Лола сайли (ҳикоя) [Abulqosim Mamarasulov]

Лола сайли (ҳикоя) [Abulqosim Mamarasulov]

Шоҳиданинг санаторийга келганига анча бўлди. Тоғ ҳавоси ёқди, шекилли, юзига қизиллик югуриб қолди. Биринчи кунлари палатасидан чиқмасди: ётарди, телевизор кўрарди. Овқатланиш учун ошхонага зўрға бориб келарди. Баъзан ҳамхонаси Муҳаррам: — Палатада ётавериб, димиқиб кетмайсизми? – деганча кўчага судрарди. Муҳаррам – йигирма беш ёшлардаги қувноқ жувон. Дам олувчи йигитлардан танишлари кўп. Ташқарига чиқдими, ўшалар етиб келишади. Муҳаррамулар билан очиқ-ойдин гаплашаверади. Баъзан меёридан ошириб юборади. Шоҳидага бунақа чегарадан чиқишлар ёқмайди, мазам қояпти, деган баҳонани қилиб, шартта палатага қайтади. Йўқ, йигитларни ёмон демайди, балки ҳақиқатан ҳам яхши йигитлардир. Кўнгилларида кири йўқдир, бари бир улар гап сўрайвергандан кейин жавоб беришга мажбур. Суҳбатлашаётганда кўз олдига Облоқул келадию,.. Шоҳида касалхонада бир йил ётди. Шундан етти ойи гипсда. Шоҳида ётган ерида эрининг борган сари озиб-тўзиб бораётганини кўриб, у келганига кўзларига тикилиб, унинг ҳароратли қўлларини юзига суркарди. Ёш томчилари ёноқларига сизиб чиқарди. Облоқул уни алқамасди, кўнгил учун «йиғлама», демасди. Меҳр тўла кўзларини тикиб тураверарди. — Мана кўрасан, - дерди ишонч билан, - ҳали ҳаммаси яхши бўлиб кетади. Сен тузаласан, врачлар билан гаплашдим. Менга Шоҳидани тузатиб берсангиз бўлди, дедим. Нима керак бўлса топаман, дедим. Улар ҳам «қўлимиздан келган чорани кўрамиз, тузалиб кетади», дейишди. Эҳ-ҳе, ҳали ҳеч нарса кўрмагандай бўлиб кетасан. Ўшанда яна тоғларга чиқамиз, лола терамиз, хўпми? ... Шоҳида аҳволи оғирлигини касалхонага тушгандаёқ сезган, ҳаётдан умидини узиб қўйганди. Уй-жой, мол-ҳол, бола-чақа у ёқда турсин, ўзини эплай олмаса, бошини ёстиқдан кўтара олмаса, нима қилсин? Ўшанда эрининг кулиб турган кўзларига қараб, раҳми келганди. Ўзига осон: ўлади-кетади, вассалом. Шўрлик эри эса овора бўлиб, ҳар ҳафта Барлосдан Самарқандга касалхонада ётган хотинини кўргани келиши керак. Балки бир кун бу юришлар жонига тегар... Шоҳида шуни ўйласа, қўрқиб кетар, охирги дақиқасигача ундан ажрашни истамасди. Майли, кейин ўлигини кигизга ўраб, Барлосга олиб кетсин. – Бошқа ҳеч киммас! Фақат – у! Келин бўлиб тушган, бир дунё ширин-ширин орзулар олиб келган хонасида ҳеч нарсадан бехабар, беҳис, бежон, тинчгина ётаверади. Қайнонаси бошиа сочларини юлиб йиғлайди. У жуда яхши аёл. Келинлигининг биринчи кунлари унга ёқиш учун воситалар ахтарарди. Кейин билса, қайнонаси ҳам келин билан келишиб, яхши яшаб кетиш учун восита ахтараётган экан. Кейинчалик шу ҳақда гаплашиб қолиб, иккаласининг ҳам фикри бир жойдан чиқиб, роса маза қилиб кулишганди... Яна... шаҳардан ота-онаси боришади. Ҳовли йиғида тўлади. Онаси унинг совуқ, қотиб қолган юзини силайди. «Қизгинам, сен ўлганча мен ўлсам бўлмасмиди? Худо сенинг жонингни олганча меникини олса бўлмасмиди?» дея аюҳаннос солади. Кейин У келади. У мард, чидамли. Бари бир севган ёри – Шоҳидаси билан видолашиши керак. – Кўзлари намланади. Шоҳидани эса ҳаётнинг ҳеч қандай ташвишлари энди қизиқтирмайди.Лекин шунга қарамай, қалбан азобланаётган, ғам-ғуссага ботган эрига тикилади. Сочларига дарров оқ оралапти. Ҳаммаси ўзининг ўлими туфайли эканини англайдию, сакраб тургиси, «бўлди, кўп куйинаверманг, мен энди ўлмайман, жоним», дегиси келади. Ҳатто ўрнидан турмоқчи бўлади. Аммо қимирлай олмайди. Шунда ўлик экани эсига тушадию, яна ҳаммасига бефарқ бўлиб қолади. Кейин Шоҳидани кафанга ўраб-чирмаб соладилар-да, қабристонга олиб жўнайдилар. Ҳовлида аёллар бўзлаб қолишади. Уларнинг ичида онаси билан қайнонаси ҳам бор. Бир ёшли ўғилчаси қандайдир бегона аёлнинг қўлида. У ҳам чирқиллаяпти. Уч ёшли қизчаси эса қайнонасининг пинжига тиқилганча, ёмон ҳодиса бўлаётганини сезиб, қўрқув аралаш бир унга, бир бунга олазарак аланглайди. Шоҳидани чиқаришаётганда қайнонаси дод солади. Тобут кўтарганларга: «қизимни бермайман!» (Шоҳидани, қизим, дерди) деб тармашади. Кўз олди қоронғулашиб, ҳушидан кетади. Аёллар қайнонаси билан овора бўлиб қолишади. Тобут кўтарган эркаклар ҳам тўхташади. У ўз дарди билан аввал ҳеч нарсани пайқамайди. Ҳамма ҳовлига шошилаётганини кўриб, яна бир кўнгилсизликни сезиб, аста қадам ташлайди. – Онаси ҳушидан кетган! - Шошиб қолади. Нажот излаб одамларга қарайди. – Шоҳидаси тирилсагина ҳамма нарса аввалги жойига тушиши мумкин. Аммо Шоҳида ўлган... Ўлган!!! Бу кўнгилсизликни кузатиб ётган Шоҳида чидай олмайди. Ўрнидан турмоқчи, сакраб ерга тушмоқчи бўлади, лекин маҳкам боғлаб ташлашган. «Жоним, қўлларимни ечинг, тушай, дардингизга дармон бўлай», демоқчи бўлади, аммо овози чиқмайди. – Ўлган! – хўрлиги келади. Ўлган одам ожизлигини, тириклар нима қилса, шу ҳолга тушишини яна бир бор эслаб, қимирлашга ҳаракат ҳам қилмай ётаверади.... Шоҳида касалхонага дастлаб тушган кезлари шунақа ваҳимали нарсалар ҳақида кўп ўйларди. Баъзан қўрқса, баъзан ўз ўлимига ҳам одатдаги воқеадай хотиржам қарайдиган бўлиб қолганди. Яхшиям У бор экан. Бўлмаса, сўзсиз ғамнинг ўзиёқ Шоҳидани адо қиларди. «Сочингни супурги, қўлингни косов қилиб бўлса-да, кўнглини оладиган эринг бор экан. Тузалиб чиққанингдан кейин сира гапини икки қилма», дейди Врач. Шоҳиданинг кўзлари порлаб кетади. Яқинингнинг яхшилигини қалбан ҳис қила туриб, бошқа бировдан ҳам эшитиш одамга алоҳида қувонч бағишларкан-да. Уни эсаласа, юзига ёш томчилари сизиб чиқаверади. Артмайди. Артишга уринмайди. Майли, нимага йиғлаётганини билиб қўйишсин. – Бахт ёшларидан уялиш шарт эмас. Ҳар ким ҳам Шоҳида эришган бахтга муяссар бўлавермайди. Ҳар бир жувоннинг ҳам турмуш ўртоғи Облоқулдек содиқ ва меҳрибон эмас. У ишонч билан «тоққа чиқамиз, лола терамиз», деди. Агар шу гапини касалхонага тушган кунлари айтса, ишонмас. Мендек бечора, хастанинг устидан куляпти, деб хафа бўларди. Аммо ўша дамда беихтиёр севгилисининг гапларига ишонгиси, «Сиз жуда яхши одамсиз!», деб кўксига миннатдорона бош қўйгиси келди. Аммо ҳали гипсда ётипти. Кўп ўтмай, Шоҳида яна юриб кетади. Улар биргалашиб тоққа, лола сайлига чиқишади. Икковлон қўл ушлашганча лолазор оралашади. У лола тутади. Шоҳида лолани олаётганда кафтидан тутиб қолади. Қўллари ҳароратли. Ҳарорат Шоҳидага ҳам ўтади. Унинг кўзларида меҳрибонлик, садоқат мужассам! Бу нигоҳларда Шоҳида илғайдиган ва илғамайдиган, сезадиган ва сезмайдиган, биладиган ва билмайдиган кўпдан-кўп яхшилик аломатлари бор. Ҳаммаси Шоҳида аталган. Шуни ҳис қиладию, Шоҳиданинг бахтиёрлиги ўн чандон ошиб кетади. – Қўлида эса лола! Лолани биргалашиб тутиб туришипти. Тўлиб-тошиб келаётган ҳисларини жиловлаш учун Шоҳида лолага қарайди, фикрини чалғитишга уринади. Аммо... қаёққа қарамасин кўзлари биргина Уни излайди. Юраги биргина Унга интилади. Фикрлари биргина Унга қаратилади. Беихтиёр ўзини Унинг бағрига отади. Уялиб, юзини Унинг кўксига яширади. Ҳамма ёқ қип-қизил лола! Удди ёйилган гиламдек... У «тоққа чиқамиз», деганда Шоҳида шундай хаёллар сурганди. Асли, икковининг танишишларига ҳам лола сайли сабаб бўлган эди. Умуман, буни унчалик лола сайли демаса ҳам бўлаверади. Ўшанда ҳам тоққа чиқишганди. Самарқандда институтда иккиси параллел гуруҳларда ўқишардию, ҳеч юрак ютиб, яқинлашиб, бирон марта тузукроқ суҳбатлашмагандилар. Албатта, ўша воқеагача бу нарса иккисининг ҳам хаёлига келмагандир: жисмоний тарбия дарсидан «синов»дан ўтиш учун шаҳардан ўн беш килолметр наридаги Оҳалик тоғига пиёда «тур-поход» ташкиллаштирилди. Иккинчи курс битирувчилари кўчаларни тўлдириб, Самарқанддан чиқишди. Ярим йўлга етганча бирикиб ҳаракат қилишди. Кейин-кейин тартиб бузилди. Кўплаб толиқиб, ортда қола бошлади. Нозикроқ бўлгани учун Шоҳида бир дугонаси билан энг охиргилар сафида борарди. Бир қишлоқ йўлидан ўтишаётганда бир уйга сув ичишга киришди-да, чарчоқ туфайли бир пас ўтириб қолишди. Қайтиб чиқишса, ҳамма кетиб қолган экан. Шоҳиданинг мадори қуриганди. Дугонаси олдинга қараб-қараб қўярди. Шоҳида унинг тоқатсизланаётганини, лекин иложсиз кетолмаётганини сезар, «сен боравер», деса мутлақо ёлғиз қолади. Бунинг устига «сен мени ким деб ўйлаяпсан?», еб хафа бўлиши мумкин. Шу алфозда секин-секин кетишаркан, йўл четидаги дарахтларнинг соясида ўтирган қўшни гуруҳ талабаларидан тўрт йигитга дуч келишди. Шоҳида дафъатан қувониб кетди. Ахир орқада ёлғиз ўзимиз қолдик, деб ўйлаганди-да, хайрият... Биргалашиб йўлга тушишди. — Сиз чарчаб қолганга ўхшайсиз, келинг, етаклаб кетаман, - деб жавоб ҳам кутмасдан, Облоқул исмли йигит қўлидан ушлаб олди. «Оғир юк»дан халос бўлганига қувонган дугонаси озроқ ёнма-ён юрдию, кейин олдинроққа ўтиб, йигитларнинг бири билан қўл олишди. Шу тариқа кетаверишди: Энг олдинда икки йигит, ўртада дугонаси бир йигит билан, орқада Шоҳида Облоқул билан. Йиқилаётганингда таянч борлигини билсанг, ҳар қалай, кўнглинг чўкмайди. Шоҳида худди шу таянч – Облоқул эканини, унга суяниш кераклигини, унга суяниш мумкинлигини ҳис қилиб, анча хотиржам тортганди. Шоҳиданинг хушторлари кўп эди. Шоҳида уларни ахмоқ қилар, овораю-сарсон этиб, югуртирарди. Аммо ҳозир Облоқулни «ўйнатиш»га ҳоли йўқ. «Балки бу ҳам ўшаларнинг биридир. Атайлаб, орқада қолиб, уни кузатиб келаётгандир. Агар шундай бўлса, ҳозир гап бошлайди. Қизиқ-қизиқ латифалар айтади. Ёқиш учун ўзини яхши одам қилиб кўрсатишга уринади», деб ўйлади. Майли, уринаверсин, ўзини кўрсатаверсин. Яхши бўлса – яхшидир, Шоҳидага фарқи йўқ. Етакласа кифоя. Дугонасининг киши билмас ғижинишларини кўрмаса, ҳаммасига рози. Ҳозир Облоқулдан фойдаланиб қолиш керак. Қизлик латофатидан уни чалғитиб, фойдаланмаса, нима қилиб юрипти қиз бола бўлиб!? Бироқ қанча юришмасин, Облоқул гапирмас, гапиришга уринмас, Шоҳиданинг қўлидан тутганча, олдинга қараб кетиб борарди. Балки мени ўйлаётгандир, деб йигитнинг юзидаги фикрларни уқмоқчи бўлар, аммо бир маромда ҳаракат қилаётгани туфайли йигитнинг юзида ҳам бир хил ўйчанлик ифодаси акс этар, Шо=ида =еч нарсани англай олмасди. Облоқул ҳар замонда қараб қўяр, фақат кўзларигина меҳрибонлик билан кулиб турарди. Ниҳоят нигоҳлар росмана тўқнашди. Шоҳида: - «Qachon yetamiz, charchab ketdim-ku, tezroq olib bormaysmzmi?», - degandek zorlandi. - «Yuravering, yaqin qoldi», - degandek, Obloqul qizning qoʻlini daldali qisib qoʻydi. Qoʻllari haroratli. Harorat Shohidaga ham oʻtib, yurishlari birmuncha tetiklashdi. Олтовлон сой бўйлаб боришмоқда. Борган сари сой кенгайиб, йўл чекинарди. Йўл жарлик ичига тушди. Кейин жарлик ичида дарахтлар учради. Улар тобора кўпайиб, тоғ ён бағрига етишганда дарахтзордан нарини кўриб бўлмай қолди. Ўзларидан олдин келаётганларнинг изи йўқолганди. Яна йўл юришда давом этишди. Яна дарахтлар камайиб, жарлик тугаб, тоғ оралиғидаги сойнинг ўзи қолди. Шоҳида қаттиқ чарчади. Ихтиёрсиз равишда йигитнинг бағрига кирганча, беҳол қадам ташларди. Иложини қилсаю, шартта ўтирса, кейин... Аммо олдиндагилар кетиб борар, иккови ортларидан судралар, асосий гуруҳ сира кўринмасди. Шоҳида йигит шундоққина қулоғи тагида нафас олаётганини сезар, нафаси бир-икки дона соч толаларини муттасил пирпиратарди. Ногаҳон яна тизгинсиз хаёлларга берилди: «Ҳозир ООблоқул тўхтаб, Шоҳидани ўзига қаратсаю, маҳкам қучоқлаб ўпаверсая!? Нима бўлади? Қаршилик кўрсатадими? Силтаб ташлайдими? Бақириб ёрдамга одам чақирадими? Анави тўртталаси анча олдинда. Бир томон – сой, иккинчи томон – қир, олдиларида - баланд чўққи. Додини кимга айтади? Йигит... Кейин ўзи ҳам... Э-е, шуния? Нега бундай ўйлаяпти? Нимага йигитни назари илмаяпти? Ҳамма йигитларга ўхшаган йигит. Умуман, ўптирса нима қипти? Биров кўриб ўтириптими? Ҳиндулардек, анави тошлар орасидаги ғорга кириб олишса... кейин,..» – Шоҳида ўз ўйларидан лаззатланиб, кулимсиради. Воқеа қандай давом этишини тасаввур қилиб қўрқиб кетди. Кейин «бу фақат хаёл», деб ўзига тасалли берди. Облоқул эса... ҳамон олдинга қараганча нималарнидир ўйлаб кетиб борар, ёнидаги қиз фикран у билан нима ишлар қилганидан мутлақо бехабар эди. «Йўқ, бу йигит унақалардан эмас!» Шу дақиқа Облоқул унга назар ташлади. Кўзлари меҳрибонлик билан кулиб турарди. «Йўқ, бу кўзлар алдамайди!» «Йўқ, бу кўзлар алдамайди!» – фикран такрорлади Шоҳида ва уялиб қўйди. – Қиз бола боши билан шунақа нарсаларни ўйлаяптия! Навбатдаги дўнгликдан ошганларида тўртовлон сув бўйида ўтиришган экан. Йўл бўйлаб, тоғнинг анча ичкарисига кириб кетишган, тоғу-тошлар орасида салкам икки соатдан бери юришар, лекин ҳамон асосий гуруҳнинг қораси кўринмасди. Ҳар ер – ҳар ерда сайрга чиққан кичик-кичик гуруҳлар қир ён бағирларида дам олиб ётишар, улардан гап сўраб, тайинли жавоб олишолмасди. Ниҳоят ҳеч ким учрамай қўйгандан кейин тўрталови ўтириб олишган экан. Улар тўрхалталарида олиб чиққан тушликларини ўртага қўйишди. Шоҳида қўлига нон, шоколад олди. Аммо иштаҳаси бўғиқлигини англаб, қўлидагиларни жойига қўйди. Облоқул эса шапати ноннинг ярмини синдирди-да, сой сувига ботириб ея бошлади. — Сиз ҳам шундай қилинг, - деди у. – Ҳар қандай шоколаддан кўра кўпроқ маза қиласиз. Шоҳида жилмайди. Кейин йигит узатган нонни сой сувига ботириб, бир оз шимдирди-да, тишлади. Назарида шириндек туюлди. Нонни яна сувга ботирди. Яна тишлади. – Нон жуда ширин! – Шоҳиданинг иштаҳаси очилди, толиққанини унутди. Облоқулга шодон тикилди. Унинг кўзлари: «айтмадимми, зўр-а?» дегандай тикилиб турарди. Шоҳида бошқача бўлиб кетди... Облоқулнинг кўзларидаги нур қалбининг қайсидир бурчини ёритаётгандай. Шундай ўзгаришни ўзида биринчи марта ҳис қилаётганди... Шоҳида энди ичида Облоқулни мақтаётганди. Нимасини мақтайди? Нимага мақтайди? Ҳаммага ўхшаган йигит. Азалдан йигитлар қизларга ёрдам бериб келган. Ҳеч ажабланарли жойи йўқ. Бари бир... ипсиз боғланиб бораётганини тушунар, совуққон бўлишга ҳарчанд уринмасин, эплай олмас. Шунчаки қарайман, деб йигитга меҳр билан тикилаётгани устида ўзини ўзи қўлга туширарди. Юраги эса... Узоқдан эшак минган одам келаверди. — Шу тарафга кетаётган йигит-қизларни кўрмадингизми, ота? — Йўқ, -деди ота эшагини тўхтатиб, қўлидаги чўпон таёғини қўлтиғига қистириб, оқ оралаган соқолини силаркан, синовчан кўзларини йигитларга, кейин қизларга тикди. – Сизларга ким керак? — Биз Самарқанддан тур-походга чиққан талабалармиз. Асосий гуруҳдан орқада қолганмиз. Улар шу тарафга кетган бўлиши керак. Ота тур-поход мағзини чақчоқчи бўлдими, бир зум соқолини тутамлаб ўйланди. — Шаҳардан келганларнинг ҳаммаси пастда, - деди кейин, - бу томонда фақат қўй сурувлари бор. Кўрмасдан ўтиб кетгансизлар. Йўл жарликка тушганда қалин дарахтлар бор, шаҳарликлар одатда ўша ердан қайтишади. Олтовлон бир-бирига қарашди. «Ота» эшагининг қорнига нуқиб, йўлида давом этди. Ҳаммаси чарчаган, охирги умид учқунлари ҳам сўнганди. Орқага қайтиш керак... Яна аввалгидай уч бўлак бўлиб орқага қайтишди. Облоқул Шоҳиданинг қўлидан тутганча, хотиржам кетмоқда.Кам гапиради, ҳар замонда қараса, кўзлари меҳр билан кулиб туради. Бир маромда нималарнидир ўйлайди. Бир маҳал қирга тикилиб қолди. Ўн қадамча шу алфозда юрди. Кейин «тўхтаб туринг», деб шошилганча, қиялаб қирга чиқа бошлади. Шоҳида ҳайрон. Йигитнинг чаққон ҳаракатларини кузатаркан, эпчиллигини тан олаётганини, «кўрдингми, қандай зўр йигит!», дея ўзига-ўзи мақтаётганини сезиб қолди. — Нимаси зўр? – дея юрагининг иккинчи томони қарши чиқди. – Оддий йигитлардан бири. — Ўжарлик қилма! – деди биринчи томон. – Бунақа йигит ҳар қадамда учрайвермайди. Синаш учун ҳар куни бунақа вазият бўлавермайди. — Ҳо, ким синар экан? – вужудида юз бераётган ҳодисани кўриб кўрмасликка оларди иккинчи томон. – Шу пачоқ йигитни синар эканманми? Нимасини синайман? Бемаъни гапларингни қўйсангчи! — Ҳали бу гапларинг учун пушаймон ейсан! – дерди биринчи томон ўжарлик билан. — Нима? Сен нега мени тинч қўймайсан? Нимага ундамоқчисан? Фикрингни сезяпман, шу йигитни сев демоқчисан. — Мана энди иккимизнинг фикримиз бир жойдан чиқди. — Ҳеч қачон бундай воқеа юз бермайди! — Буни энди... кўрамиз!.. Ана, қарагин, қандайдир харсангнинг ёнида чўккалади. Ниманидир олди. Ана, баланд кўтариб кўрсатяпти. Ур-ре! Лола! Қиз-қизил лола кўтариб, юзи қизарганча йигит келарди! Қип-қизил лолани кутиб, юзи қизарганча севгига ташна қиз турарди. Лола қип-қизил эди! Юзлар қип-қизил эди! Улар ҳаяжондан энтикардилар. Лола икковининг умр йўлини узил-кесил бир томонга буриб юборганди. Ўзидек нозик, чиройли лолани кўксига босиб, Шоҳида бормоқда. Чарчоғидан асар ҳам қолмагандай. Орқасига қарамайди, аммо У (шу дамдан бошлаб Облоқул Шоҳида учун «У» га айланди.) ёнгинасида келаётганини ҳис қилиб, янада қаттиқроқ ҳаяжонланарди. Тоғ йўлидан қайтиб тушганларида курсдошларини кўриб қувониб кетишди. Кейин билишса, ўзларидан бошқа ҳеч ким тоққа чиқмаган, «ота» айтгандай, жарликдаги дарахтзор оралаб кетишган экан. Институтни битиришда никоҳ тўйлари бўлди. Келин-куёв қўш дипломни қўлтиқлашиб, Барлосга равона бўлишди. Шоҳида асли қишлоқ қизи, отасининг хизмати юзасидан Самарқандга келиб яшаб қолишганди. Киши қишлоқда туғилдими, қишлоқда ўсдими, кейин ҳар қанча шаҳарда яшамасин, ғала-ғовурга ўрганмасин, қалбининг бир бурчагида қишлоққа интилиш ҳисси яшириниб тураверади. Шу сабаблими, Шоҳида янги ҳовлига тезда ўрганди. Қайнонаси унга иш қилинг, демас, сигирни ҳам ўзи соғаверар, кирни ҳам ўзи юваверар, нонни ҳам ўзи ёпаверарди. Шоҳида қайнонасининг ёрдами билан бу ишларни ўз қўлига олди. Шу орада қизчаси туғилди. Кейин ўғли... Ҳамма кўргуликлар ўшандан бошланди. Кичик, катта чиллалари ўтди ҳамки, ишга чиқолмади. Ҳатто эмизикли ўғлига тузукроқ қаролмасдию Аста-секин уй ташвишлари яна қайнонасининг чекига тушди. Шоҳиданинг дармони кетиб борар, уйда «бекорчи хотин» бўлиб қолаётганидан виждони қийналарди. Бола туғилгандан сўнгги нимжонлик, ўтиб кетса керак, деб дастлабки ойларда аҳамият беришмади. Шоҳиданинг ўзи ҳам шу фикрда эди. Ўзи аввалдан у нимжон қиз эди. Шу нимжонлиги боис Облоқул билан танишганди. Қайтадан кучга кирса, қайнонасининг қўлидан уй ташвишларини олишини ўйлаб, ўзига тасалли берарди. Аста-секин ўзидаги ўзгариш вақтинча бўлмай, кучайиб бораётганини тан олишга мажбур бўлди. Шу орада грипп билан қаттиқ оғриб ётиб қолди. Уни касалхонага олиб боришмоқчи эди, «ўламан саттор, бормайман. Эмизикли боламни қандай ташлаб кетаман», деб туриб олди. Шоҳида гриппга қадар белида оғриқ сезарди. Грипп асоратлари ҳам қўшилдию, оғриқ кучайди. У бўлди-бу бўлди, орадан яна икки ой ўтдию, Шоҳида ўрнидан туролмай қолди. Мажбуран касалхонага, Самарқанда олиб боришди. Ўшанда эди-да, ётган жойида ўлимини тасаввур қилишлари... Умуртқа суяги чирий бошлаган экан. Даволаш жуда қийин эди. Аҳволи оғирлигини Шоҳида ҳам сезарди. Сезардию, «ўлиб кетсам У нима қилади?» деб азоб чекарди. Ўлса... эҳ-ҳе, У озмунча ташвишга қоладими? «Мендан кейин ўзига мендай хотин топа олармикан?» деб қайғурарди. Аммо кўнглининг бир бурчагида ўша аёлга рашки келаётганини ҳам анграб турарди. Ўлимини кутардию, ўлишни истамаётганини билиб қоларди. Унга: «Кўп келаверманг, уй ишларига қарашинг», дердию, доим У ўз ёнида ўтиришини истаётганини билиб қоларди. «Балки ҳозирдан янги хотин излаётгандир», деб ўйлар, гўё шундай бўлиши табиийдек, Унинг ёнида бошқасини кўз олдига келтирарди. ... У куёвлик кийимида. Ёнида ҳарирга бурканиб, уяганча келинпошша турипти. Қизчаси, қайнонасининг қўлидаги ўғилчаси бир четда мўлтирашади. Тўйхонанинг бир бурчагида гипсланган Шоҳида ётипти. Келтн-куёвга қарайдию, ўзини тутолмайди. У эса: — Ахир ўзинг шуни истагандингку. Бари бир эрта-индин ўлиб кетадиган одамсан, мен эса яшашим керак. Кўрдингми, қандай чиройлисидан топдим, - дейди. Шоҳиданинг баттар хўрлиги келади. Бақириб йиғламоқчи бўлади, аммо овози чиқмайди. Тура солиб, келинни косов билан қувиб чиқармоқчи бўлади, аммо гипсда ётипти. Келин-куёв тантана билан Шоҳиданинг ёнидан ўтиб кетади. Ўтирганлар ўринларидан туриб, қарсаклар билан уларни олқишлайдилар. Шоҳидани эса ўтган-кетган туртади, масхаралайди. Шундай бўлиши керак эди... Шоҳида буни яхши тушунади. Аммо тушуниш бошқаю, ҳаёт ўйинларини ўз бошингдан ўткизишинг бошқа экан-да! Тақдирга тан бермоқчи бўлади, бироқ юрагида исён. ... Ёстиғи ҳўл бўлиб кетди. Кимдир пешонасига қўл қўйди. Кўз ёшларини артди. Шоҳида силтаб ташлади. Қулоғига: «Шоҳида! Шоҳида, бу – мен! Мен келдим», деган мулойим овоз эшитилди. У!!? Бу ерда нима қилиб юрипти?! Ҳозиргина келинчакнинг ёнида савлат тўкиб турувди-ку! Шоҳида қўрқа-писа кўзини очди. Ҳақиқатан ҳам ёнида – У!! Шоҳида баттар йиғлади. Ўзини тўхтатиб ололмасди. — Сиздан илтимос! – Шоҳиданинг биринчи гапи шу бўлди. – Агар яна уйланадиган бўлсангиз, мен ўлганимча сабр қилиб туринг. Хўпми?! — Тентаккинам! – деди У. – Нималарни ўйлаб ётипсан? Мен дори топиб келяпман. Бу ерда бошқа ҳеч кимда йўқ. Камёб. Врачлар буюришганди. Кўп жойларни изладим. Олдиндан чиқиб кетгандан бери ҳали уйга борганим йўқ.. Шоҳида дорини кўргандан сўнг Облоқулга синсиклаб қаради: Кўзлари киртайган, ёқаси кирлаган, соқоли ўсган. Шоҳида уялиб кетди: — Хаёлимда... бизникида тўй бўлаётган эмиш. Сиз... бошқа бир келинчак билан тўрда... бош эгиб турипсизлар, - деди Шоҳида ўзини босиб олгандан кейин. – Ўрнимга олган янги хотинингизга қараб, алам ўтиб йиғлаётгандим, сиз... – Шоҳида ширин жилмайди. — Олиб берган хотининг чиройлими? — Жуда ҳам. Сизга ёқди! – Шоҳида давом этолмади, яна келинчакка рашки қўзиди — Менга балки... фақат сен керакдирсан. Балки мен фақат сен учун... – Унинг сокин овози Шоҳиданинг вужудини жимирлатиб, роҳатли бўшаштириб юборди. Ўшанда айтган эди-да, «тоққа, лола сайлига чиқамиз» деб. Уни яна бир марта қаттиқ овора қилганини эслайди. Гипсни олганларидан кейин дарров яхши юриб кетолмас эди. Шунинг учун қўлтиқтаёқ керак эди. Врачлар буюргандан кейин роса бир ҳафта излапти. У шаҳардан – бу шаҳарга дорихонама-дорихона излаб кетаверипти. Охири ҳафсаласи пир бўлиб, қайтиб келса, ўзларининг Барлосидаги кичикккина дорихонанинг бир бурчагида иккитаси саккиз йилдан бери харидор чиқмай, чанг босиб ётган экан. Оласолиб, Самарқандга жўнайверипти. Ўшанда яна афтодаҳол, лекин бахтиёр ҳолатда кириб келганди. Биринчи марта оёққа турганичи? Худди гўдак энди қадам ташлаётгандек. Врач билан У икковлон икки қўлтиғидан тутишди. Ўз оёқларинг билан юриш қанчалар катта бахтлигини ёлғизгина Шоҳида билади. Бемалол қадам босадиган бўлганча У ёнидан кетмади. Шоҳиданинг Унга раҳми келар, уйда қайнонаси болалари билан жуда қийналаётганини билар, лекин уни ёнидан кеткизишни истамасди. Айни дақиқада Шоҳидага қўлтиқтаёқдан ҳам кўра кўпроқ Унинг ўзи керак эди. Бир йил деганда касалхонадан уйга жавоб беришди. Врачлар Шоҳидани санаторийга жўнатишни маслаҳат беришганди. Аввалгидай кучга кириши учун санаторий шароитида даволаниши шарт экан. Ўшанда Норхолнинг онаси, яна Усмонга ўхшаганлар: «Санаторийда хотинлар унақа бўлиб кетади, бунақа бўлиб кетади...», дейишаверса, У анча ўйланиб қолипти. Охири кўнглидаги ҳамма гумонларини енгди. Муҳаррам санаторийга Шоҳидадан сал олдин келган. Шу ердаёқ (ўзининг айтишича) икки-уч йигитни телба қилипти. Касалхонага тушгандан кейин «сил бўлдинг», деб эри ташлаб кетганмиш. Шунинг учун жамики эркак зотини кўрарга кўзи йўқ эди. Фикри-зикри туғри келганини боплаш. Хушбичим жувон бўлгани учун санаторийда анча хушторлар орттирган, атайлаб, бирини иккинчисига тезлаб, уриштириб, ўзи ҳузурланиб юрарди. Муҳаррам Шоҳиданинг ҳикоясини мароқ билан тингласа-да, Облоқулдек яхши одамлар борлигини тан олгиси келмасди. Бу Шоҳидага яна-ада хуш ёқар, Унинг азиз кишиси борлигидан фахрланарди. Муҳаррам эса кўп ўйланадиган бўлиб қолди. Шоҳидадан такрор-такрор Облоқул ҳақида сўрар қандай хабар олганларини, дори излаганларини жуда аниқ билгиси келарди. Муҳаррам аста-секин Шоҳидага боғланиб борар, илгари кўчага судрайдиган бўлса, энди палатада ўтириб, узоқ суҳбатлашарди. Гап қаёққа айланмасин, охир-оқибат Унга тақалар, кейин хаёл суриб ўтириб қолардилар. Хат орқали Унинг суратини олишди. Суратдаги кўзлари меҳрибонлик билан тикилиб турган йигитга Муҳаррам узоқ тикилди.Кўнглидан кўп нарсалар ўтаётганини тушуниб, Шоҳида индамасдан кузатди. Муҳаррамнинг қўллари титрарди. Сурат полга тушиб кетди. Аммо Муҳаррам буни сезмади. Шоҳида дугонасининг ҳолатидан кўнгли бузилиб, қимирлолмай ўтираверди. Муҳаррамнинг боши эгилган, кўзларини туман қоплаган. Ёнингдаги киши ҳам чекаётганини кўрсанг, асло кулиб ўтолмайсан. Унинг ғами заррача бўлса-да, сенга ҳам кўчади. Шоҳида Муҳаррамни ташлаб кетган абевафони жуда ёмон кўриб кетди. Ёмон кўриш – оддий муносабат! Нафратини ифодалашга сўз йўқ. Балки ораларидан бирон гап ўтгандир, аммо қайси мард эркак хотинини қийин аҳволда касалхонада ётганида ташлаб кетади. Хотин деган инсонга айнан ўша вақтда эр таянчи, меҳри, садоқати керак-ку! Ниҳоят Муҳаррамнинг дарди бир оз камайди, шекилли, суратни қидирди. Хижолатлик билан полдан авайлаб олиб, пуфлаб, Шоҳидага тутаркан: — Сиз жуда бахтиёрсиз! – деди. Кўзларида ёш ғилтиллади. Кафти билан ёшини артди-да, ўзини оқлади. – Кўнглингизга келмасин, мен шунчаки... Ҳали кўрасиз, менга ҳам Облоқул акага ўхшаган йигит учрайди. Учрамаса, ўзим излаб топаман! – Муҳаррам кулимсирашга ҳаракат қилди. Ўшанда сизга суратини юбораман. Мана кўрасиз!

Muallif: Abulqosim Mamar...