Afsungarlik moʻjizalari (hikoya) [Akutagava Ryunoske]

Afsungarlik moʻjizalari (hikoya) [Akutagava Ryunoske]

Akutagava Ryunoske (1892-1927) 1892 yilda dunyoga kelgan Ryunoske oilada kenja farzand edi va ota-onasi uni farzandsiz xolasiga berib yuborishadi. 1910 yilda Tokiodagi oʻrta maktabni a’loga bitirgan Ryunoske kollejning adabiyot boʻlimiga, soʻngra Tokio universitetining ingliz tili boʻlimiga kiradi. Yozuvchining ijodi boshlangan davr 1915 yilga toʻgʻri keladi, oʻshanda u «Rasemon darvozasi» va «Burun» hikoyalarini yozadi. 1916 yilda Akutagava universitetni tamomlaydi va harbiy-dengiz maktabida ingliz tili muallimi sifatida ish boshlaydi. Shu davrda u Yasukiti ismli oʻqituvchi timsolida oʻzining hayoti tasvirlangan turkum hikoyalar yozadi. Akutagava 1927 yilda tushkunlikka berilgan holda oʻta koʻp miqdorda dori ichib oʻz joniga qasd qiladi. Uning oʻlimi adabiyot olamida shov-shuvga sabab boʻladi. U oʻlimidan ancha ilgari oʻz joniga suiqsd qilish haqida koʻp gapirar va yozar, hamma uning bu soʻzlariga koʻnikib qolgandi. Aytishlaricha, oʻlimidan ilgari 35 yoshli Akutagava shunday degan ekan: «Tabiat menga juda jozibali tuyulyapti, chunki men dunyoga soʻnggi marta qarayapman!». Afsungarlik Moʻjizalari Kuzning yomgʻirli oqshomi edi. Meni olib ketayotgan riksha Onori qishlogʻi tepaliklaridan goh koʻtarilib, goh tushib borardi. Nihoyat u bambuk daraxtlari panasiga yashiringan yevropacha uslubdagi kichkinagina uy roʻparasida toʻxtadi. Eshik tepasida yapon yozuvida bitilgan «hind Matiram Misra» degan yozuvga koʻzim tushdi. Misra-kun asli kalkuttalik boʻlib, Hindiston mustaqilligining ashaddiy kurashchilaridan edi. Shu bilan birga u taniqli brahman Xasan-xon qoʻl ostida afsungarlik sirlarini oʻrgangan mohir afsungar ham edi. Bir oycha ilgari bir doʻstim meni Misra-kun bilan tanishtirib qoʻygandi. Biz u bilan turli siyosiy masalalarda ancha bahslashgan, ammo uning afsungarlik moʻ‘jizalarini qanday amalga oshirishini shu paytgacha koʻrishga muyassar boʻlmagandim. Shuning uchun unga bu oqshom menga afsungarlik tomoshasini koʻrsatishini iltimos qilib maktub yozgan va rikshada Misra-kun yashayotgan Onori qishlogʻiga kelgandim. Kuchli jala ostida turgancha, men fonarning xira nurida qoʻngʻiroq tugmasini topdim va bosdim. Eshik shu zahoti ochildi. Ichkaridan Misra-kunga xizmat qiladigan pastakkina yapon kampiri chiqib keldi. — Janob Misra uydami? — Albatta, albatta, marhamat! U sizni anchadan beri kutib oʻtiribdi. Kampir shu soʻzlar bilan meni Misra-kunning xonasiga boshlab kirdi. — Xayrli kech! Shunday yomgʻirda kelganingiz uchun rahmat! Choʻzinchoq yuzli va koʻzlari katta, moʻylovli Misra-kun kerosin chiroq olovini pasaytirar ekan, meni iliq kutib oldi. — Yoʻq, san’atingiz moʻ‘jizasini koʻrish uchun har qanday ob-havoda ham kelishga tayyorman. Yomgʻir nima boʻlibdi! Men kursiga oʻtirdim va kerosin chiroq yoritayotgan nim qorongʻi xonaga razm soldim. Yevropacha uslubdagi gʻaribona holat. Oʻrtada katta stol, devor yonida kitob javoni, oyna oldida kichkinagina stol... Shuningdek, ikkita kursi, bor-yoʻgʻi shu. Stullar ham, stollar ham eski, shalogʻi chiqqan. hattoki, qizil gullar tasviri tushirilgan dasturxon ham titilib ketgandi. Salom-alik tugadi. Men bir oz yomgʻirning bambuk daraxtlariga urilayotgan shovqiniga quloq solib oʻtirdim. Birpasdan keyin qari oqsoch paydo boʻldi va ikkita piyolada koʻk choy keltirdi. Misra-kun sigara qutisini ochdi: — Marhamat, sigaradan oling! — Rahmat! Men sigarani tutashtirgach, soʻz qotdim: — Menimcha, sizga boʻysunuvchi arvoh jin boʻlsa kerak. Hozir men koʻradigan afsungarlik moʻ‘jizalari jin yordamida amalga oshirilsa kerak? Misra-kun ham sigara tutashtirganicha ayyorona jilmaydi va tutun pufladi. — Jinlarga yuzlab yillar ilgari ishonishgan. Aytaylik, «Ming bir kecha» zamonida. Men Xasan-xondan oʻrgangan afsungarlik - sehr-jodu emas. Agar istasangiz, buni siz ham qila olasiz. Bu fan tili bilan aytganda, bor-yoʻgʻi gipnoz. Qoʻlni shundoq silkitsangiz bas... Misra-kun qoʻlini koʻtarib havoda uchburchak shaklini chizdi, soʻng qoʻlini stol ustiga tushirdi va dasturxonga chizilgan qizil gulni uzib oldi. Men hayratlangancha kursimni yaqinroq surdim va gulni diqqat bilan koʻzdan kechirdim. Hech qanday shubha yoʻq edi: hozirgina u dasturxonga chizilgan naqshning bir boʻlagi edi. Lekin Misra-kun gulni burnimga yaqinlashtirganda uning xush boʻyini sezdim. Hayratdan ogʻzim ochilib qolgandi. Misra-kun jilmayganicha gulni qoʻlidan tushirib yubordi. Gul dasturxonga tushib, yana naqshga aylandi. Uni uzib olishning iloji bormikan? Hattoki, bitta yaprogʻini ham qimirlata olmasligim aniq! — Xoʻsh, nima deysiz? Ishonish qiyin-a? Endi mana bu chiroqqa qarang. Misra-kun shu soʻzlar bilan stol ustidagi chiroqni surdi. Shu zahoti chiroq turgan joyida aylana boshladi. Dastlab men oʻt ketib qolishidan qoʻrqdim. Misra-kun esa bemalol choy hoʻplab oʻtirardi. Qoʻrquvim bir oz chekindi va men chiroqning borgan sari tezroq aylanishidan koʻz uzmay oʻtirardim. Bu ajoyib manzara edi! Chiroq shu darajada tez aylana boshladiki, nazarimda u aylanmayotgandek edi. Bir lahzadan soʻng tushundim: chiroq aslida aylanmayotgandi. — Hayron qoldingizmi? Bular bolalar uchun koʻrsatiladigan fokuslar! Xohlasangiz sizga yana bir narsani koʻrsataman. Misra-kun kitob javoniga oʻgirildi. Soʻng qoʻlini koʻtarib, kimnidir imlagandek barmogʻini qimirlatdi. Birdan javonda terilgan kitoblar birin-ketin stol ustiga uchib kela boshladi. Ular xuddi yoz kechasidagi koʻrshapalaklardek muqovasini silkitganicha uchib kelishardi. Men sigarani tishlaganimcha qotib qolgandim. Kitoblar chiroq ustida bir aylanib, tartib bilan stol ustiga terilardi. Keyin esa yana javon tomon ucha boshlashdi. Yupqa muqovali kitoblardan biri esa shiftga koʻtarildi. U bir oz vaqt stol uzra parvoz qildi, soʻngra tizzamga tushdi. «Bu nimasi?», - oʻyladim men va kitobga qaradim. U men bir hafta ilgari Misra-kunga oʻqib turish uchun bergan frantsuz romani edi. — Kitobingiz uchun rahmat, - dedi Misra-kun jilmayib. Barcha kitoblar javonga terilib boʻlgandi. Men xuddi hozirgina uyqudan uygʻongandek biror narsa deyishga ojiz edim. Birdan Misra-kunning soʻzlari yodimga tushdi: «Agar istasangiz, buni siz ham qila olasiz». — Men siz haqingizda koʻp eshitgandim. Ammo tan olaman, san’atingiz men kutgandan ham ajoyib ekan. Lekin siz, men ham buni oʻrganishim mumkinligini aytdingiz. Hazillashgan boʻlsangiz kerak-a? — Ishontirib aytamanki, yoʻq! Afsungarlikni har qanday odam oʻrgana olishi mumkin. Faqat... Misra-kun menga diqqat bilan qaradi va jiddiy ohangda gapirishga oʻtdi. — Faqat boylikka oʻch kishi emas! Agar Xasan-xonning san’atini oʻrganmoqchi boʻlsangiz, avvalo oʻzingizdagi boylikka boʻlgan hirsni yengishingiz lozim. Bu qoʻlingizdan keladimi? — Shunday deb umid qilaman, - javob qaytardim men. Lekin koʻnglimda qandaydir ishonchsizlik sezib, qoʻshimcha qildim: - Menga ustozlik qilishga rozi boʻlsangiz bas! Misra-kunning yuzida shubha ifodasi bor edi. Lekin u, aftidan, qaysarlik qilish odobdan boʻlmasligini oʻyladi shekilli, rozi boʻldi. — Nima ham derdim, mayli, oʻrgataman. Bu oddiy, lekin birdaniga oʻrganish qiyin, vaqt kerak. Bugun mening uyimda qoling. — O, sizdan juda minnatdorman. Afsungarlik san’atini oʻrganishimdan quvonchga toʻlib, men minnatdorchilik soʻzlarini yogʻdirdim. Lekin Misra-kun hech nimani eshitmayotganday xotirjamlik bilan oʻrnidan turdi va chaqirdi: — Buvi! Buvi! Mehmon bugun biznikida qoladi. Unga joy hozirlang. Yuragim gupillab urardi. Sigara kulini qoqishni ham unutib Misra-kunning yuziga tikildim. Misra-kundan afsungarlik saboqlarini oʻrgana boshlaganimga ham bir oydan oshgandi. Xuddi oʻshanday yomgʻirli oqshomlardan birida men Gindza koʻchasidagi klublardan birida doʻstlarim bilan suhbatlashib oʻtirardim. Klub Tokio markazida boʻlgani uchun sanoqsiz avtomobillar tomiga urilayotgan yomgʻir shovqini Onori oʻrmonidagi kabi qaygʻuli tuyulmasdi. Klubdagi xona ham shinam edi: yorqin elektr nuri, charm qoplangan katta kreslolar, yaltiroq parket - Misra-kunning nim qorongʻi xonasiga umuman oʻxshamasdi. Qiz sigara tutatgancha ot poygasi va ov haqida suhbatlashardik. Doʻstlarimdan biri sigara qoldigʻini kaminga tashladi va menga oʻgirildi. — Eshitishimcha, keyingi paytda siz afsungarlik bilan shugʻullanayotgan emishsiz. Bizga biror narsa koʻrsatolmaysizmi? — Marhamat, - dedim men xuddi buyuk afsungardek ishonch bilan. — Unda oʻzingiz istagan narsani koʻrsating. Faqat bu oddiy fokuschi koʻrsata olmaydigan moʻ‘jiza boʻlsin. Uni hamma qoʻllab-quvvatladi va kursilarini yaqinroqqa surishdi. Men darhol oʻrnimdan turdim. — Diqqat qiling. Afsungarlik san’ati hech qanday hiylakorlikni talab qilmaydi. Shu soʻzlarni aytarkanman, men koʻylagim yengini shimardim va xotirjamlik bilan kamin ichidan bir necha dona koʻmir choʻgʻini kaftimga oldim. Shuning oʻziyoq tomoshabinlarni qoʻrqitib yubordi. Ular kuyib qolishdan choʻchib, oʻzlarini ortga tashlashdi. Men esa xotirjamlik bilan koʻmir donalarining langʻillab turishini bir oz koʻrsatib turdim, soʻngra ularni polga tashladim. Birdan polda jaranglagan ovoz yangradi... Qoʻlimdan tushgan choʻgʻlar tilla tangaga aylangandi. Doʻstlarim xuddi tush koʻrishayotgandek edi. Ular hatto olqishlashni ham unutib qoʻyishgandi. — Mana sizlarga oddiy narsa! Va men gʻolibona tabassum bilan kreslomga choʻkdim. — Menga qaranglar, nahotki bular haqiqiy tilla boʻlsa? - soʻradi besh daqiqadan soʻng doʻstlarimdan biri. — Haqiqiy tilla tangalar. Ishonmasangiz, qoʻlingizga olib koʻring. — Yoʻq! Qoʻlimni kuydirishni istamayman. Tomoshabinlardan biri ehtiyotkorlik bilan tangalardan birini qoʻliga oldi va xitob qildi: — Sof oltin ekan! Ey, ofitsiant, supurgi bilan chelak olib kelib mana bu tangalarni yigʻishtirib ol! Ofitsiant uning aytganini qildi va tangalarni stol ustiga toʻkdi. Doʻstlarim stolni oʻrab olishdi. — Oʻh-hoʻ, bu yerda bir ming ikki yuz ien bordir! — Yoʻq, yoʻq, koʻproq, yaxshiyam stol baquvvat ekan, aks holda sinib ketishi mumkin edi. — Gap yoʻq, siz ajoyib sehrgarlikni oʻrganibsiz. Bir lahzada koʻmirni tilla tangaga aylantirish, tasavvurga sigʻmaydi! — Bir haftada millioner boʻlib, Ivasaki yoki Mitsunga yetib olishingiz hech gapmas. Tomoshabinlar mening san’atimdan zavqlanishar, men esa kreslo suyanchigʻiga yastanganimcha sigara tutatardim. — Yoʻq, boylik uchun afsungarlik san’atini ishga solish mumkin emas. Tangalarni tomosha qilib boʻlsangizlar, ularni kaminga tashlayman. Bu soʻzlarni eshitib, doʻstlarim bir ovozdan qarshilik qilishdi. — Buncha katta boylikni koʻmirga aylantirish bema’nilik-ku! - deyishardi ular. Lekin men soʻzimda qat’iy turib oldim: Misra-kunga bergan va’damga muvofiq tilla tangalarni kaminga tashlayman. Biroq, ayyorligi bilan nom chiqargan doʻstlarimdan biri zaharxanda qildi: — Siz bu pullarni yana koʻmirga aylantirmoqchimisiz? Biz esa buni istamaymiz. Bu ahvolda bahsimiz tugamaydi. Men bir narsani oʻyladim: keling, biz bilan qarta oʻynang! Siz mana shu tillalaringizni tikasiz. Agar yutsangiz - bemalol ularni koʻmirga aylantirasiz. Agar biz yutsak, bor tillangizni bizga berasiz. Bahsimiz ikkala tomon uchun ham shu tarzda yakun topadi. Lekin men bosh chayqadim. Meni koʻndirish oson emasdi. Doʻstim yanada zaharli kula boshladi. U bir menga, bir tillalar uyumiga qaradi. — Siz bu pullarni bizga bermaslik uchun qarta oʻynashni istamayapsiz. Yana boʻlsa, moʻ‘jiza sodir etish uchun boylikka boʻlgan hirsni yengdim, deysiz. Sizning bu gapingizga ishongim kelmayapti... — Ishoning, bu pullarni sizga berishni istamaganim uchun koʻmirga aylantirmoqchi emasman... Biz toʻxtovsiz bahslashardik va nihoyat men taslim boʻldim. Qarta oʻynash uchun pullarni tikishga rozi boʻlishdan boshqa ilojim qolmadi. Hamma xursand edi. Birpasda qarta topib kelishdi. Avvaliga men istar-istamas oʻynadim. Odatda, qarta oʻyinida omadim kelmaydi. Ammo bu oqshom negadir omadim kulayotgandi. Asta-sekin qiziqishim ortib bordi. Oʻn daqiqadan soʻng barcha narsani unutib oʻyinga qiziqib ketdim. Sheriklarim mening oltinlarimni olish uchun bu oʻyinni boshlashgan edi. Lekin yutqazganlari sayin ularning rangi oqarib borayotgandi. Ularning barcha urinishlari zoe ketayotgandi! Men biror marta ham yutqazmadim. Aksincha! Men oʻyin boshlanganida qancha pulim boʻlsa, yana shuncha yutdim. Ana shunda meni qarta oʻynashga majburlagan doʻstim qichqirdi: — Mana. Qartani oling! Men bor mol-mulkimni - yerlarim, uyim, otlarim, avtomobilim, barcha-barcha narsamni tikaman! Siz esa bor tillangizni va bugungi yutugʻingizni tikasiz. Oling! Shu payt menda ochkoʻzlik hissi uygʻondi. Agar hozir yutqazib qoʻysam, bor tilla-yu hozirgi yutgan pullarimni beramanmi? Lekin agar yutib olsam, doʻstimning bor boyligi menga oʻtadi! Bunday boylikka ega boʻlish uchun afsungarlikni ishga solsa arziydi! Shu xayol bilan men oʻzimni boshqara oladigan holatda emasdim va bildirmasdan afsungarlik san’atini ishga soldim, soʻng rozi boʻldim: — Boʻpti! Qarta torting. — Toʻqqiz. — Qirol! - tantanavor xitob qildim men va rangi devordek oqarib ketgan raqibimga qartamni koʻrsatdim. Lekin shu lahzada - moʻ‘jiza! - qartadagi qirol xuddi tirikdek boshini koʻtardi va qartadan engashib menga qaradi. U qilichini baland koʻtarib, iljaydi. — Buvi! Buvi! Mehmonimiz uyiga qaytmoqchi. Unga joy tayyorlamay qoʻyavering, - tanish ovoz eshitildi. Men birdan oʻzimga keldim. Atrofga alangladim. Men hali ham Misra-kunning roʻparasida oʻtirar, u esa kerosin chiroqning xira shu’lasida qartadagi qiroldek iljayardi. Barmoqlarim orasidagi sigaraning kuli hali tushib ulgurmagandi. Menga bir oy oʻtib ketgandek tuyulgandi, aslida esa bor-yoʻgʻi ikki-uch daqiqa oʻtgandi, xolos. Lekin mana shu qisqa vaqt ichidayoq men Xasan-xonning afsungarlik sirlarini oʻrganishga noloyiq odam ekanligimni ikkalamiz ham yaqqol anglab yetgandik. Men uyalganimdan boshimni eggancha bir ogʻiz soʻz deyolmasdim. — Afsungarlik san’atini oʻrganishdan oldin boylikka boʻlgan hirsni yengish kerak. Lekin bu qoʻlingizdan kelmadi, - dedi Misra-kun tirsaklarini qizil gulli dasturxon yozilgan stol ustiga tirarkan menga achinish bilan qarab.

Muallif: Akutagava Ryunoske