshini koʻtardi va Jenningsning nigohiga duch keldi.
— U telba edi, - dedi Torn.
— Nahotki?
Jenningsning ovozida tahdid ohangi bor edi.
— Sizga nima kerak?
— U bilan uchrashdingizmi?
— Y...yoʻq.
— Menda bir gap bor, janob elchi, ammo toʻyorisini aytmaguningizcha, bu sirni aytmayman.
— Bundan sizga nima foyda? - boʻgʻiq ovozda soʻradi Torn.
— Men sizning doʻstingizman va sizga yordam bermoqchiman, - javob berdi Jennings.
Torn unga tikilib turaverdi.
— Eng asosiysi mana bu yerda, - dedi Jennings stolga ishora qilib. - Aytasizmi yoki ketaverasizmi?
Torn tishlarini gʻijirlatdi.
— Nimani bilmoqchisiz?
— Parkda u bilan koʻrishdingizmi?
— Ha.
— U sizga nima dedi?
— U meni ogohlantirdi.
— Nimadan?
— U hayotim xavf ostida ekanligini aytdi.
— Qanday xavf?
— Unchalik tushunmadim.
— Meni ahmoq qilmang.
— Rost gapiryapman. U tushunarsiz ma’noda gapirdi.
Jennings Tornga ishonchsizlik bilan qaradi.
— Injildan parcha edi, - qoʻshib qoʻydi Torn. - Qandaydir oyatlar. Uni aqldan ozgan kishi deb oʻylovdim. U aytgan oyatlarni eslay olmayman va ularni tushunmayman ham.
— Siz menga ishonishingiz kerak, - dedi Jennings.
— Menga bir narsani aytmoqchi edingiz.
— Avval menga hammasini gapirib bering.
— Boshqa aytadigan gapim yoʻq.
Jennings «shu ham yetadi» degandek bosh silkidi va gʻaladondan bir parcha qogʻoz oldi.
— Bu «Astrolodjers Montli» jurnalidan qirqib olingan. Bir astrologning gʻalati hodisa haqidagi xabari. Kometa yorqin yulduzga aylanib qolgani haqida. Xuddi bundan ikki ming yil ilgari Betelgeyze yulduzi kabi.
Torn peshonasidagi terni artgancha xabarni oʻqib chiqdi.
— Faqat bu hodisa boshqa joyda yuz bergan, - soʻzida davom etdi Jennings. - Yevropada. Toʻrt yil ilgari. Aniqrogʻi, oltinchi iyunda. Bu sana sizga biror narsani eslatadimi?
— Ha, - xirilladi Torn.
— Unda ikkinchi xabarni oʻqishingiz shart emas, - dedi Jennings Rimda chiqadigan yana bir gazetadan qirqib olingan parchani olarkan.
Torn uni darhol esladi. Katerina ham xuddi shunday parchani saqlardi.
— Bu farzandli boʻlganingiz haqidagi xabar. BU ham toʻrt yil ilgari, oltinchi iyunda yuz bergan. Buni tasodif degan boʻlardim. Siz-chi?
Tornning qoʻllari qaltirardi.
— Oʻyolingiz ertalab oltida tugʻilganmidi?
Torn unga tikildi. Uning koʻzlarida alam bor edi.
— Men ruhoniyning oyogʻidagi belgi nimani anglatishini bilmoqchiman. Uchta olti. Menimcha, uning oʻyolingiz bilan boyoliqligi bor. Oltinchi oy, oltinchi kun...
— Mening oʻyolim oʻlgan! - qichqirdi Torn. - Mening oʻyolim oʻlgan. Kimni tarbiyalayotganimni bilmayman.
U yuzini changalladi. Jennings undan koʻzini uzmasdi.
— Agar qarshi boʻlmasangiz, - dedi u xotirjamlik bilan, - buni aniqlashda sizga yordam beraman.
— Yoʻq, - ingradi Torn. - Bu mening ishim.
— Adashdingiz, janob. Bu endi MYeNING ham ishim.
Torn unga oʻgirildi, ularning nigohlari toʻqnashdi. Jennings qoʻshni xonaga kirdi va qoʻlida fotosurat bilan qaytib chiqdi. U suratni Tornga uzatdi.
— Ruhoniyning xonasi burchagida koʻzgu bor ekan, - dedi Jennings. - Suratga olayotganimda unda men ham aks etgan ekanman. Suratdagi gʻalati doyoni payqadingizmi?
Torn suratda xona burchagiga oʻrnatilgan uncha katta boʻlmagan koʻzguni koʻrdi. Koʻzguda Jenningsning fotoapparatini yuziga tutib turgani aks etgandi. Ammo unda nimadir yetishmasdi.
Jenningsning boʻyni yoʻq edi.
Qandaydir dogʻ uning boshini tanasidan ajratib turardi...

10
Katerina bilan yuz bergan noxush voqeadan soʻng Torn bir necha kun kelolmasligi uchun ishxonasidagilarga bahona topdi. U Rimga, travmotologning oldiga ketayotganligini aytdi. Aslida u bu yerga boshqa maqsadda bormoqchi edi. Jennings uni hamma narsani boshidan boshlash kerakligiga, ya’ni Demen dunyoga kelgan oʻsha kasalxonaga borish kerakligiga ishontirgandi. Ana shu yerdan ular haqiqatni tiklashni boshlaydilar.
Hammasi tezlik bilan va shovqinsiz uyushtirildi. Torn omma e’tiborini tortmaslik uchun Londondan uchib ketgani shaxsiy samolyotga buyurtma berdi. Uchib ketgunlariga qadar Jennings tekshiruv uchun ba’zi narsalarni - Injilning bir necha xil nusxalarini, diniy bilimlarga oid kitoblarni ajratdi.
Torn Pirfordga borib narsalarini yigʻishtirdi va oʻzini tanitmaslik maqsadida kiyib yurish uchun katta shlyapasini oldi. Pirfordga gʻayritabiiy sukunat choʻkkan, mashinalar xuddi endi boshqa minilmaydigandek holatda turardi. Gortonlar koʻrinishmasdi.
— Ular ketib qolishdi, - tushuntirdi Beylok xonim u oshxonaga kirganida.
Ayol xuddi Gorton xonim singari sabzavot toʻyorab oʻtirardi.
— Qanaqasiga? - soʻradi Torn.
— Butunlay. Narsalarini yigʻishtirib, ketishdi. Ularga oxirgi oylik maoshini joʻnatishingiz uchun yangi uylarining manzilini qoldirishdi.
Torn karaxt boʻlib qolgandi.
— Ular sababini aytishmadimi?
— Buning ahamiyati yoʻq, janob. Hamma ishni oʻzim uddalayman.
— Ular aytishlari kerak edi...
— Masalan menga, ular hech narsa deyishmadi. Oʻzi ular men bilan juda kam gaplashishardi. Janob Gorton ketamiz deb turib oldi. Gorton xonimning esa ketgisi yoʻqqa oʻxshadi.
Torn Beylok xonimga xavotir bilan qaradi. U Demenni bu ayol bilan qoldirishdan qoʻrqardi. Ammo boshqa iloji ham yoʻq edi. U zudlik bilan ketishi shart edi.
— Agar bir necha kunga boshqa joyga kesam, yolgʻiz oʻzingiz qiynalib qolmaysizmi?
— Oʻylaymanki, qiynalmayman. Oziq-ovqat bir necha haftaga yetadi, bolaga esa tinchlik kerak.
Torn bosh silkidi va chiqib ketmoqchi boʻlib oʻgirildi-yu, toʻxtadi:
— Beylok xonim...
— Janob?
— Itni.
— Bilaman. Kech kirguncha u bu yerdan ketadi.
— U nega haligacha bu yerda?
— Biz uni oʻrmonga tashlab kelgandik, ammo u qaytib keldi. It oʻsha baxsizlikdan keyin koʻchada yotgan ekan, oʻyolingiz esa uni ichkariga olib kirishimni soʻrab yolvordi. Bu sizga yoqmasligini Demenga aytgandim, ammo bunday vaziyatda oʻylovdimki...
— U bu yerda boʻlmasligini istayman.
— Bugunoq uni olib ketishlarini soʻrab qoʻngʻiroq qilaman.
Torn eshik tomon yuzlandi.
— Janob Torn?...
— Ha?
— Xotiningizning ahvoli qalay?
— Tuzalyapti.
— Uning oldiga oʻyolingiz bilan borsak boʻladimi?
Torn sochiqqa qoʻllarini artayotgan ayolga tikilib oʻylanib qoldi. U bekalik vazifasini qoyilmaqom qilib bajarardi. Torn hatto uni nima uchun bunchalik yoqtirmasligi haqida ham oʻyladi.
— Keragi yoʻq. Qaytib kelganimda oʻzim olib boraman.
— Yaxshi, janob.
Ular xayrlashishdi va Torn kasalxonaga yoʻl oldi. U bu yerda doktor Bekker bilan uchrashdi. Doktor unga Katerinaning tuzalib borayotganini bildirdi. U Katerinaning oldiga kirdi. Katerina uni koʻrib ma’yus jilmaydi.
— Salom, - dedi u.
— Salom, - dedi Katerina.
— Tuzukmisan?
— Sal-pal.
— Yaqinda toʻliq tuzalib ketasan.
— Bilaman.
Torn kursisini karavot yoniga surdi va oʻtirdi. U Katerinaning shu holatda ham naqadar goʻzal koʻrinayotganidan ajablandi. Quyosh nuri uning sochlariga tushib turardi.
— Koʻrinishing yaxshi, - dedi u. - Men faqat seni oʻyladim.
— Koʻrinishim qanday ekanligini tasavvur qilyapman, - dedi Katerina kulib.
Torn uning qoʻllaridan tutdi va ular bir-birlariga jim termulishdi.
— Gʻalati davrlar, - dedi Katerina.
— Ha.
— Nahotki bir kun kelib hamma narsa oʻz joyiga tushsa?
— Ha.
Katerina gʻamginlik bilan jilmaydi va Torn uning koʻzlarini toʻsib turgan sochlarini toʻyorilab qoʻyish uchun qoʻlini uzatdi.
— Biz axir yaxshi odamlarmiz-ku, toʻyorimi Jeremi?
— Menimcha shunday.
— Unda nima uchun hamma narsa bizga qarshi?
U boshini qimirlatdi.
— Agar biz yovuz boʻlganimizda edi, - dedi Katerina, - men buni jazo deb hisoblagan boʻlardim. Balki biz shunga loyiqdirmiz. Ammo bizning gunohimiz nima? Qanday xatoga yoʻl qoʻyganmiz?
— Bilmadim, - qiyinchilik bilan javob berdi Torn.
Katerina unga baxtiqarodek tuyuldi.
— Bu yerda sen xavfdan xolisan, - shivirladi Torn. - Men esa bir necha kunga ketyapman.
U javob bermadi. U hatto Tornning qayerga ketayotganligini ham soʻramadi.
— Ishlarim bor. Ortga surib boʻlmaydi.
— Uzoq vaqt boʻlmaysanmi?
— Uch kun. Senga har kuni qoʻngʻiroq qilib turaman.
Katerina bosh irgʻadi. Torn uning yonogʻidan beozorgina oʻpib qoʻydi.
— Jerri?
— Ha?
— Ular pastga men oʻzim sakraganligimni aytishdi, - U Tornga bolalarcha beozor va hayrat bilan tikildi. - SYeNGA ham shunday deyishdimi?
— Ha.
— Men nima uchun bunday qilishim kerak edi?
— Bilmadim, - pichirladi Torn. - Lekin buni aniqlaymiz.
— Men aqldan ozganmanmi? - shunchaki soʻradi u.
Torn unga qaradi va inkor ma’nosida bosh chayqadi.
— Hammamiz aqldan ozib qoldik shekilli, - dedi u.
Katerina oʻrnidan turdi va ularning yuzlari roʻparama-roʻpara keldi.
— Men oʻzim sakramadim, - pichirladi u. - Meni... Demen itarib yubordi.
Xonaga uzoq sukunat choʻkdi va Torn xonadan asta chiqib ketdi.
Olti oʻrinli «Lir» samolyoti Torn va Jenningsni olib uchardi. Yarim tunda ular Rimga qarab uchishardi. Jennings atrofiga kitoblarni yoyganicha, Tornni Tassonening barcha soʻzlarini eslashga majbur qilardi.
— Eslolmayman, - dedi Torn. - Umuman yodimda yoʻq.
— Boshqatdan boshlang. Yodingizga tushgan hamma narsani bir boshdan ayting.
Torn ruhoniy bilan boʻlgan birinchi uchrashuvi, uning ta’qibi, nihoyat parkdagi uchrashuv haqida qaytadan soʻzlab berdi. Bu uchrashuvda ruhoniy she’rlar oʻqigandi.
— Qandaydir dengiz... - mingʻirladi Torn, eslashga urinarkan. - oʻlim... lashkarlar... Rim... haqida.
— Yaxshiroq eslashga harakat qiling.
— Men juda jahlga mingan va uni jinni deb oʻylagandim. Umuman olganda, unga quloq solmaganman ham.
— Lekin uning soʻzlarini eshitgansiz. Demak, siz eslay olasiz. Boʻling!
— Eslolmayman!
— Urinib koʻr!
Tornning yuzi burishdi. U koʻzlarini yumib, eslashga harakat qilib koʻrdi.
— U mendan imon keltirishimni soʻraganini eslayman. «Yaratganga imon keltir». U shunday degandi. «Yaratganga imon keltir»...
— Nima uchun?
— Shaytonning oʻyoli bilan kurashish uchun. U «Shaytonning farzandini yengish uchun Xudoga imon keltir» degandi.
— Yana-chi? - boʻsh kelmasdi Jennings.
— Chol. Qandaydir chol...
— Qanaqa chol?
— U bir chol bilan uchrashishim lozimligini aytgandi.
— Davom eting...
— Eslolmayapman!...
— Uning ismini aytgandimi?
— M... Magdo. Megiddo. Yoʻq, bu shaharning nomi.
— Qaysi shaharning? - soʻradi Jennings.
— Uning soʻzlariga koʻra, men borishim kerak boʻlgan shaharning. Megiddo. Imonim komil. Men Megiddoga borishim kerak.
Jennings portfelidan xaritani izlay boshladi.
— Megiddo... - mingʻirlardi u. - Megiddo...
— Bu shaharni eshitganmisiz? - soʻradi Torn.
— Garov oʻynashim mumkin, u Italiyada joylashgan.
Lekin Yevropaning birorta ham mamlakatida bu shahar yoʻq edi. Jennings xaritaga yarim soat tikilib oʻtirdi, keyin umidsiz ravishda bosh chayqaganicha uni yopdi. U elchiga qarab uning uxlayotganini koʻrdi va diniy kitoblarini varaqlashga tushdi. Moʻ’jaz samolyot tungi osmonda guvillaganicha parvoz qilar, Jennings esa kitob oʻqishga kirishib ketgandi. «... va yerga Shaytonning avlodi inson koʻrinishida keladi. Zoʻrlangan toʻrt oyoqli jonivor uning onasi boʻladi. Yosh Masih yer yuziga sevgi va xayr ulashgani kabi, u ham bevosita doʻzaxning oʻzidan olgan buyruqlarga koʻra nafrat va qoʻrquv urugʻini sochadi...».
Samolyot qoʻndi va Jennings atrofga sochilib ketgan kitoblarini yigʻishtirishga tutindi.
Rimda yomgʻir yogʻayotgandi. Ular boʻm-boʻsh ayeroportni tezlik bilan tark etib, taksilar turadigan joyga chiqishdi. Mashina ularni shaharning narigi chetiga olib ketayotgan paytda Jennings mizgʻir, Torn esa Via Ventoning haykaliga tikilganicha Katerina bilan bir-birlarining qoʻllaridan tutgancha bu koʻchalarni kezishgan damlarni eslardi. Ular bir-birlarini sevishardi. U Katerinaning atiri isini, uning kulgisini esladi. Shu yerda ular bir-birlariga sevgi izhor qilishgandi...
— Jeneral gospitali, - dedi taksichi va tormozni bosdi.
Jennings uygʻonib, tashqariga qaradi.
— Bu emas, - dedi Torn.
— Si. Jeneral gospitali.
— Yoʻq, u eski bino edi. Gʻishtin imorat. Esimda.
— Manzilni toʻyori yozganmisiz? - soʻradi Jennings.
— Jeneral gospitali, - qaytardi haydovchi.
— E differente (bu boshqa joy(ital.), - soʻzida turib oldi Torn.
— Fuoco (yongʻin (ital.), - javob berdi haydovchi. - Tre anni piu o meno (taxminan uch yil ilgari (ital.).
— Nima deyapti? - soʻradi Jennings.
— Yongʻin, - javob qildi Torn. - «Fuoko» yongʻin degani.
— Si,- dedi taksichi. - Tre anni.
— Qanaqa yongʻin? - soʻradi Jennings.
— Chamasi, eski gospital yonib ketgan. Uning oʻrniga boshqa qurishgan.
— Tre anni piu o meno. Multo morte.
Torn Jenningsga qaradi.
— Uch yil ilgari. Juda koʻpchilik halok boʻlgan ekan.
Ular taksichiga pul berishdi va undan kutib turishni soʻrashdi. U dastlab unamadi, ammo pulning koʻpligini koʻrgach, rozi boʻldi. Torn italyan tilida chala-chulpa qilib, Rimdan ketgunlaricha uning xizmatidan foydalanishlarini tushuntirdi.
Gospitalda deyarli hech kim yoʻq edi. Jennings biror kishini topishga qaror qildi, Torn shu payt bir rohibani uchratib qoldi. Rohiba bundan uch yil ilgari sodir boʻlgan yongʻin gospitalni poydevorigacha vayron qilganini tasdiqladi.
— Hamma narsa yonib ketmagandir, - qaysarlik bilan dedi Torn. - Qaydlar. Ular saqlanib qolgan boʻlishi kerak...
— U paytda men bu yerda ishlamasdim, - dedi rohiba inglizchalab. - Lekin odamlarning aytishicha, yongʻin hamma narsani kulga aylantirgan.
— Balki, qogʻozlar biror yerda saqlanib qolgandir?
— Bilmadim.
Torn umidsizlikka tushgandi, rohiba esa yelkasini qimirlatib boshqa hech narsani bilmasligiga ishora qildi.
— Menga qarang, - dedi Torn. - Bu men uchun juda muhim. Men bu yerda bir chaqaloqni farzand qilib olganman. Menga uning tugʻilganligi haqidagi ma’lumotlar kerak.
— Bu yerda farzand asrab olish boʻlmagan.
— BIR marta boʻlgan. Anigʻini aysam, farzand asrab olish emas...
— Adashyapsiz. Bizda farzand asrab olish javobgarlikdan ozod etish va yordam koʻrsatish agentligi orqali amalga oshiriladi.
— Sizda tugʻilganlik haqidagi qaydnomalar bormi? Bu yerda tugʻilgan chaqaloqlar haqidagi ma’lumotlarni saqlab qoʻyasizlarmi?
— Ha, albatta.
— Balki men kunini...
— Foydasi yoʻq, - uning soʻzini boʻldi Jennings. U Tornga yaqinlashdi. - Yongʻin aynan hujjatlar boʻlimida boshlangan. Yertoʻlada, hujjatlar saqlanadigan joyda. Keyin esa olov yuqoriga koʻtarilgan va uchinchi qavat doʻzaxga aylangan.
— Uchinchi qavat?...
— Tugʻish boʻlimi, - bosh silkidi Jennings. - Kultepa qolgan xolos.
Torn devorga suyandi.
— Kechirasizlar... - dedi rohiba.
— Toʻxtab turing, - iltimos qildi Torn. - Xodimlar-chi? Axir KIMDIR tirik qolgan boʻlishi kerak.
— Ha. Juda kam odam.
— Bu yerda boʻyi baland kishi boʻlardi. Ruhoniy. Barzangi.
— Uning ismi Spilletto edimi?
— Ha, - Tornga jon kirdi. - Spilletto.
— U bu yerning rahbari edi.
— Ha, rahbar. U...
— U tirik qolgan.
Tornning qalbida umid uchquni paydo boʻldi.
— U shu yerdami?
— Yoʻq.
— Qayerda?
— Subyakodagi ibodatxonada. Yongʻinda jabrlanganlarning koʻpchiligini oʻsha yoqqa joʻnatishgan. Koʻpchilik oʻsha yerda vafot etdi, ammo u tirik. Esimda, buni moʻ’jiza deyishgandi, axir yongʻin paytida u uchinchi qavatda boʻlgan ekan.
— Subyako? - soʻradi Jennings.
Rohiba bosh irgʻadi.
— San-Benedetto ibodatxonasi.
Mashinaga oʻtirishlari bilanoq, ular xaritaga tikilishdi. Subyako shahri Italiyaning janubiy chegarasida boʻlib, u yerga borish uchun kechasi bilan yoʻl yurish lozim edi. Ular uxlayotganlarida taksichi bemalol yursin deb, boradigan yoʻllarini qizil qalamda belgilab berishdi.
San-Benedetto ibodatxonasi yarim vayrona boʻlsada, uning baland qoʻrgʻoni oʻz salobatini saqlab qolgandi. Qoʻrgʻon asrlardan buyon koʻplab qamallarga dosh bergandi. Ikkinchi jahon urushi davrida bu yerni shtabga aylantirgan nemislar ibodatxonadagi barcha rohiblarni otib tashlashgandi. 1946 yilda italyanlarning oʻzlari uning devori ortida yuz bergan xunrezliklarga nisbatan oʻch olish ma’nosida ibodatxonani minomyotlardan oʻqqa tutishgandi.
Zamonning barcha sinovlariga qaramasdan, San-Benedetto muqaddas joyligicha qolgan va uning devorlari duo-iltijolarning aks-sadosini jimgina yutib kelardi.
Loyga belangan taksi ibodatxona oldiga yaqinlashdi. Haydovchi uxlab qolgan yoʻlovchilarni uygʻotishga majbur boʻldi.
— Senorlar?
Torn qimirlab qoʻydi. Jennings oynani tushirdi va atrofga alanglarkan, tongning musaffo havosidan toʻyib nafas oldi.
— San-Benedetto, - dedi charchagan haydovchi.
Torn koʻzlarini ishqadi va qizgʻish osmon ostidagi ibodatxonaning mahobatli manzarasiga koʻzi tushdi.
— Buni qara, - shivirladi Jennings vahima bilan.
— Yaqinroqqa yursangiz boʻlmaydimi? - soʻradi Torn.
Haydovchi inkor ma’nosida bosh chayqadi.
Unga uxlab turishni aytib, Torn va Jennings mashinadan tushishdi. Ular bellarigacha baland oʻsgan oʻtlar orasidagi soʻqmoqdan borishar, ertalabki shudringdan butun kiyimlari hoʻl boʻlib ketgandi. Yurish qiyin edi. Jennings bir soniyaga toʻxtadi va kamerasini olib, ibodatxonani bir necha marta suratga oldi.
— Ishonish qiyin, - shivirladi u. - Jin ursin, ishonish qiyin.
Torn betoqat boʻlib u yoq-bu yoqqa alanglay boshladi va Jennings unga yetib oldi. Ular oʻz nafaslari va uzoqdan, ibodatxona ichidan xuddi ingrash kabi eshitilayotgan qoʻshiqqa quloq solgancha ildamlashardi.
— Bu yer juda qaygʻuli ekan, - dedi Jennings ular eshik yoniga yetib kelishganida.
Qoʻshiq ovozi xuddi devorlardan chiqib, ibodatxona yoʻlaklariga tarqalayotganga oʻxshardi. Ular tovushning qayerdan kelayotganini aniqlashga uringanicha, asta-sekin yurib borishardi.
— Menimcha buyoqqa, - dedi Jennings uzun yoʻlakka ishora qilib. - Iflosligini qara.
Oldinda jigarrang soʻqmoq koʻrindi. Soʻqmoq ostonasiga tosh yotqizilgan yogʻoch eshik oldiga boshlab borardi. Ular eshikka yaqinlashganlarida qoʻshiq balandroq eshitila boshladi. Eshikni qiya ochib, Torn va Jennings ichkariga moʻralashdi. Ular oʻzlarini xuddi oʻrta asrlarga tushib qolgandek his qilishdi. Ular ulkan qadimiy zalni koʻrishdi. Tosh zinalar Isoning toshdan ishlangan haykali joylashtirilgan mehrobga olib borardi. Gumbaz tuynugidan tushayotgan quyosh nurlari haykalni yoritib turardi.
— Muqaddas joy, - shivirladi Jennings.
Torn bosh irgʻadi va bino ichini koʻzdan kechirishda davom etdi. Uning nigohi tiz choʻkib ibodat qilayotgan rohiblar guruhiga tushdi.
Ularning iltijosi goh balandlar, goh pasayardi. Jennings eksponometr asbobini oldi va uning koʻrsatkichlariga nazar tashladi.
— Koʻzdan yoʻqot, - shivirladi Torn.
— Yoritgichni olib olishim kerak edi.
— Yoʻqot deyapman.
Jennings Tornga ajablanib qaradi, lekin boʻysundi. Torn oʻta tashvishlangandek koʻrinardi - uning tizzalari qaltirar, xuddi tanasi unga tiz choʻkib, rohiblarning iltijosiga qoʻshilishni buyurayotgandek edi.
— Tuzukmisan? - dedi Jennings.
— ...Men katolikman, - dedi Torn.
Bir payt u zulmat tomonga qaraganicha qotib qoldi. Jennings nogironlar aravachasini va unda oʻtirgan gʻalati bir kishini koʻrdi. Boshqalardan farqli ravishda, u aravachada qaddini tik tutib oʻtirar, boshi xuddi toshdek qotib qolgan, qoʻllari falaj boʻlgandek harakatsiz edi.
— Bu oʻshami? - shivirladi Jennings.
Torn bosh irgʻadi, uning koʻzlari katta ochilgandi. Ular aravachaga yaqinlashishdi va nogironning yuzini koʻrib Jennings aftini bujmaytirdi. Uning yuzining bir tarafi oqib tushgandek koʻrinar, koʻzlari yuqoriga ma’nosiz tikilib turardi. Oʻng yeng orasidan esa qoʻl oʻrniga qandaydir suyak chiqib turardi.
— U koʻrishini ham, eshitishini ham bilmaymiz, - dedi Spillettoning yonida turgan rohib. - Yongʻindan beri u biror marta ham gapirmadi.
Duo oʻqib boʻlgach, rohib Spillettoning aravasini tashqariga olib chiqdi va ikki sayyoh ularning ortidan ergashishdi.
— Birodarlarimiz unga qarab turishibdi, - soʻzida davom etdi rohib, - har kuni unga la’nat oʻqigach, uning soyoligi uchun duo qilamiz.
— La’nat oʻqigach? - soʻradi Torn.
Rohib bosh silkidi.
— «Qoʻylarini tashlab ketgan choʻponga la’natlar boʻlsin. Uning oʻng qoʻli qurib, oʻng koʻzi koʻr boʻlib qolsin».
— U gunoh qilganmi? - soʻradi Torn.
— Ha.
— Qanday gunoh qilganini bilsak boʻladimi?
— U Yaratgandan yuz oʻgirgan.
Torn va Jennings bir-birlariga qarab olishdi.
— U Tangridan yuz oʻgirganini qayoqdan bilasiz? - soʻradi Torn rohibdan.
— Tavbasidan.
— U gapirolmaydiku.
— U tavba qilib xat yozgan. Uning chap qoʻli ishlaydi.
— Nima deb yozgan?
— Nima uchun soʻrayotganingizni bilsam boʻladimi?
— Bu juda muhim, - dedi Torn. - Yordam berishingizni oʻtinib soʻrayman. Bu hayot-mamot masalasi.
Rohib unga diqqat bilan qaradi va bosh irgʻadi.
— Yuring men bilan.
Spillettoning xonasi deyarli boʻm-boʻsh edi: bu yerda faqatgina somon toʻshama va tosh stol bor edi xolos. Kechagi yomgʻirdan keyin xona ichida koʻlmak hosil boʻlgandi. Torn toʻshamaning hoʻl boʻlib ketganini sezdi. Nahotki ular mana shunday cheklashlarni joriy qilishgan boʻlsa, yoki bu ham Spillettoga berilgan jazomikin?
— Stolga chizilgan suratga qarang, - dedi rohib ular ichkariga kirishgach. - U bu suratni koʻmir yordamida chizgan.
Arava gʻijirladi. Ular ruhoniy chizgan gʻalati belgiga tikilganlaricha, stol atrofini oʻrab olishdi.
— U bu yerga kelgan kuniyoq mana shu suratni chizgan, - davom etdi rohib, - ammo bundan boshqa hech narsa yozmadi.
Stolga qandaydir belgi chizilgandi. Jenningsning e’tiborini ushbu belgidagi uchta raqam oʻziga tortdi. Bu uchta olti edi. Xuddi Tassonening oyogʻidagi belgi singari.
— Bosh ustidagi chiziqni koʻryapsizmi? - dedi rohib. - Bu rohiblarning bosh kiyimini bildiradi.
— Bu avtoportretmi? - soʻradi Jennings.
— Biz shunday deb oʻylaymiz.
— Mana bu oltilar nimani anglatadi?
— Olti - iblisning belgisi, - javob qaytardi rohib. - Yetti - Masihning raqami. Olti esa Shaytonning raqami.
— Ular nima uchun uchta? - soʻradi Jennings.
— Bizningcha, bu iblis uchligini bildiradi. Shayton, Iblis va Dajjol.
— Nima uchun siz buni tavba qilish deb oʻylaysiz? - soʻradi Jennings.
— Siz suratni avtoportret dedingiz. Surat doʻzax uchligining ramzi bilan oʻralgan.
— Ammo u nima demoqchi boʻlganini aniq bilmaysiz-ku?
— Buning ahamiyati yoʻq, - dedi rohib. - Eng asosiysi, u tavba qilyapti.
Jennings va Torn bir-birlariga ma’noli boqishdi. Torn umidsizlikka tushgandi.
— U bilan gaplashsam boʻladimi? - soʻradi u.
— Bu sizga yordam bermaydi.
Torn Spillettoga qaradi va uning ma’nosiz yuziga koʻzi tushib qaltirab ketdi.
— Spilletto ota, - dedi u qat’iy qilib. - Mening ismim Torn.
Ruhoniy yuqoriga koʻz tikdi. U qimir etmas va Jeremini eshitmasdi.
— Foydasi yoʻq, - dedi rohib.
Ammo Tornni toʻxtatishning iloji yoʻq edi.
— Spilletto ota, - qaytardi Torn. - oʻsha goʻdakni eslaysizmi? Uning kimligini bilmoqchiman.
— Iltimos qilaman, senor, - ogohlantiruvchi ohangda gapirdi rohib.
— Siz ularga</b< iqror boʻlgansiz, - qichqirdi Torn, - endi <b>menga ham iqror boʻling! Oʻsha goʻdak qayerdan kelganini bilmoqchiman!
— Iltimos qilaman...
Ruhoniy Spillettoning aravasini yurgizmoqchi boʻldi, lekin Jennings uning yoʻlini toʻsdi.
— Spilletto ota! - boʻkirdi Torn ma’nosiz, gung qiyofaga tikilib.- Oʻtinaman! Onasi qayerda? Onasi kim? Iltimos! Javob bersangiz-chi!
Birdan quloqni qomatga keltiruvchi sado yangradi. Cherkov qoʻngʻiroqlari chalina boshladi. Bu tovushga toqat qilib boʻlmasdi, Torn va Jennings qoʻngʻiroq ovozidan choʻchib tushishdi. Torn ruhoniyning qoʻli koʻtarila boshlaganini koʻrib qoldi.
— Koʻmir! - qichqirdi Torn. - Unga koʻmir beringlar!
Jennings darhol oldinga tashlanib stol ustidan koʻmir parchasini oldi va uni ruhoniyning qoʻliga tutdi. Qoʻngʻiroq jarangi davom etar, ruhoniyning qoʻli qoʻngʻiroq har bong urganida bir qaltiragancha, stol ustiga qingʻir-qiyshiq harflarni yozardi.
— Bu qandaydir soʻz, - hayajon bilan qichqirdi Torn. - Ch... Ye... R...
Ruhoniy titrab-qaqshab soʻzning davomini yozishga urindi, uni oyoriq tutdi, u ogʻzini ochdi va qandaydir hayvoniy tarzda ingradi.
— Davom eting! - uni majburladi Torn.
— V... - oʻqidi Jennings. - Ye... T...
Kutilmaganda qoʻngʻiroq ovozi toʻxtadi. Ruhoniy koʻmirni tushirib yubordi va uning boshi aravacha suyanchigʻiga egildi. Uqubatga toʻla koʻzlar osmonga tikildi, uning yuzidan duvillab ter oqardi.
Uning atrofidagilar stolga yozilgan soʻzga tikilganlaricha sukut saqlab turishardi.
— Chervet?... - soʻradi Torn.
— Chervet, - qaytardi Jennings.
— Bu italyanchami?
Ular yozuvga tikilib turgan rohibga qarashdi.
— Bu soʻz sizga biror narsani anglatadimi? - soʻradi Torn.
— Cherveteri, - javob berdi rohib. - Menimcha, bu Cherveteri.
— Nima u? - soʻradi Jennings.
— Eski qabriston. Etrussklarniki. Di Santanjelo qabristoni.
Ruhoniyning tanasi yana qaltiradi, u nimadir demoqchi boʻlib ingradi, ammo jim boʻlib qoldi.
Torn bilan Jennings rohibga tikilishdi, ammo u boshini chayqadi va ijirgʻanib dedi:
— Cherveteri xarobaga aylangan joy. Techalkning maqbarasi qoldiqlari.
— Techalkning? - soʻradi Jennings.
— Etrussklarning iblis ma’budi. Ular shaytonparast boʻlishgan. U koʻmilgan joy ular uchun muqaddas sanaladi.
— U nima uchun bu soʻzni yozdi? - soʻradi Torn.
— Bilmadim.
— Qabriston qayerda? - soʻradi Jennings.
— U yerda qabrlar va... yovvoyi itlardan boshqa hech narsa yoʻq, senor.
— U qayerda? - toqatsizlik bilan soʻradi Jennings.
— Haydovchingiz bilishi kerak. Rimdan ellik chaqirim shimolda.
Rimda boshlangan shamol shahar tashqarisiga oʻtgan, kuchli yomgʻir mashinaning tez yurishiga xalal berar, ular shossedan tor va loy koʻchaga burilishgach, ularning yurishi yanada qiyinlashgandi. Bir marta mashinaning orqa gʻildiragi chuqurga tushib tiqilib qoldi, ular mashinani surib chiqarishlariga toʻyori keldi. Tong otib kelayotgandi. Nihoyat ular manzilga yetib kelishdi. Ularning oldida temir panjara namoyon boʻldi, panjara ortida esa qabrlar koʻzga tashlanardi. Jennings mashina yukxonasini ochib fotoapparatini topdi va unga yangi tasma qoʻydi. Uning nigohi yukxonaning bir burchagida qalashib yotgan moy yuqi lattalar orasidagi temir lomga tushdi. Jennings uni kamariga qistirgancha panjara boʻylab keta boshladi. Yer quruq edi, Jennings sovuqdan qaltiragan koʻyi qabriston darvozasini izlardi. Ammo darvozani topolmadi. Fotoapparatini yana bir marta tekshirib olgach, u daraxtga osilib panjara ustiga chiqdi. Muvozanatini yoʻqotganicha, qabriston ichiga agʻanadi. Jennings oʻrnidan turib, ichkariga yoʻl oldi. Osmon yorishib ketgan, u endi atrofdagi qabrlar va haykallarning siniq parchalarini bemalol koʻrayotgandi.
Ayozga qaramasdan, Jennings terlab ketganini sezdi. U asabiy holatda yon atrofga alanglaganicha yoʻlida davom etardi. Jennings xuddi birov oʻzini kuzatib turgandek his qilardi. Haykallar uni kuzatayotgandek tuyulardi. Jennings oʻzini bosib olish uchun toʻxtadi va yuqoriga qaradi. Uning roʻparasida Jenningsga vajohatli koʻzlarini tikkan ulkan haykal turardi. Jenningsning nafasi ichiga tushib ketdi, haykalning irgʻib chiqqan koʻzlari goʻyoki uning bu yerdan tezda joʻnab ketishini talab qilayotgandek edi. Tosh qiyofaning uzun sochlari peshonasiga tushgan, burni goʻshtdor, katta ogʻzi gʻazab bilan ochilib turardi. Jennings oʻzidagi qoʻrquvni yengdi va haykalni uch marta suratga tushirdi...
Torn koʻzlarini ochdi va Jenningsning yoʻqligini koʻrdi. U mashinadan tushdi va qabriston tomon qaradi, haykallarning siniqlarini quyoshning ilk nurlari yoritayotgandi.
— Jennings?!
Unga hech qanday javob boʻlmadi. Torn panjara yoniga yaqinlashib yana ovoz berdi. Uzoqdan qandaydir ovoz keldi. Torn katta qiyinchilik bilan panjaradan oshib oʻtdi.
— Jennings?..
Atrof jimjit boʻlib qoldi. Torn haykallar oralab Jenningsni izlay boshladi. U asta-sekin qadam tashlardi. Uning oyoqlari botib qolayotgandi. Torn ulkan haykallar orasida oʻzini gʻalati seza boshladi. Qabriston sukunati uni ezardi. Butun atrof jonsizdek edi. Torn ilgari ham mana shunday hisni boshidan kechirgandi. Oʻshanda u Pirfordda bir juft koʻz uning uyini kuzatayotganini koʻrgandi. Torn hozir ham oʻzini kimdir kuzatayotganini sezib yurishdan toʻxtadi. Jeremi qotib qoldi. Uzoqdan, butalar orasidan qandaydir shovqin eshitildi. Qadam tovushlari tobora yaqinlasha boshladi. Torn qochishga tutindi, ammo oyoqlari oʻziga boʻysunmasdi. U koʻzlarini dahshatdan katta ochganicha joyidan qimirlamasdi.
— Torn!
Bu Jennings edi. U qoʻlida temir lomni tutganicha butalarni yorib oʻtib Tornning yoniga yaqinlashdi.
— Topdim! - dedi u. - Topdim!
— Nimani topding?
— Ketdik! Yur men bilan!
Ular oldinga tashlanishdi. Jennings qabrlar ustidan chaqqonlik bilan sakrab oʻtar, Torn undan ortda qolmaslikka urinardi.
— Mana! Buyoqqa qara! Bu oʻsha! - qichqirdi Jennings va yonma-yon qazilgan ikkita qabr oldida toʻxtadi. Ular boshqa qabrlarga nisbatan yangi boʻlib, qabrlardan biri odatiy kattalikda, ikkinchisi esa kichkina edi. Qabrtoshlarida marhumlarning ism-sharifi va yillar yozilgandi.
— Kunini koʻryapsizmi? - hayajon bilan soʻradi Jennings. - Oltinchi iyun. Oltinchi iyun! Toʻrt yil oldin. Ona va bola...
Torn qabrlar oldiga sekingina keldi.
— Bular qabristondagi eng yangi qabrlar, - dedi Jennings. - Qolganlari shunchalik eskiki, ulardagi yozuvlar ham oʻchib ketgan.
Torn indamadi. U choʻkkalab olib, yozuvlarni oʻqish maqsadida qabrtoshlaridagi loyni tozalardi.
— ...Mariya Avedichi Santoyya... Goʻdak Santoyya... In Morte et in. Nate Amplexa rantur Generationes.
— Bu nima degani?
— Lotincha.
— Nima deb yozilibdi?
— ...Oʻlim... va tugʻilishda... avlodlar birlashadilar.
— Buni qara-ya!
Jennings Tornning yoniga tizzaladi va uning yiyolayotganini koʻrdi. Torn boshini quyi solganicha hoʻngrardi. Jennings u oʻzini bosib olishini kutib turdi.
— Mana u, - ingradi Torn. - Endi bildim. Bu yerda mening farzandim yotibdi.
— Ehtimol, siz tarbiyalayotgan bolaning onasi ham shu yerga koʻmilgandir.
Torn Jenningsga qaradi.
— Mariya Santoyya, - dedi Jennings qabrtoshiga ishora qilib. - Bu yerga ona va bola koʻmilgan.
Torn uning soʻzlari ma’nosini tushunishga urinarkan, bosh silkidi.
— Menga qarang, - dedi Jennings. - Biz Spillettodan bolaning onasi qayerdaligini soʻragandik. Mana onasi. Bunisi esa sizning farzandingiz boʻlsa kerak.
— Ammo nega bu yerda? Nega bunaqa joyda?
— Bilmadim.
— Nima uchun bunday dahshatli joyda?!
Jennings Tornga qaradi. Uning oʻzi ham hech narsani tushunmayotgandi.
— Buni aniqlashning bitta yoʻli bor. Asosiysi, biz ularni topdik. Endi qolgan narsalarni bilishimiz mumkin.
U lomni oldi va yerga qattiq urdi. Lom yerga kirib ketdi.
— Bu unchalik qiyin emas. Bor-yoʻgʻi ikki qarich tuproqni olsak boʻldi.
U yerni lom bilan oʻya boshladi. Keyin esa qoʻllari bilan tuproqni kavlay boshladi.
— Yordamlashvor, - dedi u Tornga va Torn ham sovuqdan qotib qolgan qoʻllari bilan tuproqni kavlashga kirishdi.
Yarim soatdan soʻng ular terga va loyga botganicha, beton plita yuzasidan soʻnggi tuproqni tortib oldilar.
— Hidini sezyapsizmi? - soʻradi Jennings.
— Ha.
— Chamasi, judayam shoshilishgan.
Torn azobdan qiynalayotgani uchun unga javob bermadi.
— Avval qaysi birini ochamiz? - dedi Jennings.
— Balki buning keragi yoʻqdir?
— Kerak.
— Lekin bu odamgarchilikdan emas.
— Agar xoʻp desangiz, haydovchini yordamga chaqiraman.
Torn tishlarini gʻijirlatdi va bosh chayqadi.
— Unda boshladik, - dedi Jennings. - Avval kattasini.
Jennings plita ostiga lomni tiqdi. Keyin uni pastga bosdi.
— Qani, boʻl, jin urgur! - qichqirdi u va Torn yordamga shoshildi. Uning qoʻllari qaltirardi.
— Kamida bir tonna keladi... - mingʻirladi Jennings. Ular plitani koʻtarib surishga erishishdi va qabr ichiga nazar tashlashdi.
— E Xudoyim!
Chuqur ichida shoqolning jasadi yotardi. Turli hasharotlar qandaydir tarzda shu paytgacha saqlanib qolgan teri va tananing qoldiqlarini har tarafdan kemirishardi. Torn titrab ketdi va oʻzini orqaga tashladi. Beton plita gursillab chuqur ogʻziga tushdi. Minglab pashshalar osmonga koʻtarildi. Jennings dahshat bilan Tornga tashlandi va uni bu yerdan olib ketishga urindi.
— Yoʻq!!! - oʻkirdi Torn.
— Ketdik!
— Yoʻq! - oʻkirishda davom etdi Torn. - ikkinchisini!
— Nima uchun? Biz oʻzimiz uchun kerakli barcha narsani koʻrdik.
— Yoʻq, bunisini ham, - dedi Torn. - Balki, bu yerga ham hayvon koʻmilgandir!
— Xoʻsh, nima boʻpti?
— Unda, mening farzandim tirik boʻlib chiqadi!
Jennings Tornning telbalarcha nigohiga koʻzlarini qadadi va lom yordamida kichkina beton plitani koʻtarishga urindi. Torn uning yoniga kelib, plita orasiga qoʻlini tiqdi. Plitani surishdi va Tornning koʻzi yoshga toʻldi. Kichkinagina qabrda chaqaloqning suyaklari yotar, uning bosh suyagi majaqlangandi.
— Boshi... - hoʻngradi Torn.
— ... E Xudo...
— Ular uni oʻldirishgan ekan!
— Ketdik.
— Ular mening oʻyolimni oʻldirishgan ekan! - qichqirdi Torn ovozining boricha. - Ular uni oʻldirishgan ekan! Mening oʻyolimni oʻldirishgan ekan!
Jennings Tornni oʻrnidan turgʻizdi va uni kuch bilan sudray boshladi. Ammo u kutilmaganda qoʻrquvdan titrab ketib, joyida qotib qoldi.
— Torn, bu yoqqa qara.
Torn Jennings koʻrsatgan tarafga qaradi va qop-qora itning boshiga koʻzi tushdi. Itning yonayotgan koʻzlari bir-biriga yaqin joylashgan, uning ogʻzidan soʻlak oqardi. Yaqin atrofda uvillash eshitildi. Torn va Jennings qimirlamay turishardi. It butalar orasidan chiqib keldi. U ozib ketgan, hammayogʻi yara-chaqa boʻlib, biqinida yangi jarohatning izi bor edi. Butalar shitirlab, yana bitta itning tumshugʻi koʻzga tashlandi. Keyin yana va yana itlar paydo boʻla boshladi. Goʻyoki butun qabriston harakatga kelayotgandek edi. Atrofni qora sharpalar bosib ketgan, ular och qolgan, oʻnlab quturgan itlar edi. Ularning ogʻzidan soʻlak oqardi.
Jennings va Torn hattoki bir-birlariga qarashga ham jur’at qila olishmasdi. Uvillayotgan itlar toʻdasi hozircha joyidan qimirlamay turardi.
— Ular... murdalarning hidini sezishyapti... - shivirladi Jennings. - Orqaga yurish kerak.
Ular nafaslarini yutganicha, asta-sekin ortga chekina boshlashdi. Shu lahzada itlar ularga tashlanishdi. Torn toyib ketdi va beixtiyor baqirib yubordi. Jennings shu zahoti unga yopishdi va xotirjamlikni saqlash maqsadida pichirladi:
— Yugurmaslik kerak... ularga faqat jasadlar kerak...
Ammo itlar qabrlarni aylanib oʻtib koʻzlarini tiriklardan uzmay turishardi. Itlar va odamlar orasidagi masofa qisqarib borar, yirtqichlar tobora yaqinlashib kelishardi. Torn va Jennings ortga chekinib borishardi. Shu payt ular orqadagi toʻsiqqa urilishdi. Torn qaltiraganicha Jenningsga yopishdi. Ular tosh sanamning oyogʻi ostida turishardi. Itlar ularni har tarafdan oʻrab olgandi. Yirtqichlar va ularning qurbonlari qandaydir soniyalarga jim boʻlib qolishdi. Quyosh botayotgan va qabriston ortida ufq qizarib ketgandi. Itlar olgʻa tashlanish haqidagi buyruqni kutishardi.
Jennings jahd bilan itlarning yoʻlboshchisini lom bilan urdi va itlar shu zahoti ularga otilishdi. Jenningsni yiqitgan yirtqichlar uning tomogʻidan tishlashga urinishardi. Muxbir yerda yotganicha tipirchilar, fotoapparat tasmasi uning boʻyniga oʻralib qolgandi. Jennings itlardan qutulishga harakat qilardi.
Torn toʻsiq yoniga yetib olishga erishdi. Shu payt unga katta it tashlandi va tishlarini uning yelkasiga botirdi. Jeremi choʻkkalab qoldi va boshqa itlar ham unga tashlanishdi. Tishlarning sharaqlashi eshitilar, Jeremining ustiga soʻlaklar oqardi. Torn emaklagancha toʻsiqqa yaqinlashishga urindi. U tishlarning tanasiga qanday botayotganini his qilardi. U bir necha soniyaga yerda yumalayotgan Jenningsga qarashga ulgurdi. Torn oyoriqni his etmasdi, uning xayolida bitta fikr bor edi - bu yerdan qochish! Jeremi emaklagancha toʻsiq tomon keta boshladi. Itlar uning yelkasiga yopishishdi. Uning qoʻli qandaydir sovuq narsaga tegdi. Bu Jennings qoʻlidan tushirib yuborgan lom edi. U lomni mahkam tutdi va ortiga siltadi. Ayanchli akillash eshitildi va Torn itlardan biriga boplab tushirganini bildi. Uning yelkasi qondan hoʻl boʻlib ketdi va ortiga oʻgirilgan Torn bir itning koʻzi oqib tushganini koʻrdi. Bu unga kuch bagʻishladi, u lom bilan itlarni ura ketdi va oyoqqa turib oldi.
Jennings daraxt tagida turardi. Itlar unga tashlanishda davom etishardi. Olishuv paytida kutilmaganda fotoapparat yoritigichi ishlab ketdi va yirtqichlar dahshat bilan orqaga chekinishdi. Torn lomni siltaganicha toʻsiq tomon chekinardi. Jennings itlar yaqin kelishganida fotoapparat tugmachasini bosar, yoritgich chaqnaganida itlar ortga chekinganidan foydalanib, toʻsiq tomon yugurardi. Nihoyat u ham panjaraga yetib oldi.
U Tornga yaqinlashdi. Torn panjaraga osilib chiqdi va yengi osilib qolib, qabriston tashqarisiga yiqildi. U oyoriqdan ingrab yubordi. Jennings ham panjaraga osilib chiqdi va kamerani itlarga otib yuborib, oʻzini tashqariga otdi. Haydovchi dahshatga tushganicha ularga tikilib turardi. U mashinadan otilib chiqib Jenningsga Tornni mashinaga oʻtqizishda yordam berdi. Jenningsning koʻzi itlarga tushdi. Ular panjaraga tashlanishar, uvillashardi. Ulardan biri panjaradan sakrab oʻtishga urindi va undan deyarli sakrab ham oʻtgandi, ammo panjara qozigʻiga sanchilib qoldi. Uning tomogʻidan qon favvora boʻlib otila boshladi. Qon isini sezgan itlar osilib qolgan itga tashlanishdi va uni yorib tashlashdi.
Mashina oʻqdek uchib ketdi. Eshikni qarsillatib yoparkan, haydovchi oyna orqali yoʻlovchilariga nazar tashladi. Ularning butun a’zoi badani osilib qolgan et va qondan iborat edi. Torn va Jennings bir-birlariga mahkam yopishganlaricha, yosh bolalardek hoʻngrab yiyolashardi.

11
Taksichi ularni tibbiy yordam markaziga olib bordi, ularning yuklarini mashinadan tushirib, joʻnab qoldi. Torn yuz bergan voqeadan oʻta ta’sirlanib ketgandi. Barcha savollarga uning oʻrniga Jennings javob berdi. U oʻzlarining haqiqiy ismlarini aytmadi va shunday yolgʻon toʻqidiki, unga kasalxonadagilar ishonishdi. U oʻlgudek ichishganini va qoʻriqchi itlar tomonidan muhofaza qilinadigan xususiy mulkka borib qolishganini aytdi. Bu shahar atrofida yuz bergan, oʻta mastlikda ular panjaradan oshib oʻtishib, itlar hujumiga duch kelishgandi. Ularning yaralariga dori qoʻyishdi, quturishga qarshi emlashdi va bir haftadan soʻng qon topshirgani kelishlarini buyurishdi. Ular bu yerdan chiqib kichikroq mehmonxonaga borishdi va soxta ismlar bilan u yerga joylashishdi.
Torn telefonga yopishdi va Jennings xonada u yoqdan bu yoqqa yurayotganida, Katerina bilan boyolanishga urindi.
— Ular seni oʻldirishi mumkin edi, ammo oʻldirishmadi, - dedi Jennings tahlikali ovozda. - Ular MYeNI oʻldirishga urinishdi.
Torn Jenningsga jim boʻlishini soʻrab qoʻlini koʻtardi va Jennings uning koʻylagida qon dogʻini koʻrdi..
— Eshityapsanmi, Torn?! Ular menga tashlanishdi!!
— Bu kasalxonami? Ha, u 44-palatada.
— E Xudo, agar kameram boʻlmaganida edi... - davom etdi Jennings.
— Iltimos, jim turib tur, gaplashib olay.
— Biz nimadir qilishimiz kerak, Torn. Eshityapsanmi?
Torn Jenningsga oʻgirildi va uning boʻynidagi jarohatga koʻzi tushdi.
— Menga Megiddo shahrini top, - dedi u.
— Jin ursin, qayerdan topaman?
— Bilmadim. Kutubxonaga bor.
— Kutubxonaga? Obbo!
— Allo? - dedi Torn. - Katerina?
Katerina erining ovozidagi tashvishni sezib, karavotga oʻtirdi. U goʻshakni sogʻ qoʻlida ushlab turar, bir qoʻli harakatsiz osilib turardi.
— Tuzukmisan? - dedi Torn xavotirlanib.
— Ha. Senchi?
— Ha. Men shunchaki...
— Qayerdasan?
— Rimda. «Imperator» mehmonxonasida.
— Nima boʻldi?
— Hech narsa.
— Kasalmasmisan?
— Yoʻq.
— Jeremi, bu yoqqa qayt.
— Hozir emas.
— Men qoʻrqyapman.
— Hech narsadan qoʻrqma.
— Uyga qoʻngʻiroq qilsam, goʻshakni hech kim koʻtarmayapti.
Torn Jenningsga qaradi. U kiyinib, koʻchaga chiqib ketishga tayyorlanayotgandi.
— Jerri, - dedi Katerina. - Yaxshisi, uyga boraqolay.
— Joyingdan jilma, - iltimos qildi Torn.
— Demendan tashvishdaman.
— Uyga umuman yaqinlasha koʻrma, Katerina!
— Borishim kerak...
— Quloq sol, Katerina. Uyga bora koʻrma!
Katerina uning ovozidagi xavotirni sezib jim boʻlib qoldi.
— Agar mendan tashvishlanayotgan boʻlsang, - dedi u, - buning hojati yoʻq. Men ruhshunos bilan gaplashdim va ba’zi narsalarni tushuna boshladim. Bunga Demen emas, oʻzim sababchi ekanman.
— Katerina...
— Men hozir litium ichyapman. U tushkunlikka qarshi yordam beradi. Men uyga ketmoqchiman. Sening ham qaytishingni istayman. - U jim boʻlib qoldi. Uning ovozi birdan xirillab chiqa boshladi. - Hammasi yaxshilik bilan tugashini xohlayman.
— Bu dorini senga kim berdi? - soʻradi Torn.
— Griyer.
— Kasalxonadan ketma, Katerina. Men qaytgunimcha, hech qayerga siljima.
— Uyga ketmoqchiman, Jerri.
— Xudo haqqi...
— Men soppa-sogʻman!
— Yoʻq!
— Tashvishlanma.
— Katerina!
— Men uyga ketaman, Jerri.
— Yoʻq! Men qaytaman.
— Qachon?
— Ertalab.
— Balki uyda biror voqea yuz bergandir? Uyga qoʻngʻiroq qilsam...
— Ha, uyda nimadir sodir boʻlgan, Katerina.
Katerina bu soʻzlardan soʻng jim boʻlib qoldi.
— Jerri? - soʻradi u sekingina. - Nima boʻldi?
— Telefonda aytolmayman, - oʻtinch bilan dedi Torn.
— Nima boʻldi? Uyimizda nima boʻldi?
— Meni kutib tur. Kasalxonadan ketma. Men ertalab yetib boraman va hammasini tushuntirib beraman.
— Iltimos...
— Bu seni deb emas, Katerina. Sen bilan hamma narsa joyida.
— Nima deyapsan?
Jennings Tornga qaradi va bosh chayqadi.
— Jerri?
— U bizning farzandimiz emas, Katerina. Demen bizning bolamiz emas.
— Nima?
— Uyga bora koʻrma, - ogohlantirdi Torn. - Meni kut.
U goʻshakni qoʻydi. Katerina hayratdan qotib qolgandi. Birdan u vahima uni tark etayotganini sezdi. Dori ta’sir qilgan va uning xayoli joyiga kelib qolgandi. Katerina goʻshakni koʻtardi va uyining telefon raqamini terdi. Goʻshakni hech kim koʻtarmadi. U karavot yonidagi tugmachani bosdi.
— Eshitaman, xonim? - degan ovoz keldi.
— Men kasalxonadan ketmoqchiman. Bu masalada kim bilan gaplashishim kerak?
— Siz shifokordan ruxsat olishingiz kerak.
— Menga uni topib bering, iltimos.
— Harakat qilib koʻraman.
Katerina yana sukunat ogʻushida qoldi. Hamshira tushlik keltirdi, ammo uning ishtahasi yoʻq edi. Patnis ustida kichkina idishda murabbo bor edi. Katerinaning barmogʻi unga tasodifan tegib ketdi va murabbo muzday tuyuldi.
Kasalxonadan yuzlab mil narida, Cherveteri qabristonida jimjitlik hukm surar, faqatgina yer kavlanayotganga oʻxshash tovush jimlikni buzardi. Ochilgan qabrlar oldida ikkita it panjalari bilan tuproqni oʻyib, ochilgan qabrlarni toʻldirishardi. Tuproq sekin-asta shoqol va chaqaloqning suyaklarini koʻmib borardi. Temir panjara ustida esa itlardan birining dahshatli jasadi osilib turardi. Bir it tumshugʻini choʻzdi va past ovozda uvilladi. Bu uvillash butun qabriston boʻylab tarqaldi va unga qolgan yirtqichlar ham joʻr boʻlishdi. Butun atrofni itlarning uvillashi tutib ketdi.
Katerina yotgan joyida yana tugmachani bosdi. Uning ovozida sabrsizlik alomati bor edi.
— Kim bor? - dedi u.
— Eshitaman, - dedi kimdir.
— Menga shifokorni chaqirib berishlarini soʻragandim.
— Buning iloji yoʻq. U operatsiya xonasida.
Katerina achchiqlandi.
— Menga yordam bera olmaysizmi?
— Birortasini joʻnataman.
— Iltimos, tezroq.
— Xoʻp boʻladi.
Katerina qiyinchilik bilan oʻrnidan turdi va shkaf yoniga bordi. U koʻylagini olib koʻzguga tikilganicha kiyinishga tutindi. Katerina gipslangan qoʻl bilan kiyinish oson emasligini oʻyladi va koʻylagini boshiga ildi. Koʻylagini kiya olmayotgan Katerinani vahima bosdi. Kutilmaganda eshik ochildi va u yengil nafas oldi - kimdir unga yordamlashgani kirgan edi.
— Ey, - dedi Katerina koʻylagi orasidan kirgan odamga qarashga urinarkan.
Ammo unga javob boʻlmadi.
— Kim u?
U qotib qoldi.
Uning roʻparasida Beylok xonim turardi. Uning yuziga upa chaplangan, lablariga qizil labboʻyoq surtilgandi. Katerina Beylok xonim derazani ochib pastga qarashini kuzatib turdi.
— Menga yordam bera olmaysizmi... - pichirladi Katerina. - Qiynalib qoldim.
Beylok xonim tirjaydi, bundan Katerinaning yuragi orqaga tortib ketdi.
— Ajoyib kun, Katerina, - dedi ayol. - Parvoz qilish uchun ajoyib kun.
U Katerinaning koʻylagidan mahkam ushladi.
— Oʻtinaman, - yalindi Katerina.
Ularning koʻzlari oxirgi marta uchrashdi.
— Siz judayam goʻzalsiz, - dedi Beylok xonim. - Bizga havoda turib boʻsa yoʻllang.
U Katerinani deraza tokchasi oldiga sudrab keldi va derazani katta ochdi.
Bemorlarni qabul qilish boʻlimiga «tez yordam» mashinasi qizil chiroqlarini yoqib yetib keldi. Shu lahzada yettinchi qavat derazasidan yuziga alvon mato yopilgan ayol pastga tushib ketdi. U juda uzoq vaqt tushdi va mashina ustiga zarb bilan tushguniga qadar uni hech kim sezmadi. Soʻngra ayolning tanasi bir titradi va abadiy uyquga ketdi.
Shu onda Cherveteri qabristoniga sukunat choʻkdi. Qabrlar tuproq bilan toʻldirilgandi va itlar butalar orasiga kirib ketishdi...
Torn qattiq charchagandi va birpasda uxlab qoldi. Uni telefon qoʻngʻirogʻi uygʻotib yubordi. Jennings hali qaytmagandi.
— Ha? - dedi uyqusiragan ovozda Torn.
Qoʻngʻiroq qilgan kishi shifokor Bekker boʻlib, uning ovozi xavotirli edi.
— Xudoga shukr, sizni topdim, - dedi u. - Mehmonxonaning nomini Katerina qogʻozga yozib qoʻygan ekan...
— Nima boʻldi?
— Katerina kasalxona derazasidan oʻzini tashlab yuboribdi.
— Nima? - Tornning ovozi chiqmay qoldi.
— U oʻldi, janob Torn. Biz qoʻlimizdan kelgan barcha choralarni koʻrdik.
Tornning tomogʻiga nimadir tiqilib qolgan, u gapira olmasdi.
— Biz nima yuz berganini aniq bilmaymiz. U kasalxonadan ketmoqchi boʻlgan ekan, keyin uning jasadini koʻchadan topdik.
— U oʻldimi?..- dedi Torn zoʻrgʻa.
— Oʻsha ondayoq. Uning boshi majaqlanib ketgan.
Torn oh urdi va goʻshakni koʻksiga bosdi.
— Janob Torn...
Ammo Torn goʻshakni qoʻyib qoʻygandi. U yiyolardi.
Yarim tunda Jennings qaytib keldi, u oʻlgudek charchagandi. U karavotda yotgan Tornga nazar tashladi.
— Torn?
— Ha, - pichirladi Torn.
— Men kutubxonaga bordim, soʻngra Qirollik Geografiya Jamiyatida boʻldim.
Torn javob bermadi va Jennings karavotga oʻzini tashladi. U Tornning koʻylagidagi qonli dogʻ yanada kattalashganini koʻrdi.
— Men Megiddo shahrini topdim. Uning nomi «Armageddon» - «Qiyomat» soʻzidan kelib chiqqan ekan.
— Qayerda joylashgan ekan? - sabrsizlik bilan soʻradi Torn.
— Qoʻrqamanki, ellik fut yer ostida. Quddus yaqinida. U yerda hozir qazish ishlari ketyapti ekan. Menimcha, Amerikaning qaysidir universiteti tomonidan.
Jennings karavotga astoydil oʻrnashdi. U juda charchagandi.
— Men u yerga bormoqchiman, - pichirladi Torn.
Jennings bosh silkidi va xoʻrsindi.
— Agar qariyaning ismini topganimizda edi...
— Bugengagen.
— Bugengagen?
— Ha. She’rlar ham yodimga tushdi.
Jennings Tornga ishonqiramay qaradi.
— Siz uchrashishingiz lozim boʻlgan kishining ismi Bugengagenmi?
— Ha.
— Bugengagen - odamlarning tanasidan iblisni quvgan kishi, u oʻn yettinchi asrda yashagan va kitoblardan birida uning nomi tilga olingan.
— Aynan mana shu ism, - istamaygina javob berdi Torn. - Men hammasini esladim. Uning barcha gaplarini.
— Xudoga shukr! - dedi Jennings.
— «U Sionga kelganida... - boshladi Torn eshitilar-eshitilmas qilib. - Samo kometani yoʻllaydi... Va Rim yuksaladi... Biz ziyoni qaytib koʻrmaymiz».
Jenningsning butun vujudi quloqqa aylangandi. U Tornning soʻzlash ohangidan uning hayotida nimadir yuz berganini sezdi.
— «Abadiy dengiz tubidan yirtqich chiqib keladi... - davom etdi Torn. - Va soʻnggi qoni qolguncha jang qilish uchun lashkar keladi... Aka oʻz ukasini oʻldiradi va qilichini... oxirgi insonning yuragi urishdan toʻxtamaguncha tashlamaydi».
U gapirishdan toʻxtadi. Jennings koʻchada oʻtib ketayotgan politsiya mashinasining ovozi uzoqlashgunicha kutib turdi va derazaga yaqinlashdi.
— Nima boʻldi? - soʻradi u.
— Katerina oʻldi, - befarqlik bilan javob berdi Torn. - Bola ham oʻlishini istayman.
Ular tonggacha uxlashmadi. Soat sakkizda Torn El Al kompaniyasiga qoʻngʻiroq qildi va Isroilga uchish uchun chiptaga buyurtma berdi.
Torn tez-tez safarlarga chiqqan boʻlsada, Isroilga hech qachon kelmagandi. Uning bu mamlakat haqidagi bilimlari gazetalardagi yangiliklardan va yaqindagina Injilda oʻqiganlaridan iborat edi. U Isroilning zamonaviy, ilgʻor davlat ekanligidan ajablandi. Fir’avnlar davrida ham mavjud boʻlgan, lekin yaqindagina, asfalt va betonlar davrida qaytadan paydo boʻlgan bu davlat sahroning oʻrtasiga tushib qolgan qumsuvoq parchasiga oʻxshardi. Uning osmoni bir paytlar yahudiylarning Misrdan qochishlariga shohid boʻlgandi; hozir esa osmonoʻpar binolar va mehmonxonalar koʻkka qadar boʻy choʻzgandi.
Butun atrofni qurilishlar shovqini tutib ketgandi. Ulkan yuk koʻtarish kranlari xuddi fil singari oʻz «xartum»larida yuklarni u yoqdan bu yoqqa olishardi. Shahar xuddi har tomonga kengayish uchun urinayotganday edi. Koʻp yerlarda asfalt boʻlinib ketgan, yaqinda qurilgan, ammo eskirib ketgan yoʻllar qaytadan qurilayotgandi. Hamma yoqqa Muqaddas Yer boʻylab sayohat qiluvchilar e’tiborini tortuvchi e’lonlar osib tashlangandi. Politsiyaning ham ishi boshidan oshib yotardi: ular qoʻporuvchilarni topish maqsadida chamadon va xaltalarni tekshirib chiqishardi.
Torn va Jenningsni ayeroportda uzoq ushlab qolishdi: ularning jarohatlari va koʻkargan yuzlari shubha uygʻotgandi. Torn Amerika ma’muriyatidan ekanligini yashirish maqsadida fuqarolik pasportini koʻrsatdi.
Ular taksida Xilton mehmonxonasigacha borishdi, soʻngra doʻkondan yupqa kostyumlardan sotib olishdi. Issiq kuchayib borardi. Tornning jarohatiga oqib tushgan ter yarasini achishtirardi. Jennings buni sezib, Tornga shifokorga borishni taklif qildi. Ammo Torn Bugengagenni topish ishtiyoqida yonardi.
Torn va Jennings bozor tomon yurishdi va hammadan Bugengagen haqida soʻray boshlashdi. Bu ismni hech kim eshitmagandi va ular qidiruvni davom ettirishdi. Torn umidsizlikka tushgan, oyogʻini arang sudrardi. Jennings esa aksincha, juda tetik boʻlib, doʻkonlar, fabrikalarga kirib chiqar, telefon kitoblarini tekshirardi, u hatto bir marta politsiya boʻlimiga ham kirib chiqdi.
— Balki u ism-sharifini oʻzgartirgandir, - dedi Jennings uf tortib ertasiga ertalab ular parkda oʻtirishganida. - Ehtimol, endi uning ismi Jorj Bugendir. Yoki Jim Gagen. Yoki Izzi Gagenberg.
Ertasiga ular Quddusdagi kichikroq mehmonxonalardan biriga joylashishdi. Ular oʻsha gʻalati ismni hech boʻlmasa eshitgan odamni izlab kun boʻyi tentirashdi. Ammo samarasi boʻlmadi.
— Yengilganga oʻxshaymiz, - dedi Jennings mehmonxona ayvonidan pastga qararkan.
Xona isib ketgan, Torn terga botganicha karavotda yotardi.
— Agar bu yerda bittayu bitta Bugengagen boʻlsa, uni topish uchun birorta ham imkoniyatimiz yoʻq. Biz esa uning umuman mavjud emasligini koʻrib turibmiz.
U xonadan sigaret qidira boshladi.
— Jin ursin, oʻsha kichkina ruhoniy doim morfiy iste’mol qilib yurgan, biz esa uning soʻziga laqqa tushibmiz. Yaxshiyamki, u senga Oyga uchishing lozimligini aytmapti.
U karavotga oʻtirdi va Tornga qaradi.
— Tushunolmayapman, Torn. Bir necha kun ilgari men qidiruvlarimizning naqadar zarurligiga ishonardim, hozir esa bu narsa menga bema’nilikdek tuyulyapti.
Torn bosh irgʻadi va oyoriqdan yuzlari tirishib karavotga oʻtirdi. U bintni yechdi va Jennings uning ochilib qolgan yarasini koʻrdi.
— Yarang menga yoqmayapti.
— Hammasi joyida.
— Yiring boylayapti shekilli.
— Hechqisi yoʻq, - dedi Torn.
— Nima uchun senga shifokor topishimni soʻramayapsan?
— Yaxshisi, qariyani top, - dedi Torn. - Menga kerakli boʻlgan yagona odam u.
Jennings Tornga endigina javob berishga tutingandi, ammo eshik taqillab qoldi. U eshikni ochib, ostonada tilanchini koʻrdi. U pastak boʻyli arab boʻlib, beligacha yalangʻoch edi. Arab tilla tishlarini koʻrsatib tirjaydi va boshi yerga tekkuday engashdi.
— Nima kerak? - soʻradi Jennings.
— Qariyani sizlar izlayapsizlarmi?
Jennings va Torn bir-birlariga qarashdi.
— Qaysi qariyani? - soʻradi Jennings ehtiyotkorlik bilan.
— Bozorda menga sizlar qariyani izlayotganingizni aytishdi.
— Ha, biz bir kishini izlayapmiz.
— Men sizlarni uning oldiga boshlab boraman.
Torn oʻrnidan zoʻrgʻa turdi va Jenningsga ma’noli boqdi.
— Tezroq-tezroq, - ularni undadi arab. - U sizlar ayni paytida kelganingizni aytdi.
Ular Quddusning tor koʻchalari boʻylab piyoda ketishardi. Tez va jimgina qadam tashlashardi. Arab ularga yoʻl koʻrsatardi. U yoshiga nisbatan juda chaqqon edi. Torn va Jennings uni koʻzdan qochirmaslikka harakat qilishar, ammo u burilishlarda koʻzdan gʻoyib boʻlib qolardi. Torn va Jennings unga halloslab yetib olishganida u tirjaydi. Chamasi, ularning safari nihoyasiga yetgandi, oldinda gʻishtli devor qad koʻtargandi. Jennings va Torn «ahmoq boʻldik» degan fikrga borishdi.
— Pastga, - dedi arab burchakdagi temir panjarani koʻtararkan.
— Bu yana nimasi? - ikkilandi Jennings.
— Tezroq-tezroq, - dedi arab.
Torn va Jennings unga itoat qilishdi. Arab ularning ortidan tushdi. Yer osti juda qorongʻi edi va arab mash’ala yoqdi.
Arab ularni tobora ichkariroqqa boshlab borardi. Ular mash’alaning xira nurida toshdan qilingan zinapoyani koʻrishdi. Kanalizatsiya tizimi atrofidan oʻsib chiqqan jigarrang tusdagi oʻsimliklar hammayoqni qoplab olgan, ularning yurishini qiyinlashtirardi. Ular sekin-asta ehtiyotkorlik bilan pastga tushishardi. Zinapoya tugagach, arab yana tezlik bilan ildamladi. Torn bilan Jennings yugurishga urinishar, ammo ular yerga yotqizilgan silliq tosh yoʻlakda sirgʻanib ketishardi. Arab koʻzdan yoʻqoldi va uning qoʻlidagi mash’ala yorugʻ nuqtaga oʻxshab koʻrina boshladi. Ular zulmatda qolishdi va sekin oldinga yura boshlashdi. Yer osti yoʻlagidan kanalizatsiya tizimi oʻtgandi va Jennings birdan arxeologlar aytgan «murakkab va boshni aylantiruvchi kanallar tizimi» shu emasmikin deb oʻylanib qoldi. Mash’alaning nuqtadek yorugʻi ham koʻzdan gʻoyib boʻldi va ular yolgʻizliklarini his etishdi.
— Jennings, - dedi Torn ogʻir-ogʻir nafas olarkan.
— Shu yerdaman.
— Hech nimani koʻrmayapman...
— Bu ablah...
— Meni kutib tur.
— Yurishning foydasi yoʻq, - dedi Jennings. - Biz devorga taqaldik.
Torn oldinga yurib, Jenningsning yoniga keldi. Qoʻlini uzatgan edi devorga tegdi. Yoʻlak tugagandi. Arab esa yoʻqolib qolgandi.
— U boshqa yoʻl bilan keta olmaydi, - toʻngʻilladi Jennings. - Bu aniq.
U gugurt chaqdi va maqbaraga oʻxshagan yer osti inshootining kichik bir qismi yorishib ketdi.
— Bu nima - suv quvurimi? - soʻradi Torn.
— Bu yer zax, - dedi Jennings. - Qanaqasiga zax boʻlishi mumkin?
Gugurt oʻchdi va ular yana zulmat ichida qolishdi.
— Bu yer quruq choʻl. Jin ursin, suv qayerdan kelgan?
— Chamasi, yer osti bulogʻi bor... - taxmin qildi Torn. - Ketdik.
— Devorni teshib oʻtamizmi?
— Orqaga qaytamiz. Bu yerdan chiqib ketish kerak.
Ular devorni paypaslaganlaricha orqaga qaytishdi. Ular zoʻrgʻa yurishar, har bir qadami goʻyoki olis masofadek tuyulardi. Kutilmaganda Jenningsning qoʻli havoda osilib qoldi: u boʻshliqni sezdi.
— Torn?
Jennings Tornning qoʻlidan ushlab oʻziga tortdi. Yer osti yoʻlagining burchagida qandaydir darcha bor edi. Ular bu darchani sezmay oʻtib ketishgandi.
— Pastda yoruyolik koʻrinyapti, - shivirladi Torn.
— Bu bizning yoʻlboshlovchimiz boʻlsa kerak.
Torn va Jennings darchadan oʻtishdi. Ular gʻorga kirib qolishdi. Bu yorugʻ zal edi. Uning markazida ularni ikki kishi kutib turardi. Ulardan biri oʻsha arab edi. Ikkinchisi esa mallarang kalta shim va yengi kalta koʻylak kiygan qariya edi. U jiddiy qiyofada turar, terlab ketganidan koʻylagi tanasiga yopishgandi. Torn va Jennings qariyaning ortidagi stol ustida bir uyum kitob sochilib yotganini koʻrishdi.
Yoruyolikdan ularning koʻzlari qamashib ketdi. Zalda oʻnlab mash’alalar yonib turardi.
— Ikki yuz dirham, - dedi arab va qoʻlini choʻzdi.
— Unga pul bera olasizlarmi? - dedi kalta shimli kishi.
— Siz... - Jennings qariya bosh irgʻaganini koʻrib chaynaldi. - Siz...Bugengagenmisiz?
— Ha.
Jennings unga shubha bilan nazar tashladi.
— Bugengagen oʻn yettinchi asrda yashagan.
— U mendan toʻqqiz avlod ilgarigi Bugengagen.
— Lekin siz...
— Men oxirgisiman, - uning soʻzini boʻldi qariya, - va ularning ichida eng omadsiziman.
U stolni aylanib oʻtdi va kursiga oʻtirdi. Chiroq nuri uning yuzini yoritdi: qariyaning yuzi oppoq edi, uning yuzidagi tomirlari koʻrinib turardi.
— Bu yer qanaqa joy? - soʻradi Torn.
— Jezril, Megiddo shahri, - dedi u. - Mening qoʻrgʻonim, mening qamogʻim. Xristianlik shu yerdan boshlangan.
— Sizning qamogʻingiz? - soʻradi Torn.
— Juyorofiy tomondan qaraganda bu yer xristianlikning yuragi. Shuning uchun bu yerdaligimda menga hech kim va hech narsa zarar yetkaza olmaydi.
Qariya ularning holatini kuzatdi. Torn va Jenningsning yuzlarida taajjub alomatlari zohir boʻlgandi.
— Choparimga pul bera olasizmi? - soʻradi qariya.
Torn choʻntagiga qoʻl suqib bir siqim pul oldi. Arab ularni xoli qoldirib koʻzdan gʻoyib boʻldi. Xona sovuq va zax edi. Torn va Jennings qaltirashardi.
— Bu maydondan, - dedi Bugengagen, - bir paytlar Rim lashkarlari oʻtishgan, tosh oʻrindiqlarda oʻtirgan qariyalar esa Isoning tugʻilishini bashorat qilishgan. Ularning barcha soʻzlari mana bu yerda yozilgan, - u qoʻli bilan devorga ishora qildi, - shu binoda bizga Injil nomi bilan ma’lum boʻlgan kitob bitilgan.
Jennings qorongʻi gʻorga koʻz tikkandi va Bugengagen buni sezdi.
— Mana shu yerda butun bir shahar joylashgan. Shimoldan janubgacha 35 chaqirim keladi. Uning katta qismida hozircha yursa boʻladi. Yuqorida qazish ishlari ketyapti. Shuning uchun yer oʻpirilmoqda. Ular bu yerga yetib kelishganida vayronalar qoladi xolos.
Torn va Jennings bu yerda koʻrayotgan va eshitayotgan narsalarini tushunishga urinib, jimgina turishardi.
— Anavi pastak boʻyli ruhoniy-chi? - soʻradi Bugengagen. - U allaqachon oʻlgandir?
Torn Tassoneni dahshat bilan eslab unga oʻgirildi.
— Ha, - dedi u.
— Unday boʻlsa, oʻtiring, janob Torn. Yaxshisi zudlik bilan ishga kirishaylik.
Torn joyidan qimirlamadi, qariya esa Jenningsga nigoh tashladi.
— Bizni kechirasiz. Buni faqat janob Torngina bilishi lozim.
— Biz birgamiz, - javob berdi Jennings.
— Yoʻq.
— Uni bu yerga men boshlab keldim.
— Ishonamanki, buning uchun u sizdan minnatdor boʻladi.
— Torn...
— Uning aytganini qil, - dedi Torn qat’iy tarzda.
Alamdan Jenningsning yuzi burishib ketdi.
— Qayerda kutib turay?
— Bitta mash’alani oling, - dedi Bugengagen.
Jennings boʻysunishga majbur boʻldi. U Tornga jahl bilan qaradi-da zulmat sari yoʻl oldi.
Oraga noqulay jimlik choʻkdi. Qariya Jenningsning qadam tovushlari eshitilmay qolguncha kutib turdi.
— Unga ishonasizmi? - soʻradi Bugengagen.
— Ha.
— Hech kimga ishonmang.
U oʻgirilib, devorni oʻyib qilingan tokchadan tugun oldi.
— Sizga ishonsam boʻladimi? - soʻradi Torn.
Qariya stol yoniga qaytdi va tugunni ochdi. Uning ichida yetti dona pichoq yaltirab turardi. Pichoqlar ingichka boʻlib, fil suyagidan ishlangan soplari xoch shaklida edi.
— Mana bularga ishoning, - dedi u. - Faqat shulargina sizni qutqarishi mumkin.
Oraga sukunat choʻkdi. Jennings olgʻa intildi. U atrofga qoʻrqinch bilan alangladi. U toshga aylangan binolarning devorlarini, toshdevorga singib ketgan inson suyaklarini koʻrdi. U yana oldinga qadam tashladi...
Torn stolga dahshat bilan tikilib turardi. Pichoqlar xoch shaklida terilgandi.
— Buni muqaddas yerda bajarish lozim, - shivirladi qariya. - Cherkovda.
Qariya oʻzini toʻyori tushunganiga ishonch hosil qilish uchun Tornni diqqat bilan kuzatdi.
— Har bir pichoqni sopigacha sanchish lozim. Ular xoch shaklida sanchilishi kerak. Birinchi pichoq eng asosiysi. U hayotiy kuchni yoʻq qiladi va xochning asosini tashkil etadi. Qolganlari esa ruhiy quvvatni yoʻq qiladi va ularni mana bunday tartibda sanchish lozim...
U jim boʻlib qoldi va Tornga qaradi.
— Siz shafqat qilmasligingiz kerak, - tushuntirdi u. - U inson farzandi emas.
Torn e’tiroz bildirmoqchi boʻldi. Uning ovozi qandaydir qoʻpol, oʻzinikiga oʻxshamasdi.
— Balki siz adashayotgandirsiz? - dedi u. - Balki u...
— Hech qanday xato boʻlishi mumkin emas.
— Bunga birorta dalil boʻlishi kerak...
— Uning tugʻma belgisi bor. Uchta olti.
Tornning nafasi boʻgʻildi.
— Yoʻq, - dedi u.
— Injilda shunday deyilgan, Shaytonning barcha elchilarida shu belgi bor.
— Lekin unda bunday belgi yoʻq.
— Oʻn ikkinchi sura, oltinchi oyat. «Kimning idroki boʻlsa, ajal keltiruvchi Mal’un Yirtqichning raqamini biladi. Bu raqam insonlarga ham mos tushadi. U oltita yuz, oltita oʻn va olti».
— Aytyapmanku, unda bunday belgi yoʻq.
— Belgi boʻlishi kerak.
— Men uni choʻmiltiganman. Uning badanini yaxshi bilaman.
— Belgini sochlari ostidan topasiz. Tugʻilganda uning sochlari qalin edi, shunday emasmi?
Torn chaqaloqni ilk bor koʻrgan lahzani esladi. Goʻdakning sochlari qalin va uzun ekanligidan hayratlangani ham yodiga tushdi.
— Sochlarini qirib tashlang, - maslahat berdi Bugengagen. - Ana shunda belgini koʻrasiz.
Torn koʻzlarini yumdi va boshini egdi.
— Siz boshidanoq umuman ikkilanmasligingiz kerak. Soʻzlarimga shubha qilyapsizmi?
— Bilmadim, - dedi Torn ogʻir tin olib.
Qariya oʻzini orqaga tashladi va unga boqdi.
— Oldindan aytilganidek, bola tugʻilishga ulgurmasdanoq bu dunyoni tark etdi. Xotiningiz halok boʻldi.
— U bor-yoʻgʻi goʻdak!
— Sizga yana dalil kerakmi?
— Ha.
— Unda kuting, - dedi Bugengagen. - Ammo shuni bilingki, siz imon keltirishingiz lozim. Aks holda buni uddalolmaysiz. Agar shubhaga borsangiz, ular sizni yengadilar.
— Ular?
— Siz uyingizda yana bir ayol borligini aytgandingiz. Bolaga qaraydigan enaga.
— Beylok xonim...
Qariya bir nima yodiga tushganday bosh silkidi.
— Uning haqiqiy ismi Baalok. U iblisning yordamchisi. U yoʻlingizga toʻgʻanoq boʻlish uchun jon-jahdi bilan harakat qiladi.
Ular jim boʻlib qolishdi. Gʻor ichida qadam tovushlari eshitildi. Zulmat ichidan Jennings chiqib keldi. Uning yuzida taajjub alomatlari bor edi.
— ... Minglab skeletlar... - pichirladi u.
— Yetti ming, - aniqlik kiritdi Bugengagen.
— Bu yerda nima boʻlgan?
— Megiddo - Armageddon yuz bergan joy. Qiyomat.
Jennings koʻrgan narsasidan hali ham hayratda edi.
— Siz... Armageddon allaqachon sodir boʻlgan demoqchimisiz?
— Ha, albatta, - javob berdi qariya. - hali yana koʻp marta sodir boʻladi.
U shu soʻzlarni aytib pichoqlar solingan tugunni Tornga uzatdi.
Torn rad qilishga urindi, ammo Bugengagen tugunni uning qoʻliga tutqazib qoʻydi. Ularning nigohlari toʻqnashdi.
— Men uzoq umr koʻrdim, - dedi Bugengagen qaltiroq ovozda. - Umrim bekor ketishini istamayman.
Torn Jenningsning ortidan ergashdi. U soʻnggi marta ortiga oʻgirildi. Mash’alalar koʻrinmas, hamma narsa qorongʻulikka singib ketgandi.
Ular Quddus boʻylab jimgina ketishardi. Torn tugunni mahkam ushlab olgandi. U hech narsaga e’tibor bermay koʻzlarini oldinga tikkanicha yurib borardi. Jennings unga bir necha marta savol berdi, ammo Torn indamadi. Ular qurilish ishlari ketayotgan torkoʻchaga kirishdi va suratkash shovqinda ovozi eshitilishi uchun Tornning qulogʻiga baqirdi.
— Menga qara! Men qariyaning nima deganini bilmoqchiman. Bunga mening haqqim bor, shunday emasmi?
Ammo Torn xuddi undan qutulmoqchi boʻlganday oldinga tikilganicha qadamini tezlatdi.
— Torn! U nima deganini bilmoqchiman!
Jennings oldinga tashlandi va Tornning yengidan tortdi.
— Ey! Men begona emasman! Axir buni men topdim-ku!
Torn yurishdan toʻxtadi va Jenningsga tik boqdi.
— Ha. Toʻyori. Hammamizni sen topding.
— Nima demoqchisan?
— Sen bu narsalarni haqiqat deb oʻylaysan. Bu bema’nilikni mening miyamga sen quyding!..
— Toʻxtab tur...
— Hamma suratlarni sen olding!
— Shoshma...
— Meni bu yerga sen olib kelding!
— Senga nima boʻldi?
— Men esa aslida sening kim ekanligingni ham bilmayman!
Torn Jenningsning qoʻlidan yulqinib chiqdi, ammo Jennings yana unga yopishdi.
— Menga birpas quloq solib tur.
— Shuncha quloq solganim yetar.
— Senga yordam bermoqchiman!
— Bas qil!
Ular bir-birlariga hamla qilishga tayyor edilar. Torn gʻazabdan titrardi.
— Shunga ishonib yuribman-a! ISHONIBMAN!
— Torn...
— Sen topgan chol oʻtmas pichoqlar bilan savdo qilib yuradigan bir gado!
— Nima deyapsan?
Torn qoʻlidagi tugunni silkidi.
— Mana buning ichida pichoqlar bor! Qurol! U mana shu pichoqlarni sanchishimni istaydi! Uningcha, men goʻdakni oʻldirishim kerak ekan!
— U goʻdak emas!
— Goʻdak!
— Xudo haqqi, yana qanday isbot...
— Meni kim deb oʻylayapsan?
— Oʻzingni bos...
— Yoʻq! - qichqirdi Torn. - Men bunday qilmayman! Bu oʻyinda qatnashmayman! Bolani oʻldirish? Sizlar meni KIM deb oʻylayapsizlar?!
Torn tugunni jahl bilan otib yubordi. Tugun devorga zarb bilan urildi va gʻoyib boʻldi. Jennings jim boʻldi va ortiga qayrildi. Ammo Torn uni toʻxtatdi.
— Jennings...
— Janob?
— Sizni ortiq koʻrishni istamayman. Men charchadim.
Jennings tishlarini gʻijirlatib yoʻlning narigi chetiga oʻtdi va devor tagidan pichoqlarni qidira boshladi. Hammayoqqa ahlat toʻkib tashlangandi. Atrofni yuk kranlari va mashinalarning shovqini tutib ketgandi. Jennings tugunni topish maqsadida axlatni oyoqlarida titkilay boshladi. U eski chelakning yonida yotgan tugunni koʻrdi va boshi ustida harakatlanayotgan yuk kraniga e’tibor bermay tugunni olish uchun egildi. Yuk kranining xartumi bino chetiga tegib ketdi va soniyalar ichida deraza romlaridan birining oynasi tushib ketdi.
Oyna parchasi xuddi oyboltadek keskir edi.
U Jenningsning boshini shartta uzib yerga tushdi va mayda-mayda boʻlaklarga boʻlinib ketdi.
Torn dastlab shisha singanini, keyin baqir-chaqirni eshitdi. U odamlarning Jennings ketgan tomonga yugurishayotganini koʻrdi. U yugurayotganlar ortidan ergashdi va toʻplanganlar orasiga suqildi.
Yerda boshsiz tana yotar, boʻynidan qon tizillab otilardi. Ularning yuqorisidagi balkonda turgan ayol telbalarcha kular va pastni koʻrsatardi. Axlat chelak ichida esa koʻzlari katta-katta ochilgan bosh yotardi.
Torn bor kuchini yigʻib oldinga yurdi va Jenningsning jonsiz qoʻli yonida turgan tugunni oldi. Uning koʻzlari hech nimani koʻrmasdi. U mehmonxona tomon yoʻl oldi.

12
Londongacha parvoz uchun sakkiz soat ketdi. Tornning miyasi umuman ishlashni xohlamasdi. Na qoʻrquv, na qaygʻu, na ikkilanish bor edi - u faqat amalga oshiradigan ishini oʻylardi xolos. London ayeroportida styuardessa unga xavfsizlikni ta’minlash maqsadida olib qoʻyilgan pichoq solingan xaltani qaytarib berdi. Styuardessa ularning chiroyli ishlanganiga e’tibor berdi va Torndan pichoqlarni qayerdan olganligini soʻradi. U nimadir deb gʻoʻldiradi va xaltani choʻntagiga yashirdi. Yarim tun boʻlib, ayeroport yopilgan - bu amaldagi tartibga muvofiq oxirgi reys edi. Shaharni quyuq tuman qoplagandi. hattoki, taksichilar ham uni Pirfordga olib borib qoʻyishdan bosh tortishdi. Torn dahshatli yolgʻizlikni his etdi.
Nihoyat u taksi topdi. Mashina tumanga singib ketdi. Torn oldinda nimalar kutayotganligini oʻylamasdi. Oʻtmish allaqachon bir umrga oʻtib ketgan, kelajakni koʻrishning esa imkoni yoʻq edi. Faqat abadiy davom etayotgan bugun, ayni daqiqalar bor edi xolos. Mashina Pirfordga yetib keldi. Torn taksidan tushdi va yaqindagina ham baxtli hayot kechirgan uyiga qaradi va uning koʻz oldidan boʻlib oʻtgan voqealar oʻta boshladi. U Demen bilan oʻynayotgan Katerinani, mehmonlarni kuldirayotgan Chessani koʻrdi. Kutilmaganda uning koʻz oldiga Jennings keldi va Torn yuragi qinidan chiqib ketay deb urayotganini his etdi.
U butun irodasini jamlab eshikka yaqinlashdi va muzlab qolgan qoʻllari bilan eshik tirqishiga kalit soldi. Orqadan qandaydir tovush eshitildi. Kimdir oʻrmon tomonga yugurib ketgandek tuyuldi. Jeremining nafasi ichiga tushib ketdi; u ichkariga kirib eshikni yopdi va zulmat ichra atrofga quloq solib turdi. Torn mehmonxonani aylanib oʻtib oshxonaga kirdi, u yerdan garajga oʻtdi. «Mersedes»ga oʻtirib kalitni soldi. Mashinada anchagina benzin boʻlib, u Londonga borish uchun bemalol yetardi. Keyin u oshxonaga qaytib kirdi va atrofga quloq soldi.
Oshxonada hamma narsa ilgarigidek turardi. Plita ustida ertalab yeyish uchun boʻtqa qoʻyilgandi.
Torn ustun ostiga kelib tugunni ochdi va nazar tashladi. Uning oldida yetti dona pichoq turardi. Torn ularning naqadar ingichka va oʻtkirligini koʻrdi. Jeremi pichoqlarni qaytarib oʻradi va qaltiroq qoʻllari bilan tugunni paltosi choʻntagiga soldi.
Torn ikkinchi qavatga koʻtarildi va qorongʻi yoʻlakka chiqdi. U yana Jenningsning oʻlimini esladi. U Demenning xonasida yoʻq boʻlishini, uni Beylok xonim olib ketgan boʻlib chiqishini Xudodan iltijo qila boshladi. Ammo Jeremi ularning nafas olishlarini eshitdi va uning yuragi iztirobga toʻldi. Ayolning xurragi bolaning nafas olishini bosib ketardi. U devorga qapishdi va quloq solib turdi, soʻngra oʻz xonasiga kirib chiroqni yoqdi.
Uning joyi solib qoʻyilgandi. U karavotga oʻzini tashladi. Uning koʻzi stol ustida turgan suratga tushdi. Jeremi va Katerina jilmayib turishardi. Torn koʻzlari yoshga toʻlganini sezdi.
Soat tungi ikkiga zang urdi. Torn oʻrnidan turib yuvinish xonasiga kirdi. U chiroqni yoqib dahshat bilan oʻzini orqaga tashladi. Katerinaning barcha pardoz buyumlari sochilib yotar, bu yerni kimdir ostin-ustun qilib tashlagandi. Yuz kremlari va upa idishlari ezib majaqlanib tashlangan, devorga lab boʻyogʻi chaplangandi. Torn kimdir Katerinani jini suymaganligidan shunday qilganligini sezdi. Buni faqat katta yoshli odam qilishi mumkin edi, chunki idishlar kuchli zarb bilan ezilgan, lab boʻyogʻining izlari esa balandda edi. Torn singan koʻzguda aksini koʻrdi. Uning yuzidagi ajinlar yanada chuqurlashgandi. Jeremi shkafni ochdi. U ancha timirskilanib elektr ustarani topdi. Torn uni ishlatib koʻrdi.
Tornning labi yuqorisida ter tomchilari paydo boʻldi, u labini artdi va yuvinish xonasini tark etib qorongʻi yoʻlak boʻylab keta boshladi. Bolaning xonasi Beylok xonimning xonasidan keyin joylashgandi. Torn Beylok xonimning eshigi qiya ochiq turgan xonasiga moʻraladi. U chalqancha tushganicha uxlab yotar, bir qoʻli karavotdan pastga osilib turar, tirnoqlariga yorqin qizil boʻyoq surtilgan, yuziga esa qalin qilib upa chaplangandi.
Torn qaltiroq qoʻllari bilan eshikni yopdi va asrandi farzandining xonasi tomon yoʻl oldi. Demen xotirjam uxlab yotardi. Torn chuqur nafas oldi va ustarani mahkam ushlagancha oldinga qadam tashladi. Ustara vijillab ishlay boshladi va uning ovozi butun xonani tutib ketdi. Bola uxlardi. Torn engashdi, uning qoʻllari qaltirardi. U ustarani bolaning boshiga tegizdi. Yerga bir tutam soch tushdi. U ustarani yana yurgiza boshladi. Sochlar yostiq ustiga tushardi. Goʻdak ingradi va qimirlab qoʻydi. Qoʻrquv va qiziqishdan nafasi chiqmay qolgan Torn tobora tezroq harakat qila boshladi. Bola ustaradan boshini olib qochib u yoqdan bu yoqqa qimirlay boshladi. Demen uygʻonib ketdi.
Torn vahimaga tushdi va uning boshini yostiqqa bosdi. Qoʻrqib ketgan goʻdak uning qoʻlidan qutulishga urinib koʻrdi, ammo Torn uning boshini mahkam bosganicha, sochini olishda davom etardi. Endi Demen uning qoʻlida tipirchilar, bolaning chinqirigʻi kuchayib borardi. Ammo Torn uni mahkam tutib turardi. Bolaning boshida soch deyarli qolmadi. Bolani qoʻldan chiqarib yubormaslikka urinayotgan Tornning nafasi boʻgʻildi. Torn ustarani Demenning qulogʻi orqasida yurgizdi. Mana u. Tugʻma xol. Shishga oʻxshaydi. Ustara uni kesib yubordi, ammo xol tobora aniqroq koʻzga tashlandi. Oltilar! Uchlari markazda birlashgan uchta olti raqami koʻrinib turardi.
Torn oʻzini orqaga tashladi. Bola otasiga dahshat bilan qaragancha chinqirib yiyolardi. U sochsiz boshini siladi. Kaftidagi qonni koʻrgan Demen dod solib yiyolay boshladi. U otasini quchoqlaganicha hoʻngrardi. Torn uning koʻzlaridagi qoʻrquvni sezdi. Uning yordam soʻrab choʻzilgan qoʻlchalarini koʻrib u ham yiyolab yubordi.
— Demen!
Shu payt eshik zarb bilan ochildi va xonaga Beylok xonim kirib keldi. Uning boʻyalgan lablari gʻazab bilan qimtilgandi. Torn bolani ushlamoqchi boʻldi, ammo ayol uni itarib yubordi va Torn eshikka urildi. Demen karavotdan sakrab tushdi. Ayol Tornga tashlandi, u esa ayolning chang solayotgan qoʻllarini ushlashga urindi. Ayol uning tomogʻidan boʻgʻib olganda, uning koʻzlari qinidan chiqib ketay dedi. Torn oʻgirilmoqchi boʻldi, ammo Beylok uning qoʻlini tishlashga ulgurdi. Ularning yonginasidagi stol ustida turgan chiroq yerga quladi. Torn chiroqni qoʻliga oldi va bor kuchi bilan Beylokning boshiga urdi.
Chiroqning tutqichi sinib ketdi va Beylok yiqildi. Torn uni yana bir marta urdi. Ayolning bosh suyagi sinib ketdi va chakkasidan qon oqa boshladi. Torn oʻrnidan turdi va voqeani dahshat bilan kuzatib turgan bola tomonga qadam tashladi. Torn uni sudrab yoʻlakka olib chiqdi. Demen eshiq tutqichiga mahkam yopishdi, ammo Torn uni kuch bilan siltadi. Bola uning yuziga chang soldi va ular zinapoyadan yiqilib tushishlariga bir bahya qoldi. Bola muvozanatini saqlash uchun elektr simiga yopishdi. Torn uning qoʻllarini boʻshatishga urindi va ularni tok urib yubordi...
Hushiga kelgan Torn emaklagancha atrofga nazar tashladi. Bola nariroqda behush yotardi. U oʻrnidan turib bolani koʻtarmoqchi boʻldi. Shu payt eshikning gʻiyqillab ochilgani eshitildi. Torn qiyinchilik bilan oʻgirildi. Uning roʻparasida Beylok xonim turardi. Uning boshidan qon oqayotgandi. U Tornning paltosiga yopishdi va ular yerga agʻanashdi. Ayol qonli qoʻllarini uning tomogʻiga choʻzdi. Beylok xonimning yuzi qon va upa aralashmasidan hosil boʻlgan boʻtqa bilan chaplangandi. U oyoriqdan ingrardi.
Tornning nafasi boʻgʻildi. U Beylok xonimning telbavor koʻzlarini va uning yuziga yaqinlashayotgan yuzini koʻrdi. Torn qoʻli bilan atrofini paypaslay boshladi. Uning qoʻliga sanchqi tegdi. U sanchqini mahkam ushladi va zarb bilan Beylok xonimning chakkasiga sanchdi. Ayol yonboshiga ayodarildi. Torn zoʻrgʻa oʻrnidan turdi. Beylok xonim dod solganicha boshiga sanchilgan sanchqini chiqarishga urinardi.
Torn hali ham hushiga kelmagan goʻdakni koʻtardi va garaj tomon yurdi. U mashina eshigini ochgan ham ediki, qandaydir gʻingshigan tovushni eshitdi. Qop-qora sharpa unga tashlandi va uni yerga qulatdi. Torn oʻzini mashina ichiga urdi. Ulkan it uning yengidan tishlaganicha uni mashinadan tushirishga urinardi. Bola uning yonidagi oʻrindiqda yotardi. Torn boʻsh qoʻli bilan itning tumshugʻiga tushirdi. Atrofga qon sachradi va it oyoriqdan gʻingshiganicha uning qoʻlini qoʻyib yubordi. Torn mashina eshigini yopdi.
U talvasaga tushgancha kalitni izlar, tashqaridagi it esa borgan sari quturib borardi. U bor kuchi bilan oʻzini orqa oynaga urdi. Nihoyat Torn qaltiroq qoʻllari bilan kalitni topdi. Bola harakatga keldi va ingrab qoʻydi, it esa yorilib qolgan oynaga oʻzini urishda davom etardi. Torn oldinga qarab dahshatga tushdi. Uning roʻparasida yana Beylok xonim turardi. U katta bolgʻani qoʻlida tutgancha mashinaga yaqinlashib kelardi. Torn mashinani yurgizdi. Beylok xonim qoʻlidagi bolgʻani mashinaga qarata otdi. Shu payt oyna yorigʻidan itning kallasi moʻraladi. It tishlarini sharaqlatar, ogʻzidan soʻlak oqardi. Torn bir qoʻli bilan paltosi choʻntagidan pichoqni oldi va zarb bilan itning ikki koʻzi orasiga sanchdi. Pichoq sopigacha kirib ketdi. It sherdek oʻkirdi va asta-sekin sirgʻalib old oyoqlari bilan mashinaga osilib qoldi. Uning ovozi garajni tutib ketdi. Torn mashinani orqaga yurgizdi. Beylok xonim dahshat bilan yuzidagi qonli boʻtqani artardi.
— Jonginam... - dedi u. - Jonginam...
Mashina oʻrnidan siljidi. Ayol uning yoʻliga yugurib chiqdi. Torn ayolni aylanib oʻtishi mumkin edi, lekin unday qilmadi. U lablarini mahkam qimtidi va tezlikni oshirdi. Beylok xonim zarbdan uchib ketdi. Jeremi orqani koʻrsatuvchi koʻzguga qaradi. U asfaltda yotgan ayolning jasadini va oʻtloqda jon talashayotgan itni koʻrdi.
Mashina katta yoʻlga chiqdi. Uning yonida hamon oʻziga kelmagan bola yotardi. Torn Londonga olib boradigan shossega chiqdi. Tong otib borar, tuman tarqayotgandi. Tornning mashinasi boʻm-boʻsh shosseda yelib borardi.
Bola hushiga kela boshladi va oyoriqdan ingradi. Torn yonidagi goʻdakka e’tibor bermaslik uchun butun e’tiborini yoʻlga qaratdi.
— U odam bolasi emas! - dedi u tishlarini gʻijirlatib. - U odam bolasi emas!
Mashina oʻqdek uchib borar, toʻla oʻziga kelmagan goʻdak esa ingrashda davom etardi.
Burilishda Torn rulni eplolmay qoldi va Demen oʻrindiqdan agʻanab tushdi. Ular Barcha Avliyolar cherkoviga ketishardi. Cherkov koʻrina boshladi. Hushiga kelgan bola Jeremiga qoʻrquv bilan tikilib turardi.
— Menga qarama... - oʻtindi Torn.
— Boshim yomon tegdi... - yiyoladi goʻdak.
— Menga qarama!
Bolakay koʻzini pastga tikdi. Ular cherkovga yetib kelishdi. Torn tepaga qarab osmonning birdaniga qorayib ketganligidan hayron boʻldi. Shamol turib, yomgʻir yogʻa boshladi. Torn eshikni ochdi. U Demenning yoqasidan tutdi va uni mashina ichidan tortib olmoqchi boʻldi. Bola qichqirib Tornni tepa boshladi. Torn yana unga yopishdi va uni tashqariga sudrab olib chiqdi. Demen uning qoʻlidan chiqib qocha boshladi. Torn unga yetib oldi va yerga yiqitdi. Osmonda momaqaldiroq gumburlab chaqmoq chaqdi. Demen Tornning qoʻlidan qutulishga harakat qilib tipirchilay boshladi. Jeremi uni mahkam bosib oldi. Torn Demenni cherkovga olib borgunicha u Tornni tepib bordi.
Koʻchaning qarama-qarshi tomonida deraza ochilib kimdir Tornga qichqirdi, ammo Jeremi hech kimga e’tibor bermasdi. Shamol Tornning yuziga urilar, uning oyoqlari chalishib ketardi. Bola tipirchilagancha uning boʻyniga tishlarini botirdi. Torn oyoriqdan ingrab yubordi, ammo yurishdan toʻxtamadi. Uzoqdan politsiya mashinasining sirenasi eshitildi. Tashqariga yugurib chiqqan bir kishi bolani qoʻyib yuborishini aytib Tornga qichqirdi. Ammo Jeremi hech narsani eshitmas, u cherkovga yaqinlashib borardi. Demen Tornning yuziga chang soldi. Uning barmogʻi Tornning koʻziga kirib ketdi. Jeremi yiqilib tushdi va Demenni cherkov zinapoyasi boʻylab sudray boshladi. Torn ostonaga yaqinlashib qolgandi.
Demen telbalarcha uning yuzini tirnar va Tornni tepardi. Jeremi bolani yiqitdi va qoʻlini choʻntagiga tiqib pichoqlarni ola boshladi. Demen yovvoyilarcha oʻkirdi va uning qoʻlidagi xaltani urib tushirdi. Pichoqlar sochilib ketdi. Torn ulardan birini qoʻliga oldi. Politsiya mashinasi ularning oldiga kelib toʻxtadi. Torn pichoqni yuqori koʻtardi.
— Toʻxta! - kimningdir ovozi eshitildi va yomgʻir orasidan ikki politsiyachi chiqib keldi. Ulardan biri toʻpponchasini yalangʻochladi. Torn avval ularga, keyin bolaga qaradi va gʻazab bilan qichqirganicha pichoqli qoʻlini pastga siltadi. Bolaning chinqirigʻi va toʻpponcha ovozi bir vaqtda yangradi.
Atrofga sukunat choʻkdi - politsiyachilar toshdek qotib qolishgandi. Torn zinapoyada harakatsiz yotar, uning yonida bola tipirchilardi. Keyin cherkov eshiklari ochildi va ruhoniy chiqib keldi. U bu manzaraga dahshat bilan tikildi.

13
Fojiali xabar butun Londonga yoyildi. Voqea haqidagi mish-mishlar shunchalik koʻp va bir-biriga zid ediki, muxbirlar shifokorlardan nima boʻlganini bilish uchun shahar kasalxonasini ikki kun davomida boʻshatmadilar. Ertasiga ertalab shifokorlar yigʻilishdi va ular bayonot bergunlaricha telekameralar bu yerga allaqachon oʻrnatib boʻlingandi. Maxsus jarroh Grut Shuur yakunlovchi xulosani aytdi.
— Shuni bildiramanki, ertalab sakkiz yarimda uning joni uzildi. Biz uning hayotini saqlab qolishga urindik, ammo u olgan jarohat bunga imkon bermadi.
Muxbirlarning chuqur xoʻrsinishlari eshitildi va shifokor ularning jim boʻlishini kutib turdi.
— Boshqa hech qanday ma’lumot berilmaydi. Motam marosimi Barcha Avliyolar cherkovida oʻtkaziladi. Soʻngra jasad koʻmish uchun Amerika Qoʻshma Shtatlariga olib ketiladi.
... Nyu Yorkda ikkita tobut solingan mashina ortida oʻnlab limuzinlar turardi. Oldinda mototsikl mingan politsiyachi borardi. Qabristonga odam sigʻmay ketgandi. Xavfsizlik boʻlimi soqchilari tomoshabinlarni oʻtkazmas, rasmiy shaxslar esa yangigina qazilgan ikki qabr yoniga yaqinlashishardi. Musiqa sadolari yangradi va tobutlar ruhoniyning oldiga keltirildi. Ishchilardan biri tobutlarni qabrga tushiradigan mexanizmni tekshirib koʻrdi.
— Biz bugun oramizdan ikki nafar insonning bu dunyoni tark etganlaridan chuqur iztirobdamiz, - deb soʻzini boshladi ruhoniy qiroat bilan. - Ular boqiy dunyoga safar qilar ekanlar, bizning qalbimizni ham oʻzlari bilan olib ketmoqdalar. Kelinglar, narigi dunyoga yoʻl olganlar emas, oʻzimiz haqimizda qaygʻuraylik. Ularning umri qisqa boʻlsa-da, mana shu qisqa vaqt ichida ular amalga oshirgan ishlar uchun minnatdor boʻlaylik.
Bugun biz boylik va farovonlikda tugʻilgan... buyuk insonning farzandiga «alvido» deymiz. Ammo uning misolida biz insonlarga faqatgina dunyoviy huzur-halovatning oʻzi yetarli emasligini koʻramiz...
Qabriston darvozasi oldiga muxbirlar toʻlib ketishgandi. Nariroqda esa bir guruh kishilar boʻlib oʻtgan voqeani muhokama qilishardi.
— Hammasi gʻalati-ya?
— Nimasi gʻalati? Koʻchada odam otib oʻldirish birinchi marta boʻlayotgani yoʻqku.
— Ularni koʻrib qolgan kishi kim ekan? Politsiya chaqirgan-chi?
— U mast boʻlgan ekan.
— Bilmadim, - dedi yana kimdir. - Baribir gʻalati. Ular bunaqa paytda cherkovda nima qilishayotgan ekan?
— Elchining xotini oʻlgan edi. Balki, duo oʻqish uchun borgandir.
— Qaysi ahmoq cherkovda jinoyat sodir qiladi?
— Unaqalar koʻp. Ishonaver.
— Tushunolmadim, - suhbatga aralashdi kimdir. - Chamasi, bizdan koʻp narsalarni yashirishyapti.
— Bu birinchi marta emas.
— Oxirgisi ham emas.
Tobutlar qabrga qoʻyildi va ruhoniy qoʻllarini yuqoriga koʻtardi. Marosim ishtirokchilari orasida er-xotinlar ajralib turishardi. Ularni tansoqchilar va politsiyachilar oʻrab olishgandi. Bashang kiyingan erkak viqor bilan turar, uning yonidagi ayol esa toʻrt yashar bolakayning qoʻlidan ushlab olgandi. Bolaning bir qoʻli bint bilan oʻralgan boʻlib, koʻkragiga osilib turardi.
— Jeremi va Katerinani boqiy dunyoga kuzatar ekanmiz, - dedi ruhoniy, - biz ushbu buyuk oilaning davomchisi, ularning farzandi Demenga e’tibor qaratamiz. Goʻdak boshqa oilaning qaramogʻiga oʻtadi. U bu yangi oilasidan faqat mehr-muruvvat koʻrsin, otasining merosini olsin va insoniyatning buyuk kishisiga aylansin.
Demen tobutlarning tushirilishini kuzatib turardi. U ayolning qoʻlidan mahkam tutdi.
— Xudo yorlaqasin seni, Demen Torn, - dedi ruhoniy. - Isoning muhabbatiga sazovor boʻlgin.
Begʻubor osmonda kutilmaganda momaqaldiroq gumburladi. Yigʻilganlar asta-sekin tarqala boshladilar. Demenning yangi ota-onasi hamma tarqalishini kutib turishdi, soʻng ular qabrlar yoniga kelishdi. Goʻdak egilib, pichirlab duo oʻqidi. Odamlar oʻgirilib, joylarida qotib qolishdi. Ayrimlar oʻkirib yiyolab yubordi. Nihoyat bolakay oʻrnidan turdi va tutingan ota-onasi bilan keta boshladi. Tansoqchilar ularni har tomondan oʻrab olishdi va limuzin yoniga kuzatib qoʻyishdi.
Mototsikl mingan toʻrt politsiyachi bolani suratga olayotgan muxbirlarni yorib oʻtib limuzinga yoʻl boʻshatishardi. Demen toʻxtovsiz ravishda suratga olayotgan muxbirlarga oynadan tikilganicha orqa oʻrindiqda oʻtirardi. Ammo muxbirlar olgan barcha suratlar yaroqsiz boʻlib chiqdi. Ularda qandaydir dogʻ aniq koʻrinib turardi. Doyolar koʻrinishidan tutunni eslatardi.
Bu tutun limuzin ustini qoplab olgandi.

Birinchi kitob tugadi.
Tavsiya qilamiz
. Tush.UZ - Tushlar tabiri
. Yuklamlar ombori
. O'zbekcha Android dasturlar
. Orginal Mp3 lar
. Aralash rasmlar + 9 000
. Kitoblar
Яндекс.Метрика