Tikuvchining xatosi (hikoya) [Agata Kristi]

Tikuvchining xatosi (hikoya) [Agata Kristi]

Miss Politt eshik halqasini ushlab, asta taqillatdi. Andisha qilib bir oz kutib turdi-da, yana taqillatdi. Qoʻltigʻiga qisib olgan tugunchasi tushib ketayozdi, lekin miss Politt uni bazoʻr ushlab qoldi. Bu tugunchada missis Spenlouning kiyib koʻrish uchun tayyorlangan koʻylagi bor edi. Miss Polittning chap qoʻlida esa tikuvchilarning oʻlchagichi, ignayu toʻgʻnagʻichlar qadaladigan yostiqcha va kattakon qaychi solingan qora sumkachasi ham bor edi. Miss Politt baland boʻyli, qotmadan kelgan, qirra burunli, lablari qimtilgan va siyrak sochlari oqara boshlagan ayol edi. Bir oz kutib turgach, u yana uchinchi marotaba eshik halqasini taqillatdi. Koʻcha tomondan uyga yuzlari qizarib ketgan xushchaqchaq miss Xartnell yaqinlasharkan, qoʻngʻiroqdek ovozda miss Politt bilan: – Xayrli kun, miss Politt! – deya salomlashdi. – Xayrli kun, miss Xartnell! Kechirasiz, miss Spenlou uydamikin, mabodo, siz bilmaysizmi? – u soʻzlarni chiroyli qilib, xuddi kiborlardek talaffuz bilan past ovozda gapirdi. U yoshligida bir oqsuyak xonimning xizmatida boʻlgan edi. – Xabarim yoʻq, – javob berdi miss Xartnell. – Buyogʻi qandoq boʻldi? Missis Spenlou bilan u tiktirayotgan yangi koʻylagini kiyib koʻrishi uchun bugun soat uch yarimda uchrashishga kelishgandik. Boyadan beri uch marta eshik qoqdim, lekin hech kim javob bermayapti. Balki missis Spenlou qayergadir ketib, koʻylagi esidan ham chiqib ketganmikin? Qiziq, lekin u koʻylagini indinga tayyor boʻlishini juda ham istayotgandi. Miss Xartnell oʻz eshigini ochgach, miss Polittga yaqin keldi-da: – Gledis ham javob bermayaptimi? – deya soʻradi.– Aytgancha, bugun payshanba-ku, uning dam olish kuni! Balki, missis Spenlou uxlab qolgandir? Siz eshikni juda sekin taqillatgan boʻlsangiz kerak-da. U eshik halqasini ushlab bir necha marta shunaqangi qattiq taqillatdiki, quloqni teshib yuborayozdi. Bu ham yetmaganday, oyogʻi bilan ham eshikni bir necha marta tepib, baland ovozda: – Hoy! Uyda odam bormi? – deb baqirdi. – Hech kim javob bermadi, – dedi hayron boʻlgan miss Politt. – Menimcha, miss Spenlou koʻylagi haqiqatdan ham esidan chiqib, biror yoqqa ketgan boʻlsa kerak. Keyin yana bir kirib oʻtarman, – deya u asta koʻcha eshik tomon yura boshladi. – Boʻlmagan gap! – uning gapini boʻldi miss Xartnell.– U hech qayoqqa ketmagan. U holda men uni yoʻlda uchratgan boʻlardim. Hozir koʻramiz: bu yerda birorta tirik jon bormi oʻzi. U odati boʻyicha hazillashayotganini bildirish uchun xushchaqchaqlik bilan kulib qoʻydi-da, oldidagi deraza oynasidan ichkariga koʻz tashladi va shu bir qarashning oʻzidayoq uyda hech bir tirik jon yoʻqligiga amin boʻldi va buning aksi – kamin oldidagi gilamchada missis Spenlou yotganiga koʻzi tushdi – u jonsiz edi. – Lekin, – keyinchalik gapirib yurdi miss Xartnell, – men oʻzimni yoʻqotib qoʻymadim. Ammo anavi qiltiriq Politt esa shunaqangi qoʻrqib ketdiki, hatto nima qilishni ham bilmay qoldi. «Shovqin solmang! – dedim men unga.– Siz shu yerda kutib turing, men borib politsiyani chaqirib kelaman». U esa bir oʻzi qolishga qoʻrqishini aytib, nimalardir deb mingʻirladi, men boʻlsam unga quloq ham solib oʻtirmadim. Bunday odamlar bilan qattiqroq gaplashish kerak. Men hali ketishga ham ulgurmagandim, koʻcha boshida mister Spenlou koʻrinib qoldi. – Hikoyasining shu yeriga kelganda miss Xartnell uni hayajon bilan tinglayotganlar: «Voy, xudo! Xoʻsh, u nima qildi?» deb soʻrashlarini kutib, bir oz jim turdi-da, yana davom etdi: – Toʻgʻrisini aytsam, u menga boshidanoq shubhali tuyuldi. U juda xotirjam, bilasizmi, haddan tashqari xotirjam edi. Xuddi hech narsa boʻlmagandek. Nima desangiz deng-u, lekin bu gʻayritabiiy edi. Hamma uning bu fikriga qoʻshildi. Politsiya ham shu fikrda edi. Keyinchalik, missis Spenlouning eridan koʻra ancha boyroq ekanligi va vasiyatnomaga koʻra uning hamma pullari eriga oʻtishi ma’lum boʻlgach, bu shubha yana ham mustahkamlandi. Jinoyat ma’lum boʻlgandan soʻng oradan yarim soat oʻtgach, politsiya miss Marpl bilan uchrashdi. Unikiga mahalliy konstebel mister Polk kirib keldi. Uning qoʻlida yondaftari bor edi va u ma’noli qilib yondaftariga urib qoʻydi. – Xonim, bir-ikkita savolimga javob bersangiz, degandim. – Missis Spenlouning oʻldirilishi bilan bogʻliq emasmi? – Kechirasiz, siz buni qayerdan bilasiz?– hayron boʻldi Polk. – Baliqlar orqali, – dedi miss Marpl. Konstebel uning bu javobidan baliq doʻkonchasida tarqatuvchi boʻlib ishlaydigan bolakayning yangilikni hammaga tarqatishga ulgurganiga amin boʻldi. Uning suhbatdoshi missis Spenlouning oʻz xonasida yotganligini, uni, ma’lum boʻlishicha, balki ingichka kamar bilan boʻgʻib oʻldirishganini, lekin jinoyat sodir boʻlgan joyda hech narsa topilmaganini va yana boshqa narsalar haqida allaqachon bilishga ulgurgandi. Konstebel bu «ona suti ogʻzidan ketmagan Fred»- dan achchigʻi chiqa boshlagan edi, miss Marpl uning gapini boʻldi: – Men yoqangizda toʻgʻnagʻich koʻryapman-a. Konstebel hayratlanib oʻz mundiriga qarab qoʻydi. – E-ha... bilasizmi, bu haqda nima deyishadi? Toʻgʻnagʻich topib olish – bu baxt topib olish degani. – Umid qilamanki, shu safar bu gap toʻgʻri chiqadi. Endi ayting-chi, mendan nimani bilmoqchi edingiz? Polk yoʻtalib qoʻydi va jiddiy tortib, yondaftariga qaradi. – Menda marhumaning eri boʻlmish mister Artur Spenlouning koʻrsatmalari bor. Uning ta’kidlashicha, siz soat ikki yarimlarda qoʻngʻiroq qilib, undan soat uchdan chorak oʻtganda bir maslahatli ish bilan siznikiga kirib oʻtishini soʻragansiz. Men, rostdan ham shunday gap boʻlgan-boʻlmaganini sizdan aniqlab olmoqchi edim. – Albatta, yoʻq, – dedi miss Marpl. – Ya’ni, siz soat ikki yarimda mister Spenlouga qoʻngʻiroq qilmagansiz, toʻgʻrimi? – Ikki yarimda ham, undan keyin ham qoʻngʻiroq qilmaganman. – Shunday deng... – deb qoʻydi konstebel va moʻylovining uchini burab qoʻydi. – Mister Spenlouning yana aytishicha, u uchdan oʻn daqiqa oʻtganda sizning oldingizga kelgan. Lekin u kelganda, xizmatkoringiz sizni uyda yoʻq degan. – Ha, bu rost, – dedi miss Marpl. – Men Ayollar klubida edim. – Ha... – deb qoʻydi konstebel Polk. – Serjant, nima, siz mister Spenloudan shubhalanyapsizmi? – Hozirgi sharoitda aniq bir gap aytish qiyin, lekin nazarimda, ismini aniq aytolmayman-u, kimdir mendan koʻra ayyorlik qilmoqchi. – Va siz bu «kimdir»ni mister Spenlou deb oʻylayapsiz, shundaymi? – dedi miss Marpl. Mister Spenlou unga yoqardi. Jikkakkina, qotmadan kelgan, bir oz toʻporiroq boʻlsa-da, haqiqiy insonning timsoli edi. Undagi boshqalarga gʻalati tuyulgan yagona narsa – uning qishloqda yashashni istashi edi. Unga tegishli har bir narsada uning oldingi hayoti shaharda oʻtganligi bilinib turardi. Kunlardan bir kuni u miss Marplga oʻzining qishloqqa kelib qolish tarixini soʻzlab berdi: « Men umr boʻyi qishloqda yashashni, oʻzimning bogʻim boʻlishini orzu qilib yashardim. Men har doim gullarni juda sevganman. Menga turmushga chiqqunga qadar xotinimning hatto oʻz gul doʻkoni ham boʻlgan. Men u bilan oʻsha yerda tanishganman». Bu gaplarda uning nozik his-tuygʻulari sezilib turardi. Va bogʻdorchilikdan u hech vaqoni tushunmasa-da, koʻz oldiga ancha yosh va kelishgan mister Spenlouni keltirish mumkin edi. U urugʻlar, ekin-tikin va boshqalar toʻgʻrisida hech narsa tushunmasdi. Unga yoqadigan narsa faqat anvoyi hidlar ufurib turgan gullarga toʻla bogʻi bor uy edi, xolos. U miss Marpldan berilib maslahatlar soʻrar va eshitganlarining barini – bittasini ham qoldirmay, hammasini yondaftariga yozib borardi. Mister Spenlou birov tanib birov tanimaydigan kamtarin inson. Shuning uchun ham politsiya u bilan xotini oʻlgandan keyingina qiziqib qoldi. Politsiyaga xos sabr-toqat va qunt bilan kirishilgandan keyingina, u bechora haqida uncha-muncha ma’lumot yigʻishga erishildi va Sent-Meri-Midda hech narsani sir saqlab boʻlmaganligi sababli, tez kunda bu ma’lumotlar hammaga ma’lum boʻldi. Marhuma missis Spenlou yoshligida bir boy oilada oshpaz boʻlib ishlar edi. U bogʻbonga turmushga chiqqach, ishdan ketadi va eri bilan birga Londonda gul doʻkoni ochadi. Doʻkon yaxshigina foyda keltirib, tez kunda gurkirab ketadi, bogʻbon er esa, aksincha, tez orada kasal boʻlib vafot etadi. Uning bevasi yana ham berilib ishini davom ettiradi va biznesini ancha-muncha kengaytirishga erishadi. Soʻngra esa doʻkonini yaxshigina pulga sotib, merosga kichkina bir zargarlik korxonasini olgan, uncha yosh boʻlmagan mister Spenlouga turmushga chiqadi. Keyinchalik zavodni ham sotib, er-xotin Sent-Meri-Midga koʻchib kelishadi. Gul savdosidan tushgan pullarni missis Spenlou spiritik seanslarida ruhlardan olgan koʻrsatmalarga amal qilib, sarmoya qilar edi. U bu haqda berilib gapirib berardi. Unga duch kelgan ruhlar juda ham ustomon edilar. Missis Spenlou orttirgan sarmoyalar juda ham foydali, taajjublanarli darajada foyda keltirar edi. Bundan kelib chiqib, missis Spenlouning spiritizmga ishonchi yanayam ortadi, deb oʻylash mumkin edi. Lekin, buning aksi boʻlib chiqadi: bu noshukur ayol birdan hamma narsaning bahridan oʻtib, nafas olish mashqlarini oʻrgatuvchi qandaydir bir tezkor hind guruhining ta’siriga berilib ketadi. Lekin, Sent-Meri-Midga kelgach esa, u yana ham oʻsishda davom etadi: ingliz cherkovining ashaddiy targʻibotchisiga aylanadi. U kechasi ham, kunduzi ham kohinning uyida qolib ketar, birorta ham cherkov marosimini oʻtkazib yubormasdi. U doʻkonlarga borar, kundalik yangiliklarni muhokama qilar va hatto qarta ham oʻynardi. Bir-biriga oʻxshash sokin kunlarning birida toʻsatdan qotillik roʻy berdi. Politsiya boshligʻi polkovnik Melchett inspektor Slekni chaqirtirdi. – Bu uning erining ishi, – ishonch bilan dedi inspektor. – Bunga shonchim komil. Hatto xijolat ham boʻlmadi, xavotirlanmadi ham. Siz uni bir koʻrsangiz edi! – U hattoki oʻzini gʻamdan ado boʻlgan erga oʻxshab koʻrinishga ham urinmadimi? – Yoʻq-da. Ba’zi birovlar biror narsaga urinib koʻrishga ham qodir emaslar. U menga xotini uning jonini hiqildogʻiga keltirib yuborganga oʻxshab koʻrinayapti. Xotinining xayoli doimo biror narsa bilan band boʻlar ekan – goh yoga, goh esa bir narsa. Oxir-oqibat, eri undan qutulishga ahd qilgan. Hamma narsani ipidan-ignasigacha oʻylab chiqqan. – Unga birortasi qoʻngʻiroq qilgan-qilmaganini aniqladingizmi? – Yoʻq, aniqlay olmadim. Demak, u yolgʻon gapirgan yoki unga telefon budkasidan qoʻngʻiroq qilishgan. Bu yerda ikkita telefon budkasi bor – biri vokzalda, ikkinchisi esa pochtada. Unga pochtadan qoʻngʻiroq qilishmagan, chunki missis Bleyd u yerga kirib-chiqadigan hammani koʻrib turadi. Vokzaldan qilgan boʻlishlari mumkin. Soat ikkidan yigirma yetti daqiqa oʻtganda u yerdan poyezd oʻtadi, u yer juda sershovqin. Lekin mister Spenlou unga aynan miss Marpl qoʻngʻiroq qilganini ta’kidlayapti. – Sizga kimdir uni atayin uydan chiqishga majbur qilgandek boʻlib tuyulmayaptimi? – Siz yosh Teddi Jerardni nazarda tutyapsizmi? Men, albatta uni ham roʻyxatga tirkab qoʻydim, lekin unda missis Spenlouni oʻldirish uchun hech qanday sabab yoʻq-ku?! – Biz bu sabablarni bilmasligimiz mumkin. Uning orqasida esa yaxshigina gunohi bor: qandaydir pullarni yeb ketgan. – U albatta – ablah. Lekin oʻshanda uy egalari hali hech narsadan gumonsirashga ulgurmaslaridan, u hamma gunohlarini boʻyniga olgan. – U hozirda Oksford guruhining a’zosi, – dedi Melchett. – Ha, u toʻgʻri yoʻlga tushib oldi. Lekin men baribir u oʻshanda undan gumon qilayotganlarini bilib, oʻz aybini boʻyniga olayotgan gunohkor rolini oʻynagan, deb oʻylayman. – Siz skeptik–shuhratparastsiz, Slek, – dedi polkovnik. – Ayt-gancha, miss Marpl bilan bir gaplashib koʻrmaysizmi? U juda ham aqlli ayol. Slek butunlay boshqa narsa toʻgʻrisida gap boshladi: – Ser, men sizdan yana bir narsa toʻgʻrisida soʻramoqchi edim. Oʻlgan ayol yoshligida ser Robert Aberkrombi uyida xizmat qilgan ekan. Oʻsha paytda uning uyidan butun bir boylikka teng qimmatbaho toshlar yoʻqolgan, oʻgʻrilarni esa topisha olmagan edi. Siz nima deb oʻylaysiz, uning bunga aloqasi yoʻqmikin? Yana bu Spenlou ham tayini yoʻq, bir tiyinga qimmat zargarlardan – u olibsotar yoki shunchaki bir qallob boʻlishi mumkin. – Menimcha, bunday boʻlmasa kerak. Axir u paytda bu ayol mister Spenlouni tanimagan-ku. Men bu ishni yaxshi eslayman. Oʻsha paytlarda politsiya doiralarida bu ishga xoʻjayinning oʻgʻli Jim aralashgan, deb ham oʻylashgan edi. U bezorining juda ham koʻp qarzlari boʻlib, u oʻsha oʻgʻirlikdan soʻng hamma qarzlaridan qutulgan edi. Qariya Aberkrombi esa bu ishni bosti-bosti qilib ketishga harakat qilgandi – u politsiya bu ishga aralashishini xohlamagan edi. Miss Marpl inspektor Slekni polkovnik Melchett yuborganini bilgandan soʻng, juda ham iliq kutib oldi. – Polkovnik meni hali ham esidan chiqarmaganidan juda xursandman. – Boʻlmasam-chi! Juda ham yaxshi eslaydi. U aytdiki, agar bu yerda sizning xabaringiz yoʻq biror hodisa roʻy bergan boʻlsa, demak, bu narsani bilishga ham arzimaydi. – Polkovnik tomonidan bu juda ham katta iltifot, lekin ishoning, men qotillik haqida hech narsa bilmayman. – Hech boʻlmasa, bu haqda nimalar gapirishayotganini ayting. – Aytishga-ku aytaman-a, lekin gʻiybatchilarning boʻlar-boʻlmas gaplarini qaytarishning nima hojati bor? – Bu suhbatimiz soʻroq yoki rasmiy suhbat emas, – inspektor Slek gap ohangini oʻzgartirishga harakat qildi. – Shunchaki, bir dildan gaplashib olsak, degandim. – Demak, siz, odamlar qotillik xaqida nima deyishayotganini bilib, keyin haqiqatni aniqlamoqchisiz, shundaymi? – Ha, xuddi shunday. – Tushunarli. Bu hodisa toʻgʻrisida har xil gap-soʻzlar va tahminlar bor. Agar aytish joiz boʻlsa, odamlar ikki guruhga boʻlinishdi.Bir guruh odamlar marhumaning erini aybdor deyishayapti va bu, albatta, tabiiy. Odatda birinchi shubha erdan yoki xotindan boʻladi-ku, shunday emasmi? Bundan tashqari, bunday hodisalar odatda pulni deb sodir boʻladi, men esa mister Spenlou xotinining oʻlimidan keyin juda ham boy boʻlib ketadi, deb eshitgandim. Afsuski, bu telba dunyoda bunday taxminlar juda koʻp hollarda toʻgʻri boʻlib chiqadi. – Unga meros qolgan pullarni nazarda tutadigan boʻlsak, siz haqsiz. – Xuddi shunday. Bundan tashqari, bu ishni bajarish uning uchun unchalik qiyin boʻlmagan: xotinini boʻgʻib oʻldirib, orqa eshik orqali hovlidan menikiga kelish, mening bor-yoʻqligimni soʻrash, men unga qoʻngʻiroq qilib chaqirganimni aytish va uyiga qaytib kirish, goʻyoki xotinini uning yoʻqligida oʻldirib ketishgandek. – Agar moliyaviy sharoitni hisobga oladigan boʻlsak, – gap boshladi Slek, – ayniqsa, ularning oxirgi paytlarda bir-birlariga munosabatlari yaxshi boʻlmaganligini hisobga oladigan boʻlsak... – Boʻlmagan gap, ular bir-birlari bilan juda yaxshi edilar, – miss Marpl uning gapini boʻldi. – Agar ular xafalashib qolishgan boʻlganda, bundan hamma allaqachon xabar topgan boʻlardi: ularning xizmatkori Gledis Brent buni butun mahallaga yoyib chiqqan boʻlardi. – Xizmatkor buni bilmagan ham boʻlishi mumkin...– oʻzi ham ishonqiramay, e’tiroz bildirdi inspektor, lekin miss Marpl unga qarab kinoyali kulimsirab qoʻydi va davom etdi: – Lekin boshqa bir guruh odamlar ham borki, ular Ted Jerarddan gumon qilishyapti. U juda ham kelishgan yigit. Afsuski, bunday toifa odamlar atrofdagilarning e’tiborini haddan ortiq oʻziga tortadi, hattoki chegaradan ham chiqib ketishadi. Masalan, oʻzimizning oxirgi kapellanimizni olaylik – u hammani oʻziga rom qilib qoʻyardi. Qizlarning hammasi cherkovga borishni boshlashdi – ertalab ham, kechqurun ham. Yoshi katta ayollar esa cherkovning har xil xayriya aksiyalarida qatnasha boshladilar. Unga yana qandaydilar shippaklar ham tikib olib kelishdimi-ey... Bechora rosa xijolat boʻlardi... Toʻxtang. Men nima haqida gapirayotgandim? Aytgancha, Ted Jerard haqida edi... Uning toʻgʻrisida har xil mish-mishlar yurardi. U missis Spenlouning uyiga tez-tez kelib turardi. Missis Spenlou menga Tedning qandaydir sektaga... Oksford guruhi edi shekilli, a’zo boʻlganligini aytgandi. Bu sekta a’zolari hammasi xudoga ishongan va oʻz e’tiqodlariga sodiq boʻlgan, missis Spenlou bunga juda qiziqardi. Tedni u yerga, albatta, faqatgina diniy qarashlari olib kelganiga men ishonaman, lekin odamlarning qanaqaligini oʻzingiz yaxshi bilasiz-ku.... Koʻpchilik missis Spenlou u yigitni deb es-hushini yoʻqotib qoʻyib, unga juda katta pul qarz berganligiga ishonadi. Bundan tashqari uni oʻsha kuni vokzalda soat ikkiyu yigirma yettida keladigan poyezdda koʻrganlar ham bor. Uning uchun vagonning boshqa tomonidan tushib, yoʻlni kesib oʻtgach, devordan sakrab oʻtish, soʻng esa butalarning u tomoniga oʻtish hech ham qiyin emas edi. Agar shunday boʻlsa – u Spenloularning uyigacha koʻrinmay pusib borishi mumkin edi. Xa, aytgancha hamma missis Spenlouning kiygan kiyimidan hayratlanyapti. – Hayratlanyapti? – U koʻylakda emas, xalatda edi, – miss Marpl bir oz qizarinqiradi. – Ba’zilar bunda bir gap bor, deb oʻylashyapti, men esam bu tabiiy deb hisoblayman. – Bu sizga tabiiy tuyulayaptimi? – Hozirgi sharoitda – ha. – Miss Marpl inspektorga xotirjamlik bilan va bir oz oʻylanib javob berdi. – Demak, yana erini ayblashga qaytamiz. Sabab – rashk. – Yoʻq, yoʻq, mister Spenlou rashk nimaligini bilmaydi! Agar xotini ignalar sanchiladigan yostiqchaga birorta xatchani qadab, undan qochib ketsagina u biror narsani sezgan boʻlarmidi. – Miss Marpl Slekka tikilib qaradi va unga ayolning gaplarida qandaydir tushunarsiz shama bordek tuyuldi.– Inspektor, birorta iz topdingizmi? – Miss Marpl, bizning davrimizda qotillar iz qoldirishmaydi. – Menga esa bu aynan urfdan qolgan qotillikka oʻxshab tuyulayapti. – Siz shunday deb oʻylayapsizmi? Iltimos, tushuntirib bersangiz. – Balki sizga konstebel Polk yordam berar, – sekingina dedi miss Marpl. – Jinoyat sodir boʻlgan joyga u birinchi boʻlib borgan. Mister Spenlou bogʻdagi oʻrindiqda oʻtirar, uning koʻrinishi juda ayanchli edi. U asta shunday dedi: – Balki menga shunday tuyulgandir, lekin men bolakayning menga qarab «Hoy,sen mabodo Krippenni tanimasmiding?» deb baqirganini aniq eshitdim. Axir Krippen degani bu – oʻz xotinini oʻldirgan shaxs-ku. Va mening xayolimga: «U menga xotinimni men oʻzim oʻldirganimni aytmoqchi boʻldimi?» degan fikr keldi. Miss Marpl ehtiyotkorlik bilan qurib qolgan gul gʻunchasini qirqib tashladi: – Albatta, u xuddi shunday demoqchi boʻlgan. – Oh, xudoyim, axir yosh bolaga bu gapni kim uqtirgankin? – Tushunarli, – yoʻtalib qoʻyib dedi miss Marpl, – bola ota-onasi oʻzaro suhbatlashayotganini eshitgan boʻlsa kerak. – Siz haqiqatdan ham kimdir shunday deb hisoblaydi, deb oʻylayapsizmi? – Sent-Meri-Mid aholisining qoq yarmi shunday deb oʻylayapti. – Axir qanday qilib bunday narsa xayolga kelishi mumkin? Axir men, oʻrnak olsa boʻladigan, xotinini suyadigan er edim-ku. Baxtga qarshi, qishloq hayoti unga yoqmasdi, lekin ikkita inson har doim ham hamma narsada bir-birlariga toʻgʻri kelavermaydi-ku. Sizni ishontirib aytamanki, xotinimning oʻlimi menga juda qattiq ta’sir qildi. – Tushunaman. Lekin, meni kechirasiz-u, sizning koʻrinishingizdan bunday deb boʻlmaydi. Mister Spenlou oʻzining jikkak qaddini rostladi. – Hurmatli miss, men bir paytlar oʻz xotinidan ayrilib, koʻchada bemalol zang chalib yurgan (zang urish xitoyliklarning kundalik oʻyini shekilli) xitoy faylasufi haqida oʻqigandim. Uning oʻzini qoʻlga ola bilishi shahar aholisida katta taassurot qoldirgan edi. – Afsuski, Sent-Meri-Mid aholisi uchun xitoy falsafasi begona. – Lekin, umid qilamanki, siz meni tushunarsiz? – Men tushunaman. Mening Genri amakim doim: «Oʻz hissiyotlaringni hech qachon bildirma», deb ta’kidlardi. U ham gullarni juda sevardi. – Men gʻarb tomonda ayvoncha qurishni rejalashtirayotgandim, – zaharxandalik bilan dedi mister Spenlou. – Atirgulmi yoki glitsiniyalar bilan atrofini oʻrab.... Va yana bitta gul bor, oppoq, gulbarg-lari yoyilib turadi, afsuski, hozir nomini eslay olmayapman... Miss Marpl oʻzining uch yoshli nabira jiyani bilan gaplashadigan ohangda dedi: – Menda rasmlari bilan berilgan gullarning juda yaxshi roʻyxati bor. Koʻrib chiqasizmi? Hozir, men bir necha daqiqaga sizni yolgʻiz qoldiraman. Miss Marpl mister Spenlouni qoʻlida roʻyxat bilan yolgʻiz qoldirib, oʻz xonasiga qarab ketdi. U yerda qogʻozga qandaydir koʻylakni oʻrab, uydan chiqdi va pochta tomonga qarab jadal yoʻl oldi. Tikuvchi Politt pochta joylashgan binoning ikkinchi qavatida yashar edi. Lekin miss Marpl u yerga birdaniga kirmadi. Soat roppa-rosa ikki yarim edi, darvoza oldida Mach Benxemdan kelgan avtobus toʻxtadi. Ichkaridan pochta xodimasi koʻplab tugunlar, qutilar, xaltalar bilan – oʻzining asosiy ishidan tashqari u yana shirinliklar, arzon kitobchalar va bolalar oʻyinchoqlari bilan ham savdo qilardi, – chiqib keldi. Missis Bleyd qaytib kelgandan keyingina miss Marpl yuqoriga koʻtarildi, eshikni taqillatib, tikuvchi bilan uchrashdi va undan ushbu koʻylakni agar iloji boʻlsa zamonaviyroq qilib qayta tikib berishni soʻradi. Miss Politt harakat qilib koʻrishga va’da berdi. Politsiya boshligʻi Melchett miss Marplning tashrifidan juda xayron boʻldi. – Toʻgʻrisini aytsam, sizni bezovta qilish menga noqulay, juda ham noqulay. Polkovnik, bilaman, sizning ishingiz boshingizdan oshib yotibdi, lekin siz har doim shunday xushmuomalasizki, shuning uchun men inspektor Slek emas, sizning oldingizga kelishga qaror qildim. Toʻgʻrisini aytsam, konstebel Polkda koʻngilsizliklar boʻlishini xohlamayman. Lekin, baribir, u qotillik boʻlgan joyda hech narsaga tegishi kerak emas edi. – Polk deysizmi? Sent-Meri-Middagi konstebelmi? U nima qilib qoʻydi? – Toʻgʻnagʻichni olibdi, tushunyapsizmi? Olib, latskaniga taqib qoʻyibdi. Men oʻsha zahoti, buni Spenlouning uyidan olgan boʻlsa kerak, deb oʻyladim. – Xoʻp, mayli, shunday deb faraz qilaylik. Lekin, toʻgʻnagʻichning bunga nima aloqasi bor? Toʻgʻri, u hech narsaga tegishi kerak emasdi, lekin bu toʻgʻnagʻich ekan-ku, ayollar ishlatadigan oddiygina toʻgʻnagʻich. – Yoʻq, polkovnik, siz yanglishayapsiz. Bu boshqacha toʻgʻnagʻich, juda ham ingichka, ularni mana bunday qutichalarda sotishadi. Ulardan tikuvchilargina foydalanishadi. Melchett miss Marplga tikilgancha qarab qoldi: u endigina biror narsani tushuna boshlaganga oʻxshardi. Miss Marpl boshini qimirlatib qoʻydi: – Ha-ha, hammasi ochiq-oydin koʻrinib turibdi. Missis Spenlou xalatda edi, chunki u yangi koʻylagini kiyib koʻrishga tayyorlanib turgandi. Miss Politt unga yana biror narsani oʻlchab koʻrish kerakligini aytgan boʻlsa kerak – boʻyniga oʻlchagichni tashlagan – uchini aylantirib burashgina qolgan. Men surishtirib koʻrdim, bu unchalik qiyin emas ekan... Shundan soʻng miss Politt xotirjamgina tash-qariga chiqqan, eshikni yopgan va xuddi endigina kelgandek eshikni taqillata boshlagan. Lekin bu toʻgʻnagʻich uning missis Spenlouning uyiga allaqachon kirib, chiqqanini tasdiqlaydi. – Siz mister Spenlouga ham u qoʻngʻiroq qilgan deb oʻylaysizmi? – Albatta. U ikki yarimda pochtadan qoʻngʻiroq qilgan – bu paytda avtobus keladi va bir necha daqiqa davomida u yerda hech kim boʻlmaydi. – Lekin, nima uchun, azizim miss Marpl, nega? Axir odamlarni shunchaki, hech qanday sababsiz oʻldirishmaydi-ku? – Mening tushunishimcha, bu jinoyatning ildizi juda chuqur. Bilasizmi, mening ikkita amakivachcham boʻlardi – Entoni va Gordon. Entoni nimaga qoʻl ursa doim omadi kelardi, bechora Gordonning esa hech ishi yurishmasdi: goh poygada otining oyogʻi sinardi, goh birjada aksiyalarning, gohida yer uchastkalarining narxi tushib ketardi... Menimcha, oʻsha oʻgʻirlikda bu ikki ayolning ham qoʻli boʻlsa kerak. Xizmatkor va oshpazning. Oʻsha paytda bitta narsani oxirigacha hal qilishmagan: oshpaz ayol bogʻbonga turmushga chiqibdi, gul doʻkoni sotib olish uchun pulni ular qayerdan olishgan? Javob oddiy – bu uning oʻgʻirlikdan tushgan pullardan hissasi edi. Ha, menimcha «oʻgʻirlikdan tushgan pullar» desak juda toʻgʻri boʻladi. Shundan keyin u nimaga qoʻl ursa hamma yerda omadi chopaveradi. «Pul pulni chaqiradi», degan gap xuddi unga qarata aytilgandek. Lekin ikkinchi ayol esa juda ham omadsiz boʻlib chiqadi: oxiri borib-borib u oddiygina tikuvchi boʻlib qoladi. Ular uchrashib qolishadi. Boshida hammasi sip-silliq edi, lekin keyin bu yigitcha – Ted Jerard paydo boʻladi. Menimcha, missis Spenlou oldinlari ham vijdoni qiynalgan, axir u juda ta’sirchan va xudojoʻy boʻlgan-ku. Ted albatta missis Spenlouning «oʻz gunohlarini boʻyniga olishini, xudo oldida yuzini yorugʻ qilib olishini» talab qilib turib oladi. Bilishimcha, Ted uni koʻndirgan ham boʻlsa kerak. Lekin miss Politt esa qamoqqa tushishni hech ham istamaydi va aybini boʻyniga olishga qarshilik qilishga qaror qiladi.U har doim ham johil va nomussiz boʻlgan boʻlsa kerak. Agar vijdonli va tentak mister Spenlouni ushbu jinoyatda aybdor qilishsa, bu ayol pinagini ham buzmagan boʻlardi. –Ha, – gap boshladi polkovnik. – Buni tekshirib koʻrsak boʻladi. Miss Politt haqiqatan ham oʻsha uyda xizmatkor boʻlib ishlaganligini aniqlashimiz mumkin, lekin ... – Buning qiyin joyi yoʻq, – miss Marpl uni tinchitdi. – U hamma narsani darrov boʻyniga oladi. Va yana menda uning oʻsha oʻlchagichi bor. Men uni ... oʻgʻirlab oldim. Bilasizmi, ushbu oʻlchagich bilan uning jinoyatini isbotlash mumkin yoki mumkin emasligiga bu ayolning aqli yetmaydi. – Miss Marpl uni tinchitayotgandek jilmayib qoʻydi. – Ishonavering, hammasi silliq bitdi. Bu soʻzlarni u, polkovnik qachonlardir Sandxerstdagi harbiy akademiyaga imtihon topshirish uchun ketayotganida xolasi uni kuzatib omad tilayotganda aytgandek ohangda aytdi. Polkovnik esa oʻsha kuni imtihondan muvaffaqiyatli oʻtgan edi.

Muallif: Agata Kristi