Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy]

Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy]
Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy]
Рисолаи Тийр Андохтан[1]
Бисмиллоҳир-Раҳмонир-Раҳим
Алҳамду лиллоҳи раббил оламин вас-салавот-уссаллам ало расулиҳи Муҳаммади ва олиҳи ажмаин[2].
«Ҳар ким тарк қилса тийрандозлиқни ўгриғондин сўнг бас тарк қилмиш бўлғай менинг суннатимни, ул мендин эмас».
Аммо хабарда андоқ келтирурким, чун Ҳазрати Одам Сафий[3] (салавоту лиллоҳи алайҳи) дунёга келгондин сўнг Худойи таоло анинг гуноҳин бағишлади. Эрса Жаброил[4] (алайҳиссалом)га амр бўлдиким, Одамға дехқончиликни ўгротгил. Жаброил (а. с.) келиб айди: – Ё Одам, Худойи таоло санга айди, андин сўнг амр қилдиким, деҳқончилиқ қилсун. Чун Одам (а с) бу пайғомни эшитти, эрса қабул қилди. Ва Жаброил (а. с.) уруғ олиб келди ва Одам (а. с.) сочти ва ерни мола қилди. Қазоға қарғалар келиб, эккан буғдойни ковлаб олиб ея бошлади. Одам (а. с.) андоқ кўруб, муножот қилиб айдиким: – Илоҳи, менинг, экканимни зоеъ қилмагил. Бас, Худойи таоло Жаброил (а. с.) дин Одами Сафийға бир ёй ва неча ўқ йиборди. Чун Одамға ўқ отмоқни ўгротти. Андин сунг буюрдиким, Одам бу ўқни қарғалар сари отгил. Бас, Одам (а. с.) отти ва хато қилди. Жаброил табассум қилиб айтди: – Яна бир ўқ отғил. Бу кезикда отган урди. Жаброил (а. с.) шодмон бўлди. Одам (а. с.) сўрдиким: – Эй Жаброил, аввал отқонимда нега табассум килдинг ва сўнг отқонимда нега шодмон булдунг? Жаброил (а. с.) айди: – Ул табассум анинг учун қилдим ва сўнг шодмон бўлдумким, агар аввалғи ўқунг қарғаларға тегса эрди фарзандларинг илгидин қиёматқача ҳеч нимарса халос бўлмағай эрди. Ва яна билгилким, ўқ отмоқ Худойи таолонинг лутфи эрур ва Одами Сафийнинг мўъжизасидур. Билгилким, ўқ отмоқлиқнинг савоби бисёрдур. Аммо андоқ баён қилоли то сизга маълум бўлғай.
Хабарда андоқ келтирурким, Пайғамбар (а.с.) ўқ отмоқнинг фазилатин бисёр этти. Эрса саҳобалар (ризвон аллоҳи таоло алайҳим ажмаин) таажжуб қилиб сўрдиларким: – Ё Расулуллоҳ, тийрандозлиқнинг савоби не миқдордур? Расулуллоҳ (с. а. в.) буюрдиким: – Агар тийрандозлиқни бийик савобин айтсам халқ касбу тижоратидин қолғайлар. Ва ўқ отмоқдин ўзга иш қилмағайлар. Аммо бир соат ўқ отмоқ савоби билан эллик йилғи тоатнинг савоби баробар турур. Ва Расул (а. с.) айдиким: – Ҳар мўъминким, нишонаға ўқ отса Худойи таоло анга беҳиштийлар савобин бергай ва агар нишонга тегса, беҳиштнинг эшикин анга очиб, ҳурни анга ақд қилғай.
Андоқ ривоят қилурким, Панғамбар (а. с.) саҳобалар бирла бир кун борур эрдилар. Саъди Ваққос[5] фарзандлариға ўқ отмоқ ўгротур эрди. Ҳазрати Пайғамбар (а. с.) замоне нишонагоҳга боқиб турдилар. Баякбор бир йигит пайдо бўлди, илгида ўқ ва ёй. Бу йигит келиб бир ўқ отти, эрса Пайғамбар (а. с.) басе шодмон бўлди. Андин сўнг саҳобалар (р. а. а.) сўрдиларким: – Ё Пайғамбари Худо, не сабабқа шодмон бўлдингиз?
Пайғамбар (а. с.) айдиларким: – Ул сабабдин шодмон бўлдум: ул йигит келур эрди – ғарқи гуноҳ эрди. Чун ўқ отти, эрса барча гуноҳларидан пок бўлди ва гуноҳлари тўкулди.
Хабарда андоқдурурким, Пайғамбар (а. с.) буюрди, ҳар ерниким, масжид қилур бўлсалар қирқ йил бурун фахр қилур эрмишким, мени масжид қиладурлар. Ва ҳар ердаким, ўқ отар бўлсалар саксон йил бурун фахр ва мубоҳот қилур эрмишким, мени нишонагоҳ қилиб, бир кун ўқ отганлар.
Амир ул-мўъминин Али[6] (карамаллоҳу важҳуҳи) гоҳо ўқ келтирур эрди, бош ва оёғларни ёланг қилиб, дуруд айтур эрди. Бир кун Саъди Ваққос ўқ отар эрдиким, Жаброил (а. с.) келди ва Ҳазрати Пайғамбар а. с.) Саъди Ваққос бирла туруб эрдилар, Пайғамбар (а. с.) айдилар: – Эй Саъди Ваққос, менинг учун бир ўқ отқил. Ва Жаброил (а. с.) айди: – Ё Расулуллоҳ, Саъди Ваққосға айтғил менинг учун ҳам бир ўқ отсун. Чун Ваққос бу икки ўқни отмоқдин сўнг Пайғамбар (а. с.) айди: Бир ўқ Худойи таолонинг номи учун отқил. Саъди Ваққос яна бир ўқ отти. Андин сўнг саҳобалар (р. а. а.) бориб, нишонагоҳдин ўқларни келтурдилар. Аммо ул ўқким, Худойи субҳонаҳу таоло оти учун отиб эрдилар, топмадилар. Жаброил (а. с.) келиб айди: – ё Муҳаммад, Худойи таоло айдиким, ул ўқни топмасунлар, анинг учунким, ул беҳиштда Саъди Ваққосқа ер олиб анда турди.
Манқулдурким, Шайх Шафиқи Балхий[7] (р. т. а.) назъ ҳолинда қўпуб ўқ-ёй келтуруб, бир неча ўқ отти, эрса ёронлари кўруб шодмон бўлдиларким, Шайхнинг аҳволи яхшидур. Шайх (қ. с.) айдиким: – Эй ёронлар, билингларким, менинг ҳолим охир бўлубтур. Аммо андоқ хаёл қилдимким, бир тоат қилайин ва ҳеч тоат бу маҳалда ўқ отмоқдин беҳрок кўрмадим. Билгилким, ўқ отмоқ савоби кўп ва масъаласи бисёрдур. Аммо мухтасар қилдук. Бо эҳтиром анжомид, ба итмом расид ин нусхаи шариф дар дасти бандаи заиф Фатхуллоҳ ал-котиб.



↑ Алишер Навоийга нисбат берилган (Қаранг: Бертельс Е. Э-Навои. М.; Л., 1948; Семенов А. А. Навоий қўлёзмалари тавсифи. Тошкент, 1940) бу ғоят кичик асар аштархонийлардан Абдулазизхон (1645 – 1680) китобхонасига мансуб бир мажмуа таркибида мавжуд, дейилади. Ушбу сатрлар муаллифининг Урфон Отажон билан ҳаммуаллифликда ёзган мақоласида рисоланинг мазмун ва моҳияти ёритилар экан, унинг Навоий қаламига мансублиги ҳақида баъзи далил ва мулоҳазалар билдирилади (Қаранг: «Тафаккур» журнали. 1995 й. 3/4-сон. 120 – 124-бетлар).

↑ Тарж. а.: Бутун олимларнинг парвардигорига ҳамду санолар бўлсин, Оллоҳнинг расули ва унинг оила аъзоларига дуои саломлар бўлсин!

↑ Одам – Оллоҳ яратган биринчи инсон. «Абулбашар» куняси, «Сафиуллоҳ» (Оллоҳнинг соф қули) лақаби. Халқда Одам Ота деб юритилади. Бу ерда Одам жаннатдан қувилгач,. Оллоҳ унга деҳқончилик қилишни, буғдой экишни буюргани ҳақида сўз кетади.

↑ Жаброил – Оллоҳ билан пайғамбар ўртасидагн воситачи, ваҳий келтирувчи тўрт фариштанинг бири. Унинг «Руҳ ул-амин» лақаби бор.

↑ Саъди Ваққос – Муҳаммад пайғамбар саҳобаларидан бири.

↑ Амир ал-мўъминин – Алн ибн Абу Толнб (661 йилда қатл қилинган). Исломда «Хулафо ар-рошидин» (тўғри йўлдан борувчи халифалар), халқ орасида «чорёрлар» деб аталувчи тўрт халифанинг тўртинчиси, Муҳаммад пайғамбарнинг куёви ва амакиваччаси. Исломдаги икки асосий оқимдан бири «шиа» (арабча «гуруҳ» демакдир)ни Али ташкил қилган. «Амир ал-мўъминин» Ҳазрат Алининг лақабидир. Навоий Ҳазрат Алининг «Наср ул-лаолий» (насрий гавҳарлар) номли асарида жамъланган ҳикматларининг ҳар бирини бир рубоийда талқин қилган (268 та) ва асарига «Назм ул-жавоҳир» (назмий-шеърлар жавҳарлар) деб ном берган. Адабиётда Али ажойиб саркарда ва жасур шахс сифатида таъриф қилинади.

↑ Шафиқи Балхий – машҳур шайхлардан. Фаридуддин Аттор Иброҳим Адҳам тариқатини олган эди, деб ёзади («Тазкират ул-авлиё», 232-6.). Шафиқи Балхий 174/790 – 791 йилда. Мовароуннаҳрда дунёдан ўтган.
Mualifning boshqa asaralari
1 Mezon ul-Avzon (Tasvirlar) 1621
2 Sab’ai Sayyor (Tasvirlar) 1233
3 Arba’in [Alisher Navoiy] 2266
4 Арбаин - 40 четверостиший [Alisher Navoiy] 3052
5 Арбаъин [Alisher Navoiy] 926
6 Афоризмы [Alisher Navoiy] 1006
7 Badoyi ul-Bidoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 6496
8 Badoyi ul-Bidoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 7216
9 Badoyi ul-Vasat (I- qism) [Alisher Navoiy] 7314
10 Badoyi ul-Vasat (II- qism) [Alisher Navoiy] 3083
11 Badoyi ul-Vasat (III- qism) [Alisher Navoiy] 2548
12 Бадойиъ ул-Бидоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1264
13 Бадойиъ ул-Бидоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1557
14 Бадойиъ ул-Васат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1137
15 Бадойиъ ул-Васат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1133
16 Бадойиъ ул-Васат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1145
17 Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy] 2109
18 Farhod va Shirin (II- qism) [Alisher Navoiy] 7303
19 Favoid ul-Kibar (I- qism) [Alisher Navoiy] 4608
20 Favoid ul-Kibar (II- qism) [Alisher Navoiy] 2097
21 Favoid ul-Kibar (III- qism) [Alisher Navoiy] 2845
22 Фавоид ул-Кибар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1215
23 Фавоид ул-Кибар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1090
24 Фавоид ул-Кибар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1000
25 Фарҳод ва Ширин (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1012
26 Фарҳод ва Ширин (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1476
27 Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] 15210
28 Hayrat ul-Abror (II- qism) [Alisher Navoiy] 2887
29 Hayrat ul-Abror (III- qism) [Alisher Navoiy] 2717
30 Holoti Pahlavon Muhammad [Alisher Navoiy] 2172
31 Holoti Sayyid Hasan Ardasher [Alisher Navoiy] 2160
32 Ҳайрат ул-Аброр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1250
33 Ҳайрат ул-Аброр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 804
34 Ҳайрат ул-Аброр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 777
35 Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад [Alisher Navoiy] 818
36 Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер [Alisher Navoiy] 979
37 Layli va Majnun (I- qism) [Alisher Navoiy] 2299
38 Layli va Majnun (II- qism) [Alisher Navoiy] 2111
39 Layli va Majnun (III- qism) [Alisher Navoiy] 5405
40 Lison ut-Tayr (I- qism) [Alisher Navoiy] 7479
41 Lison ut-Tayr (II- qism) [Alisher Navoiy] 1227
42 Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] 6312
43 Лайли ва Мажнун (I- қисм) [Alisher Navoiy] 945
44 Лайли ва Мажнун (II- қисм) [Alisher Navoiy] 922
45 Лайли ва Мажнун (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1114
46 Лисон ут-Тайр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1399
47 Лисон ут-Тайр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 931
48 Лисон ут-Тайр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 901
49 Лисон ут-Тайр (Язык птиц) [Alisher Navoiy] 1841
50 Mahbub ul-Qulub [Alisher Navoiy] 2362
51 Majolis un-Nafois (I- qism) [Alisher Navoiy] 1987
52 Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy] 2351
53 Mezon ul-Avzon [Alisher Navoiy] 3958
54 Muhokamat ul-Lugʻatayn [Alisher Navoiy] 10830
55 Munojot [Alisher Navoiy] 8399
56 Munshaot (Munojot) [Alisher Navoiy] 2153
57 Мажолис ун-Нафоис (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1109
58 Мажолис ун-Нафоис (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1004
59 Маҳбуб ул-Қулуб [Alisher Navoiy] 1060
60 Мезон ул-Авзон [Alisher Navoiy] 1147
61 Муножот [Alisher Navoiy] 1207
62 Муншаот (Муножот) [Alisher Navoiy] 1043
63 Муҳокамат ул-Луғатайн [Alisher Navoiy] 1315
64 Nasoim ul-Muhabbat (I- qism) [Alisher Navoiy] 4561
65 Nasoim ul-Muhabbat (II- qism) [Alisher Navoiy] 2141
66 Nasoim ul-Muhabbat (III- qism) [Alisher Navoiy] 2210
67 Navodir un-Nihoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 2661
68 Navodir un-Nihoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 2161
69 Navodir un-Nihoya (III- qism) [Alisher Navoiy] 1430
70 Navodir ush-Shabob (I- qism) [Alisher Navoiy] 2772
71 Navodir ush-Shabob (II- qism) [Alisher Navoiy] 2218
72 Navodir ush-Shabob (III- qism) [Alisher Navoiy] 2334
73 Nazm ul-Javohir [Alisher Navoiy] 5490
74 Наводир ун-Ниҳоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1139
75 Наводир ун-Ниҳоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1122
76 Наводир ун-Ниҳоя (III- қисм) [Alisher Navoiy] 992
77 Наводир уш-Шабоб (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1306
78 Наводир уш-Шабоб (II- қисм) [Alisher Navoiy] 926
79 Наводир уш-Шабоб (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1042
80 Назм ул-Жавоҳир [Alisher Navoiy] 910
81 Насоим ул-Муҳаббат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1436
82 Насоим ул-Муҳаббат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1293
83 Насоим ул-Муҳаббат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1216
84 Притчи [Alisher Navoiy] 1082
85 Qaro koʻzum (I- qism) [Alisher Navoiy] 3468
86 Qaro koʻzum (II- qism) [Alisher Navoiy] 3312
87 Qaro koʻzum (III- qism) [Alisher Navoiy] 2613
88 Қаро кўзум (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1119
89 Қаро кўзум (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1026
90 Қаро кўзум (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1104
91 Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy] 1417
92 Sabai Sayyor [Alisher Navoiy] 11217
93 Saddi Iskandariy (I- qism) [Alisher Navoiy] 1866
94 Saddi Iskandariy (II- qism) [Alisher Navoiy] 2286
95 Saddi Iskandariy (III- qism) [Alisher Navoiy] 3635
96 Siroj ul-Muslimin [Alisher Navoiy] 2825
97 Сабъаи Сайёр [Alisher Navoiy] 1950
98 Садди Искандарий (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1527
99 Садди Искандарий (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1160
100 Садди Искандарий (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1761
101 Сирож ул-Муслимин [Alisher Navoiy] 885
102 Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy] 3901
103 Tarixi muluki ajam [Alisher Navoiy] 3391
104 Тарихи анбиё ва ҳукамо [Alisher Navoiy] 984
105 Тарихи мулуки ажам [Alisher Navoiy] 955
106 Vaqfiya [Alisher Navoiy] 3447
107 Вақфия [Alisher Navoiy] 940
108 Xamsat ul-Mutahayyirin [Alisher Navoiy] 2743
109 Xамсат ул-Мутаҳаййирин [Alisher Navoiy] 1022
110 Gʻaroyib us-Sigʻar (I- qism) [Alisher Navoiy] 12239
111 Gʻaroyib us-Sigʻar (II- qism) [Alisher Navoiy] 3871
112 Gʻaroyib us-Sigʻar (III- qism) [Alisher Navoiy] 5109
113 Ғаройиб ус-Сиғар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1796
114 Ғаройиб ус-Сиғар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1003
115 Ғаройиб ус-Сиғар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1319
Tavsiya qilamiz
Яндекс.Метрика