Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy]

Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy]

Yettinchi Majlis Salotini izom va avlodi vojub ul-ehtiromlari zikridakim, ba’zi yaxshi mahallarda xub bayt oʻqubturlarkim, filhaqiqat oʻzlari aytqondek xubdur va ba’zi nazm latoyifiga mashgʻul boʻlubturlarkim, ul dagʻi matlub va margʻubdur Muluk shajarlarining boʻstoni va salotin gavharlarining ummoni, xoqoni jahongiri sohibqiron, ya’ni: Temur Koʻragon(1) — agarchi nazm aytmoqqa iltifot qilmaydurlar, ammo nazm va nasrni andoq xub mahal va mavqe’da oʻqubdurlarkim, aningdek bir bayt oʻqugʻoni ming yaxshi bayt aytqoncha bor. Tabarruk haysiyatidinkim, ul hazratning muborak ismi bu muxtasarda boʻlgʻay va ul latoyifdin biri bila ixtisor qushilur. Mundoq naql qilurlarknm, chun Tabrizda Mironshoh Mirzo(2) chogʻirgʻa koʻp ishtigʻol koʻrguzdi. Dimogʻi va mizoji e’tidol tariqidin inhirof topib, andin nomuloyim amr koʻp surat tuta boshladi. Samarqandda ul hazrat arzigʻa bu nav’ yetkurdilarkim, uch nadimi borkim, mufrit chogʻir ichmakka bois alardurlar. Hukm boʻldikim, tavochi miod bila chopib borib uchalasining boshin keltursun. Alardin biri Xoja Abdulqodir erdi va yana biri Mavlono Muhammad Koxin erdi va yana biri Ustod Qutb Noyi erdi. Tavochi bo-rib ikkisini yasoqqa yetqurdi. Ammo Xoja Abdulqodir qochib qalandar boʻlub, oʻzin devonaliqqa solib mulkdinmulkka mutavori yurur erdi, to ulkim, ul hazrat yana Iroq yurushi qildi. Ul mamolikda Xojaning ul holi ba’zigʻa ma’lum boʻlub, yuqori arz qildilar. Hukm boʻldikim, tutub keltursunlar. Ul hazrat taxtda erdilarkim, Xojai faqirni devonaliqqa qoʻymay, sudrab taxt ilayiga kelturdilar. Andin burunkim, siyosat hukm boʻlgʻay, chun Xojaning kamolotidin biri qur’on hifzi va qiroat ilmi erdi, filhol biyik un bila qur’on oʻqumoq bunyod qildikim, ul hazratning gʻazabi lutfqa mubaddal boʻlub, fazl va kamol ahli sori boqib, bu misra’ni ba vaqt oʻqudikim: Abdol zi biym chang bar mushaf zad(3). Andin soʻngra Xojagʻa iltifot va tarbiyatlar qilib, oʻz oliy majlisida nadim va mulozim qildi. Idrok va fahm ahli bilurkim, yillar balki qarnlarda mundoq latif soʻz voqe’ boʻlmas. To olam ahli bilgʻaylarkim, Sulton sohibqirongʻakim, majolisda paydar-pay xub abyot va yaxshi soʻzlar darmahal voqe’ boʻlur dagʻi. mavrusiydurkim, nisbatin ul jaddi buzurgvorgʻa tuzaturkim, ul birining makoni ravzai jinon va bu biri jahon mulkida jovidon boʻlsun!. Xoqoni Said Shohrux Mirzo(4) kim, avlodi vaamjod orasida sohibqiron otasining qoyim maqomi boʻldi. Ham nazmgʻa mashgʻulluq qilmas erdi, ammo xub bayt va yaxshi soʻzlar koʻp ul hazratdin ham voqe’ boʻlur erdi. Muni ham bir naql bila ixtisor qililur. Bu faqiri haqir Bobur Sulton muborak tilidin mundoq eshittimkim bir majlisda akobir sari bo-qib Shohrux Mirzodin naql qildilarkim, ustod Qivomiddin me’morgʻa bir imorat jihatidin e’tiroz qilib bir yil mulozamatdin mahrum ekondur. Yil boshida taqvim istixroj qilib bu vasila bila shoyad Mirzoning muborak dindorin koʻra olgʻaymen deb eshikka kelib, sudurni vosita qilib, oni sudur koʻrguzub taqvimin arz qilibturlar, Mirzo tabassum qilib bu baytni oʻqubdurlarkim: Tu kori zaminro naku soxti Ki, bo osmon niz pardoxti(5). Aningdek otadin mundoq oʻgʻul hech ajab emas. Abobakr Mirzo — nabira boʻlur. Bahodirlugʻi va qilichi zarbi Chigʻatoi ulusida mashhurdur. Chun tab’ida nazm choshnisi bor ermish. Hamul bahodirlugʻ tavrida bu tuyuq andin mashhurdurkim: Er kerak oʻrtansa yonsa yolina, Yora yeb yotsa otining yolina. It oʻlumi birla oʻlsa yaxshiroq, Er otonib dushmanigʻa yolina. Agarchi ba’zi alfozi turkonarohdur, ammo tajnisini yaxshi topibdur. Sulton Iskandar Sheroziy ham nabiradur. Saltanat tajammulini, derlarkim salotindin ozi oncha qilmish boʻlgʻay. Yetti yo sakkiz yilliq saltanatida goʻyoki uch ganj topibdur. Mavlono Haydar turkigoʻy, aning modihi ekandur. Bu aning masnaviysidindurkim: Himmat elidur yadi bayzo degan, Er nafasidur dami Iso degan. va Sulton Iskandarni derlarkim, tab’i nazm erdi. Va bu tuyuqni andin naql qilurlarkim: Toʻlun oygʻa nisbat ettim yorumi, Ul xijolatdin kam oʻldi yorumi. Tori moʻyungning zakotin men beray, Yo Misrki, yo Halabni yo Rumi. Burungʻi tuyuqdin bu turkonaroqdur. Xalil Sulton(6) — hazrat sulton us-salotinning voqeasidin soʻngra Samarqand taxtida saltanat qildi. Zurafo va shuaro majlisida jam’ boʻlurlar erdi. Mashhurdurkim, oʻzi she’r aytur erdi. Andoqkim, devoni ta’rifida Xoja Ismatulloh qasida aytibdur, ammo tilab topilmadi, ushbu matlaidin oʻzgakim: Ey turki pari paykarimiz, tarki jafo qil, Komi dilimiz, la’li ravonbaxsh ravo qil. Ulugʻbek Mirzo(7) — donishmand podshoh erdi. Kamolati bagʻoyat koʻp erdi. Yetti qiroat bila qur’oni majid yodida erdi. Hay’at va riyoziyni xoʻb bilur erdi. Andoqkim, zij bitidi va rasad bogʻladi va holo aning ziji oroda shoye’dur. Bovujudi bu kamolot gohi nazmgʻa mayl qilur. Bu matla’ aningdurkim: Harchand mulki husn ba zeri nigini tust, Shoʻxi makunki, chashmi badon dar kamini tust(8). Boysungʻur Mirzo(9) — xushtab’ va saxiy va ayyosh va hunarparvar podshoh erdi. Xattot va naqqosh va sozanda va goʻyandadin muncha benazir kishikim, aning tarbiyatidin orogʻa kirdi, ma’lum emaskim, hech podshoh zamonida paydo boʻlmish boʻlgʻay. Ulcha imkoni bor, olamni xushluq bila oʻtkardi. Derlarkim, bu matla' aningdurkim: Nadidam on du rux, aknun du moh ast, Vale mehrash base bar joni mo hast(10). Taxallusi budurkim: Gʻulomi roʻi u shud Boysungʻur Gʻulomi xubroʻyon podshoh ast(11). Bobur Mirzo — darveshvash va foniy sifat va karim ulaxloq kishi erdi. Himmati olida oltunning dagʻi kumushning tosh va tufrogʻcha xisobi yoʻq erdi. Tasavvuf risolalaridin «Lama’ot»(12) bila «Gulshani roz»(13)gʻa koʻp mash’uf erdi. Tab’i dagʻi nazmgʻa muloyim erdi. Bu ruboiy aningdurkim: Chun bodavu jomro baham payvasti, Medon ba yaqinki, rindi bolo dasti, Jomast shariatu, haqiqat boda Chun jom shikasti, ba yaqin badmasti(14). Agarchi turkcha nazmlar ham aytur erdikim, barchagʻa qabul erdi. Ammo u bayt ham aningdurkim: Necha yuzung koʻrub hayron oʻlayin, Ilohi, men sanga qurbon oʻlayin. Abdulatif Mirzo(15) — savdoyi mizoj va vasvasiy tab’ va devonasor kishi erdi. Mundin oʻzga dagʻi gʻarib badfe’lliqlari bor erdikim, zikridin behijobliq lozim kelur. Oʻtar dunyo maslahati uchun donishmand va podshoh otasin oʻlturdi. Har oyinakim, saltanat Shiruyagʻa vafo qilgʻoncha anga qildi. Ammo tab’i nazm erdi va she’rni obodon aytur erdi. Bu matla’ aningdurkim: Bar dilu jon sad balo az yak nazar ovard chashm, Chun biguyam shukri in, yo rab, nabinad dard chashm(16). Jahonshoh Mirzo(17) — dagʻi she’r aytur erdi. Bu maqta’ aningdurkim: Az lutfi doʻst yoft haqiqi murod dil, Be jiddu jahdi toatu be minnati amal(18). Ya’qub Mirzo(19) — turkman salotinida aningdek pisandida zotligʻ va hamida sifotligʻ yigit oz boʻlgʻay. Darveshsifat va foniyvash erdi. Bu ruboiy aningdurkim: Olamki, dar u sabot kam mebinam, Dar har tarabash hazor gʻam mebinam, Chun koʻhna rabotestki, az har tarafash Rohe ba biyoboni adam mebinam(20). Sayid Ahmad Mirzo(21) — salim tab’ va pok zehn kishi erdi. Xili mashhur nazmlari bor. Ham gʻazal, ham masnaviy, ham turkiy, ham forsiy gʻazal tavrida devoni bor. Va masnaviy tavrida «Latofatnoma» aningdur. Bu turkcha matlai yaxshi vaqe’ boʻlubturkim: Sayd etti firoqing meni murgʻi sahariydek, Qil odamiyliq, qilma nihon yuzni paridek. Bu forsiy matla’ ham aningdurkim: Maham gar pesh az in pinhon bimonad, Ajab, gar bedilonro jon bimonad(22). Sulton Ahmad Mirzo — darveshvash, yaxshi axloqlik, pisandida atvorliq, odamisheva kishidur. Ota jonibidin xushtab’liq anga mavrusiydur. Yillar Xuroson taxtida hukumat qildikim, hech kishi andin shikoyat qilmadi va ta’n etmadi. Va Sulton sohibqirongʻa ota mayobasidadur va ikki devon ixtiyori va mulku mol mushorun ilayhi va sipohi va cherik mu’tamaddun alayhi uldur va gohi nazm ham aytur. Bu bayt aningdurkim: Sen kiby shoʻxi sitamgar dunyida paydo qani, Sehr bobida koʻzungdek kofiri yagʻmo qani? Boyqaro Mirzo — bovujudi ulkim, Sulton Sohibqironning tugʻqon ogʻasi erdi. Yillar Balx (qubbat ul-islomiy)da saltanat qildi. Va lekin shikasta nafsliq va kichik koʻngulluk, tavozu’ va ta’zimliq kishi erdi va haqshunosligʻi a’lo martabada erdi. Tab’i dagʻi nazm hul’yasidin muarro emas erdi. Bu matla’ aningdurkim: Zihi tajallii husni tu dar jahon paydo, Va z-in tajallii u gashta joni mo shaydo(23). Kichik Mirzo(24) — xub tab’liq, tez idrokliq, shoʻx zehnlik, qaviy hofizaliq yigit erdi. Oz fursatda yaxshi tolibi ilm boʻldi va koʻproq ulum va funundin oʻz mutolaasi bilan vuquf hosil qildi. She’r va muammoni xub anglar erdi, balki koʻngli tilasa ayta ham olur erdi. Bovujudi bu fazoyil darveshliqlarga moyil boʻlub, Makka ziyorati sharafigʻa musharraf boʻldi. Ammo bagʻoyat mustagʻni kishi erdi. Boʻla olurkim, faqir istigʻnosi erkan boʻlgʻay. Bu ruboiy aningdurkim: Umre basaloh mesutudam xudro, Dar shevai zuhd menamudam xudro. Chun ishq omad kadom zuhdu chi saloh, Alminnatulillah, ozmudam xudro(25). Ba’zi derlarkim, bu ruboiy hazrat Maxdumiy Nuran bila tavorud(26) voqe’ boʻlubtur. Andoq dagʻi boʻlsa ulugʻ davlat turur. Sulton Badiuzzamon Mirzo(27) — husni surat va husni siyrat bila orosta va jamoli zohiriy va kamoli botiniy bila piyrosta yigitdur. Razm atvoridin otar-tutarda dilpisand va bazm asbobidin ichmak va bagʻishlamoqda bemonand. Tab’i ham nazm uslubida muloyimdur. Bu matla’ aningdurkim: Mahi man, be guli roʻyat dilam xum gashta chun lola, Jigar ham az gʻami hajrat shuda pargola-pargola(28). Bu turkiy matla’ dagʻi tarkibda xub va holatda margʻub voqe’ boʻlubturkim: Ey sabo, gar soʻrsa holim shammai ul sarvinoz, Evrulub boshigʻa men sargashtadin yetkur niyoz. Shoh Gʻarib Mirzo(29) — shoʻx tab’ligʻ va mutasarrif zehnlik va nozuk taxayyulluq va daqiq taaqqulluq yigitdur. Nazm va nasrda naziri ma’dum va mutaxanyila va hofizada adili noma’lum. Ov va qush xotirigʻa margʻub va qurro va oʻqush koʻngliga mahbub. Bu matla’ aningdurkim: Qaysi bir gulchehra ul gulbargi xandonimcha bor, Qaysi bir shamshod qad sarvi xiromonimcha bor? Bu matla’ ham yaxshi voqe’ boʻlubturkim: Tarki mehr aylab agarchi boʻldi jonon oʻzgacha, To tirikman, qilmagʻumdur ahdi paymon oʻzgacha. Bu matlai xos xayol va gʻarib ado topibdurkim: Porso yorimgʻa may ichmak shior oʻlmish yana, Baski tortarman sabu, egnim figor oʻlmish yana. Bu forsiy matlai ham bagʻoyat oshiqona tushubturkim: Bozam baloi jon gʻami on mohpora shud, Ey voy, on marizki dardash du bora shud. Bu matlai ham bagʻoyat oshiqona va muxlisona va muassirona voqe’ boʻlubturkim: Doʻston, har gah guzar soʻi mazori man kuned, Joi takbiram duoi joni yori man kuned(30). Devon ham jam’ qilibdur. Yaxshi matla’lari bu muxtasargʻa sigʻmas, magar yana bir kitob bitilgay. Faridun Husayn Mirzo(31) — Faridun hasabliq va Husayn nasabliq. Zoti ta’zim va viqorliq va xulqi adab va hurmat shiorliq, yoy kuchida yagona va oʻq otarda zamona ahliga nishona. Toat va taqviygʻa moyil. Zikr va tilovatqa mashgʻul yigitdur. Xub tab’i va muloyim zehni bor. Bu matla’ aningdurkim: Garchi dar koʻi tu pomoli jafo gardidam, Ba xudo gar sari moʻe zi vafo gardidam(32). Bu turkcha matla’ ham aningdurkim: Ey sabo, yetkur manga sarvi ravonimdin xabar, Rahm etib bergil manga oromi jonimdin xabar. Muhammad Husayn Mirzo(33) — xaloyiq ani adolat va shijoat va saltanat oyinida koʻp ta’rif qilurlar, ammo ulcha zohir boʻldi — bagʻoyat sarkashlik va begonavashlik goʻyo zotida bor. Har taqdir bila derlarkim, bu matla’ aningdurkim va yaxshi tushubtur: Oludai gardi zi pai saydki, gashti, Gʻarqi araqe bar dili garmki, guzashti(34). Boysungʻir Mirzo(35) — tab’i diqqatliq va zehni javdatliq. Saltanat taxtida faqrpeshalik va makrumat bisotida fanoandeshalik yigitdur. Fazoyil va hunarlarga rogʻib va fazl ahli taqviyatigʻa murtakib. Nazm oyini dagʻi anga maqbul va gohi ul fikrga tab’i mashgʻul. Bu matla’ aningdurkim: Kosh dar ishqi buton devonaye boshad kase, Tarki olam karda dar vayronaye boshad kase(36). Sulton Mas’ud Mirzo(37) — ravshan zehnlik va mustahsan tab’liq va pokiza hisol va mahmud faol yigitdur. Vafo va diljoʻyluq aning shiori, saxo va darveshxoʻyluq aning atvori. Mulk ravnaq va intizomida axtari mas’ud. Nazm zeb va ziynat itmomida abnoi jinsqa maqsud. Bu turkcha matla’ aningdurkim: Yor borib jongʻa qoʻydi dogʻi furqat, ey rafiq, Koʻngluma kor etmasunmu dardi gʻurbat, ey rafiq? Sulton Ali Mirzo(38) — holo Samarqand mulkida saltanat taxtida mutamakkindur. Derlarki, tab’i nazmgʻa moyildur. Bu matla’ni andin naql qilurlarkim: Vaslida magʻrur boʻldung hajrida zor, ey koʻngul, Ne aning birla, ne onsiz, toqating bor, ey koʻngul. Yettinchi majlisniig tuganchisi Bu oliyjoh podshohlar va anjumsipoh falak dastgohlardin avvalgʻi Jamshid(39) va Faridun(40) monand ota bila farzandgʻa soʻnggʻi avlod va axfod va amjodqa falak Jamshid bila Faridungʻa ichirgandek, ayogʻi ichurdi va vujud bazmgohidin surdi va adam faromushxonasigʻa kiyurdikim, dunyoda haq taolo alarni shohi taxtgir qilgʻondek oxiratda ham muqarrabi dargoh va arshi sarir qilgʻay. Va alarning mulku taxt va saltanatin va toju sipoh va hashamatin alargʻa vorisi barhaq va mulkka horisi mutlaq, ya’nn Sulton Sohibqirongʻa musallam tutgʻay va ruhlarining sham’in ham oʻz oʻchogʻlari shu’lasi bila yorutgʻay va soyir shohzodalar dagʻi bu davlatdin bahramand va shoh inoyatidin sarbaland boʻlgʻaylar. To Temuru Shohrux degan boʻlgʻay ot Andin soʻnggi shahlar bori farxunda sifot. Ey davlatu iqbolgʻa orostai zot, Majmuicha boʻlsun sanga davroni hayot. Sakkizinchi Majlis Sulton sohibqironning latif tab’i natoyijining zebolari, husn va jamoli zikrida va sharif zehni xasoisining ra’nolari ganj va daloli sharhidakim, har qaysi zamon safhasi boʻstonida ranginligʻ va ravonligʻdin gul’uzoredur sarvqad va har birisi davron arsasi gulistonida ravonligʻ va ranglikdin sarvi ozodedur, ulxad Saltanat bahrining durri yaktosi va xilofat sipehrining xurshedi jahonorosi, saxovat havosining abri guharbori va shijoat beshasining huzabr shikori, adolat chamanining sarvi sarbalandi va muruvvat ma’danining gavhari arjumandi, koʻshish razmgohining Rustami(1) dostoni va baxshish bazmgohining Hotami(2) zamoni, fasohat ilmining nukta birla sehrsozi va balogʻat jahonining diqqat bila mu’jiza pardozi - Sulton us-salotin Abdulgʻozi Sulton Husayn Bahodirxon – Kim, mulki davomi to qiyomat boʻlsun, Zotigʻa bu mulk uzra iqomat boʻlsun, Adl ichra tariyqi istiqomat boʻlsun, Olam ahli uchun salomat boʻlsun. Bu xusravi gardunjohnikim, nasabi bobida xoma sursam yuz ming xon va xoqonni bu juzvi muxtasarda yigʻishtursa boʻlurmi? Va bu doroi anjumsipohnikim, hasabi sharhida qalam ursam yuz tuman xoqon va qoonning hamida axloqicha soʻzni bu muhaqqar avroqqa yigʻishtursa boʻlurmu? Nasabi bobida fasohatshior yaxshilar «Nasabnoma»(3) bitibdurlarkim, har safhasi Moniy korgohin xijil etar va hasabi sharhida balogʻatdisor munshilar tarixe tartib beribdurlarkim, har varaqi Chin nigoristonin munfail aylar. Har kishi ul «Nasabnoma»gʻa boqsa bilgʻaykim, xoqon va roy anga bir turk va bir hindu bandadur. Va har kim, ul tarixni mutolaa qilsa, anglagʻaykim, Jamshid va Iskandar aning ham bilganlaridin, ham qilgʻonlaridin sharmandadur. Bas chun bu muxtasarda nima ul jins soʻzlardin sugʻursa boʻlmas va alar sharhida nukta sursa boʻlmas. Va yuqorigʻi soʻz uslubi taqozoi ul qilurkim, ul hazratning latoyifi tab’idin bir necha matla’ bila bu avroqqa zeb va ziynat qilgʻay va natoyiji zehnidin bir necha bayt bila bu ajzogʻa qadru qiymat berilgay va har oshiqona matla’ bila dard ahli jonigʻa shu’lai fano yoqilgʻay va har dardmandona bayt bila ishq ahli koʻngligʻa barqi balo chaqilgʻay. Bas emdi, shuru’i maqsudqa va ruju’i matlubqa qilali-im, soʻz itnobi ul sharif tab’gʻa mujibi kalol va fasonai tuli ul latif zehngʻa boisi malol boʻlmasun. Ul hazratning xub ash’ori va margʻub abyoti bagʻoyat koʻptur va devon ham murattab boʻlubtur. Devon ibtidosidin bunyod qilildi va har gʻazaldin bir matla’ yozildi: «Alif» harfi: Manzurning xoʻyining bul’ajabligʻidakim, mehrida oshiq jon bersa, bovar qilmosligʻining besababligʻida: Ne ajoyib xoʻy erur, ey shoʻxi siyminbar, sanga — Kim, necha mehringda jon bersam emas bovar sanga. Mahbubning mufrit iltifotidin behol boʻlub bexudona ul iltifotni izhor qilur ma’nida bu matla’ gʻarib ado topibturkim: Evrulub gul boshigʻa bulbul visol oʻlgʻay anga, Gul aning boshigʻa evrulsa, ne hol oʻlgʻay anga. Gul vaqtida birov xor gʻamidin mubtalo erkanining izhori va loladek bagʻrida yuz dogʻ bila erkanining namudori: Boʻldi gul vaqti-yu men xor gʻamidin mubtalo, Hajr oʻtidin loladek bagʻrimda yuz dogʻi balo. Koʻngli nolasin vayronadagʻi choʻgʻz faryodigʻa nisbat qilibtur. Ul ma’ni sharhida bu matla’ yaxshi tushubtur: Vahki, koʻnglum nolasi hardam buzulgʻon jon aro, Goʻiyo bir choʻgʻz erur faryod etar vayron aro. Sirishki daryosidin girdobgʻa tushganin va torjismi ul girdobdin pechu tobgʻa qolgʻonin bu matla’da izhor qilurkim: To tushubturmen sirishkim bahridin girdob aro Zulfidek sargashta jismim qoldi pechu tob aro. «Be» harfi: Furqat oʻtidin jismi betob ekanin va gʻamgin koʻpgli pechu tobidin koʻzida xunob ekanin bu matla’da gʻarib nav’ ado qilur. Bu matla’ mavqufdur oʻzga abyotqa, ammo dastur bila matla’ bitildi: Furqatingda yoʻq edi jismimda jon, koʻnglumda tob Koʻzda xunob erdi-yu, gʻamgin koʻngulda iztirob. Bedilligʻidin telba koʻnglin tilay borgʻoni bu gʻazalda oxirgʻacha musalsal aytilibdur va zebo deyilibdur: Telbarab itgan koʻngulni istadim har yon borib, Togʻu daryovu biyobonlarni bir-bir axtorib. Manzur yuzi olida koʻzgu rashkidin pechu tobi va koʻnglida ul quyosh tobidin zarradek iztirobi: Zarra yangligʻ, ayb emas, koʻnglumga tushsa iztirob, Mehri ruxsorigʻa hardam chun erur koʻzgu hijob. Firoq zulmidin jonigʻa oʻt va koʻnglida tobin oʻtqa tushgan qil pechu tobigʻa tashbih qilibdur va gʻarib tashbih voqe’ boʻlubtur: Ey firoqning zulmidin jonimda oʻt, koʻnglumda tob, Oʻtqa tushgan qil kabi jismim aro ham pechu tob. Musofir yori hajridin koʻnglining xarobligʻin va ul oshubdin joni betoqat va betobligʻin xubrok vajh birla ajab yaxshi ado qilibdurkim: Bir musofir oy xayoli qildi koʻnglumni xarob, Qolmadi jonimda onsiz vahki ne toqat, ne tob. «Te» harfi: Manzur labidin obi hayotni xijl va Iso(4) oni qoshida dam urmogʻdin munfail degani obi hayotdek ravonso va Iso damidek ruhafzo tushubtur: Ey dudogʻing sharbati sharmandasi obi hayot, Nutqung ollida erur Isogʻa dam urmoq uyot. Hajri barqidin shabistonigʻa oʻt tushganining ifshosi va uchqunidin bayt ul-ehzoni kuyganining adosi ajab oʻtluq matla’ tushubturkim: Vahki, hijron barqidin tushti shabistonimgʻa-oʻt. Uchquni birla tutashti bayt ul-ehzonimgʻa oʻt. «Se» harfi: Bu harfda turk shuarosining malik ul-kalomlari she’r aytmaydurlar, balki ayta olmaydurlar, to anga ne yetgayki, bu muqobalada kishi oni keturgay yo nisbat bergay. Bu matla’ ta’rifida muncha basdur: Yor koʻyidin oʻtarda koʻrguzur bu zor maks, Soʻz desa dogʻi javobida qilur bisyor maks, «Jim» harfi: Rahmsiz yori qonin toʻkib tarahhum qilmagʻoni va mehrsiz dildori holin koʻrib tabassum qilmagʻonini aytur: Toʻkub qonim, tarahhum qilmading hech, Koʻrub holim, tabassum qilmading hech. Bu radif ham goʻyoki sharif tab’ va latif zehnning ixtiroidurkim, eshitilmaydur, bagʻoyat shirin va dilpazir va rangin voqe’ boʻlubtur: Xasta jonim za’figʻa la’li shakarboring iloj, Zor koʻnglum dardigʻa jonbaxsh guftoring iloj. «He» harfi: Bu harfqa dagʻi turkiy alfoz guharin nazm silkiga tortquvchi shuaro taarruz qilmaydurlar, hamonoki, ishkoli jihatidindur, yordin ne kelsa, oni muboh bilib, jon berurda debtur: Yordin ne kelsa oshiq bersa jon boʻlgʻay muboh, Daftari ishq ichra goʻyo buyla boʻlmish istiloh. «Xe» harfi: Bu harfda turkigoʻy shuarokim, devon tartib qilibdurlar, oʻzlarin ma’zur tutub oʻtubdurlar va bagʻoyat xub matla’durkim: Oy yuzungdek koʻrmadi bir mehr davronida charx, Balki kun tortib xijolat mehri raxshonida charx. «Dol» harfi: Ma’shuq vasli umididin muddate mustamand boʻlub ul davlat muyassar boʻlgʻondin soʻngra sihhat marazgʻa mubaddal boʻlgʻon tahririda bu ikki baytning dagʻi ma’nisi bir-biriga muvaffaq va musalsal voqe’ boʻlubtur asru va gʻarib tartib va ajib tarkib tushubtur: Muddate ishqing xayoli birla erdim mustamand, Bodai vasling bila bir dam boʻlay deb bahramand. Chun bu davlat boʻlgʻudek boʻldi muyassar, voykim, Sihhatim ul lahza tole’ za’fidin topti gazand.

Muallif: Alisher Navoiy