Shohida (hikoya) [Agata Kristi]

Shohida (hikoya) [Agata Kristi]

Jinoiy ish boʻyicha jalb etilgan janob Meyxern oʻrta boʻyli, qotma, did bilan kiyinadigan oliftanamo kishi edi. U advokatlar ichida oʻziga yarasha obru-e’tiborga ega edi. Uning kulrang va har bir narsaga diqqat bilan boqadigan oʻtkir koʻzlari suhbatdoshiga uning qanchalik idrokli kishi ekanini koʻrsatib turardi. Advokat oʻz mijozlari bilan quruqqina gaplashsa-da, gap ohangida badxohlik alomati sezilmasdi. Uning bu galgi mijozi qastdan odam oʻldirishda ayblanayotgan edi. — Siz tushgan vaziyat oʻta jiddiy ekani, siz hamma narsani ochiqchasiga tan olsangizgina bu vaziyatdan chikib ketishingiz mumkinligini yana bir karra eslatib oʻtishni burchim deb bilaman. Bu xitob uning qarshisida atrofida roʻy berayotgan ishlarga befarq va lanj bir kayfiyatda oʻtirgan, oʻttiz yoshlar atrofidagi yigitga qaratilgan edi. Biroz fursat oʻtib, u ma’nosiz nigohlarini janob Meyxernga qaratdi. — Bilaman, — dedi soʻnik va umidsiz tovushda. — Siz ilgariyam ogohlantirib edingiz. Ammo... gʻaraz niyatda va shafqatsizlarcha odam oʻldirganlikda ayblanayotganimga ishonolmayapman. Meyxern faqat faktlarga ishonishga koʻnikib qolgan, unga hissiyotchanlik begona edi. U koʻzoynagini olib, shoshilmasdan har ikkala koʻzini artib chiqdi. — Ishqilib, janob Voul, bu koʻngilsizlikdan qutilib chiqishingiz uchun ancha ter toʻkishingiz kerak. Hali koʻrmaganday boʻlib ketarsiz. Biroq men sizga qarshi vajlarning salmogʻi va sizni qaysi yoʻl bilan himoya qilish qulayroq boʻlishini bilib olishim kerak. Ish u qadar chalkash emasdi va ayblanuvchiga qoʻyilgan ayb ham aniq-tiniq boʻlib, hech kimda shubha tugʻdirmasdi. Hech kimda. Biroq ayni damda janob Meyxernning oʻzida shubha tugʻildi. — Siz meni chindan aybdor sanaysizmi? — soʻradi Leonard Voul. — Xudo haqqi qasam ichaman, mening aybim yoʻq. Shunchaki qutulib chiqish mushkul boʻlgan toʻr ichiga tushib qolganman. Lekin men oʻldirganim yoʻq. Oʻldirganim yoʻq! Bunday vaziyatda hech bir kimsa oʻz aybini boʻyniga olmasdan qolmasdi. Buni janob Meyxern hammadan yaxshi biladi. Ammo bu narsani ich-ichidan tan olsa-da, bunga toʻla amin emasdi. Pirovardida, Voul chindan ham begunoh boʻlib chiqishi hech gap emasdi-da. — Barcha dalillar sizga qarshi, janob Voul. Shunday esa-da, ishonaman sizga. Xoʻsh, faktlarga qaytsak, Siz Emili French xonim bilan qanday tanishgansiz? — Oksford stritda edim. Bir keksa ayol koʻchani kesib oʻtayotgandi. U bir qancha tugunlarni koʻtarib ketayotganida, yulning yarmiga borib, ularni qoʻlidan tushirib yubordi. Ularni yigʻib olaman, deganida, shitob bilan ketayotgan avtobusning tagida qolib ketishiga oz qoldi va bir amallab piyodalar yoʻlagiga yetib oldi. Men sochilib yotgan tugunchalarni yigʻib, changni qoqib ayolning qoʻliga tutqazdim. — Siz uning hayotini qutqarib qolganman, degan da’voda emassiz-a? — Albatta yoʻq. Shunchaki odamgarchilik yuzasidan kildim bu ishni. Rost, u menga qoʻyuq minnatdorchilik bildirdi, hatto yelkamni qoqib, bunaqa olijanoblik hozirgi yoshlar uchun tanqis boʻlib qolganini ham aytib oʻtdi. Xullas, keyin men yoʻlimda davom etdim. Men u bilan bir kuni kelib qayta koʻrishib qolishimizni xayolimga ham keltirmaganman. Biroq hayot kutilmagan tasodiflarga toʻla. Kunlarning birida uni bir oshnamning uyida kechki ovqat mahali uchratib qoldim. U meni darrov tanidi va yaqindan tanishishni taklif etdi. Oti Emili French ekani va Kriklvudda yashashini oʻshanda bilganman. Picha gurunglashdik. U fikrimcha kirishimli ayol ekan Keyin u meni uyiga taklif qildi. Men imkon topsam biror kuni unikiga oʻtishimni aytdim, u esa aniq bir kunni tayinlashimni soʻradi. Men uning uyiga borgim kelmayotgan boʻlsa-da... uning taklifini rad etish noqulay va beodoblik boʻlardi... Shanbani belgilaganimizdan keyin u ketdi. Oshnalarim uning juda boy ayol ekani, kattakon bir uyda, bittagina oqsoch va sakkizta mushugi bilan yashashini aytishdi. — Demak, siz uning oʻziga toʻq ayol ekanini chindan ham u ketganidan keyin eshitdingiz? — soʻradi Meyxern. — Agar siz buni ataylab ayolning oʻzidan soʻrab olgan deb oʻylayotgan boʻlsangiz... — Voul shu tariqa alam bilan oʻzini oqlashga tirishgan paytda Meyxern uning gapini oxiriga yetkazish uchun imkon bermadi. — Men hech narsani oʻylayotganim yoʻq. Men faqat ayblov jarayonida qanday savollar paydo boʻlishini oldindan tasavvur qilyapman. Miss French koʻzdan panada, oʻta yopiq muhitda yashagan. Chetdan qaragan kishi uning badavlat ayol ekanini bilmagan boʻlardi. Eslab koʻring-chi, uning puli koʻp ekanini sizga kim birinchi boʻlib aytgandi? — Ogʻaynim Jorj Garvi. — U buni tasdiqlay oladimi? — Bilmadim. Oradan ancha vaqt oʻtdi. — Koʻryapsizmi, janob Voul. Ayblovning birinchi vazifasi sizningg pulga muhtoj yashaganingiz, marhumaning puldor ekanini bilganingizdan keyin u bilan tanishishga oshiqqaningizni isbolashdan iborat boʻladi. — Axir, aslida... — Juda koʻp narsa oʻsha ogʻayningizning xotirasiga bogʻliq. U oʻsha gurungni eslarmikin? Leonarda anchagina jim qoldi, keyin bosh chayqab sokin javob qaytardi: — Bilmadim, janob Meyxern. Bizning gapimizni koʻpchilik eshitib oʻtirgandi. Hatto kim birovi hazillashib, oʻsha boy ayolning boshini aylantirib olishimni maslahat bergandi. — Afsus, ming afsus, — Advokat oʻz qiziqishlaprini yashirib oʻtirmadi. — Ammo sizning dangal gaplaringiz menga yoqyapti. Xullas, siz miss French bilan tanishib oldingiz. Bu tanishuv birgina tashrif ila tugamadi, albatta, toʻgʻrimi? Siz Kriklvudga katnashda davom etdingiz. Qiziq, sizdek kelishgan, yosh va baquvvat yigitning oʻsha keksa xonim bilan uchrashib turish uchun vaqt topa olishi biroz shubhali. Uni sizga yana nima bogʻlab turgan boʻlishi mumkin? Leonrada Voul gap topolmay biroz chaynalib qoldi. — Toʻgʻrisi, buning sababini oʻzim ham yaxshi tushunmayman. Men unikiga birinchi marta borganimdayoq u yolgʻizlikdan bezib ketganini aytib, uning holidan tez-tez xabar olib turishimni iltimos qildi va menga boʻlgan moyilligini yashirib oʻtirmadi. Men esa uning taklifini qaytarishni oʻzimga ep koʻrmadim va tez-tez kelib turishga soʻz berdim. Axir kimningdir oʻzingga ixlosi borligini, kimgadir kerakligingni his qilish yoqimli emasmi? Janob Meyxern bu gal koʻzoynagini burnidan olib chuqur tafakkurga choʻmgan holda arta boshladi. — Sizni tushundim, desam ham boʻladi, — dedi u uzoq jimlik soʻngida. — Fikrimcha bu holat psixologik jihatdan asosga ega. Kim bilsin ayblovchilar balki boshqacha oʻylashar. Qani, davom eting-chi? Qachon Miss French ish boshqarishda yordam berishingizni soʻrab iltimos qildi? — Albatta, birinchi borgan kunimda emas. Bungacha u turli qogʻozlar bilan ishlash uning joniga tekkani haqida gapirib, koʻpgina kapital qoʻyilmalari bilan bogʻliq tashvishlardan bezovta ekanini aytgandi. Janob Meyxern Voulgina tezgina oʻtkir bir nigoh tashlab qoʻydi. — Miss Frenchning oqsochi Janet Makkenzi oʻz bekasining oʻta ziyrak ayol boʻlgani, barcha ishlarni oʻzi nazorat ostida tutib turganini ta’kidlagan. Uning bankirlari ham bu fikrni tasdiqlashadi. — U menga butunlay boshqacha gapirgandi. Janob Meyxern yana Voulga qadaldi. Hozir uning Voulga nisbatan ishonchi ortayotgan edi. U qalbida mana shu yoshgina yigitga mehr uygʻongan Miss Frenchning uni oʻz uyida tutib turishnig eng maqbul yoʻlini topganini tasavvuriga sigʻdira oldi: Ayol moliyaviy ishlarda yordam berishni yigitdan shaxsan iltimos qilgan boʻlishi juda-juda tabiiy. U yigitning koʻnglini ovlash maqsadida unga yana bir karra iltifot koʻrsatmoqchi boʻlgandir ehtimol. Balki u qanchalik badavlat ayol ekanini yigitga koʻrsatib qoʻygisi ham kelgandir. Oʻta sermulohaza va idrokli boʻlgan Emili French har bir narsani munosib baholab kelgan. Janob Meyxern Voulning hissiz yuziga termilib turib ana shularni xayol qildi. — Demak, siz miss Frenchning iltimosiga koʻra, uning ish boshqaruvchisi boʻlishga rozi boʻldingiz? — Ha. — Janob Voul. — Advokat har bir gapini chertib-chertib gapira boshladi. — Men hozir sizga oʻta jiddiy bir savol beraman va siz menga faqat toʻgʻrisini aytishingiz kerak. Moliyaviy munosabatlarda sizning ishingiz ancha ahamiyatli boʻlmagan. Marhumaning fikricha, siz faqat uning ishga aloqador boʻlmagan qogʻozlarni tartibga keltirish bilan shugʻullangansiz. Aslida bu qogʻozlarning aksariyati juda muhim va qimmatli boʻlgan. Siz ulardan biror marta shaxsiy manfaatingiz yoʻlida foydalanganmisiz? Faqat avval yaxshi oʻylab keyin javob bering. Voul bir daqiqa ham oʻylab oʻtirmadi. — Hamma ishni halol va vijdonan bajarganman. Men nima ish qilgan boʻlsam, miss Frenchning foydasini koʻzlab qilganman. — Lekin nazarimda bunaqa jiddiy ishlarda qilvirlik qilish uchun sizning fahmu farosatingiz yetadi. — Kim bilsin, — yelka qisdi Voul.— Menda uni oʻldirish uchun birorta ham asos yoʻq edi. Qolaversa, mening faqat boylik orttirish maqsadida u bilan aloqani uzmagan boʻlsam, uning oʻlimi hamma umidlarimin chippakka chiqargan boʻlardi. Advokat yana koʻzoynagini artishga tushdi — Janob Voul, nahotki, siz miss French butun boyligin sizga vasiyat qilib qoldirganidan bexabar boʻlsangiz? — Nima? Voul stuldan sapchib turarkan, janob Meyxernga hayrat ila tikilib qoldi. Meyxern esa, boyagi gapni qaytarish oʻrniga shunchaki bosh irgʻab qoʻya qoldi. — Siz bu vasiyatnoma haqida hech narsa bilmasdim, demoqchimisiz? — Ishoning, bu men uchun kutilmagan yangilik boʻldi. — Biroq, xonimning oqsochi buning aksini aytyapti. Uning gaplariga karaganda, xonim bu qarorga kelishdan ilgari gapning bir uchini oʻz joriyasiga ham chiqarib qoʻygan ekan. — Janet aldagan! U oʻta badgumon va hasadgoʻy kampir. Uni bekamning oʻzi ham yoqtirmasdi. Menga undan bir necha marta nolib gapirgan. — U sizga tuhmat qilyapti, deb oʻylayapsizmi? — Yoʻgʻ-e, unga buning nima keragi bor? — u advokatga gʻalati qarab qoʻydi. — Bilmadim. Lekin u sizdan qattiq gʻazabda. — Dahshat! Bundan chiqdi, men turli yoʻllar bilan qoʻrqitib, miss Frenchni mening foydamga vasiyatnoma yozishga majbur qilganim va uyda hech kim yoʻq paytda uni... Ertalab esa u oʻlik holda topilgan. Oʻ, parvardigor, bu ne koʻrgulik? — Uyda oʻsha kuni marhumdan boʻlak hech kim yoʻq deb oʻylagan boʻlsangiz, adashasiz, janob Voul, — deya uning gapini shart boʻldi advokat. — Esingizda boʻlsa, Janet oʻsha kuni har kungidan ertaroq uyiga ketgan — uning dam olish kuni edi. Biroq soat toʻqqiz yarimlarda orqaga qaytishga toʻgʻri kelgan. Janet yashirin yulakdan uyga kirib, tepaga koʻtarilgan va ichkaridan gʻoʻngʻir-gʻoʻngʻir ovozni eshitib qolgan. Ovozlarning biri uning bekasiga tegishli boʻlgan, ikkinchisi esa, qandaydir erkakniki ekan. — Toʻqqiz yarimda... men... — Birdan Voulning yuziga qon yugurib, koʻzlari chaqnab ketdi. — Toʻqqiz yarimda? Men ozodman endi!!! — Ozodsiz? Nimani nazarda tutyapsiz? — ajablandi janob Meyxern. — Bu vaqtda men uyda oʻtiruvdim. Xotinim buni tasdiqlashi mumkin. Taxminan, oʻnta kam toʻqqizlarda mis French bilan xayrlashib chiqqanman. Toʻqqizu yigirmalarda men kechki ovqatga oʻtirgandim. Yo rab, oʻzingga shukur! — Unda miss Frenchni kim oʻldirgan boʻlishi mumkin? — Ehtimol, bosqinchi oʻgʻrilar boʻlishi mumkin? Janetning menga adovatiga ishonib, politsiya notoʻgʻri yoʻldan bordi va vaqtni bekor oʻtkazib yubordi. — Balki, shundaydir, — dedi advokat. — Oʻzingiz oʻylab koʻring, Janob Voul. Siz soat toʻqqiz yarimda uyda boʻlganman, deyapsiz. Oqsoch esa, uyda erkak kishining ovozini eshitgan. Nahotki, miss French bosqinchi bilan gaplashib oʻtirgan boʻlsa? — Axir, men... — Voul nima deyishini bilolmay, soʻzini yoʻqotib qoʻydi. — Har holda mening bu yerda hech kanaqa aybim yoʻq. Dalilim bor. Siz darhol xotinim Romeyn bilan uchrashishingiz kerak. U mening gaplarimni tasdiqlaydi. — Albatta, — rozilashdi janob Meyxern. — Men allaqachonlar xotiningiz bilan uchrashmoqchi edim. Lekin u Londonga joʻnab ketgan ekan. Missis Voulning bugun qaytishini eshitganimdan keyin siz bilan gaplashib boʻlgach, uning yoniga borishga qaror qilgan edim. Voul qoniqish bilan bosh irgʻadi. U endi tamomila xotirjam tortib qolgandi. — Uzr, janob Voul, siz xotiningizni judayam yaxshi koʻrsangiz kerak? — Albatta. — U-chi, uyam sizni sevadimi? — O, Romeyn menga juda sadoqatli. U men uchun hamma narsaga tayyor. Voul xotini haqida juda toʻlqinlanib gapirar ekan, janob Meyxern biroz bezovtalana boshladi. Axir oʻz erini jonidan ortiq sevadigan ayolning erining foydasiga berayotgan koʻrsatmasiga kim ham ishonardi? — Toʻqqizu yigirmada uyga qaytganingizni xotiningizdan boshqa yana kimdir koʻrdimi? Masalan, xizmatkoringiz? — Bizning oqsochimiz qatnab ishlaydi. U soat yettida uyiga ketadi. — Koʻchada ham birontaga koʻzingiz tushmadimi? — Tanishlardan hech kimni koʻrmadim. Toʻgʻri, yoʻlning yarmini avtobusda bosib oʻtdim. Balki, konduktor meni eslab qolgandir? Janob Meyxern shubhali bosh chayqadi: — Xotiningizning koʻrsatmasini yana kim tasdiqlab berishi mumkin? — Hech kim. Axir shusiz ham meni oqlash mumkin emasmi? — Men ham shunga umid qilaman. Janob Meyxern oʻrnidan turayotib, Voulga qoʻl uzatdi. — Har holda men sizning aybsiz ekaningizga ishonaman va bu sudda oʻz isbotini topishiga umid qilaman. Leonardning yuziga tabassum yoyildi. — Men ham umidvorman. Axir menda haqqoniy alibi bor-ku? Janob Meyxern hech narsa demasdan xonadan chiqdi. Voullar oilasi Peddington-Grindagi kichkina, nazarnogir bir uyda turishardi. Janob Meyxern oʻsha yoqqa yoʻl oldi. Eshikni Voul "qatnab ishlaydi" deb aytgan oʻrta yashar, miqti xizmatkor ayol ochdi. — Missi Voul qaytdilarmi? — Ha, bir soat boʻldi. Lekin u kishi sizni qabul qila olarmikinlar? — Manavini koʻrsatsanigz qabul qilsa kerak, — advokat shunday deya tashrifnomasini unga uzatdi. Ayol advokatga ishonqiramay qarab turdi-da, uning qoʻlidagi qogʻoz parchasini ehtiyotkorlik bilan oldi va eshikni shundoq uning yuziga yopib, ichkari kirib ketdi. U bir necha daqikadan keyin ortiga qaytdi, bu paytda uning muomalasi ham biroz oʻzgargan edi. — Kiring, marhamat. Advokat ayolning izidan ixcham va shinam oshxonaga oʻtdi. Uning qarshisidan baland boʻyli, xushqomat va qorasoch sanam ohista odimlab kelardi. — Mister Meyxern? Adashmasam, siz erimning ishi bilan shugʻullanyapsiz, hozir uning yonidan kelyapsiz. shunaqami? Marhamat, oʻtiring. Uning yengil va sal gʻaliz talaffuzi ajnabiy ekanini koʻrsatib turardi. Janob Meyxern zimdan razm solib, ayolning oppoq va keng yelkalari, jozibali qaroqlari va qoʻllarining nozik harakatiga e’tibor berdi. Uning tashqi koʻrinishidagi har bir belgi uning gʻayriingliz ekanidan dalolat berardi. — Muhtarama Voul xonim, oʻzingizni qoʻlga oling, tushkunlikka tushmang, — deya gap boshladi advokat oʻtirayotib: ammo, ayolning yuz ifodalarida hech qanday tushkunlik alomati yoʻq edi. Aksincha u oʻzini juda erkin va xotirjam tutayotgandi. "Gʻalati ayol ekan. Shunaqa beta’sirki, gʻashing keladi" – oʻyladi Meyxern. Bu ayol bilan uchrashgan ilk daqiqada u oʻzini biroz noqulay sezgandi. Hozir uning qarshisida javobini topish oʻta mushkul boʻlgan bir jumboq turardi, goʻyo. Janob Meyxern Voul bilan kechgan suhbatning qisqacha mundarijasini bayon etdi. Ayol esa, uning gaplarini diqqat bilan, boshini irgʻab-irgʻab eshitdi. — Demak, — dedi u, advokat gaplarini tugatgach, — u soat toʻqqizu yigirmada uyiga qaytib kelganini tasdiqlashimni istaydi, shunaqami? — Axir, u rostdan ham shu payti kelmaganmidi? — Gap bundamas. mening gaplarimga ishonadilarmi, yoʻqmi, shuni bilmoqchiman. Kimdir gapimni tasdiqlaydimi? Janob Meyxern oʻzini yoʻqotib qoʻydi. Ayolning maqsadi nima oʻzi? Nega u oʻzini bunchalar loqayd tutyaptiykin? — Hech kim, — dedi advokat quruq ohangda. Bir-ikki daqiqa Romeyn sokin oʻtirdi, keyin uning lablari orasidan kinoyali tabassum sizib chiqdi. Nega iljayyapti bu oʻzi? Janob Meyxernning qalbidagi isyon yana kuchlana boshladi. — Voul xonim, sizning eringizga qanchalik sodiq ekaningizni yaxshi bilaman. — Ma’zur tuting, nima dedingiz? Bu savol boyaqish advokatni tamoman shoshirib qoʻydi va jur’atsizgina savolini qaytardi. — Bu gapni sizga uning oʻzi aytdimi? Eh, erkak zoti buncha ahmoq boʻlmasa? — deya ilkis stuldan turib ketdi ayol. Meyxernning ichidagi gumon endi haqiqatga doʻnib ulgurgan edi. — Uni koʻrgani koʻzim yoʻq! Eshityapsizmi? Nafratlanaman. Uning kanday osishlarini oʻz koʻzlarim bilan koʻrsam edi! Janob Meyxern lol boʻlib qoldi. U ayolga sekin yaqinlashdi.Uning nigohlarida, ovozida hatto nafasida ham gʻazab namoyon edi. — U oʻsha kuni kechasi 9:20 da emas, 10:20 da keldi desam, nima boʻpti? U vasiyatnoma haqida oldindan bilgani, shuning uchun u ayolni oʻldirishga qaror qilgani haqida aytib bersam-chi? Axir oʻzi menga hammasini aytib bergandi. Bularning barini sudda aytib bersam, nima qipti? Meyxernning nazarida ayolning koʻzlari oʻt chaqnatib turardi. Advokat bir amallab oʻzini tutib turdi-da, qat’iy javob qaytardi. — Siz eringizga qarshi koʻrsatma berishga jalb etilishingiz mumkin emas. Qonun shunaqa. — U mening erim emas. Shu daqiqada Meyxern hozirgina eshitgan gapini mulohaza qilishga tushdi. — Erim emas, — qaytardi u va anchagacha jim qoldi. — Men Venada aktrisa edim. Erim bor edi, hozir ham bor, faqat... jinnixonada. Koʻryapsizmi, Voul bilan bizning nikohimiz qonuniy emas. Va men bundan xursandman. — Sizdan faqat bir narsani eshitishni istardim, — janob Meyxern yana his-tuygʻulardan mosuvo advokat Meyxernga aylandi, — Siz nima sababdan oʻz e... Janob Voulga nisbatan qarshi oyoqqa turdingiz? — Bu haqda gapirishin istamayman. Bu mening sirim boʻla qolsin. Janob Meyxern yoʻtalib qoʻydi: — Suhbatni bu tarzda davom ettirishdan foyda yoʻq. Mijozim bilan yana bir bor gaplashib koʻrganimdan keyin siz bilan ham gaplashib olarmiz. Shu choq sobiq Voul xonim erkakning roʻparasiga kelib toʻxtadi va shu asnoda advokat uning shahlo oʻzlari bilan yana bir karra yaqindan toʻqnashdi. — Ochigʻini ayting. Siz bu yoqqqa kelishingizdan ilgari uning aybsiz ekaniga ishonib edingizmi? — Ha. — Sizga juda achinaman, — u yana sirli tabassum hadya qildi. — Hozir ham ishonaman unga, — dedi janob Meyxern. — Xayr. U koʻchada ketib borarkan, koʻz oʻngidan Romeynning qiyofasi ketmasdi. Gʻalati ayol. Tushunarsiz va xavfli ayol... Politsiya mahkamasida dastlabki tergov ishlari jadal borardi. Jinoiy ishning asosiy shohidlari maqtulaning joriyasi Janet Makkenzi va kelib chiqishi avstris boʻlgan Leonard Voulning xotini sanalmish Romeyn Xeylger edilar. Voul ishi sudga oshirildi. Sud boshlanishidan sal avvalroq kechki pochta orqali Meyxern bir maktub oldi. Xat iflos xatjildda, arzon qogʻozda va aji-buji harflarda oʻta savodsizlik bilan bitilgan edi. Meyxern xatning mazmun-mohiyatidan toʻla xabardor boʻlish uchun uni ikki qayta oʻqishga majbur boʻldi. Xatni ta’sirchan koʻrsatishga uringan gʻaliz jumlalar olib tashlansa, qolgan birikmalar sof inglizcha shaklga solinsa, qoʻyidagi ma’no kelib chiqardi: "Hurmatli janob! Siz anavi bechoraning ishi bilan shugʻullanayotgan boʻlsangiz kerak. Agar siz uning ajnabiy xotini haqida biror qiziqarli gap eshitishni istasangiz, bugun kechki payt Stepniga yetib keling. U yerdagi oʻn oltinchi uyda miss Mogsnning uyini soʻrang. Oʻzingiz bilan ikki yuz funt ola kelishni ham unutmang". Janob Meyxern bu gʻaroyib jumlalarni qayta-qayta oʻqib chiqdi. Avval bu xat unga oddiy bir jumboq boʻlib tuyulgan esa-da. Advokat chuqurroq fikr yuritib u bilan hazillashishmayotganini tushunib yetdi. Janob Voulning qutulib qolishi ham shu maktub egasi beradigan ma’lumotga bevosita bogʻliq. Xullas, janob Meyxern qaror qildi... U xatda koʻrsatilgan uch qavatli vayronani topish uchun chang va iflos koʻchalar, faqirlik hidi kelib turgan xaroba guzarlarni uzoq kezishga majbur boʻldi. Janob Meyxern kir latta qoplagan eshikni chertganida hech kim javob qaytarmadi. Qayta chertilgach, avval shaloplagan qadam tovushlari eshitildi, keyin eshi qiya ochilib, ichkaridan bir juft koʻz advokatga boshdan-oyoq razm sola boshladi. Keyin esa eshik tabaqasi katta ochilib, boʻsagʻada bir ayol paydo boʻldi. — Bu senmisan? — soʻradi xirilloq ovozda, — Bir oʻzingmisan? Kir tezroq. Janob Meyxern egilib, gaz chirogʻi xiragina yoritib turgan kichkina va juda iflos xonaga kirdi. Burchakda yigʻilmagan toʻshak, oʻrtada gʻichirloq stol va puturdan ketgan ikki stul turardi. Advokatning koʻzlari gʻira-shiraga koʻnikkach, u bu xarobat bekasiga diqqat bilan razm sola boshladi.U oʻrta yoshlardagi qaddi dol, nari-beri kiyingan ayol edi. Uning mavxum tusdagi, anchadan beri taroq tegmagan sochlari yelkalarida toʻzgʻib yotardi. Yuzlari to koʻzlari qadar ola-bula sharf bilan oʻrab olingan edi. Ayol janobning oshkora taajjubli nigohlariga ayol zaharxanda bilan javob qaytardi. — Nega angrayib qolding? Yuzimni yashirib olganimga hayron boʻlyapsanmi? istasang, mening mislsiz chiroyimdan bahra olishing mumkin. Faqat, koʻrib oʻzingni yoʻqotib qoʻymasang, bas. U shu gaplar bilan sharfini yechganida, uning chap yonogʻidagi qip-qizil va mudhish chandiqlarni koʻrib, advokatning hushi boshidan uchdi. — Xoʻsh, meni oʻpmoqchimisan? Yoʻq? Oʻzim ham shunaqa deb oʻylovdim. Bir paytlar men ham hurliqo edim. Yuzimdagi bu naqshi nigor qaerdan kelganini bilasanmi? Kuporosdan. Anavilar...— u shunday deya ogʻiz olib boʻlmaydigan haqoratomuz gaplarni yogʻdira ketdi. U gapirib tinchiganidan keyin ham qoʻllarining tinimsiz qaltirogʻi bosilmadi. — Bas, — dedi Meyxern uzoq davom etgan jimlikni buzib. — Bilishimcha, siz menga Lnonard Voul ishi buyicha qadaydir ma’lumot bermoqchi edingiz? Miss Mgson ayyorona koʻz qisdi: — Puli-chi, jonginam? — dedi xirillab. — ikki yuztani choʻzib qoʻysang, senga kerakli narsani qoʻlingga tutqazaman. — Masalan nimani? — Xat. Oʻsha ayolning xati. Xoʻsh, bunga nima deysan? Faqat, u mening qoʻlimga qanday tushib qolganini soʻramasang, bas. Ikki yuzni toʻlaysan — xat seniki. — Oʻn funt! Boshqa bir chaqa ham bermayman. Agar, oʻsha menga asqotadigan boʻlsa, albatta. — Nima? Bor-yoʻgʻi-ya? — Ayol yana baqirib-chaqirishga oʻtdi. — Yigirma, — dedi janob pinagini buzmay. — Bu mening oxirgi gapim.— Advokat hamyonini kavlashtirishga tushdi. — Bor pulim shu. Ayol naqd pulni koʻrib, biroz oʻzini yoʻqotib qoʻydi. Allanarsalarni gʻoʻldirab-gʻoʻldirab karavotiga yaqinlashdi va matrasni koʻtardi. — Mana, ol, jin ursin, — deya bir dasta xatni uning oldiga irgʻitdi. — Senga keraklisi eng tepada turibdi. Janob Meyxern xatlar bogʻlamini ochib, ularni birma-bir koʻzdan kechira boshladi Romeyn Xeylgerning Voulning nomiga bitilmagan ishqiy maktubini topib oldi. U boshqa xatlarga ham bir qur koʻz tashlab chikdi. Eng tepadagi xatni ikki marta oʻqib chiqdi: unda Voul xibsga olingan sana qayd etilgan edi. — Bu xat sizning qoʻlingizga qanday tushib qoldi? — Bu xat xali hammasi emas. Oʻsha oqshom anavi j... qay goʻrda ekanini soʻramaysanmi? Layen Roud kinoteatridan borib soʻra. U yerdagilar uni yaxshi eslashsa kerak. — Xat kimga atab yozilgan? — Bu xatni menga tashlab ketgan odamga tegishli. — Miss Mogson qoʻllarini abgor yuziga tomon olib borarkan, uning barmoqlari Meyxernga tanish harakat ila mashgʻul edi. — Uning qoʻlidan kelgani shu boʻldi. Necha yil oʻtgan boʻlsa-da, esimdan chiqmaydi. Oʻsha kelgindi uni mendan tortib oldi. Bir kuni men ularni izma-iz ta’qib qila bordim. Ularni qoʻlga tushirgan paytimda erim yuzimga ana shu zaqqumni sepib yubordi. Anavi manjalaqi esa, bundan huzurlanib kuldi. Shu paytga qadar undan oʻch olish uchun har kadamini poylab kelaman. Endi u mening qoʻlimda. Hali hammasi uchun javob beradi. Toʻgʻrimi, janob? — Ehtimol, uni yolgʻon guvohlik bergani uchun qamashar. — Ishqilib, ovozini oʻchirishsa, popugini pasaytirib qoʻyishsa, bas. Ey! Janob, pul kani? Janob Meyxern stol ustiga ikkita oʻntalikni qoʻyib, chiqib ketdi. Advokat vaqtni oʻtkazmaslik uchun hoziroq Layen Roudga borishga qaror qildi. U yerda eshik ogʻasi Romeyn Xeyldgerning suratidan darhol tanidi. Oʻsha kuni soat oʻnda allaqaysi erkak bilan kinoteatrga kelgan. Eshik ogʻasi xaligi erkakka diqqat bilan razm solmagani uchun uning qiyofasi yaxshi esida qolmaganini aytdi. Ular ikkalovi seans tugaguncha, soat oʻn ikkilarga qadar oʻtirishibdi. Janob Meyxern bundan toʻla-toʻkis qoniqish hosil qildi. Romeyn Xeylgerning koʻrsatmalari boshdan oxirigacha yolgʻon boʻlib chiqdi. Bunga sabab — uning Voulga boʻlgan nafrati. Buning boisi nima boʻlsa ekan? Shoʻrlik Voul xotinim deb atagan ayolning oʻzi haqida gapiragan gaplarini eshitib, bir zambil loydek boʻshashib ketdi. Bunga sirayam ishongisi kelmadi. Darvoqe, dastlab Voulning e’tirozlaridagi tushkunlik Meyxernga biroz soxtadek tuyuldi. Chamasi, u xotining bu darajaga borishini avvaldanoq bilgan. Lekin boshqalar bundan xabardor boʻlishini istamagan. Ikkalasining orasidagi sir hamon sirligicha qolyapti. Bundan kachondir Meyxern ham voqif boʻlarmikin? Emili Frenchni oʻldirganlikda ayblanayotgan Leonard Voul ustidan sud jarayoni katta shov-shuv bilan boshlandi. Birinchidan, ayblanuvchi hali yosh va tarbiyali yigit edi, ikkinchidan uni oʻta vahshiylarcha odam oʻldirishda ayblashayotgan edi. Bu jarayonning katta shov-shuv boʻlishining yana bir sababi ayblovning asosiy shohidi Romeyn Xeylgr edi. Koʻplab gazetalarda uning fotosurati va oʻtmishi bilan bogʻliq turli mish-mishlar chop etildi. Avvaliga xammasi silliq kechdi. Avval ekspertlar oʻz xulosalarini oʻqib eshittirishdi. Keyin oqsoch ayol soʻzga chiqdi va u tergovda bildirgan koʻrsatmasini soʻzma-soʻz takrorladi. Himoyachi ayrim savollar bilan uni chalgʻitmoqchi boʻlgani ham hech qanday naf bermadi. Uning gaplarida ayblanuvchini asrab qolish uchun birgina tugun bor edi: Ayol erkak kishining ovozini eshitgan boʻlsa-da, bu ovoz aynan Voulga tegishli ekanini u isbotlab berolmadi. Advokat shu bilan bir qatorda hakamlarga oqsochning guvohligi aniq dalillar emas, uning Voulga nisbatan badxohligi asosida qurilganiga ishontira oldi. Asosiy shohidani chaqirdilar. — Sizning ism-sharifingiz Romeyn Xeylger, shunaqami? — Ha. — Kelib chiqishingiz avstrislarga borib taqaladi? — Xuddi shunday. — Soʻnggi uch yil ichida siz ayblanuvchi bilan er-xotindek yashagansiz, toʻgʻrimi? Shu lahzada Romeynning koʻzlari Voulniki bilan toʻqnashib ketdi. — Ha. Soʻrov davom etardi. Romeyn sud a’zolariga dahshatli haqiqatni hikoya qilib berishga tushdi: Qatl okshomi ayblanuvchi oʻzi bilan kichkina choʻkich koʻtarib uyidan chiqib ketgan. Oʻndan yigirmata oʻtganda, u qaytib kelgan va qotillik sodir etganini aytib bergan. Yenglari qonga belangan koʻylagini oʻtga tashlagan. Keyin esa, hech kimga ogʻiz ochma, deya xotiniga tahdid solgan. Qarshida oʻtirgan ayblanuvchining asl qiyofasi oydinlashib borgani sari, hakamlarning ham chehrasida oʻzgarish zuhur eta boshladi. Romeyn esa oʻz hikoyasini katta hayajon bilan davom ettirar, u soʻzdan-oʻzga oʻtgani sari qahr va gʻazab ortib borardi. Himochi ham gʻazabdan tishini-tishiga bosib oʻrnidan turdi. U shohidaning barcha gaplari uydirma ekanini bildirdi. U aytdiki, oʻsha oqshom ayol uyida boʻlmagan, shu bois Voulning kachon qaytganini ham bilmasligi kerak. Advokat hakamlarga Romeyn xonimning boshqa bir erkak bilan oʻynash tutingani, shu bois u oʻz erini qilmagan jinoyati uchun oʻlimga mahkum etilishini istab unga tuhmat toshlarini otayotganini bildirdi. Romeyn esa, oʻta sovuqqonlik bilan ayblanuvchi bildirgan e’tirozlarni qat’iyan rad etdi. Shunda advokat zalda pashsha uchsa bilinadigan sukunat qunishini kutdi va Romeyn Xeylgerning maktubini oʻqiy boshladi: "Azizim Maks. Taqdirning oʻzi bizning birga boʻlishimiz uchun yoʻl ochayotganga oʻxshaydi. U hozir qamoqda! Uni, hatto chumoliga ham ozor berolmaydigan bir lapashangni qotillikda ablashayapti. Eh, ana qasos fursati yetib keldi. Meni soʻroq qilishsa, u kechasi qonga belanib kaytdi va barcha qilgan ishlariga iqrorini bildirdi, deb aytaman. Uni dorga olib borishayotganida uni oʻlimga mahkum etgan men ekanimni anglab, qanchalik toʻlgʻonishini tasavvur qilyapman. Vul endi yoʻq. Faqat sen bilan men bormiz. Bu bizning baxtimiz Maks!" Ekspertlar hoziroq xat kimga tegishli ekani aniqlashga hozir edilar. Biroq kutilmaganda, Romeyn Xeylger hammasini tan oldi: Advokatning gaplari toʻgʻri chiqdi. Jinoyat ishining eng asosiy aybdori yolgʻonchi boʻlib chiqdi. Voulni ikkinchi bor soʻroq qilishdi. U hammasini xuddi avvalgidek tutilmasdan gapirib berdi, hatto chalgʻituvchi savollarga ham osonlikcha chap berdi. Garchi ba’zi dalillar hamon unga qarshi boʻlsa-da, hakamlar yakdil hukmni qabul qilishdi: Voul aybsiz deb topildi. Janob Meyxern Voulni gʻalaba bilan tabriklashga oshiqdi. Uning yaqiniga hozircha yoʻlab boʻlsaligini bilgan advokat xalq anjoblashishini kutdi. Advokat yana koʻzoynagini artish uchun qoʻliga olganida, bu harakat uning uchun odatga aylanib qolganini payqab kungliga bexos xavotir oraladi. Xotini xam bir necha marta shu haqida gapirgandi. Tarki odat — amri mahol. Gʻalati narsa shu odat degani. Manavi Romeyn Xeylgar deganlari ham... U oʻzini qancha bexovotir va vazmin tutishga intilmasin, baribir qanchalik xayajonda ekanini sezdirib oʻydi. Shu lahzada Meyxern koʻzlarini yumib, sarvqomat, siymtan va allanarsadan xadik olib turgan ehtiroschli ayolning siymosini koʻz oldiga keltirdi. Uning muxabbati... Uning nafrati... Qoʻllarini galati alfozda oʻynatishi... Eh, u xuddi shunday xarakatni yaqin orada yana kimdadir koʻrgandi. Yaqindagina... Mister Meyxern esladi—yu, nafasi boʻgʻziga tiqilayozdi: Stepnilik mis Mogson! Boʻlishi mumkin emas! Nahotki? U hozir faqat birgina narsani istardi — Romeyn xeylger bilan koʻrishishni. Biroq, ular ancha kech koʻrishdilar, qaerda bir—birini uchratib qolishgani hozir unchalik muxim emas. — Siz adashmadingiz, — dedi ayol. — Yuzimni qanday qilib oʻzgartirganimni suramoqchisiz. Bu uncha qiyin emas. Gazchiroq yorugida grimmni payqash juda mushkul. Qolaversa... Men bir paytlar aktrisa boʻlganimin unutmang. — Lekin nima uchun... — Nima uchun bunday qildim? — uning savolini toʻldirdi u yarim tabassum bilan. — Men Uni qutqarishim lozim edi. Axir oʻz erini chin dildan sevadigan va unga oʻlgudnk sodiq boʻlgan ayolning kursatmasiga hech kim ishonmasligini men ham bilardim. Siz oʻzingiz bilmagan holda menga buni yana bir karra eslatib qoʻygandingiz. Men esa odamlar orasida yaxshigina ajralib turaman. Meni sharmandalarcha fosh qilsangiz, oʻzim qilmagan ishga iqror ettirsangiz, men erimga karshi guvohlik berayotganlarga nisbatan tuban va olchoq boʻlib koʻrinsamgina, u oqlanishi mumkinligini bilardim. — Haligi xat-chi? — U xat shunchaki uydirma, sizning tiligizda aytganda qalbaki edi. Hamma narsa oʻsha xat tufayli iziga tushdi. — Unda Maks degani kim boʻldi? — Unaqa odam yoʻq, hech kachon boʻlmagan. — Menimcha, biz oʻta mohirona oʻynalgan mana shu spektaklsiz ham ishda yutib chiqishimiz mumkin edi—ku? — Men tavakkal qila olmasdim. Axir siz uni aybsiz deb oʻylagansiz, tushunyapsizmi? — Tushunaman, Voul xonim. Men uni aybsiz deb OʻYLAGANMAN. Siz sa, uning aybsizligini BILGAN edingiz—ku? — Hech narsani tushunmabsiz, muxtaram janob Meyxern. Ha, men bilgandim. Bilgandim erimning... AYBDOR ekanini!..

Muallif: Agata Kristi