«Tanatos» mehmonxonasi (hikoya) [Andre Morua]

«Tanatos» mehmonxonasi (hikoya) [Andre Morua]

— "Stil"ning aktsiyalari qanday ketyapti? — deb soʻradi Jan Mone. — Ellik toʻqqiz-u chorakdan, — deb javob berdi oʻn ikkita mashinistkadan bittasi. Yozuv mashinkalarining chaqir-chuqurida jaz ohanglari eshitilardi. Derazadan Manxettenning besoʻnaqay qomati koʻrinib turipti. Telefonlar xirillaydi, qogʻoz tasmalar shosha-pisha yuqoriga oʻrlaydi. Kontora harflaru raqamlar yozilgan ensiz qogʻoz laxtaklariga toʻlib ketgan. — "Stil" qalay ahvolda? — deb yana soʻradi Jan Mone. — Ellik toʻqqiz, — deb javob berdi Gertruda Ouen. U bir lahza ishidan toʻxtab, fransuz yigitga qaradi. Yigit qoʻllari bilan boshini qisganicha oʻrindiqda qimir etmay oʻtirardi. Oʻtirishidan butunlay magʻlub boʻlgan odamga oʻxshardi. "Kuni bitganlarning yana biri, — deb xayolidan oʻtqazdi juvon. — Badtar boʻlsin. Fanniga jabr boʻldi-da..." Xolmen bankining Nyu-York boʻlimi vakili boʻlgan Jan Mone ikki yil avval oʻzining kotibasi — amerikalik Fanniga uylangan edi. — "Kennikot"-chi? — deb yana soʻradi Mone. — Yigirma sakkiz, — dedi Gertruda. Eshik ortidan kimningdir baland ovozda gapirgani eshitiddi. Garri Kupsr kirib keldi. Jan Mone oʻrindiqdan turdi. — Tomosha zoʻr boʻlyapti-ku! — deb gʻoʻdirladi Garri Kuper. — Aktsiyalar kursi 20 foizga tushib ketdi. Holbuki, buning boʻhron ekanini rad etuvchi ahmoqlar hamon topilib turipti. — Ha, bu — boʻhron! — dedi Jan Mone va tashqariga chiqdi. — Chuv tushdi-da, shoʻrlik! — dedi Garri Kuper. — Ha, — deb uni ma’qulladi Gertruda Ouen. — U oxirgi pullarini tikkan edi... Menga Fannining oʻzi aytdi. Shu bugunoq u erini tashlab ketadi. — Nima ham iloji bor? — deb xoʻrsindi Garri Kuper. — Boʻhron boʻhronligini qiladi-da... * * * Liftning bejirim bronza eshigi tovushsiz yopildi. — Pastga, — deb buyurdi Mone. — "Stil" qalay? — soʻradi liftchi bola. — Ellik toʻqqiz, — javob berdi Mone. U aktsiyalarni 112 dollardan sotib olgan edi. Demak, har bir aktsiyada 53 dollardan yoʻqotgan. U xarid qilgan boshqa aktsiyalarning ahvoli birmuncha durust edi. U Arizonada biroz mablagʻ yigʻishga muvaffaq boʻlgandi. Shu mablagʻning hammasiga aktsiya sotib oldi. Fannida bir chaqa ham pul yoʻq. Ha, tamom boʻldi! Koʻchaga chiqib, shitob bilan metroga qarab yurdi. Ertangi kunini koʻz oldiga keltirishga urinib koʻrdi. Hammasini boshidan boshlaydimi? Fanni biroz mardonavorroq boʻlganda shunday qilsa boʻlardi. U oʻzining qiyinchilikda oʻtgan birinchi qadamlarini esladi. Arizona choʻllarida mol boqqanlari, keyin omadi kelib, ishlari yurishib ketganini xotirladi. Nima boʻpti? U hali yosh — endi oʻttizga kirdi. Biroq Fanni uni ayab oʻtirmaydi. Jan buni yaxshi biladi. Shunday boʻldi ham. Ertasiga ertalab uyqudan turganida Jan Mone yolgʻiz, soʻppayib qolgandi. U kurashmoqqa ortiq majoli qolmaganini his qildi. Fanni juda ham diydasi qattiq ayol edi. Shunga qaramay Jan uni yaxshi koʻrardi. Negr xotin unga har kungi nonushtasini — bir tilim qovun bilan suli boʻtqa olib keldi va pul soʻradi. — Bekangiz qani, mister? — Ketdi. U xizmatkor ayolga oʻn besh dollar berdi, keyin qancha puli qolganini hisoblab koʻrdi. Olti yuz dollarcha qolipti. Bu pulga ikki oy, nari borsa, uch oy tirikchilik qilsa boʻladi... Keyin nima boʻladi? U derazaga qaradi. Soʻnggi haftada gazetalar deyarli har kuni kimningdir oʻz joniga qasd qilgani haqida yozar edilar. Singan bankirlar, dallollar, birjadagi olibsotarlar oʻlimdan najot izlashadi. Yigirmanchi qavatdan sakrasa nima boʻlarkin? Yerga yetguningcha qancha vaqt oʻtarkin? Uch soniyami? Toʻrt soniyami? Keyin "tars" etib asfaltga urilasan. Dabdurustdan joning uzilmasa nima qilasan? U majaqlangan suyaklarini, abjaq boʻlgan gavdasini, butun vujudini qaqshatgan dahshatli ogʻriqlarni koʻz oldiga keltirdi. U chuqur xoʻrsindi, gazetani qoʻltigʻiga qistirib, restoranga ovqatlangani joʻnadi. Unda ustiga sirop solingan quymoqni yedi. Ishtahasi karnay ekanini koʻrib oʻzi hayron qoldi. * * * "Palas-otel" Tanatos", Nyu-Meksiko..." Gʻalati adres-a! Bu yerdan menga kim maktub yoʻllashi mumkin? Ertalab kelgan maktublar orasida Jan Mone Garri Kuperning ham xatini uchratdi va birinchi boʻlib shuni ochdi. Xoʻjayini nima sababdan idoraga kelmayotganini soʻrapti. U kassaga sakkiz yuz toʻqson uch dollar qaytarib top-shirmogʻi kerak. Bu masalani u qanday bartaraf qilishni oʻylayapti?.. Shafqatsiz, joningni oladigan savol. Garri Kuperning kamchiligi boʻlishi mumkin, biroq u anoyi emas. Jan Mone boshqa maktubni ochdi. Maktubning yuqorisida uchta sarvning shakli chakilgan, undan quyiroqda esa quyidagi matn bor. "Palas-otel "Tanatos" Direktor Genri Bersteker Muhtaram janob Mone! Bugun sizga murojaat qilayotganimiz bejiz emas. Ixtiyorimizdagi mavjud ma’lumotlarga qarab hukm yuritsak, ma’lum boʻladiki, bizning xizmatlarimiz Sizga asqotib qolishi mumkin. Siz, albatta, sezmagan boʻlishingiz mumkin emas — hatto eng omadli odamning hayoti ham birdan chappaga ketib qolishi mumkin. Bunday hollarda ularga qarshi kurashib boʻlmaydi. Shunda oʻlim haqidagi fikr odam uchun najot yoʻlini koʻrsatuvchi fiqr boʻlib tuyuladi... Koʻzingni yumsangu uyquga ketsang, boshqa hech qachon uygʻonmasang, hech qanaqa soʻroqlarni eshitmasang, hech qanaqa ta’na-dashnomlar yuragingni oʻrtamasa!.. Bizning koʻpchiligimiz shunday orzularni ardoqlaganmiz, shu xohishni bayon etganmiz... Holbuki, juda kam hollarni mustasno qilganda, odamlar oʻzlari chekayotgan azob-uqubatlarga chek qoʻyishni istashmaydi. Shunday qilmoqchi boʻlganlarni izlasak, buni tushunsa boʻladi. Kimdir birov oʻzini peshonasidan otmoqchi boʻlgan-u, otaman deb asabini jarohatlab qoʻygan va oqibatda koʻr boʻlib qolgan. Boshqa birov mangu uyquga ketmoq maqsadida uyqu dori ichganu miqdorini toʻgʻri belgilay olmagani uchun uch kundan keyin hushiga kelgan. Qarasa, falaj boʻlib qolipti, miyasi ogʻir jarohatlanipti, xotirasi butkul yoʻqolipti. Oʻz-oʻzini oʻldirish san’atdir. Bu ishda nodonlik ham ketmaydi, oliftagarchilik ham. Shu bilan birga oʻzining tabiatiga koʻra inson bu ishda kerakli tajriba ham toʻplayolmaydi. Muhtaram janob Mone. Biz ayni shu xildagi tajribaga egamiz. Bizning nazarimizda bu muammo Sizni qiziqtiradi, shuning uchun toʻplagan tajribamizni sizning ixtiyoringizga berishga tayyormiz. Bizning mehmonxonamiz Qoʻshma Shtatlar bilan Meksikaning oraligʻida joylashgan. Bizning joylar ancha xilvat, kimsasiz. Hukumat tomonidan ham nojoiz nazoratlar kamroq boʻladi. Shularning barini inobatga olgan holda yaqin birodarlarga koʻmaklashmoq bizning birinchi burchimizdir, degan xulosaga keldik. Kimda-kim juda jiddiy kulfatlar va oʻngarilmas baxtsizliklar ta’sirida hayot bilan vidolashmoqni istasa, biz bunday birodarlarimizga oʻz istaklarini hech qanday iztiroblar chekmagan holda va har qanday xavf-xatarsiz amalga oshirmoqlariga imkon beramiz. "Tanatos" atelida hech qanday ogʻriqni sezmasdan uxlab yotgan joyimizda hayot bilan vidolashasiz. Oʻtgan yili biz ikki mingdan ortiq mijozning hojatini chiqardik. Bizning odamlarimiz 15 yil mobaynida bu ish bilan uzluksiz shugʻullanib, gʻoyat yuksak malakalarga erishgan. Shuning uchun oʻldiradigan dorilarning miqdorini toʻgʻri belgilash masalasida va ularning bir zumda ta’sir qilishida kafolat beramiz. Yana ilova qilamizki, mijozlarimizdan biror kishi diniy xarakterdagi qonuniy shak-shubhalarga beriladigan boʻlsa, oʻzimiz ustalik bilan ishlab chiqqan usullar yordamida ularni sodir boʻlgan voqea uchun har qanday ma’naviy mas’uliyatdan xalos etamiz. Bizga yaxshi ma’lumki, mijozlarimizning koʻpchiligi juda kam miqdorda mablagʻga ega. Negaki, oʻz-oʻzini oʻddirish ishtiyoqi hamisha bankdagi joriy hisobga teskari mutanosibdir. Shuning uchun mehmonxonadagi qulayliklarga sira daxl qilmagan holda "Tanatos"dagi narx-navoni eng arzon darajaga tushirishga harakat qildik. Bizda istiqomat qilmoq uchun kelishingiz bilan uch yuz dollar miqdorda pul toʻlasangiz kifoya. Bu toʻlov mehmonxonamizda istiqomat qiladigan vaqtingiz mobaynida Sizni har qanday sarf-xarajatdan xalos qiladi. Mehmonxonada qancha vaqt istiqomat qilmogʻingiz Sizga noma’lum boʻlib qolmogʻi kerak. Toʻlagan pulingiz soʻnggi safar xarajatlariga ham, dafn marosimi va qabrni sarishta tutish xarajatlariga ham yetadi. Mutlaqo ayonki, toʻlagan pulingizga Sizga koʻrsatiladigan hamma xizmatlarning haqi ham kiradi. Shundoq boʻlgach, Sizdan hech qanaqa choychaqa talab qilinmaydi. Yana ilova qilib aytamizki, "Tanatos" oteli haddan tashqari xushmanzara joyda joylashgan. Toʻrtta tennis korti, golf oʻynaydigan maydon va suzish uchun kattakon basseyn Sizning ixtiyoringizda boʻladi. Mehmonxonaning mijozlari har ikki jinsga mansub odamlardir. Ular jamiyatdagi eng asl toifalar qatorida turadi. Mijozlarimiz oʻrtasida barkamol ahillik muhiti hukm suradi. Vaziyatning gʻayrioddiyligi bu muhitga hech narsa bilan qiyoslab boʻlmaydigan alohida joziba baxsh etadi. Yangi kelayotganlardan iltimosimiz: ular Diming bekatiga borsinlar. U yerda mehmonxonaning maxsus avtobusi ularni kutib turadi. Yana bir iltimos — rozi boʻlsangiz yo xat yo telegramma orqali loaqal kelishingizdan ikki kun avval xabar qilib qoʻysangiz. Telegramma uchun adresimiz: "Tanatos", Koronado, Nyu-Meksiko. Jan Mone kartani olib chiyladi-da, Fanni oʻrgatganiday fol koʻra boshladi. Safar juda choʻzilib ketdi — hali-beri uning keti koʻrinmasdi. Poezd paxta dalalarining yonidan ketib boradi. Dalada oq koʻpik ichidagi qora nuqtalarga oʻxshab negrlar kuymaklanib yuripti. Jan kitobni qoʻyib uyquga ketar, uxlab boʻlib kitobga tutinardi. Shu ahvodda ikki kun-u, ikki kecha oʻtdi. Nihoyat, ular toqqa yetib kelishdi. Tevarak-atrofdagi hamma narsa bahaybat, ulkan edi. Poezd dara tubida katta-katta qoyalarni oralab; yelib borar, togʻlar binafsharang, sariq, qizil tasmalardan belbogʻ oʻrab olguday edi. Oʻrtalikda esa bulutlar mualliq turipti — ular ham uzun oq belboqqa oʻxshaydi. Kichkina bekatlarda soyaboni keng shlyapa kiygan, ustidaga charm kurtkalari guddor naqshlar bilan bezalgan meksikaliklarni koʻrish mumkin edi. — Keyingi bekat — Diming, — deb ma’lum qildi Jan Monega negr provodnik. — Botinkangizni tozalab beraymi, mister? Fransuz kitoblarini yigʻdi va chemodanini yopdi. Bu soʻnggi sayohatning joʻnginaligi uni hayron qoldirdi. Togʻ dunyosining shovullashi quloqlariga chalindi. Poezd toʻxtadi. — "Tanatos"gami, ser? — deb Janga xitob qildi vagonlar yonidan yugurib oʻtayotgan hindi hammol. U allaqachon aravachasiga malla sochli ikkita xushroʻy juvonning yuklarini ortib olgan edi. Ular hammolning ortidan halloslab kelishyapti. "Nahotki, — xayolidan oʻtkazdi Jan Mone, — shu sohibjamol qizlar ham bu yerga oʻlgani kelgan boʻlsa?" Ikkala mallasoch juvon unga mahzun va jiddiy nigoh tashladi, oʻzaro bir nimalarni pichirlashdi. Jan ularning gapini eshitmadi. "Tanatos" mehmonxonasining avtobusi tobut tashiydigan mashinaga oʻxshasa kerak deb xavotir boʻlgandi Jan. Yoʻq, bunday emas ekan. U yaltiroq koʻk rangga boʻyalgan, oʻrindiqlariga havorang va sariq mato qoplangan. Avtobus quyoshda yarq-yurq qiladi. Hovlida almisoqdan qolgan turli-tuman mashinalar turipti — ularning orasida mehmonxonaning avtobusi bashangligi bilan ajraladi. Hovlida odam koʻp — ispancha va hindcha soʻkishlardan quloq qomatga keladi. Bularning bari birikib eski-tuski temir-tersak bozorini eslatadi. Yoʻl boʻyidagi qoyalarning usti zamburugʻlar bilan qoplangan — ularni oqish moviy rang tutun chulgʻab olganday. Yuqoriroqda quyosh shoʻ‘lasida togʻ jinslarining qatlamlaridagi ma’danlar yarqiraydi. Koʻzlari qinidan chiqib ketay deb turgan semiz haydovchi kul rang kiyim kiyib olgan. Mallasoch juvonlarni siqishtirib qoʻymaslik uchun Jan Mone kamsuqumlik bilan shoferning yoniga oʻrnashdi. Mashina ilon-bilon yoʻlning burilishlaridan birin-ketin oʻtib, togʻ yuksaklari sari dadil yoʻl olganda, Mone shoferni gapga solmoqchi boʻldi. — Siz koʻpdan beri "Tanatos"da shoferlik qilasizmi? — Uch yil boʻldi, — deb tund javob berdi shofer. — Ismingiz koʻp gʻalati ekan-da! — Gʻalati deysizmi? — deb qaytarib soʻradi shofyor. — Nimasi gʻalati? Men avtobus haydayman. Buning nima gʻalatiligi bor? — Siz mehmonxonaga olib keladigan yoʻlovchilar-chi? Ulardan hech qaysisi qaytib ham ketadimi? — Koʻp emas, — biroz xijolat boʻlib uning gapini ma’kulladi shofer. — Koʻp emas... Lekin, har holda boʻlib turadi. Mana, masalan, meni olaylik... — Sizni? Rostdanmi? Siz bu yerga... mijoz tarzida kelganmidingiz? — Menga qarang, mister, — dedi shofer, — men shu ishni zimmamga olgan payt, hech kim mendan hech narsani surishtirmaslikni shart qilib qoʻyganman. Buning ustiga bu yerlarning burilishlari xavfli. Sizni ham, siz bilan manavi oyimqizlarni ham biror falokatga roʻpara qilishimni istamassiz, axir? — Albatta, istamayman, — deb javob berdi Jan Mone. Keyin javobining oʻta kulgili ekani xayoliga kelib jilmaydi. Ikki soatdan keyin shofer indamay barmogʻi bilan unga yassi adirlar tepasida savlat toʻkib turgan "Tanatos"ni koʻrsatdi. Mehmonxonaning imorati ispan-hindu uslubida qurilgan edi — imorat baland emas, tomi yassi, devorlari qizil rangga boʻyalgan. Xonalar janubga qaragan, oynavand ayvonga chiqadi, quyosh nurlari moʻl-koʻl. Kelganlarni italyan darbon qarshi oldi. Uning soqoli qirtishlab toza olingan edi. Yuzining silliqligi Jan Monening xotirasida boshqa bir mamlakatni, katta shaharning suronli koʻchalarini, gullarga choʻmgan xiyobonlarni jonlantirdi. — Men sizni qaerda koʻrganman, a? — deb soʻradi u darbondan, yugurdak bola qoʻlidan chemodanini olar ekan. — Barselonada, ser. "Ritts" mehmonxonasida... Men — Sarkoniman. Inqilob boshlanib qolib, men u yerdan joʻnavordim... — Barselonadan Nyu-Meksikaga kelib qoldingizmi? Uzoq ham demabsiz... — Nima qilay, ser. Darbon lavozimi hamma joyda ham bir xil... Faqat... Hozir men sizlardan bir qogʻozni toʻldirib berishni iltimos qilaman. Bu kartochka odatdagidan bu yerda birmuncha uzunroq. Xafa boʻlmaysizlar... Porte mijozlarga bosmaxonada bosilgan uchta blank uzatdi. Ular haqiqatan ham har xil savollarga, izohlarga toʻla edi. Mijozlarga tugʻilgan joyi va vaq-tini aniq koʻrsatish taklif qilingandi. Shuningdek, mijoz biror baxtsiz hodisaga duch kelib qolsa kimlarga xabar berish kerakligini ham ma’lum qilmogʻi zarur edi. Qarindoshlaringiz yoxud doʻstlaringizdan kamida ikki kishining manzillarini koʻrsatishingizni iltimos qilamiz. Eng muhimi esa, ona tilingizda oʻz qoʻlingiz bilan quyidagi arizani (A shakli) koʻchirib yozing: "Men kim, quyida imzo chekuvchi... sogʻlom es-hushim va xotiram bilan sho-hidlik beramanki, oʻz ixtiyorim bilan hayotdan koʻz yummoqdaman va shuning uchun men bilan qanday voqea roʻy berishidan qatiy nazar, buning uchun "Tanatos" mehmonxonasining ma’muriyati va xodimlaridan har qanday mas’uliyatni soqit qilaman..." Jan Monening sohibjamol hamrohlari yonma-yon turgan stolchalar yonida roʻparama-roʻpara oʻtirib olib, "A shaklini" hafsala bilan koʻchirmoqda edilar. Jan Mone juvonlarning nemis tilidagi blankni olganlarini koʻrdi. Oltin gardishli koʻzoynak taqqan mehmonxona direktori Genri Bersteker dunyoni suv olsa toʻpigʻiga chiqmaydigan odam edi. U oʻzining mehmonxonasidan juda faxrlanardi. — Mehmonxonaning egasi sizmi? — deb soʻradi undan Jan Mone. — Yoʻq, ser, mehmonxona — hissadorlik jamiyatining mulki, lekin uni barpo etish gʻoyasi chindan ham mendan chiqqan, shuning uchun men umrbod direktor qilib tayinlanganman. — Mahalliy hokimiyat bilan munosabatlaringiz qanday? Ularning ta’na-dashnomlarini qanday bartaraf qilasiz? — Ta’na-dashnomlar deysizmi? — deb xitob qildi janob Beksteker biroz taajjub bilan xijolat chekib. — Butun javobgarlik mehmonxona egalarining zimmasiga yuklatiladi. Biz vazifamizga xilof hech qanaqa ish qilmaymiz! Biz mijozlarimizning istaklarini bajo keltiramiz, xolos. Undan ortiq biron ish qilmaymiz!.. Undan tashqari, janob Mone — bu yerda mahalliy hokimiyat degan narsadan nomu nishon ham yoʻq. Bizning turgan yerimiz kimga qaraydi — meksikagami yoxud Qoʻshma Shtatlargami — buni ham hech kim tayinli bilmaydi. Ancha vaqtga qadar bu joylar qadam yetmas joylar hisoblanardi. Bir afsona bor. Unga koʻra bir necha yuz yil avval bir toʻda hindular ovrupoliklarning tajovuzidan qochib shu yerlarga kelib qolishipti-yu, hammalari birgaliqda shu yerda hayotdan koʻz yummoqchi boʻlishipti. Mahalliy aholining e’tiqodiga koʻra oʻlganlarning arvohi bu yerga keladigan yoʻlni qoʻriqlab turar emish. Shu sababdan biz bir amallab bu yerga oʻtib kelganmiz va toʻgʻri keladigan bahoda shu yerni sotib olganmiz. Ana shunaqa — biz bu yerda butunlay holi yashaymiz, hech kimga qaram emasmiz. — Mijozlaringizning oila a’zolari hech qachon ustinglardan sudga shikoyat qilmaganmi? — Ustimizdan sudga shikoyat qilishadimi? — deb xunob boʻldi janob Beksteker. — Qaysi qilgan gunohlarimiz uchun? Keyin qaysi sud bizni sud qilishga botina oladi. Yoʻq, ser. Mijozlarimiz boshiga tushadigan muammolar hamisha juda murakkab va oʻta nozik boʻladi. Biz ularni hech qanday gʻalva-janjalsiz hal qilishga yordam berar ekanmiz, mijozlarimizning oila a’zolari bizdan xursand boʻlishadi... Yoʻq, yoʻq. Bu ishlar bizda xamirdan qil sugʻurganday silliq oʻtadi, mijozlarimiz mijoz emas, bizlarning doʻstlarimiz... Xonangizni koʻrishni istamaysizmi? Yoʻq demasangiz, biz sizni 113-xonaga joylashtiramiz... Irimchi emasdirsiz, hoynahoy? — Irimchi emasman, — deb javob berdi Jan Mone. — Lekin men juda qattiq diniy qoidalar ruhida tarbiya koʻrganman. E’tirof etmogʻim kerakki, bu jonimga qasd qilish haqidagi fikr meni ancha tashvishlantirmoqda. — Nima deyapsiz, ser, oʻzini oʻldirish toʻgʻrisida gap ham boʻlishi mumkin emas, — dedi Beksteker. U bu gapni shu qadar ishonch bilan aytdiki, suhbatdoshi darhol jimib qoldi. — Sarkoni, janobni 113-xonaga kuzatib qoʻy. Avvaldan kelishib qoʻyilgan uch yuz dollar masalasiga kelsak, sizdan iltimos, janob Mone, xonangizga ketayotib kassirga toʻlab qoʻysangiz yaxshi boʻlardi. Kassirning xonasi meniki bilan yonma-yon... Shafaq shulasida yal-yal yonib yotgan 113-xonada Jan Mone oʻlim qurollarining hech qanday izini topa olmadi. — Kechki ovqat qachon boʻladi? — Sakkizu oʻttizda, ser, — javob berdi xizmatchi. — Bu yerda yemakxonaga maxsus kiyinib chiqiladimi? — Jentelmenlarning koʻpchiligi shu qoidaga amal qiladi, ser. — Yaxshi. Men kiyimimni oʻzgartirib olaman. Qora boʻyinbogʻim bilan oq koʻylagimni tayyorlab bering. Mehmonxonaga tushib Mone haqiqatan ham koʻkragi ochiq koʻylakdagi ayollarni, smoking kiygan erkaklarni koʻrdi. Uning oldiga janob Bekstekerning oʻzi yugurib keldi-da, ehtirom va takalluf bilan dedi: — O, janob Mone, men sizni izlab yurgandim. Oʻzingiz yolgʻiz boʻlganingiz uchun mijozlarimizdan biri, ya’ni missis Kirbi-Shou bilan birga ovqatlansangiz sizga ma’qul boʻlmasmikin? Mone ensasi qotib, aftini bujmaytirdi. — Men bu yerga zodagonlarcha hayot kechirgani kelganim yoʻq... Yana, bilmadim... Meni u xonim bilan tanishtirishdan avval, uni menga bir koʻrsatsangiz boʻladimi? — Ha, albatta, janob Mone... Hoʻ-oʻ anavi pioninoning yonida jurnal varaqlab oʻtirgan juvonni koʻryapsizmi? Oq krepsatindan koʻylak kiygan. Missis Kirbi-Shou shu juvon boʻladi... Bu juvonning biror odamga manzur boʻlmasligini koʻz oldimga keltirolmayman... Aksincha boʻlsa, boshqa gap... Sirasini aytganda, haddan tashqari yoqimtoy ayol. Juda aqlli. Yaxshi tarbiya koʻrgan. Juda nazokatli tabiati bor... Missis Kirbi-Shou haqiqatan ham juda yoqimtoy ayol edi. Tim qora sochlari halqa-halqa oʻralib tushgan, manglayi keng. Koʻzlaridan nur va mehr yogʻiladi. Nima qilib shundoq ajoyib ayol oʻlmoqni maqsad qilib yuribdi? — Nahotki, missis Kirbi-Shou ham... Qoʻying-chi, bu ayol ham mijozlaringizdan birimi? Nahotki, u ham menga oʻxshab oʻsha maqsadda kelgan boʻlsa? — Albatta, — deb javob berdi Beksteker, — albatta, — deb ma’nodor qilib takrorladi u. — Unday boʻlsa, mayli, tanishtiring meni. Dasturxon did bilan jihozlangan. Kechki ovqat juda totli edi. Ovqatlanish oxirlaguncha Jan Mone Klara Kirbi-Shouning butun hayotini asosiy nuqtalarida boʻlsa hamki bilib oldi. U juda badavlat va mehribon odamga turmushga chiqqan ekan, lekin uni sevmas ekan. Yarim yil avval u erini tashlab, yoshgina bir yozuvchi yigit bilan Ovroʻpoga ketib qolipti. Yigit xushroʻygina va lekin ancha surbet edi. U bilan Nyu-Yorqda tanishib qolgan ekan. Klara eridan rasman ajralishi bilanoq yozuvchi yigit unga uylanadi deb kutgan. Ammo ular Angliyaga kelishlari hamono ayolga ayon boʻliptiki, yozuvchi yigit imkoni boricha tezroq Klaradan xalos boʻlish orzusiga tushibdi. Yigitning shafqatsizligidan larzaga tushgan va tahqirlangan juvon yigitni deb nimalardan voz kechib kelganini, qanaqa mudhish ahvolga tushib qolganini tushuntirmoqchi boʻlipti. Ammo uning ta’nalarini eshitib yigit kulib qoʻya qolipti. — Klara! — depti yigit juvonga, — Siz oʻtgan asrning ayolisiz... Agar men eski axloqqa bunchalik mukkasidan ketganingizni bilganimda edi, eringizu bolalaringizni chirqiratib sizni oʻgʻirlab ketmagan boʻlardim... Ularning yoniga qaytib borishingizni maslahat berardim, azizim... Sizning qismatingiz oilangizni gullatib oʻtirish ekan... Shunda u uyga qaytib borishiga erini koʻndirishga urinib koʻrmoqchi boʻlipti. Agar eri bilan yuzma-yuz koʻrishsa, uning muhabbatini qaytadan qozonishiga ishonar ekan u. Lekin Normanning qarindoshlari va hamkorlari undan bir qadam ham nari ketishmapti, uni Klaraga qarshi qayrab solib, juda qattiq tazyiq oʻtkazishipti. Norman ham oyogʻini tirab, "yoʻq" deb turib olipti. Klara u bilan uchrashishga bir necha marta urinib koʻripti. Biroq bu tahqirli urinishlar behuda ketipti. Shunda kunlardan birida u oʻzining pochta qutisida "Tanatos" mehmonxonasining taklifnomasini koʻrib qolipti. Shunda u tomogʻidan boʻgʻib yotgan sirtmoqni tezgina va oson qirqib tashlashning birdan-bir imkoniyatini topganday boʻlipti. — Siz oʻlimdan qoʻrqmaysizmi? — deb soʻradi Jan Mone. — Albatta, qoʻrqaman... Ammo yashamoqdan koʻproq qoʻrqaman... — Javobingiz juda zakiy, — dedi Jan Mone. — Men zakovatli boʻlishga intilmayman, — dedi Klara. — Qani, siz ham gapiring — oʻzingiz bu yerga qanday tushib qoldingiz? Jan Monening hikoyasini oxirigacha eshitib, u yigitga qattiqqina tanbeh berdi. — Bu ishingizga aql bovar qilmaydi-ya! — dedi juvon. - Nechuk? Aktsiyalaringizning bahosi tushib ketgani uchungina joningizga qasd qilmoqchimisiz? Agar yashashga qurbingiz yetsa, bir yil yoki ikki yil, ha, boringki, ana — uch yiddan keyin siz bularning hammasini unutib yuborasiz, balki yoʻqotgan narsalaringizni qaytadan qoʻlga kiritarsiz ham. — Boy bergan narsalarim bir bahona, xolos. Agar yashashimdan biror ma’no qolganda edi, ehtimolki, ularning qandaydir ahamiyati boʻlishi mumkin edi... Biroq hozirgina sizga gapirdim-ku — xotinim mendan voz kechdi... Fransiyada na yaqin qarindoshlarim qoldi, na doʻstlarim... Nihoyat, bor gapni toʻla-toʻkis aytadigan boʻlsam, oʻz vaqtida baxtsiz muhabbat tufayli vatanimni tark etganman... Endi men kimni deb, kim uchun kurashmogʻim kerak? — Oʻzingizni deb kurashing... Siz hali koʻp odamlarni uchratasiz. Ular sizni sevib qoladi. Shu odamlarni deb yashamoq kerak... Boshingizga ogʻir ish tushganda ba’zi bir ayollar oʻzini nomunosib tutgan boʻlsa, faqat shunga qarab qolgan hamma ayollarni yomonotligʻ qilish kerak emas... — Siz rostdan shunday deb oʻylaysizmi? Demoqchisizki, olamda bir ayol bor... E, e, men aytmoqchimanki, men yaxshi koʻrib qolishim mumkin boʻlgan ayollar bor — ular loaqal bir necha yil davomida men bilan birga kurashlarga va muhtojliklarga toʻla hayot kechirishga rozi boʻlishadi... — Bunga shubha qilmayman, — deb javob berdi u. — Koʻp ayollar kurashni juda yaxshi koʻradi va qashshoqliqtsan allanechuk romantika topishadi. Mana, masalan, meni olaylik... — Sizni? — E-e, men boshqa bir gapni aytmoqchi edim... Juvon xijolat chekib gapini yoʻqotib qoʻydi, keyin davom etdi: ikkimizdan boshqa hech kim qolgani yoʻq. Metrdotel bizga gapirishga tortinib, tevaragimizda aylanib yuripti. — Nima deysiz? — deb soʻradi Jan Mone Klara Kirbi-Shouning yelkasiga suxsur yopinchigʻini tashlar ekan, — nima deb oʻylaysiz — bugun kechasi... roʻy bermasmikin? — O, yoʻq, — dedi u. — Siz bugun keldingiz-ku... — Siz-chi? — Mening kelganimga ikki kun boʻldi. Xayrlashaturib ular ertalab toqqa birga sayr qilishni kelishib olishdi. Tong quyoshi ayvonga qiygʻoch tushib, uni nurga va iliqlikka toʻldirib turipti. Hozirgina muzdek suvda yuvinib chiqqan Jan Morening koʻnglidan "Yashash muncha shirin boʻlmasa..." degan fikr oʻtdi. Ammo shu lahzaning oʻzida kissasida bir necha dollargina qolganini va bir necha kundan keyin hayotdan koʻz yumishini esladi. Mone chuqur xoʻrsindi... "Soat oʻn boʻlipti!.. Klara meni kutayotgan boʻlsa kerak..." U apil-tapil kiyindi. Ustiga oq kostyumini ilganida a’zoyi badanida favqulodda bir yengillik his qildi. Tennis maydonchasida u Klara Kirbi-Shouga yetib oldi. Juvon ham oq kiyingan. U avstriyalik ikkita yoshgina qiz bilan xiyobonda sayr qilib yurardi. Jan-Moneni koʻrishib qizlar shosha-pisha gʻoyib boʻlishdi. — Ularni hurkitib yubordimmi deyman? — Kizlar biroz hadiksirashyapti. Ular menga tarixlarini gapirib berishdi. — Gʻaroyib-ku! Ularning tarixini menga ham aytib berarsiz? Kechasi jinday boʻlsa-da mizgʻib oldingizmi? — Juda yaxshi uxladim. Menimcha, yuragingizni taka-puka qilayotgan Beksteker ovqatimizga xabdori qoʻshib qoʻyayapti deyman-da... — Unaqa boʻlmasa kerak, — dedi Jan. — Men toʻygan qoʻziday uxlabman. Ertalab tursam miyam biram ravshan... Bir lahza oʻtgach, ilova qildi: — Oʻzimni juda baxtiyor his qildim. Juvon unga qarab jilmaydi, lekin hech narsa demadi. — Manavi soʻqmoqdan yuraylik, — deb taklif qildi u. — Yoʻlda menga avstraliyalik qizlarning tarixini aytib berarsiz. Bu yerda siz mening Shahrizodam boʻlasiz... — Lekin bizda ertak uchun ming bir kechamiz boʻlmaydi-da... — Shuni ayting... Siz... "bizda" dedingizmi? Juvon uning gapini boʻldi. — Bu qizaloqlar egizak ekan. Ular birga oʻsib-ulgʻayishibdi, avval Venada, keyin Budapeshtda turishipti. Yaqin dugonalari yoʻq ekan. Ular oʻn sakkizga toʻlganlarida bir venger yigit bilan tanishishipti. U qadimiy zodagonlar avlodiga mansub boʻlib, oʻzi benihoya kelishgan, sohibjamol, loʻlilarday qoʻshiqqa ishqiboz ekan. Bir kunning oʻzida ikkala qiz ham unga oshiqu beqaror boʻlib qolishipti. Bir necha oy oʻtgach, u egizaklardan biriga uylanmoqchi boʻlipti. Ikkinchi qiz alamidan nima qilarini bilmay, oʻzini oʻzi oʻldirmoqchi boʻlipti. Buni koʻrib birinchi egizak yigitning taklifini rad qilipti. Keyin egizaklar oʻz-oʻzlarini birga oʻldirish rejasini tuzishipti... Xuddi shu paytda ular ham xuddi sizu men kabi "Tanatos" mehmonxonasining qogʻozini olishipti. — Bu qanday tentaklik-a? — dedi Jan Mone. — Ularning ikkovi ham navqiron va sohibjamol... Nega endi ular Amerikaga keta qolmaydi. U yerda yigit degani toʻlib yotipti-ku. Oʻziga munosiblarini uchratib, sevib qolishardi. Biroz sabr qilishsa, olam guliston edi-ku... — Bardoshi yetmaganlar bu yerga tushadi-da, — dedi Klara ma’yus ohangda. — Buni qarang — gap boshqa odam toʻgʻrisida borsa, har bittamiz juda zoʻr mulohaza yuritamiz... Kim aytgan edi bu gapni: "Boshqalarning baxtsizligini koʻtarmoq uchun biz hammamiz ham yetarli matonatga egamiz". "Tanatos"da istiqomat qiluvchilar oq libosli erkak bilan ayolning parkdagi xiyobonlarda, qoyalarni ortda qoldirib, shundoqqina jar yoqalab toliqish nimaligini bilmay sayr qilayotganlarini kun boʻyi kuzatishlari mumkin edi. Ular nimanidir qizishib muhokama qilishardi... Qosh qoraya boshlaganda ular orqaga — mehmonxona tomonga yoʻl olishdi. Ularning bir-birlarining yelkasiga qoʻl tashlab kelayotganlarini koʻrgan meksikalik bogʻbon tavoze bilan teskari qarab oldi. Kechki ovqatdan keyin Jan Mone Klara Kirbi-Shouni kichkinagina xilvat mehmonxonaga yetaklab bordi va butun oqshom davomida unga nimalarnidir gapirib, koʻnglini olib oʻtirdi. Keyin oʻzining xonasiga koʻtarilishidan avval u janob Bekstekerni qidirib ketdi. Direktor oʻzining xonasida allaqanday qora kitobni oʻqib oʻtirgan ekan. Janob Beksteker hisob-kitoblarni tekshirmoqda ekan. Ahyon-ahyonda u qizil qalamni olib, bir satrni oʻchirib qoʻyardi. — Xayrli kech, janob Mone! Biron masalada men sizga kerakmidim? — Ha, janob Beksteker... Bir narsani maslahatlashay degandim... Men aytmoqchi boʻlayotgan gapni eshitib hayron boʻlishingiz mumkin... Birdan shunaqa oʻzgarish boʻlib qoldi... Lekin na iloj — hayot shunaqa ekan-da!.. Qisqasi, huzuringizga kelishimdan maqsad — niyatlarim oʻzgarib qolganini ma’lum qilish edi. Men oʻlish fikridan qaytdim. Janob Beksteker taajjub ichida unga tikilib qoldi. — Jiddiy gapirayapsizmi bu gaplarni, janob Mone? — Juda yaxshi bilib turibman, — deb davom etdi fransuz, — siz meni tuturigʻi yoʻq, beqaror bir odam deb hisoblaysiz... Ammo shunisi ham tabiiyki, hayot sharoitining oʻzgarishi bilan bizning niyatlarimiz ham oʻzgardi... Bir hafta oldin men sizning maktubingizni olganimda noumid bir ahvolda edim, oʻzimni mutlaqo yolgʻiz his etardim... Oʻshanda menga ortiq kurashmoqning ma’nosi yoʻqday koʻringan edi... Hozir esa men uchun bugun dunyo boshqacha boʻlib qoldi. Rostini aytsam, bularning bari siz tufayli boʻldi, janob Beksteker. — Siz tufayli deysizmi, janob Mone? — Ha, siz tufayli. Negaki, bu moʻjiza siz tanishtirib qoʻyganingiz juvon tufayli roʻy berdi... Missis Kirbi-Shou juda jozibador ayol ekan, janob Beksteker. — Men oʻzim ham sizga shunaqa deb edim-ku, janob Mone. — Ha, u juda jozibador va qahramon ayol ekan. Men unga oʻzimning nochor ahvolimni hikoya qilib berdim, u boʻlsa mening baxtsizliklarimni baham koʻrishga rozi boʻldi... Hayron boʻlyapsizmi? — Sira ham-da... Biz bu yerda bunaqa oʻzgarishlarga koʻnikib qolganmiz... Siz uchun gʻoyatda xursandman, janob Mone. Siz hali yoshsiz, juda yoshsiz... — Xullas, agar siz e’tiroz bildirsangiz, biz missis Kirbi-Shou bilan ertaga Dimingga qaytar edik. — Demak, missis Kirbi-Shou ham sizga oʻxshab fikridan qaytdimi? — Albatta-da. U hozir keladi, bu gapni uning oʻz ogʻzidan eshitasiz... Faqat bitta nozik masalani kelishib olsak boʻldi. Bilasizmi, sizga toʻlagan uch yuz dollarim mening deyarlik hamma sarmoyamni tashkil qiladi... Shu pulning hammasi toʻla-toʻkis va uzil-kesil "Tanatos"ning hisobiga oʻtib ketdi deb hisoblaysizmi, yoxud men qaytib ketmogʻim uchun poezdga bilet olgani puldan bir qismini qaytarib olishim mumkinmi? — Biz halol odamlarmiz, janob Mone... Biz hech qachon yeyilmagan somsaga pul toʻlashga majbur qilmaymiz. Xona, ovqat va xizmatkorlar haqi bir kuniga yigirma dollar boʻladi. Ertaga ertalab xazinachi boʻyningizdagi qarzni hisob-kitob qiladi. Qolgan pulingizni qaytarib olasiz. — Siz juda olijanob va sahovatli ekansiz... Eh, janob Beksteker, sizdan naqadar minnatdor ekanimni bilsangiz edi... Men qaytadan baxtimni topdim... Hayotim yangidan boshlanadi... — Hamisha xizmatingizga tayyormiz, — dedi janob Beksteker. U Jan Monening xonadan chiqishini va yoʻlakdan yurib ketishini kutib turdi. Keyin qoʻngʻiroqning tugmasini bosdi. — Sarkoni mening oldimga kelsin, — deb buyurdi u. Bir necha daqiqa oʻtgach, darbon kirib keldi. — Chaqirdingizmi, sinor direktor? — Ha, Sarkoni... Shu bugun kechasi bir yuz oʻn uchinchi xonaga gazni ochib qoʻying... Kechasi ikkilar atrofida. — Zaharlovchi gazni ochishdan avval uxlatuvchi tazni ochaymi, sinor direktor? — Buning hojati boʻlmasa kerak... U rosa miriqib uxlaydi... Bugunga shu, xolos, Sarkoni... Ertaga esa avval kelishganimizga binoan oʻn yettinchi xonadagi ikki juvon... Darbon chiqib ketishi bilan ostonada missis Kirbi-Shou paydo boʻldi. — Kir, kiraqol, — dedi Beksteker. — Oʻzim ham seni endi chakirmoqchi boʻlib turuvdim. Sening mijozing huzurimga kelib ketdi. Joʻnab ketmoqchi ekanini aytdi. — Menimcha, men maqtovga sazovorman, — deb javob berdi juvon. — Ishni juda oʻrinlatib qoʻydim... — Ha, tez va bekamu koʻst... Buni hisobga olaman. — Demak, uni bugun kechasi... — Ha, bugun kechasi... — Shoʻrlik yigit! — deb xoʻrsindi u. — Biram yaxshi, biram samimiy. — Ularning hammasi samimiy, — dedi Beksteker. — Juda bagʻri toshsiz-da, — dedi juvon. — Ular yana yangidan hayotning lazzatini tuya boshlagan daqiqada siz ularni narigi dunyoga joʻnatasiz. — Bagʻri toshmanmi?.. Yoʻq... Usulimizning insonparvarligi ayni shunda-da. Shoʻrlik diniy shak-shubhalar iskanjasida qiynalib ketuvdi. Men uni tinchlantirdim. U oldida yotgan roʻyxatga koʻz tashladi. — Ertaga boʻshsan... Indinga yana ancha ishing bor... Bu gal bir moliyachi keladi. Bunisi Shvetsiyadan... Lekin yoshi oʻtinqirab qolgan. — Fransuz yigit menga juda manzur boʻlib edi-da... — dedi Klara xayolchanlik bilan. — Ishni tanlamaydilar, — dedi direktor qahr bilan. — Mana, senga tegishli oʻn dollar. Bu oʻn dollar — mukofot. — Rahmat, — dedi Klara Kirbi-Shou va pullarni sumkachasiga solib ogʻir xoʻrsindi. Klara chiqib ketgandan keyin janob Beksteker kizil qalamni olib, roʻyxatidagi bir ism-sharifni hafsala bilan oʻchirdi.

Muallif: Andre Morua