Qaroqchilar (hikoya) [Abulqosim Mamarasulov]

Qaroqchilar (hikoya) [Abulqosim Mamarasulov]

Uchovlon kelishib, bayram kuni rayon markazida qishloqilarni shiladigan boʻlishdi. Agar har besh minutda ikki soʻmdan ishlashsa ham ikki soatda ancha pul yigʻilarkan. Keyin restoranga kirishadi. Kreslolarda kerilib oʻtirishadi. Qoʻlini choʻzgancha, barmoqlarini qisirlatib (xuddi kinolardagiday): «Ofitsiantka, bizga yana yuzta-yuztadan uch yuz gramm obi zam-zamdan boʻlsin», deyishadi. Hamma gap qishloqilarni shilishda. Qishloqilar asli qoʻrqoq boʻlishadi. Yaxshilab bitta doʻq ursa, topgan-tutganini chiqarib beraveradi. Kerak boʻlsa, Alibek qoʻrqitish usullarini Samarqandga oʻqiyman, deb borganda oʻrganib qaytgan. Alibek koʻp narsani koʻrib, bilib qoʻydi. Ha, gap yoshda emas, boshda. Eh-he! Odam doim tiqilinch boʻladigan «qora park»dagi oynavand oshxonada edi-da! Asli shaharlikday, qora koʻzoynak taqib, oliftanamo yurish bilan oshxonaga kirdi. Bamaylixotir ovqat oldi. Hozirgina turib ketganlarning joyiga borib endi oʻtirmoqchi edi, kimdir stulni koʻtarib ketaverdi. U borgan stol yonidagi qolgan uchta stul egalik edi. Shu sababli Alibek oʻzini haqiqiy studentlarday tutib, olib ketilayotgan stulni mahkam tutdi. — Qoʻyvor, - dedi doʻq aralash shirakayf, baquvvat yigit. — Aka, bu stulni men egalladim, - dedi Alibek, uning doʻqiga doʻq bilan javob qaytarishga urinib, ammo eplayolmay. Barzangi Alibekni yeb qoʻyguday yuzini yuziga yaqinlashtirib oʻqraydi, urib yuboradigan boʻldi, ammo buni oshxonada oʻziga ep bilmadi, shekilli. Bir siltab stulni tortib oldi-da, Alibekni pashshani surganday chetlatib, oʻtib ketdi. Alibek u bilan yana tortishishga jur’at etolmadi. Qoʻy, shunga teng boʻlib oʻtiramanmi, deb, oʻziga boshqa joy izladi. Ovqatini yeb koʻchaga chiqqanda yoʻlini oʻn ikki-oʻn uch yoshlardagi bola toʻsdi: — Hoy qishloqi, men kinoga kirmoqchiman, oltmish tiyin ber. Alibekning koʻngli erib, kissasiga qoʻl soldi, ammo bolaning ovozidagi doʻq-poʻpisa nogoh unga ta’sir kuchini oʻtkizdi-da, achchiqlandi. «Pulim yoʻq», deb oʻtib ketayotgandi, bola yayana yoʻlini toʻsdi. — Menga oltmish tiyin ber, deyapman. Bolaning oʻjarligiga Alibekning kulgisi qistadi. «Mana oltmish tiyin» deb quloq-chakkasiga tortib yuboray dediyu, juda kichkina bola ekan. Arzimaydi. «Pulim yoʻq», deya oʻz yoʻliga ketayotgandi, kimdir yelkasidan tutdi. Oʻgirilib, boyagi oshxonadagi barzangini koʻrdi. U zaharli ishshayib turardi. Alibekning ichidan qirindi oʻtganday boʻldi. — Nima deding bunga? - deb soʻradi u, yosh bolani koʻrsatib. – Hali sen oʻzingdan kichkinalarni uradigan, soʻkadigan boʻldingmi? Ber aytgan pulini! Barzangining ovozi tahdidli edi. Shulardan qutulsam qutulay, deb Alibek kissasiga qoʻl soldi. Bitta besh soʻmlik qolgan ekan, chiqargandi, barzangi tortib oldiyu, bolaga tutdi. Bola pulni olib joʻnayotgandi, Alibek «hey, toʻxta», deb intilgandi, barzangi soʻrab-surishtirib oʻtirmay uni solib yubordi. Alibek musht zarbidan muk tushdi, yana bir-ikki tepki yedi. Atrofda odam koʻp edi, birontasi ajratay demadi... Ha, oʻshanda Alibek yonida bor pulidan ajragan. Ammo oʻzlari rayonga chiqishganda buncha koʻp pul talab qilishmaydi. Qishloqilar ham axir umid bilan, bayram qilamiz, deb rayonga kelishadi, kissalarida koʻp boʻlsa besh soʻm, boʻlmasa ikki, uch soʻm bilan kelaverishadi. Umuman yoshroq, kamquvvatroq bolalarni ushlashadi. Urishsa – yengadigan, quvsa – yetadigan, qochsa – qutuladigan boʻlish kerak-da! Asli bu fikr Toshtemirdan chiqdi. Alibek bilan Lapas quvvatlashdi. Ikkovi bitta brigadada ishlashadi. Toshtemir Samarqandda texnikumda oʻqiydi. Hozir uchinchi kursni bitiryapti. Sochlarini oʻstirib yuborgan, moʻylab oʻstirgan, koʻzlari yonib turadi. Koʻrgan odam qoʻrqib ketadi. Uchalasi ilgari bir sinfda oʻqishgan, shuning uchun koʻpinchaToshtemir shanba-yakshanba kunlari qishloqqa kelganda kechalari birga oʻtirishadi, shu hangoma payti ... xullas ikkovi tajribali Toshtemirga boʻysunishadi. Lapasga bu narsa uncha yoqmagandi, Alibek bilan Toshtemir rosa qiziqtirishdi. Gap pulda emas, gap qishloqilarni tunashda ham emas. Yoshlikda oʻynab qolish, hayotning achchiq-chuchuklarini totish kerak. Qolaversa, bir yigitga qirq hunar oz, deganlariday, bu ishni ham oʻrganib qoʻysa, hayotda asqotishi mumkin. Doim shugʻullanmoqchi emaslar-ku axir! Toshtemirlar Samarqandda eh-he, qanaqa ishlarni qilishmagan. Shunaqa qilib aytib beradiki, he-ech u yoq-bu yogʻi yoʻq ... Toʻgʻri, uning hamma gapiga ishonaverish kerak emas, rostidan lofi koʻproq boʻladi. Rayon markazida bayram - 1 – may! Markaziy koʻchada odam gʻij-gʻij. Qishloqi bolalar koʻp. Iloji boʻlsayu, hammasini qator qilib terib, pulini shilsang. Toshtemir – student, basharasi bezoriniki. Alibek ham, kerak boʻlsa, shahar koʻrgan. Bitta Lapasni hisobga olmaganda. U ham boʻsh kelmaydi. Shlyapa kiyib, galstuk taqqan. Olifta! — Ishqilib militsiyaga tushib qolmasak goʻrgaydi, - dedi Lapas. — Ehtiyot boʻlish kerak, - dedi Toshtemir. Shuncha vaqtdan beri ularni qiziqtirib, koʻpirgan bola hozir bir qadar ikkilanib qolgandi. — Nimadan qoʻrqasan? – soʻradi Alibek. — Qoʻrqqanib yoʻq, - dedi Toshtemir. – aytib boʻlmaydi, qandaydir tasodif bilan birimiz tushib qolsak ham boshqalarni sotmasi, demoqchiman. — Sen qoʻrqayapsan, - dedi Alibek achchiqlanib. – Shu holing bilan nima qilarding bizni chalgʻitib. — E-e, - deb Toshtemir bir necha daqiqa Alibekka tikildi-da, - yuringlar, - deya shaxd bilan joʻnadi. – Oʻzimizboplaridan topaylik. Alibekka qolsa, birinchiduch kelganni shartta yoqasidan olsa, pulingni chiqar desa, chiqarmasa urib-soʻkib tortib olsa. Ammo Toshtemir bunga ruxsat bermadi. «Mendan beruxsat ish qilmanglar», deb uqtirdi. Kelishuv boʻyicha Toshtemir bir oʻzi borib bittasini ushlaydi, ikkovi izma-iz kuzatib boradi. Ilojini topsa, Toshtemirning bir oʻzi eplaydi. Yoʻqsa, oldin Lapas, keyin Alibek bilmagan kishi boʻlib, borishadi-da, Toshtemir bilan quyuq soʻrashishadi, toki u bola Toshtemirning odamlari atrofida koʻp ekanligini anglab yetsin, xullas, keyin vaziyatga qarab ish tutilaveradi. Toshtemir oʻn besh-oʻn olti yoshlardagi, boshi ustara bilan qirilgan, oq surp koʻylagi etagining yarmi shimidan chiqib, osilib turgan, gʻirt qishloqining yaqiniga bordi: — Iye, assalomu alaykum, joʻra! – soʻradi Toshtemir. – Qaerdansan? — Oʻroqlidan. – Bola nimanidir sezib, qoʻrqa boshladi, tashvishga tushdi, koʻzlari alang-jalang boʻlib, burilib ketmoqchi boʻldi. — Toʻxta, joʻra! – Toshtemir birdan doʻq urdi. – Sigaretdan choʻz! Nimaga salom bersam alik olmaysan? — Sigaretim yoʻq,, -dedi bola, bir zumda rangi oqarib, titragancha Toshtemirning ikki koʻkrak choʻntagidagi ikki quti sigaretaga qarab olarkan. Toshtemir bolani qoʻltiqlab oldi. — Joʻra, qochishga urinma, oʻzingga qiyin boʻladi. Tushundingmi? — Iye, bayramlaring bilan! Qandaysizlar? – hech narsa bilmagan kishi boʻlib, Lapas ular bilan koʻrishib oʻtib ketdi. — Koʻrdingmi? – dedi Toshtemir. – Gap bunday, toʻgʻrisini ayt, kissangda necha puling bor? Toʻgʻrisini aytsang yarmisini olamiz. — Hey, lektsiya qisqaroq boʻlsin! – Orqadan Alibekning betoqat ovozi eshitildi. Toshtemir mushtini orqaga qilib, uzoqroq tur, degan ishorani qildi. — Xoʻsh?! — Uch soʻm! — Chiqar! Bola chitta uch soʻmlikni chiqardi. Toshtemir oʻylanib turib, bolani kafening bufetiga yetaklab borib, bir shisha limonad olishdi. Chidolmagan Alibek Lapasni boshlab yetib keldi. Unda gʻalaba nash’asini tezroq surish ishtiyoqi juda kuchli edi. — Ikki soʻmini ol, - dedi Alibek, koʻzlari yonib. – Vijillashib oʻtirasanmi? — Yarmiga kelishgandikku, - dedi Lapas toʻngʻillab. – Bolaga jabr qilmaylik-da! Bola bezovta, bir unga, bir bunga angrayib turardi. — Aralashmanglar, degandan keyin nima qilasizlar gapni koʻpaytirib, - dedi Toshtemir va bolaga oʻgirildi. Bor, joʻra, ellik tiyinga bitta sigareta olib kel, ora ochiq boʻladi. – Bola bufetga ketdi, Toshtemir Alibekni koyidi. – Buncha ochkoʻz boʻlmasang. Kelishdikmi, kelishdik. Chaqirmasam, aralashmanglar. — Menam shuni aytdim, - dedi Lapas jonlanib. Alibekka puldan ham koʻproq sarguzashtning oʻzi sehrliroq, maroqliroq tuyular, bu ishlarni tez-tez bajargisi kelar, Toshtemirning uzundan-uzoq muzokaralariga toqat qila olmayotgan edi.Axir bayram ikki-uch soatda oʻtib ketadi. Iloji boricha koʻproq bolani tunash kerak. Bu ahvolda hech narsaga ulgurishmaydi. Bola sigareta olib keldi. Toshtemir unga yarim stakan limonad tutdi. Ichmayman, degandi, majburan ichkizdi. — Mana, endi pulning yarmi seniki, yarmi meniki boʻldi, - dedi Toshtemir, - mendan xafa emasmisan? — Yoʻq! — Senga javob. Agar koʻcha-koʻyda yana birov seni ushlasa, men Tolikning ukasiman,de.Senga inson zoti yaqinlashmaydi. Tushundingmi? — Xoʻp, Tolik aka! – Bola oson ajrayotganidan xursand boʻlib, uzoqlashdi. Uchovlon shu taxlit yana bittasidan bir soʻm, ikkinchisidan ikki yarim soʻm undirishdi. Uchinchisi ularni rosa ovora qildi. Gapdon ekan. «Mayli, sizlarning qoʻlingizdagi odamman, nima qilsalaringiz oʻzlaringiz bilasizlar, lekin bir tiyin ham pulim qolmadi», deb turib oldi. Oxiri u ham Alibekning bir mushidan soʻng ajradi. Ikkovining muloyimligiga Alibekning jahli chiqardi: «Bizlar qaroqchilik qilyapmiz, haqiqiy qaroqchilarday ishlaylik-da», derdi u. Samarqandda yegan kaltaklari hali esidan chiqqan emas. Endi alamimdan chiqaman, desa ikkovi toʻgʻanoq boʻlyapti. Oldilarida ikki bola ketib borardi. Ikkovining ham qoʻlidagi toʻrxaltalar toʻla, boshlarida eski qalpoq, dazmollanmagan kiyimlari beoʻxshov. — Ey, toʻxtanglar! – dedi Toshtemir ularga tomon shoshilib, Alibekning gaplaridan achchiqlanib. Ikkovi qayrilib qarashdiyu, tez yurib ketishdi. Toshtemir yugurgancha bittasini ushladi, ikinchisi qochdi. Uni Alibek quvdi. — Nega toʻxta desa toʻxtamaysan?! – Toshtemir doʻq urdi. – Qaysi qishloqdansan? — Men sizlarga nima qildim? Nima qildim?.. bola zorlandi. — Nima qilishni koʻrsatib qoʻyaman. Ichak-chavogʻingni sugʻurib olaymi? – Toshtemir koʻzlarini olaytirdi. Lapasning kulgisi qistab, chetga oʻgirildi. Bola yigʻlamoqdan beri boʻlib yerga qaradi. Lapasning bolaga rahmi keldi, qoʻy, qiynama, deganday ishora qildi. Toshtemir bolani chetga olib chiqdi. — Hey, yigitmisan oʻzi? Boshingni koʻtarsangchi! – Toshtemir bolani iyagidan tutdi. — Mayli, nima desalaring beray, meni qoʻyib yuboringizlar. – bolaning tishlari takilladi. Alibek quruq qaytdi. Ikkinchisi qochib ketipti. Yetolmapti. — Kim u joʻrang? – Toshtemir yana qattiqroq doʻq urdi. Alibek yana jigʻibiyron boʻla boshladi. Toshtemir ehtiyot shart, tagʻin bexosdan bolani urib yubormasin deb, ikkovining oʻrtasiga oʻtib oldi-da, doʻqlashni davom ettirmoqchi boʻlayotib, boyagi bolaga koʻzi tushdi. U bir militsionerni boshlab kelardi. Toshtemir: «qoch, melisa!», dediyu, yugurdi. Lapas ham qochganini aniq koʻrdi, lekin Alibekni bilmadi. Bola esa oshkora yigʻlab yubordi.

Muallif: Abulqosim Mamar...