Yor-yor (hikoya) [Abulqosim Mamarasulov]

Yor-yor (hikoya) [Abulqosim Mamarasulov]

Hovlida ikkita soʻri bor ekan. Har biriga oʻn odam bemalol oʻtirsa boʻladi. Kelinni uyga kirgizgandan soʻng kuyovnavkarlarni soʻrilardan biriga taklif qilishdi. Ikkinchisida yoshi ulugʻlar, kelinni olib kelishda bosh-qosh boʻlganlar oʻtirishdi. Uch qalin doʻst – Abulxayr, Alibek va Lapas kuyovnavkarlar safida. Toshtemir oʻqishda boʻlgani sababli toʻydan bexabar qoldi. Qoʻli ochiq yigitlar ekanliklarini koʻrsatish uchun bor pullarini toʻqqiztovoq, yangatovoqlarga tashlab qoʻyishipti. Kelin tarafga joʻnash oldidan Abulxayr yarimtani qoʻyniga tiqib olgandi. Yangalar kuyovnavkarlarning pulini qoqib olgandar soʻng oldilariga tayinli yegulik-ichkilik qoʻymadi. Shuning alamiga uch doʻst yoʻlda yarimtani oʻzaro boʻshatishdi. Kayfiyat sal yaxshilanib, yoʻlda avtobusdagilarning qulogʻini batang qilib, yor-yor aytishdi. Abulxayr bayt oʻqidi. Har bir misraning oxirida kuyovnavkarlar joʻr boʻlishdi: Bu soylarni soy demang, Yor-yor yoro-ney. Koʻshkovutni boy demang, Yor-yor, yoron-ey! Qozon-tovogʻi toshdan, Yor-yor, yoron-ey! Navkarlar oʻldi ochdan, Yor-yor, yoron-ey! Baytning oxirida hamma kulib yubordi. Davra sovimasdan navbatni Alibek oldi: Tegirmonu-tegirmon, Yor-yor, yoron-ey! Tevaragi temirdan, Yor-yor, yoron-ey! Koʻshkovutlik kelinning, Yor-yor, yoron-ey! Labini kuyov simirgan, Yor-yor, yoron-ey! Navbat Lapasga oʻtdi. Uchovi bir boʻlsa, har qanday davra obod boʻladi. Ayniqsa, Toshtemir boʻlganda-ku,.. har qalay uning yoʻqligi bari bir bilinyapti. Toʻyga kuyovnavkarlar safida borishning oʻzi kishiga alohida gʻurur, dadillik baxsh etarkan. Kelin tarafning yigitlari nafrat va ilojsizlikdan bezarib turishadi. Hozirlari unchalik ishlari yoʻgʻu, bari bir kuyovnavkar boʻlganingdan keyin koʻzingga shunday koʻrinaverarkan. Avtobusdan tushar-tushmas kelinning dugonalari kuyovni koʻramiz deb yugurib chiqishdi. Uch doʻst yanada gʻururga toʻldi, chunki bahonada ularni ham koʻrishdi. Ular ham qizlarni tomosha qilishdi. Qizlar ularni koʻrib: «vah, zoʻr yigitlar ekan!», deyishgan boʻlsa ne ajab!.. Piyolalar ikki-uch bor aylangandan soʻng boshlar qizidi. Har bir mehmon kuyov bilan urishtirib ichishni, uning kelgusi hayotiga bitmas-tuganmas baxt tilashni istardi. Kuyovnavkarlar orasida uch doʻst yoshi eng kichiklar boʻlgani tufayli soʻz navbati ularga tezda yetavermadi. Hislari toʻlib-toshib ketgan Abulxayr oxirgi safar qadahlar toʻldirilganda navbat kutib oʻtirmay, choʻkkalab oʻtirdi-da, qoʻlidagi piyolani baland koʻtarib, oʻz tashabbusi bilan alyor aytishga chogʻlandi. Kayf joyida, labidan tabassum arimas, koʻzlari mastona suzilardi. Abulxayr narigi soʻrida otasi ham oʻtirganini yaxshi bilardi. Ular ham maza qilib ichishyapti. Oʻn daqiqacha burun otasi qadah soʻzi aytib, piyolasini namoyishkorona ichib, dasturxonga toʻnkarib qoʻydi. Abulxayr otasidan ortda qolishni istamasdi. Koʻplar uchovining quvnoqligiga havas qilib, kelin-kuyovga baxt tilagandan soʻng: «Abulxayrga oʻxshash uylanmagan yigitlar ham uylansin toʻylarida mana shunday xushchaqchaq oʻtirib, xursandchilik qilaveraylik», deyishyapti. Rost-da, tezroq uylanish kerak. Maktabni bitirgan boʻlsa, oʻn toʻqqizga kirib boʻldi. Otasi nega uylantirmayapti? Abulxayr yigitmisan - yigit! Bitta xotinni eplay oladi. Birinchi, bosh oʻgʻil boʻlsa oilada. Yuraveradimi? Abulxayr har zamonda kishi bilmas quloq solib qoʻyadi. Ota-onasi uni uylantirish haqida lom-mim demagan. Qaniydi, Abulxayrning otasi ham bunda-ay, kallasini ishlatsayu, kel oʻgʻlim, seni uylantirib qoʻyay, desa. — Men doʻstlarim nomidan gapirmoqchiman, - dedi Abulxayr, ikki yonida oʻtirgan Alibek bilan Lapasga qarab olarkan. – Biz ham kelin-kuyovga baxt-saodat tilaymiz. – Ma’qullovchi, ruhlantiruvchi qiyqiriqlar eshitildi. Kimdir otasiga: «Oʻgʻlingizning gapiga quloq soling, zoʻr gaplarni aytyapti», dedi. Abulxayrning qulogʻiga bu gap ham chalindi. U davom etdi. – Mana shu yerda oʻtirgan oʻrtoqlar aytishdiki, uylanmaganlar uylanaversin, shuning uchun ichamiz. – Abulxayr shartta piyolasini koʻtardi. U ataylab baland ovozda gapirgan, bilsa chin, bilmasa hazil tariqasida gaplarini otasi eshitishini istagandi. Sheriklari bilan kulishib oʻtirsa-da, gaplarimga nima deyisharkin, deb quloqlari ding boʻldi. Sezishicha, narigi soʻridagilar otasini oʻrtaga olishgan, otasi esa: «Men rozi, mayli, topsin, aytsin, uylantirib qoʻyish men tan», dedi. Abulxayr quvonib ketdi. Demak, otasi rozi. Gap oʻzida qolgan. Bitta qiz topish kerak. Topa olarmikan. Barlos toʻla qiz-ku! Zoʻridan topsa. Chiroylisidan. Kelishganidan. Quchoqlaganda quchogʻi toʻlib tursa... Ulbozor ham yaxshi qizu,.. juda ozgʻin. Buning ustiga boʻyi pastroq... Ulbozor shu yil maktabni bitirgan. Sal qoʻpolroq, shuning uchun yigitlar koʻpam gaplashavermaydi. Hozir oʻzlarining brigadasida ishlayapti. Bir kuni ishga ketishda ikkovlon yoʻl-yoʻlakay hangomalashib ketishdi. Bildiki, Ulbozor yigitlar oʻylaganday, u qadar qoʻpol emas. Tuppa-tuzuk, hamma qizlar qatori bir qiz. Kam joyi yoʻq. Ulbozorga uylanish shart emas, lekin nega imkoniyatlardan foydalanib qolmasligi kerak? Yosh yigit boʻlsa. Uylanmagan. Boʻydoq. Hozircha yurib turaversin, uylanadigan vaqti kelsa, zoʻridan topadi.Agar topolmasa, bu yoqda otasi bor, uylantirib qoʻyadi-da, oʻgʻlini! Nima qipti. Oʻgʻilni uylantirish – otaning vazifasi. Ota boʻlgandan keyin bajarsin vazifasini! Ulbozor ozgʻin boʻlsa ham, boʻyi past boʻlsa ham mayli, payti topilganda oʻynab qolish kerak. Oʻsha hangomadan keyin koʻpincha ishga borishda ham, ishdan uyga qaytishda ham - tasodifan! – yoʻlga birga chiqib qoladigan, suhbatlashib borib-keladigan boʻlib qolishdi. Abluxayrning nazarida qiz ham unga intilayotgan, ana shu tasodiflarni ataylab – qizning oʻzi! - tashkillashtirayotgan edi. Ulbozorning aytishicha, uylarida oʻzi alohida, derazasi koʻchaga qaragan xonada yotar emish. — Oqshom boraman, derazangni taqillataman. Chiqasan, xoʻpmi? – dedi Abluxayr kunlarning birida. Ulbozor indamadi. Demak, rozi. – Abulxayr shunday tushundi. Chiqadi. Chiqishiga ishonchi komil. Oʻsha kuni oqshom Lapasni yetaklab, Ulbozorlarnikiga bordi. Asta derazani taqillatdi. Zum oʻtmay, ichkaridan Ulbozorning yuzi koʻrindi. — Chiq, men keldim, - dedi Abulxayr. Deraza qaytadan yopildi. Abulxayr boʻlajak uchrashuvni xayolan tasavvur etib, ishshaydi. Lapasga: «Sen, joʻra, bizga koʻrinmay, maktabning panasida atrofni kuzatasan, biron xavf tugʻiladigan boʻlsa hushtak chalib, xabar berasan», dedi. Oʻshandagisi birinchi uchrashuvlari edi. Ishga ketishda tuzukkina gaplashishardi. Endi, nimagadir, hayajonlanganidanmi, tiliga gap kelmasdi. Ulbozor ham indamaydi. Yigit kishi gapirmagandan keyin qiz bola ogʻiz ocharmidi? «Yur», dedi nihoyat Abulxayr, Ulbozorni qorongʻiroq tomonga yetaklab. Ulbozor osoyishta harakat bilan bilagini boʻshatdi-da, u aytgan tarafga yurdi. Abulxayr hamon miq etmas, ammo nimadir qilish kerakligini, bunday turaverishlari oʻziga ham, Ulbozorga ham noqulayligini yaxshi tushunardi... — Qishga oʻtin tashiyapsizlarmi? – deya soʻradi nihoyat va shartta tilini tishladi: «Axmoqona gap. Hech oʻtinni oʻylamagandi, qayoqdanam tiliga kelib qoldi? Nima, Ulbozor hozir oʻtin tashishga chiqqanmi?.. Bekordan bekorga derazasini taqillatgandan yugurib chiqmagandir axir!? Oʻzi nimaga keldi? Niyati nima?... — Otam tashiyapti, - dedi Ulbozor, koʻzlarini yerga tikankan. Xullas, yashirin hangoma uncha qovushmadi. Qaytib kelganda Lapas: «Oʻl-a, landovur, chaynab ogʻzingga solgan narsani yutolmaysan», deb soʻkdi. Abulxayr parvo qilmadi. U xursand edi. Biron bir natijaga erisholmagan boʻlsa-da, eng asosiysi, - birinchi uchrashuv! – amalga oshdi. Qiz unga roysh bildiryapti. Valdir-vuldur qilgani bilan Lapas hali u qilgan ishni qila olgani yoʻq.. Qani, qoʻlidan kelsa, Lapas ham Ulbozorchalik boʻlsa-da, bir qizni kechasi uyidan olib chiqsin. – Abulxayr u istagancha qorovullik qilib beradi. Birinchi uchrashuvdan darrov tarmashaversa, sevdim-kuydim deyaversa,.. Gʻalati-da! Keyin, bu bola chatoq ekan, deb uchrashuvga chiqmay qoʻyishi mumkin. Axir Abulxayr faqat shu oqshomni deb chiqqani yoʻq-ku, toʻgʻrimi? E, Lapas nimaniyam bilardi. Lapas gapiraveradi. Agar oʻzi Abulxayrning oʻrnida boʻlganida qiz bolaning qoʻlini ham tutolmas edi. Oʻsha, bir-ikki ogʻiz gapni ham aytolmasdi. Ha, Abulxayr dadillik qildi. Ulbozorga uylansa boʻlmaydi-da. Boshqa qiz topish kerak. Yoshrogʻidan. Koʻrkamrogʻidan. Endi oʻninchi sinfni bitiradiganidan. Hozirgi oʻninchilar orasida zoʻr-zoʻr qizalr bor. Yana toʻrt oyda maktabni bitirishadi. Keyin otasiga oʻshalarning eng chiroylisini tanlab aytsa, otasi toʻxtatmay sovchi joʻnatsa, qarabsizki, kuzgacha Abulxayr xotinli boʻlib turibdi-da. Yostiqqa yonboshlab: «Xotin, choy!» desa. Yoki ertalab uyogʻonganda hovliga chiqishga erinib: «Xotin, suv keltir, bet-qoʻlimni yuvaman», desa. Oʻshanda ham koʻrpadan chiqmay, yostiqqa suyanib, bir qoʻli bilan betini yuvsa. Xotini sochiq tutsa. Abulxayr artinib, yana koʻrpaga oʻranib yotib olsa. Oʻhh! Maz-za! Xotining boʻlsa yaxshi! Ertalab choyingni oldingga keltirsa. Kechqurun ovqatingni tayyorlasa. Kiringni yuvsa. Koʻylaging sal kirlagandan yechib otaverasan. Ayniqsa, paypoqni aytmaysizmi? Har kuni yuvaverish jonga tegib ketgan. Uylansa – zoʻr! Mazza! Undan keyin Alibek, Lapas, Abdumajid, Toshtemirlar kelganda bemalol oʻzining uyida (oʻzining uyida!) kerilib oʻtiradi. Xotini joʻralaridan uyalib, yuziga roʻmol tashlab kirsa. Joʻralari xotiniga qarasa. Toshtemir bari bir qoʻymaydi: «Yuzingizni oching, moʻyinsa, bir koʻraylik. Qoʻrqmang, yeb qoʻymaymiz, palov emassiz-ku axir! Toʻgʻrimi? Diydoringizni bir koʻraylik-chi, Abulxayrga loyiqmisiz, yoʻqmi, baho beraylik», desa. (Toshtemir bunaqa gapni aytadi, jim turmaydi. Shunchalar oʻrniga qoʻyib aytadiki, hech kim undan xafa ham boʻlmaydi, koʻngliga ham olmaydi. Afsuski, hozir yoʻq. Boʻlganda kuyovnavkarlar davrasini rosa qizdirardi. ) Abulxayrning xotini yuzini ochmaydi. Keyin Toshtemir Abulxayrning oʻziga oʻgiriladi-da: «Xotiningni betini och! Koʻraylik! Diydoriga toʻyaylik! Bari bir oʻzingniki, qizagʻanaverma koʻp», deydi. Abulxayrning oʻzi ham chiroyli xotinini doʻstlariga koʻz-koʻz qilishni istayotgandi, ammo Toshtemir yana shunaqa gaplardan aytsin, davrani qizdirsin, deb oʻtirgandi. Chunki keyin xotiniga: «Koʻrdingmi, mening shunaqa zoʻr doʻstlarim bor», deb maqtanmoqchi. «Ochsang betingni ochaqol, bari bir oʻzimnikisan», deydi Abulxayr bepisandlik bilan xotiniga. Xotini yerga qaraydi. Shunda Abulxayr yonboshlab yotgan joyidan choʻzilib, roʻmolning bir chetidan tutgancha, tortib yuboradi. Yosh kelinchakning yuzi ochilib, uyaladi. Toshtemir hazilini davom ettiradi: «Siz, moʻyinsa, juda zoʻr, chiroyli ekansiz. Qanday qilib, bizning Abulxayrga tegdingiz? Siz bamisoli atirgul boʻlsangiz, Abulxayr choʻlda qurib qolgan chaqirtikanakday gap-ku!», deydi. Bolalar kulishadi. Kelinchak ham qimtinib oʻtirsa-da, kulib yuboradi. Abulxayr Toshtemirning gapini koʻngliga olmaydi. Toshtemir oʻzi shunaqa, shaqir-shuqur, ichida gap yotmaydi. Gʻarazgoʻyligi yoʻq. . «Eh, Abulxayr, - deydi Toshtemir yana, - toʻgʻrisini aytsam, senga =asadim kelyapti. Afsus, ming afsus, bilmay qopman-da, shunday zoʻr qiz qoʻldan chiqib ketibdi-ya! Agar men ham shunday chiroyli qizga uylanganimda hech qaysingga Koʻrsatmasdim, hech qaysingni uyimga kirgizmasdim ham. Uyni ichidan qulflab olib, faqat oʻzim tomosha qilib yotgan boʻlardim. Maz-za! Sen esa, axmoq, uni bizga koʻrsatib oʻtiripsan. Ana endi nima boʻldi?! Hammamiz sening xotiningni yaxshi koʻrib qoldik. Senam yaxshi koʻrib qoldingmi, Alibek? Senammi, Lapas? Ana, koʻrding? Esingda boʻlsin, Ikkinchi marta shunaqa chiroyli qizga uylanadigan boʻlsang, hech kimga koʻrsatma. Sandiqqa solib, oʻzing sandiqning ustiga chiqib oʻtirib ol! Tushundingmi? Haliyam kech emas lekin!..» Oʻshanda Abulxayr ham jim turmaydi. Boplaydi: «Kerak boʻlsa, alam judayam oʻtib borayotgan boʻlsa, senam otangga ayt, seniyam uylantirib qoʻysin»... Tun yarmidan oqqan, kuyovnavkarlar mast, bir-ikkitasi uxlab yotar, qolganlar hamon alyor aytib, shishalarning tagida qolganlarini izlab, topib, boʻshatish bilan band edi.Koʻp oʻtmay yangalar kuyovni chaqirib olib ketishdi. Abulxayr havas bilan ortidan tikilib qoldi. Hozir kuyov kelinning oldiga kiradi. Kelin uyalib, qisilib, qimtinib turadi. Agar kuyov dadil boʻlsa, kelinni shartta ikki yelkasidan tutib, oʻziga qaratadi, koʻzlariga tikilib: «Menga tegayotganingdan xursandmisan?», deb soʻraydi. Abulxayr shunday qilgan boʻlardi. Kelinchak oppoq harirga oʻralgan. Kelinchakka oq kiyim juda yarashadi. Umuman, Abulxayr oq kiyim kiygan qizlarni yaxshi koʻrib ketaveradi. Bora solib, bagʻriga bosishni istaydi. «Titrama, jonginam! Men seni sevaman!» deydi kuyov. Yo «jonginam» demagani ma’qulmi? Kelinchakni taltaytirib yuborishi mumkin-da bunaqa gaplar! Judayam oʻlib turgan ekan, degan fikrga borishi mumkin. Bunaqa gaplar odatda toʻygacha aytiladi. Toʻydan keyin jilovni qoʻlga olish kerak boʻladi. Har qalay er – uyning egasi, xotinning yugurdagi emas. Umuman olganda, birinchi kechada, yangi kelinchakka ruhan dalda berish maqsadida «jonginam» deyaversa ham boʻlar, ammo keyin bunaqa gaplarni aytishni oʻylab koʻrish kerak boʻladi. «Sevaman» degan soʻzning oʻzi qiziq. Qandaydir, bachkanaga oʻxshaydimi-ey! «Men seni sevaman!» Shuyam gap boʻldimi? Bunaqa gaplar faqat qoʻshiqlarga yarashadi. Yarimta-yurumtasi qolgan shishalar ham boʻshatilgandan soʻng yigitlar tarqalish uchun oʻrinlaridan qoʻzgʻolishdi. Uch doʻstning ham uyi bir tarafda. Ulbozorlarniki esa qarama-qarshi tarafda edi. — Yuringlar, bu tomonga boramiz, - dedi Abulxayr doʻstlarini Ulbozorlar tarafga boshlash niyatida. — Qayoqqa? — Ikkovlaring bir boʻlib menga qorovullik qilasizlar. Bugun men ham birinchi kechamni oʻtkazaman. — Esing joyidami oʻzi? – dedi Lapas. – Oʻzi zoʻrgʻa oyoqda turipmiz. Tagʻin sharmanda boʻlib oʻtirmaylik, tinchlik kerak. — Bormaysanmi? — Yoʻq... — Bormasang sira borma. Alibek, sen yur. Joʻrachilikka bir kecha qorovullik qilsang nima boʻpti. — Qoʻysangchi, juda charchadik, uyga yetib uxlash kerak. — Bormasanglar bormanglar, oʻzim ketaveraman, - dedi Abulxayr silkinib. Silkinganda gandiraklab ketdi. — Yoʻq, senam bormaysan. Biz bilan ketasan, - dedi Lapas. — Qoʻyvoringlar, - Abulxayr yana silkindi, ammo ikki doʻsti mahkam ushlab olgan ekan, oʻzini ajratib ololmadi. Bildiki, endi qoʻyishmaydi. Borishmasa borishmasin. Nima? Qoʻrqadimi? Necha martalab uchrashgan. Qorovul shart emas. Shu vaqtgacha biron marta qorovulning keragi boʻlmagan, har gal postida turgani bilan. – Qoʻyvoringlar, mayli, bormayman. Toʻyga qaytib kiraman. Otamni uyga olib ketaman. — Ulbozorga bormaysanmi? — Yoʻq. Abulxayrni qoʻyib yuborishdi. Abulxayrga qayta-qayta tayinlab, ikki doʻsti uylariga ketishdi. Abulxayr ular uzoqlashgancha toʻyxonaga kirgan kishi boʻlib, panalab turdi-da, keyin... Ulbozor uxlab qolgan ekan, derazani uch-toʻrt marta taqillatgandan keyin ochdi. — Ha!? — Koʻshkovutdan kelin olib keldik. Shuning uchun kech qoldim, - deya Abulxayr derazaning raxiga chiqdi. Uyga kirish payti odat boʻlib qolgani uchunmi yo mastlikda sezmadimi, ishqilib, tuflisini yechib, derazaning tagida qoldirdi-da, oʻzini ichkariga tashladi. Ulbozor Abulxayrning yoʻlini toʻsmoqchi boʻlgan edi, ikkovi ostinma-ustun boʻlib, Ulbozorning koʻrpa-toʻshagiga qulab tushishdi. — Nima qilyapsiz? – yiqilganlarida pol dukillaganidan qoʻrqib ketdi qiz. – Otam bilib qolsa oʻldiradi. Vo-oy, siz mastmisiz? — Qoʻrqma! Otang bilmaydi. – Abulxayr nima deyayotganini oʻzi ham bilmas, qorongʻida Ulbozorning lablarini axtarardi. Qiz endi oʻziga kelganday, choʻchib tushdi. Zoʻr berib, yigitning quchogʻidan chiqishga urina boshladi: — Qoʻying, Abulxayr aka, qoʻying! Bari bir yaxshi emas! Keting! Iltimos sizdan, Abulxayr aka, keting! Axir siz nima qilmoqchi boʻlyapsiz, bilasizmi? Men qanday qilib bosh koʻtarib yuraman?! Odamlarga qanday qarayman?!... Qizning vahimaga toʻla shivirlashlarida bilinar-bilinmas erkalash ohanglari ham boʻlib, buni Abulxayr sezar, shu tufayli harakatlariga shijoat qoʻshilib borardi. Ayni damda nima desa, qiz barcha istaklarini bajo keltirishini anglab, naqadar lazzatlanib ketdi: Ulbozor qoʻlida! Uni istagan kuyiga sola oladi. Ha-a, Abulxayr zoʻr! Qizlarni bu taxlit oʻziga qaratish na Lapasning, va na Alibekning qoʻlidan kelmaydi, kerakk boʻlsa. Hatto Toshtemirni ham yoʻlda qoldirib ketadi. Buning uchun iste’dod kerak! - Abulxayrning iste’dodi kerak! — Odamlarga qarab nima qilasan? Menga qarasang boʻldi-da! Ulbozor «hiq» etdi-byu, jimib qoldi. Hatto qarshilik ham koʻrsatmay qoʻydi. Bir ozdan soʻng qandaydir ovoz chiqara boshladi. Yigʻlayaptimi, kulyaptimi, Abulxayr avvaliga ajrata olmadi. Keyin yigʻlayotganini bilib, shoshib qoldi. Endi Ulbozorning oʻzi uni mahkam quchoqlab, yigʻi aralash dedi: — Abulxayr aka, ayting, bir nima boʻlsa, meni tashlab ketmaysizmi? Ayting, siz meni sevasizmi oʻzi? A?! Tushunsangizchi?! Men sizni uyga kiritib oldim! Birov bilib qolsa, sharmanda boʻlaman! — Hech kim bilmaydi, - dedi Abulxayr uni yupatmoqchi boʻlib, ammo Ulbozorni yupatish uchun boshqa gapni aytish kerakligi anglab davom etdi: - Seni hech qachon tashlab qoʻymayman. Seni yaxshi koʻraman! Seni sevaman, Ulbozor! – Shu jumlani aytarkan, Abulxayr beixtiyor toʻlqinlanib ketdi va jumlani aytish barobari Ulbozorni sevishiga oʻzi ham ishona boshladi. – Men seni sevaman, Ulbozor! Seni olaman, ertagayoq uyda otamga aytaman. Meni Ulbozorga uylantirib qoʻying, deyman. Ulbozor oʻksib-oʻksib yigʻlar, «otamning yuziga oyoq qoʻyayapman», derdiyu, xuddi qochib ketadiganday, Abulxayrni ham qoʻyib yubormasdi. Hiqillab: «Siz bari bir meni tashlab ketasiz», der, bu gapini qayta-qayta takrorlardi. * * * Bogʻmonni oʻgʻilchasi tamshanib uygʻotib yubordi. Oʻgʻilchasi hozir uch yoshda. Beshta qizdan keyin tilab olgani shu. Bu ham onasining shoʻriga kelgan ekan, koʻzi yoridiyu, olamdan oʻtdi. Oʻshandan beri Bogʻmon beva. Yoshi ellikka borib qoldi. Qizlari katta boʻlib qolgan, har qalay shular kuniga yarab turipti. Toʻngʻichi Ulbozor boʻy yetib qoldi. Nonniyam oʻsha yopadi, kirniyam oʻsha yuvadi. Oʻgʻil kutishgandi-da, qiz boʻlib qoldi. Keyin, oʻgʻlimiz koʻp boʻlsin, degan tilak bilan uning ismini Ulbozor qoʻyishdi. Omad kelmasa qiyin ekan, Ulbozorning orqasidan yana toʻrt qiz tugʻildi.. Sovchilar eshigining turumini buzishyapti. Sovchi kelaversa, otaning koʻngli koʻtarilaverarkan. Bogʻmon har safar xursand boʻlib ketadi. Nimaga xursand boʻladi, oʻzyam bilmaydi. Faqat Ulbozor tushmagur, surishtirmay-netmay, hammasini rad qilyapti. Bogʻmon ham bir nima degani yoʻq. Mayli-da! Hali yosh, kim bilan yashashini oʻzi hal qilsin. Buning ustiga ikkinchi qiz roʻzgʻor tashvishlarini oʻz gardaniga olgunga qadar Ulbozor uyda boʻlib turganiyam ma’qul. Shoshib nimayam qiladi. Bogʻmon bir-ikki joydan beva izladi. Ersiz xotinlar koʻp, ammo erga tegadigani kam ekan. Tegadigani ham olti bolali boboyni rad qildi. E, Bogʻmonga qiyin boʻldi! – Bogʻmon mehrga toʻlib, pishillab uxlayotgan oʻgʻliga termuldi. Yelkasi sal-pal ochilib qolgan ekan, yaxshilab yopdi. Kichkinagina goʻdak, onasining boshiga yetdi-ya! Oʻziyam ozmuncha qiyinchiliklarni koʻrmayapti. Bitta odamni oʻldirgandan keyin shu-da! Ona sutidan bebahra qoldi. Yanayam Ulbozorning boriga shukr! Oʻsha qaradi. Oʻsha katta qildi! Nasib etsa, hali bir zoʻr yigit boʻlsin. Barlosda bugun toʻy. Koʻshkovutdan kelin olib kelishgan Kim biladi, oʻgʻliga qaerdan kelin olib kelisharkan! – Bogʻmon orziqdi. Ishqilib, yaxshigina, gapga kiradigan kelin boʻlsa-da... Bogʻmonga oʻxshash bechoralarni oyoq osti qilib ketavermasa... Bir-ikki soatda tong otadi. Ozroq uxlash kerak. Bogʻmon oʻrniga choʻzilmoqchi boʻldi, ammo uyqus qochgan edi, shuningdek, majburiyat yuzasidan tashqariga chiqishi kerak boʻldi. Bahor havosi! U har qanday hissiz, befarq toʻnkani ham koʻkartirib yuborishga qodir. Ayniqsa, erta tong payti. Bogʻmonning ruhiga shodlik yugurib, koʻchaga chiqdi. Koʻkragini toʻldirib-toʻldirib havo simirdi. Koʻngli yayrab, koʻcha boʻylab, ozroq yurdi. Keyin oʻgirilib, oʻz uyiga qaradi. Oddiy qishloq uylaridan biri. Ana, koʻcha tarafdagi derazasi. Oʻsha xonani Ulbozor egallab olgan. Oʻninchiga oʻtganidan bu yogʻiga. Bogʻmon qarshilik koʻrsatmadi. Kuniga yarab turgan farzandi shu boʻlsa. Ra’yini qaytarib nimayam qildi. Bir oʻzi shu xonada yotadi. Bolang ulgʻayaversa shu ekan, talablari ham ulgʻayib borarkan. Bahslashish qiyinlasharkan. Oxiri, bilganingni qil, deb oʻz holiga qoʻyishga majbur boʻlarkansan. Bir yildanberi shu ahvol... Iy-e! Derazasi ochilib qoliptimi? Oʻzi ochib yotdimikan yo esidan chiqdimikan? Tagʻin bahor havosidan simiraman, deb sovqotib qolmasin. Tez yopish kerak. Bogʻmon derazani yopdi. Qaytib yuraman, degandi, nimagadir oyogʻi chalkashdi. Tosh boʻlsa kerak, deb oʻyladi avvaliga, ammo u bir qadar mayin edi, toshga oʻxshamasdi. Tong otib borar, atrof yorugʻlashardi. Bogʻmon yerga qarab, bir poy tuflini koʻrdi. Xotirjam, tepib yubordi. Shu koʻyi ozroq turib qoldi. Sal-pal junjikayotganini sezib, hovliga oʻtmoqchi boʻldiyu, tuflining ikkinchi poyiga koʻzi tushdi. Nimanidir anglaganday, segrak tortdi. Ikki poy tuflini ham qoʻliga oldi: bir kishiniki, tashlandiq emas. Kiyilayotgan buyum. Birontasi esidan chiqardimikan? Nega endi aynan shu yerda, Ulbozorning derazasi oldida esidan chiqaradi???!! Ulbozor??! Nahot??!... Bogʻmon derazani ochib «Ulbozor, hoʻ Ulbozor!» deb chaqirdi. Xona qorongʻu, ichkari yaxshi koʻrinmasdi. Ancha vaqtdan keyin qoʻrqinch va vahima aralash «ha» degan javob eshitildi. Shu zahoti yana kimdir tipirchiladi, keyin sakrab turgancha kiyina boshladi. Bogʻmon avvaliga tili kalimaga kelmay, qotgancha uning kiyinishiga qarab turdi. Keyin eshikka yoʻnalayotganini koʻrib: «qochyapti-ku!», degan fikrdan dahshatga tushib, qochayotganni ushlash maqsadida hovli aylanib, eshik tomonga yugurdi. Bogʻmonning hovlisi – bir bechoraniki. Toʻrt tomoni ochiq.. Eshikka chiqib olsa boʻldi, istagan tomoniga qochib keta oladi. Yigit eshikdan chiqib, tomorqa tarafga yuzlanganda Bogʻmon ortidan yetib bordi. «Bu qanaqa yigit? Kim? Kimning bolasi?» Hali bu savollarga javob izlamagan, izlashga ulgurmagandi. Muhimi, qizining oldiga niyati buzuq odam kirgan, uni ushlash, qoʻlga tushirish kerak edi. Teskari oʻgirilgani tufayli Bogʻmon uning betini koʻrmadi, kimligini aniqlay olmadi. Yetgancha, uning koʻylagidan tutdi. Yigit koʻylagini silkib tortdi, zarb kuchlilik qilib, koʻylakni mahkam tutgani uchun Bogʻmon yiqilib qoldi. Yigit chaqqon harakatlar bilan qoʻshni hovlidan oʻtib, narigi koʻchaga chiqib qochdi... Bir pas gangib oʻtirib qolgan Bogʻmon nima fojia yuz berayotganini anglab, yana oʻrnidan turdi. Shoshgancha Ulbozorning xonasiga kirdi. Qizi hech narsa boʻlmaganday, bemalol uxlab yotardi. Chini bilan uxlayaptimi, joʻrttagami, bilib boʻlmasdi. Har qalay shunchalar voqealar boʻlyaptiyu, buning chini bilan uxlayotganiga ishonish mutlaqo mumkin emas edi. Bogʻmon koʻngli boʻsh odam edi. Shu tufayli uch yildan beri qaytadan uylana olmayotgan edi. Yoʻqsa, Barlosda xotini oʻlgan, boshqa sabab bilan xotinsiz qolgan Bogʻmon tengilar oti oyga yetmay yana uylanib olishyapti. Ularning bolalari ham Bogʻmonnikidan kam emas. Faqat oʻzi kamsuqum. Aybi shu. Yigitning silovidan Bogʻmonning koʻksi hamon ogʻrirdi. Boshi gʻuvillardi. Buning ustiga Ulbozor hkch narsadan bexabarday oʻzini bu ahvolga solishi-chi?! – Bogʻmonning ichi alamdan, nochorlikdan oʻrtanib, toʻlib-toshib ketdi. Koʻzlaridan yosh chiqib, ostonada oʻtirib qoldi. Koʻnglidagi armonlar bir qadar toʻkilganday boʻlgandan soʻng oʻrnidan turdi. Yana Ulbozorga tikildi. U hamon goʻyo bamaylixotir uxlab yotardi. Bogʻmon gʻazablanib ketdi: He, onaginangni seni... Bu nima yotish?! Otasini oʻynashiga urdirdi! Oʻynashiga urdirdi-ya, otasini! Bogʻmonni! Qiz oʻstirib, yetmoqchi boʻlgan niyati shumidi?! Bogʻmon hozir senga onaginangni koʻrsatib qoʻyadi. Koʻzginangga koʻrsatib qoʻyadi! Qani, keyin Bogʻmon bir koʻrsinchi! Bogʻmon bir tomosha qilsin-chi! Ho-o, oyimcha-e! Juda ersirab borayotgan ekan, aytmaydimi? Bogʻmon toʻysiz, boshqasiz, qoʻlidan ushlatib, yetaklatib yubormaydimi? Bogʻmonning oʻziyoq yigitning uyiga olib borib tashlamaydimi Ulbozorni! Oʻn sakkizga kirar-kirmas koʻngillari er tusab qolgan boʻlsa! Buni qaranglar-a! To otasi biror tengini topgancha chiday olmayotgan ekan-da, aytmaydimi? Yaxshi, yaxshi! Bogʻmonni juda xursand qildi. Bogʻmonning boshi osmonga yetdi. Bogʻmon hozir shodlikdan oʻzini qoʻygani joy topolmayapti. Halitdan boʻlgʻusi kuyovning shiringina siltovini totdi. Ulbozorga yana nima kerak? Otasining ogʻzi-burni qon boʻlib qolganda yaxshiroq boʻlarmidi? Oʻshanda ham xuddi shunaqa, koʻzini yumib yotaverarmidi?! Undan koʻra, er-xotin boʻlib olib, keyin Bogʻmonni ikkovlashib, Barlosning oʻrtasiga sudrab olib chiqib, urganlarida yaxshiroq boʻlarmidi! Oʻl bu kuningdan! Eshshak!! Axmoq! Hayvon!!! Endi Bogʻmon qanday bosh koʻtarib yuradi?! Bogʻmon shasht bilan Ulbozorning ustidagi koʻrpasini yulib otdi. Ulbozor asta koʻzini ochdi. Qovoqlarini ishqaladi, endi uygʻonayotgan kishidek, hayron boʻlib savolomuz otasiga tikildi. – Agar Bogʻmon hozir yaxshilab tikilganda qizining koʻzlaridagi qoʻrquv alomatlarini payqagan, bir zumda uni ayblariga iqror qilgan boʻlardi. Ammo Bogʻmon bunday qilolmadi. Butun umr birovning koʻziga tik qaramagan bir bechora notavon edi u. Hozir esa oʻz fojiasi bilan band edi. Oilasi boshiga tushgan bu falokat uni butkul gangitib qoʻygan edi. – Qizining bezbetligidan Bogʻmonning yana shashti tushdi, yigʻlagisi keldi, ammo zoʻrgʻa oʻzini toʻxtatib qoldi. Birdan oʻsha yigitni esladi. Kim oʻzi u? Tufli esiga kelib, shoshilgancha koʻchaga chiqdi. Boyagi tuflilar oʻzi qoldirgan joyda yotardi. Bogʻmon ularga yopishdi. – Mana! Mana, Bogʻmonni sharmandalikdan xalos qiladigan narsa! U yigit endi qochib qutula olmaydi. Majbur, Ulbozorga uylanishga majbur! — Kimidi u?! – soʻradi Bogʻmon orqasidan chiqqan Ulbozordan. Ulbozor hayron boʻlgandek otasiga qaradi. — Kim edi u, deb soʻrayapman men sendan?? — Hech kim! – terslandi Ulbozor sovuqqina. — Unda bu tufli qaerdan keldi? — Bilmasam. Bogʻmon chiday olmadi. Shashti sinib, boʻshashdi. Bu yigit qizini bir balo qilgan. Oʻziga qattiq bogʻlab olganga oʻxshaydi. Qanday boʻlmasin, uni topish kerak. Hoziroq! Endi Ulbozor hech narsa aytmaydi. Urib oʻldirsang ham gap ololmaysan. Rahmatli onasi shunaqa edi. Bunda onasining fe’li bor. Tez topmasa, u yigit qochib qolishi ham mumkin. Keyin ota-onasi ham tan olmay qoʻyishi bor... Bogʻmon bunga yoʻl qoʻya olmaydi. U yigitni topadi. Ulbozorning xonasiga kiriptimi, endi biratoʻla uyiga olib ketsin. Uylansin. Toʻy-poʻyi kerak emas. Bogʻmon Ulbozorni, butun oilasini isnodga qoldirib qoʻymaydi. – Bogʻmon tuflini qoʻltigʻiga qistirib, koʻchaga yura boshlagandi, Ulbozor yoʻlini toʻsdi: — Bormang, bormang uning oldiga! Kerak emas! U meni olaman degan. Oʻzi keladi. Bogʻmon yana gʻazablana boshladi. Qizining bu harakati hamma qiligʻidan oshib tushdi. Uylanish koʻnglida bor yigit shunaqa qilib qochib yuradimi? Aqli-hushi joyidami oʻzi? Oradan bir-ikki kun oʻtsa, keyin u tan olmay qoʻyishi mumkin axir! — Bormaydigan boʻlsam,.. unda ayt: kim u? Ayni damda Ulbozorda otasini tinglaydigan ahvol yoʻq. Maqsadi: qanday qilib boʻlmasin, otasini koʻchaga chiqishdan toʻxtatish, Abulxayrni gap-soʻzdan qutultirish edi. Chunki, Abulxayr shuni talab qildi: «Otang koʻchaga chiqib, meni gap-soʻz qiladigan boʻlsa, ikki dunyodayam keyin senga uylanmayman. Otangni tinchit!» «Keyin meni olasizmi axir?!» «Otangni tinchitsang...» U yohini aniq aytmadi. Oʻldimi, olsa kerak. Axir qanday qilib qiz bolani shu ahvolda tashlab ketishi mumkin?! Oʻzi «seni sevaman!» dedi. «Bir umr birga boʻlamiz!» dedi. Abulxayr yaxshi yigit! Abulxayr Ulbozorni sevadi. Otasi esa hech narsani tushunmasdan ishni buzmoqchi. — Bormaysiz! Hech yoqqa bormaysiz! – Ulbozor otasining boʻyniga osildi. Bogʻmon battar achchiqlandi. Ulbozorni silkib oʻzidan ajratdi: «Kim u? Kim deb soʻrayapman men sendan??» - Bogʻmon shapaloqlab qoʻyib yubordi Ulbozorni. Keyin alam bilan yana yoʻlga chiqayotgandi, Ulbozor yana yoʻlini toʻsdi. Bogʻmon yana boʻshashdi: — Ayt qizim, jon qizim, kim u? – Bogʻmonning iltijoli koʻzlari yoshlandi. — Bormaysiz! Abulxayrning oldiga bormaysiz! U menga uylanmoqchi. Otangni tinchitsang uylanaman, dedi. Bogʻmon garangsib oʻtirib qoldi. Hali qizi Abulxayrga ilashib qoldimi. Olaman emish. Asli uning otasi yolgʻonchi-ku! Oʻshaning gapiga ishonib yuriptimi. Ulbozor yana allanimalar der, ammo endi Bogʻmonning qulogʻiga gap kirmasdi. Bogʻmon Abulxayrniyam, uning otasiniyam avvaldan yoqtirmas, ammo boʻlar ish boʻlgan, endi borib «qizimni olasan», deyishdan boshqa chorasi qolmagandi. Otasining nega yer bilan bitta boʻlib oʻtirib qolganini Ulbozor avval tushunmadi. Keyin Abulxayrni aytib qoʻyganini angladi: «Tamom! Avval tamom boʻlmasayam endi tamom! Gapingda turmading, endi sendan kechdim, desaya Abulxayr. Deydi u! U shunaqa! Nahotki endi Abulxayrdan ajrab qoladi? – Ulbozorning tomogʻi «gʻip» boʻgʻilib, yugurgancha uyga kirib ketdi. Oʻyga botib oʻtirib qolgan Bogʻmon ancha vaqtdan keyin oʻziga kelib, javdiragancha atrofiga qaradi. Yonida yotgan tuflini oldi-da, gandiraklab, koʻchaga chiqdi. Bitta-yarimta chaqqon kelinlar molini podaga haydab chiqayotgan sahar payti boʻlib qolgan edi. * * * Abulxayr bildirmasdan uyiga kirdi. Dahlizdan eski tuflisini topib kiydi-da, Alibeklarnikiga joʻnadi. Alibek: Choʻlga boramiz, ishlaymiz. Koʻp pul topamiz», deb yurardi anchadan beri. Alibekni aul emas, aslida choʻl romantikasi, yoshlarning choʻldagi shijoati qiziqtirardi. Endi choʻlga ketaveradigan vaqt boʻldi shekilli. Faqat tezroq, Bogʻmon aka orqasidan yetib kelmasdan tezroq joʻnash kerak choʻlga. Alibekning oʻzi uyida alohida xonada yotishini yaxshi bilardi. Doim kirib-chiqib yurgani, aksariyat qalin doʻstlar bir-birinikida yotib ham yurardilar. Shu tufayli Abulxayr hech bir ikkilanishsiz toʻgʻri u yotgan xonaga kirib bordi. Alibek uxlayotgan ekan, silkib-silkib uygʻotdi. — Ha? Tinchlikmi? – soʻradi Alibek koʻzlarini ishqalab. — Ketdik. Choʻlga! — Tush-push koʻrmadingmi? Choʻlga shu vaqti shunaqa tarzda ketadimi? Abulxayrning qattiq achchigʻi chiqdi. Hozir adi-badi aytishib oʻtirishga toqati ham, vaqti ham yoʻq edi. Qanday boʻlmasin, sir oshkor boʻlgunga qadar qishloqdan chiqib ketish kerak, koʻzdan yoʻqolish kerak. Keyin... nima boʻlsa boʻlar. Anigʻi shu ediki, Abulxayr ayb ish qilgandi. Qoʻlga tushsa jazolanardi. Abulxayr shu jazodan qochib ketayotgandi. Bu jazo Bogʻmon akaning kaltagimi yoki qamoqmi, buning ahamiyati yoʻq. Qoʻlga tushmasa boʻldi. — Ketasanmi, yoʻqmi??! — Shoshmay tur, tong otsin, nonushta qilaylik. Otamdan ruxsat soʻraylik. Buncha shosh... — Yursang hozir yur, men ketyapman. Alibek kulib yubordi, uni hazillashyapti deb oʻyladi. «Unda men senga oq yoʻl tilayman», degancha chappa oʻgirilib, koʻrpasiga oʻranib oldi. — Bormaysanmi? — Yoʻq... — Odam emas ekansan! Abulxayr koʻchaga qaytib chiqdi-da, katta yoʻlga ravona boʻldi. Oʻsha yerdan toʻgʻri kelgan avtobusmi, mashinami oʻtiradi-da, Samarqandga yetib oladi. Undan toʻgʻri choʻlga oʻtadi. Yoʻl boʻylab, kecha yor-yor aytganlari esiga tushdi. Goʻyo doʻstlari birlashib: Abulxayr qochmoqda, Yor-yor, yoron-ey! deb bayt aytishayotganday. Doʻstlarining ichida Toshtemir ham borday. U hammaga Abulxayrning qochayotganini koʻrsatib, qotib-qotib kulayotganday.

Muallif: Abulqosim Mamar...