Kundalik hayotimizda ishlatiladigan pul haqida hech o�ylab ko�rganmisiz? Dastlab savdoda yoki ish haqi sifatida nimalar ishlatilganini, tangalaru qog�oz pullar qachondan beri muomalaga kiritilganini bilasizmi?Quyida pullar to�g�risidagi ayrim qiziqarli ma�lumotlarni e�tiboringizga havola etmoqdamiz.
Qadimgi odamlar o�zlari yashagan o�lkalarning sharoitlaridan kelib chiqib, o�zaro iqtisodiy munosabatlarda turli buyumlarni pul o�rnida ishlatganlar: qo�yning oshiq suyagi, biror daraxt bargi, muayyan turdagi baliq tangachasi va hokazo.

Tarixning ma�lum bosqichlarida qimmatbaho metallar va toshlar pul rolini o�ynagan, keyinchalik metall tangalar va nihoyat qog�oz pullar paydo bo�lgan. Amir Temur harbiy yurishlaridan birida qal�ani qamal etib uzoq qolib ketadi, natijada harbiy yurishlarda qo�shin bilan olib yurgan pullari tugab qoladi. U Samarqandga � suyukli xotini va oqila maslahatchisi Bibixonimga chopar yo�llab, xazinadan pul jo�natishini so�raydi.

Biroq malika pul o�rniga �Pulingiz tugasa siyosatingiz ham tugadimi?� degan javob xati berib choparni ortiga qaytargan. Uning javobidan so�ng amir quyidagi yo�l tutgan: yurishlarda so�yib yeyilgan jonivorlarning suyaklariga muhrini qizdirib bosib, ularning hajmiga ko�ra qiymatini belgilagan va shu suyaklarni tilla tanga o�rnida vaqtincha ishlatishga farmon bergan. Ana shu suyak parchalariga qo�shin uchun oziq-ovqat va kerakli narsalar olingan.

Temur g�alaba qozongach, aholi qo�lidagi vaqtinchalik pullarni haqiqiy tangalarga almashtirib olgan. Pul deganda ko�z o�ngimizga, avvalo, qog�oz kupyuralar, keyin metall tangalar kelishi haqiqat. Ammo XIX asr boshida Alyaskadagi Rossiya-Amerika kompaniyasi charm pullar chiqargan. Ha, ishonavering, jami 42 ming rubl qiymatga ega 10 mingta kupyura tyulen terisidan qilingan bo�lib, ular 1826 yilgacha muomalada bo�lgan. Hozirda esa o�sha pullarning har biri o�z vaznidagi oltin bahosida turadi. Ruslardagi tiyinni anglatuvchi �kopeyka� so�zining qanday paydo bo�lganini bilasizmi? Bu to�g�rida har xil variantlar bor: ba�zilar bu so�zni Chingizxon avlodidan bo�lmish Kepakxon ismi bilan bog�laydi. Boshqa qarashlarga ko�ra esa, Ivan Grozniy zarb ettirgan kumush tangalarda buyuk knyazning qo�lida nayza ushlagan surati tasvirlangandi. Ioann esa ularni �nayzali pullar� � �kopeynie dengi� deb atashga buyruq bergan. Keyinchalik u �kopeyka�ga aylanib ketgan.

Qiymati va vazni bo�yicha eng kichik rus tangasi �polu-denga� yoki �polushka� deb atalgan. Uning qiymati chorak kopeykaga, vazni esa atigi 0,17 grammga teng bo�lgan. Qulay bo�lishi uchun metalla tangalar hajman kichik, vazni yengil qilib chiqariladi. Insoniyat tarixidagi eng og�ir metall tanga � XVIII asrda chiqarilgan shvedlarning 10 daler qiymatli to�rtburchak mis tangasi bo�lgan. Uning bir donasi 19 kilogramm 710 gramm vaznga ega bo�lib, burchaklariga qirol muhri bosilgandi. So�m, dollar, dinor, rupiy, lira� � bular turli davlat pullarining nomi ekanini bilasiz.

Mazkur ro�yxatga �gazetta� so�ziniyam tirkasak g�alati tuyulmasmikan? O�n oltinchi asrda Venetsiyada ishlatilgan tanga aynan shunday nomlangan. Qizig�i, bu so�zdan hozirda biz tushunadigan gazeta ma�nosi shu nomdagi pul birligidan ancha keyin va aynan shu ma�nodan paydo bo�lgan. 1556 yilda Venetsiyada ilk bosma nashr � �Yozma xabarlar� dunyoga kelgan, uning bittasi narxi bir gazetta turgan. Shu sababli bora-bora tanganing nomi nashr nomigayam o�tgan. Qiymati bo�yicha eng yirik pul � 1654 yilda Hindistonda zarb etilgan 200 moxurlik tilla tanga bo�lgan.

Diametri 136 millimetr bo�lgan bu tanga vazni 2 kilogramm 177 gramm edi. Uning shakli tushirib olingan tasvir Londondagi Britan muzeyida saqlanadi. Tanganing yagona nusxasi esa Hindistonning Bixar shtatida 1810 yilda yo�qolgan. Bir tanga uchun to�langan eng yirik mablag� � 314 ming dollar. Syurixdagi auksionda qidimiy Afina kumush tangasi � dekadraxma aynan shu narxda sotilgan. Eng yirik rus tangasi esa Yekaterina 1 farmoni bilan 1725 yilda chiqarilgan. Bu ulkan kvadrat shaklidagi mis tanganing tomonlari 18 santimetr, qalinligi esa 5 millimetrni tashkil etgan. Uning vazniyam chakkimas: 1 kilogrammu 636 gramm! Eng yirik hajmli zamonaviy kumush tanga esa 1999 yilda Rossiyada zarb etilgan bo�lib, unin vazni 3000 grammga teng.

Eng og�ir vaznli rus tilla tangasi Yekaterina II farmoniga ko�ra chiqarilib, imperial deb nomlangan. Uning qiymati 10 rublga teng bo�lib, vazni esa 11,61 gramm bo�lgan. Zamonamizning eng og�ir oltin tangasi esa Xitoyda chiqarilgan, u naq besh kilogramm keladi! �Pul! Kerakmi?� deganda kim �Yo�q, kerakmas!� deya oladi? Ishonish qiyin, ammo 1825 yilda Rossiyada pul birdaniga hech kimga, umuman kerak bo�lmay qolgan.

Chunki bu paytda Aleksandr I vafot etgan, ammo uning o�rniga kim taxtga o�tirishi noma�lum edi. Shunda navbatdagi chiqarilayotgan pullar Aleksandrning katta o�g�li Konstantin tasviri bilan bosilgan. Biroq Konstantin taxtdan voz kechib, ukasi Nikolayni o�tqazdi. O�shanda yangigina bosilgan tangalar hech kimga kerak bo�lmasdan, qaytadan eritib quyish uchun davlat zarbxonasiga qaytarib olingan.

Manba: Sever.UZ