Vaqfiya [Alisher Navoiy]

Vaqfiya [Alisher Navoiy]
Vaqfiya [Alisher Navoiy]
Vaqfiya
Bismillohir-Rahmonir-Rahim
Ulum haqoyiqi, balki haqoyiq ulumining fasih kalomlik va sahih hadislik mudarrislari kashshof tab’, mutoleidin maoniy tavoleini bayon lavome’i bila rub’i maskun ma’murasining murabba’ hujralaridagʻi mavzun adoligʻ va matbu’ alqoligʻ talabasining zamirlari mushkulotigʻa va xayollari misbohigʻa izoh qila olmoqliklarining boisi ul boʻla olgʻaykim, hidoyatoro avroqlari bidoyatin va diroyatoso saboqlari nixoyatin ul olam kimyoi hamdi va javohir shukri bila mulaxxas va munavvar qilurlarkim, odamni «Salotulloxi alayhi va laqad karramno bani odam»(1) ikromi bila mukarram qilib va ilmi adam ul-asmo’ tashrifi birla musharraf etib, malakut olamnning muqarnas tokliq va muqaddas ravoqlik madrasasida karrubiylar(2) ifoda va istifodasi uchun ijlos qildi. «Subxonaka lo a’lamin lino illo mo allamatina innaka anta-l-alim ul hakimi»(3).
Nazm:


Anga hamdkim ilmlari tayb erur
Va shul ilm ila olam ul-gʻayb erur.
Alimiki, bir zarra ilmida fosh
Bidoyat spehrida yuz ming quyosh.
Hakimeki, bir qatrai xikmati
Tuzatti muhitu falak hay’ati.
Va boʻstoni faslida koʻygʻach koʻngul
Oʻzin tifla maktab koʻrib aqli kull.
Shabistoni ilmida jinnu malak
Oʻchub gungu lol, uylakim shabparak.
Na umme-ki, surgach sharaf xomasi,
Qilib oni kavnayi allomasi
Ne olimki, ilmigʻa magʻrur etib
Qabul ahlidin oni mahjur etib.
Jahon madrusin toʻrt toq aylabon
Anga koʻkni toʻqquz ravoq aylabon.
Toshida moʻxandis Zuhal paykari
Ichida mudarris boʻlub Mushtariy.
Taoli-lilloh ud qodiri zuljalol
Ki, ham lam yazal keldi ham lo yazal.
Ayon ulcha mavjudu ma’dum anga
Azal to abad ilmi ma’lum anga
«Jalli subhanahu va azumu sha’nuhu va ilayhi gʻayrihu»(4) funun daqoyiki, balki daqoyiq fununining mutavvil maoniy ayonliq va muxtasar bayonliq muhaddislari nihodi zehn badri mashorikidin ahodis masobihini ifoda shamoyili bila sipehr madrasasining toqi ostidagʻi va har xonaqohi suffasi ustidagi «Utubul ilma va lav bachinni»(5) amri bilan sa’y qadamin talab bodiyasigʻa qoʻyub, umid ajzosin faqr juzvdonigʻa solib, tajarrud kutubin tahammul orasigʻa koʻtarib har kun bir manzil va har oy bir shahr marohilin qat’ qilgʻan mubtadiylar, «Al ulamou varasatu al-anbiyo»(6) oliy marotibi umidi bila mashaqqat tunlari aftoda tirsaklarin falokat boʻryosigʻa qoʻyib, sabr qoʻllarin shikastaliq engagiga sutun etib, za’f dimogʻin savdo chirogʻi dudi bila mushavvash etib, jahl koʻzin amal varaqlariga yitqan muntahiylar tafhim va ta’limigʻa muvaffaq boʻlur uchun sabab bu boʻlgʻaykim, balogʻat javohiri bila murassa’ lugʻotlarin va fasohat zavohiri bila mukallal nukotlarin ul mahbub oqibat Mahmud(7) na’ti bila muzayyan va mujallo qilurlarkim, uluvvi darajotdin «Ulamou ummatiy k-anbiyo bani Isroila»(8) taronasi bila tarannum tuzdi va samuvvi rif’atdin «fazlu olimi alal obidi k-afzalu alo adnokum»(9) fasonasi bila takallum koʻrguzdi.
Nazm:


Liy ma’a Ollohning sarfarozi,
Qoba qavsayn mahrami rozi(10).
Taxti ostida farshi u adno
Toji ustida durrimo avho.
Sochi tobida laylat ul-me’roj
Shomi me’roji charx boshigʻa toj.
Ul shahi jin, ins xayli aning
Balki kavnayn oʻlub tufayli aning.
Qaysi til birla, yo baniy ulloh,
Seni ta’rif etay mene gumroh
Madhi zotingda haq debon lavlok
Lam yakun zolika-l-ulluvvi sivok
Ham magar ushbu tavr xiyla bila,
Madhi zotingni der vasila bila.
Ayta ham olmasam sifotingni,
Qilgʻamen zikr tilgʻa otingni.
To najotimgʻa ul madad boʻlgʻay,
Ne madadkim, ulugʻ pisand boʻlgʻay.
Yorab, ul hodiyi sabul haqqi,
Yorab, ul xotami rasul haqqi.
Kim seni zoru bebizoatni
Oʻrtagʻan jurm oʻtigʻa toatni.
Etma mahrum aning itoatidin
Qilma navmed aning shafoatidin.
«Va sallolohu alayxi va alo olihit tayyibiyn va ashobuh ut-tohiriyn va min tob’ihum ajmaiyn ilo yavmiddin(11).
Ammo hamdu sano vazoyifi va na’tu duo sharoitidin soʻngra jon mazraasin va koʻngul hadiqasin ulum talabigʻa vaqf etgan voqiflar hazratida va bu mazraa va hadiqa muhsulin funun kasbida sarf etgan soriflar xizmatida ma’ruz va marfu’ ulkim, azali azaldakim, mavjudot ra’nolari adam shabistonidin vujud gulistonigʻa jilvasoz boʻlmaydur erdilar va mahluqot zebolari yoʻqluq xilvatidin borluq sahrosida arbada ogʻoz qilmaydur erdilar.
Nazm:


Adam shomida yoʻqluq xilvatida
Aning uyqu masti erdi Odam
Ki, oyini hayoti kirmas erdi
Tushiga, bal anga yoʻq erdi tush ham.
Kunning xoʻtani gʻaddor sipohi tunning zangi shior cheriki shabixunidin forigʻ va shomning mushkbuy sipoh jardalari subhning moʻgʻiljabin chobuksuvori turktozidin emin, na falak binafshazorigʻa kavokib jolalari jilvasoz va na kavokib jololarigʻa quyosh oʻti haroratidin gudoz, na bulbulning gʻunchadek qonligʻ koʻnglida gul ishqi xorxoridin asar va na parvonaning oʻtlugʻ jonida sham’ shavqi sharoridin xabar.
Nazm:


Na koʻk ediyu na koʻk ichra yor, na yer uzra mulk,
Na mulk ichida diyoru na ul diyorda yor.
«Konallohu va lam yakun maahushay’an»(12). Chun Haq subhono va taoloning hikmati boligʻa va qudrat shayi’asi «Annamo amarahu izo iroda shay’an an yaqullahu kun fayakun»(13)ishorati bila jame’ mahluqotni gʻayb shodirvoni keynidin shahodat maydoni fazosigʻa surdi «kuntu kanazon maxfiyyan faajabtu an a’rafa fa xalafat ul haqqu» bashorati birla andogʻ zohir boʻldikim, bu mavjudot qobiliyati qadigʻa vujud kisvatin solmoqdin maqsud inson vujudi erdikim, «ham-martu tiynatu odama biyadiy ba arbaina sabohan»(14) bu ma’nigʻa mash’ardur. «Inna arazno al-amonata alo-s-samovati valarzi val jabola faabayna an yaxmalinaho»(15) da’viygʻa shohid, ammo nechukki vahhobligʻi taqozosi bu nav’ mavhibat va jamoliyat qildi.
Qahhorligʻi dogʻi bularning aksi muqtazo - qahr va jaloliyat boʻldi. Har oyinakim, «Hallaqul insona min tafovutin»(16) amri lozim keldi. Andogʻki, Muso salavotul-lahu alayhi-r-rahmon(17) ilkidagi quyosh oʻtrusida fir’avn tiyraligʻi zuhurgʻa keldi. Hazrati «Muhammad arabiy sallollohu alayhi vassallam»(18) ilmi aynul hayotining muqobilasida bu jahl zulmati jilva va zuhur qildi.
Ruboiy:


Dehqoni azalki, tuzdi bu turfa chaman,
Qilmadi aning barcha nabotini hasan.
Bir sari agar ekti gulu sarvu suman
Oʻzga sari tikti xasu xoshoku tikan.
Ammo korxona vasi’atidin matnu’ xaloyiq gʻoyatsiz va xalq kasiratidin muxtalif firqa nihoyatsiz va firq ixtilofidin shun’a mazohib bisyor va mazohib shun’asidin kabiha af’ol beshumor, mutasavvar uchun hikmati ilohiy va inoyati nomutanohiy jaholat zulmatigʻa tushgan gumrohlar ilayigʻa hidoyat sham’in tutub, tuz yoʻlgʻa rahnamoligʻ qilmoq uchun zalolat kuduratida qolgʻon nomasiyohlar oldigʻa inoyat mash’alin yorutib, siroti mustaqim koʻrguzmak uchun ba’zi mas’ud fotihalik saodatpayvandlar va Mahmud xotimaliq davlatmandlarning farxunda farqlarigʻa nubuvvat tojin qoʻyub, sharif egnilariga hidoyat xil’atin solib, muborak bellariga risolat kamarin bogʻlab, bu xaloyiq orasida sarafroz va moʻ’jizapardoz qildikim, «Haqqi jalli subhona»(19) ado amrin «Jannot tajarri min taxtiho l-anhori»(20) va’dasi umidi bila, navohisin «Ano jaalno fi a’nokuhum a’lolan»(21) vaydi biymi bila alargʻa irsol qilgʻonlar. Har kim taslim yuzin qabul tufrogʻiga qoʻyub, ularning amri nahyigʻa iymon kelturub, toatlarigʻa amal qilsa, «An allazina ominu va amal us-solihoti fa lahum adri gʻayri mamnunin»(22) hidoyo va niamidin barxoʻrdor boʻlgʻay va har kim shaytoni vasovis va nafsoniy havohis gʻalabasidin dalil tilamakka zalil va burhon istamakka alil boʻlsa, ular kunsdin ravshanroq moʻ’jiza bobida yadi bayzo koʻrgoʻzgaylar va yasixus sukut(23) e’jozi zuhurida oyate boʻlgʻaylar.
Bayt:


Ne oyat, ne kalomki, ahlu fazlu kamol
Erur aning kibi bir harfning adosida lol.
Andogʻki, kalimdai «faatou bi suratin min mislihi»(24) andin xabar berur va agar jahllari bemorligʻi bu nav’ shofi’ muolijalari birla shifo topsa va savdolari muddaosi bu tavr kofiy muomalalari bila kifoyat boʻlsa, biz-zarura ularning qiblai iqbol va ka’bai ammoldek risolatlari dargohigʻa boqqaylar va iltijo ilkin najot xalqasigʻa urub, maqsud eshigin qoqqaylar. Umidki, «Man qarai boban lojju va laj-ju»(25) hukmi bila yuzlarigʻa maqsud eshigi ochilgʻay va boshlarigʻa murod gavhari sochilgʻay va har kim xilqat nopokligʻidin va tiynat illatnokligʻidin bovujudi bu nav’ sodiqi rasul va sidqi rasoyil va mustaqimi sabil va rosti daloyil risolat ganji muharramlarining rozi va nubuvvat sirri hamdamlarining e’jozi abo sahbosidin sarxushroq, istibkor havosidin sarkashroq boʻlub, Rasul havoriqin sahargʻa tushursa va anbiyo moʻ’jizotin irodat birla sha’badagʻa indursa, «Ash shaqiyyu min shaqiyyun fibatni ummiyhu»(26) dalili birla dunyoda shaqovati muxallad va uqboda azobi muabbad boʻlgʻay «fa ulaika un nori -hum fiho xoliduvna»(27).
Nazm:


Xudoyki sun’ oshkor ayladi
Ki, yoʻqdin xaloyiqni bor ayladi.
Chu tiynatlarin qildi taxmir oʻzi
Yomon yaxshisi dogʻi taqdir oʻzi.
Bu bir gar savob etti, ul bir taboh
Aroda bulargʻa ne erkin gunoh?
Kim ul birni oʻrtar jaloliyati.
Bu birni sevargay jamoliyati.
Kishi buyla nogoh savol etmayin,
Savolin muvajjah xayol etmayin.
Ki, sirri ilohiy ne bilmas kishi
Kishi fahmidin tosh erur haq ishi.
Kerak buyla soʻzni xifo aylamak
Bu ma’ni bila ixtifo aylamak
Ki, tengriga chun mavj urub bahri xud
Jome’i xaloyiqgʻa berdi vujud.
Gʻazab haminon qildi, rahmat dagʻi.
Yaratti tomugʻ, dogʻi jannat dagʻi.
Gʻazab rahm uchmoq tomugʻ xilqati
Qilurdin bu erdi ikin hikmati.
Ki, qahr ila rahmat yoyib el aro
Toʻlo aylagʻay iki mehmonsaro.
Navoiy, soʻzungdin malul oʻldi el
Uzun soʻzki qoʻy, harf boshigʻa kel.
Va ayzan bo vujudi «Inna ollohu alo kulli shay’i muhit»(28)ki hech zarrai zarrotdin va hech shayyi ashyodin emaskim, Haqqi subhona bir lahza, balki bir turfat ul-ayni ularning sirri aloyinasidin voqif boʻlmagʻay. Ibrohim(29) salovot ur-rahmoni alayhining vujudi gulbunigʻa yonar oʻtni gulzor, balki gulnor qildi(30) va Yunus(31) alayhissalomning zoti gavharigʻa daryo qa’rin, balki baliq qursogʻin sadaf etti. Namrud(32)ning diloso dimogʻidin jabborlik fosid moddasi daf’igʻa pashsha nishin etitti va Od qavminipg sham’i jaholatin uchurgali, balki xirmani hayotin sovurgʻali yel xaylin tebratti. Bu nav’ adl va intikom boʻlaturgʻach bovujudi anbiyo rahnamoligʻi yana olamnizomi va xaloyiq oromi uchun oliyjoh salotin va anjumsipoh havoqinni olamda qahramon va xaloyikgʻa hukmron etti. «Atiy’u ollohu va atiy’u-r-Rasul va uluvval-l amri minkum amriy»(33), bila uluhiyat aa nubuvvat marotibidin soʻngra saltanat martabasiga tartib berdi. Har qaysi oʻz zamoni paygʻambarining dini rivoji va oʻz ahli nasibasining shar’i taqviyatida say’i tamom va ehtimom mo lo kalom koʻrguzgay ar va jihod kamarin ijtihod beligʻa bogʻlab, ud shar’ kufrasi va-ul islom fijrasi daf’igʻa kushesh qilgʻaylar va adl suyi bila mulk boʻstonigʻa nusrat bergaylar va siyosat qilichi bila kishvar harimidin fitna va oshub shaxsining boʻynin yugʻay, to soyir rioyo amnu omon maxodida muraffatul hol va qofai baroyo lutfu exson va aftonida forigʻulbol boʻlgʻaylar.
Nazm:


Alminnatu-llohi taborak va taolo(34)
Kim biza yetishti bu sifat mansabi volo.
Kim, tengrilikka ul holiqni parastish qilurbizkim, har zamon eli har nenikim, tengri dedilar misli kunas va oʻt va but va boʻzov va gʻayri barcha aning mahluqidurlar va anbiyodin ul nabi dinidadururmizkim, barcha anbiyo shariatigʻa qalam tutmagʻan ilki bila Batlon(35) raqami chekti va kitoblarigʻa nasx xati tortti. Salotindin ul sultoni sultonnishon zamonida, balki oliy ostonida qulluqgʻa mashgʻulmizkim,
Mualifning boshqa asaralari
1 Mezon ul-Avzon (Tasvirlar) 1410
2 Sab’ai Sayyor (Tasvirlar) 1063
3 Arba’in [Alisher Navoiy] 2012
4 Арбаин - 40 четверостиший [Alisher Navoiy] 2637
5 Арбаъин [Alisher Navoiy] 787
6 Афоризмы [Alisher Navoiy] 810
7 Badoyi ul-Bidoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 5373
8 Badoyi ul-Bidoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 6217
9 Badoyi ul-Vasat (I- qism) [Alisher Navoiy] 6160
10 Badoyi ul-Vasat (II- qism) [Alisher Navoiy] 2642
11 Badoyi ul-Vasat (III- qism) [Alisher Navoiy] 2088
12 Бадойиъ ул-Бидоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1064
13 Бадойиъ ул-Бидоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1394
14 Бадойиъ ул-Васат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 950
15 Бадойиъ ул-Васат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 976
16 Бадойиъ ул-Васат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 889
17 Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy] 1709
18 Farhod va Shirin (II- qism) [Alisher Navoiy] 6350
19 Favoid ul-Kibar (I- qism) [Alisher Navoiy] 3960
20 Favoid ul-Kibar (II- qism) [Alisher Navoiy] 1743
21 Favoid ul-Kibar (III- qism) [Alisher Navoiy] 2546
22 Фавоид ул-Кибар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1046
23 Фавоид ул-Кибар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 933
24 Фавоид ул-Кибар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 888
25 Фарҳод ва Ширин (I- қисм) [Alisher Navoiy] 851
26 Фарҳод ва Ширин (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1286
27 Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] 13076
28 Hayrat ul-Abror (II- qism) [Alisher Navoiy] 2361
29 Hayrat ul-Abror (III- qism) [Alisher Navoiy] 2176
30 Holoti Pahlavon Muhammad [Alisher Navoiy] 1993
31 Holoti Sayyid Hasan Ardasher [Alisher Navoiy] 1915
32 Ҳайрат ул-Аброр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1118
33 Ҳайрат ул-Аброр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 719
34 Ҳайрат ул-Аброр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 677
35 Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад [Alisher Navoiy] 686
36 Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер [Alisher Navoiy] 829
37 Layli va Majnun (I- qism) [Alisher Navoiy] 2051
38 Layli va Majnun (II- qism) [Alisher Navoiy] 1897
39 Layli va Majnun (III- qism) [Alisher Navoiy] 4802
40 Lison ut-Tayr (I- qism) [Alisher Navoiy] 6685
41 Lison ut-Tayr (II- qism) [Alisher Navoiy] 1082
42 Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] 6099
43 Лайли ва Мажнун (I- қисм) [Alisher Navoiy] 838
44 Лайли ва Мажнун (II- қисм) [Alisher Navoiy] 802
45 Лайли ва Мажнун (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1005
46 Лисон ут-Тайр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1263
47 Лисон ут-Тайр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 833
48 Лисон ут-Тайр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 807
49 Лисон ут-Тайр (Язык птиц) [Alisher Navoiy] 1608
50 Mahbub ul-Qulub [Alisher Navoiy] 2079
51 Majolis un-Nafois (I- qism) [Alisher Navoiy] 1757
52 Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy] 2160
53 Mezon ul-Avzon [Alisher Navoiy] 3711
54 Muhokamat ul-Lugʻatayn [Alisher Navoiy] 9141
55 Munojot [Alisher Navoiy] 7692
56 Munshaot (Munojot) [Alisher Navoiy] 1966
57 Мажолис ун-Нафоис (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1011
58 Мажолис ун-Нафоис (II- қисм) [Alisher Navoiy] 866
59 Маҳбуб ул-Қулуб [Alisher Navoiy] 961
60 Мезон ул-Авзон [Alisher Navoiy] 1021
61 Муножот [Alisher Navoiy] 1021
62 Муншаот (Муножот) [Alisher Navoiy] 861
63 Муҳокамат ул-Луғатайн [Alisher Navoiy] 1185
64 Nasoim ul-Muhabbat (I- qism) [Alisher Navoiy] 4126
65 Nasoim ul-Muhabbat (II- qism) [Alisher Navoiy] 1887
66 Nasoim ul-Muhabbat (III- qism) [Alisher Navoiy] 2013
67 Navodir un-Nihoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 2473
68 Navodir un-Nihoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 1902
69 Navodir un-Nihoya (III- qism) [Alisher Navoiy] 1232
70 Navodir ush-Shabob (I- qism) [Alisher Navoiy] 2522
71 Navodir ush-Shabob (II- qism) [Alisher Navoiy] 1716
72 Navodir ush-Shabob (III- qism) [Alisher Navoiy] 1920
73 Nazm ul-Javohir [Alisher Navoiy] 4978
74 Наводир ун-Ниҳоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1012
75 Наводир ун-Ниҳоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1003
76 Наводир ун-Ниҳоя (III- қисм) [Alisher Navoiy] 887
77 Наводир уш-Шабоб (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1117
78 Наводир уш-Шабоб (II- қисм) [Alisher Navoiy] 792
79 Наводир уш-Шабоб (III- қисм) [Alisher Navoiy] 914
80 Назм ул-Жавоҳир [Alisher Navoiy] 809
81 Насоим ул-Муҳаббат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1311
82 Насоим ул-Муҳаббат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1158
83 Насоим ул-Муҳаббат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1111
84 Притчи [Alisher Navoiy] 965
85 Qaro koʻzum (I- qism) [Alisher Navoiy] 2791
86 Qaro koʻzum (II- qism) [Alisher Navoiy] 2649
87 Qaro koʻzum (III- qism) [Alisher Navoiy] 2204
88 Қаро кўзум (I- қисм) [Alisher Navoiy] 998
89 Қаро кўзум (II- қисм) [Alisher Navoiy] 932
90 Қаро кўзум (III- қисм) [Alisher Navoiy] 954
91 Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy] 1296
92 Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy] 694
93 Sabai Sayyor [Alisher Navoiy] 10457
94 Saddi Iskandariy (I- qism) [Alisher Navoiy] 1585
95 Saddi Iskandariy (II- qism) [Alisher Navoiy] 1951
96 Saddi Iskandariy (III- qism) [Alisher Navoiy] 3143
97 Siroj ul-Muslimin [Alisher Navoiy] 2614
98 Сабъаи Сайёр [Alisher Navoiy] 1772
99 Садди Искандарий (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1400
100 Садди Искандарий (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1026
101 Садди Искандарий (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1609
102 Сирож ул-Муслимин [Alisher Navoiy] 806
103 Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy] 3591
104 Tarixi muluki ajam [Alisher Navoiy] 2935
105 Тарихи анбиё ва ҳукамо [Alisher Navoiy] 907
106 Тарихи мулуки ажам [Alisher Navoiy] 868
107 Вақфия [Alisher Navoiy] 834
108 Xamsat ul-Mutahayyirin [Alisher Navoiy] 2426
109 Xамсат ул-Мутаҳаййирин [Alisher Navoiy] 888
110 Gʻaroyib us-Sigʻar (I- qism) [Alisher Navoiy] 10215
111 Gʻaroyib us-Sigʻar (II- qism) [Alisher Navoiy] 3095
112 Gʻaroyib us-Sigʻar (III- qism) [Alisher Navoiy] 4447
113 Ғаройиб ус-Сиғар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1597
114 Ғаройиб ус-Сиғар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 862
115 Ғаройиб ус-Сиғар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1179
Tavsiya qilamiz
Яндекс.Метрика