Yetti qavat (hikoya) [Dino Butssati]

Yetti qavat (hikoya) [Dino Butssati]

Bir kecha-kunduz poezdda silkina-silkina toriqqan Juzeppe Korte martning yarimyorugʻ sahar-mardonida oʻsha mashhur klinika joylashgan shaharga yetib keldi. Issigʻi jinday baland esa-da, biroq shunga qaramasdan, vokzaldan kasalxonagacha boʻlgan yoʻlni jomadonini koʻtargancha piyoda bosib bordi. Juzeppe Korte kasallikning yengil shakli bilan ogʻrigandi, buning ustiga dardning boshlangʻich davri edi, xolos, shunga qaramay, unga katta shuhrat qozongan, aynan shu kasallikni davolashga ixtisoslashgan ushbu klinikaga murojaat qilishni maslahat berishdi; bu dovrugʻ unga bu yerdagi tabiblar eng bilimdonu asbob-uskunalar oqil va samarali degan ishonchni bagʻishlardi. Juzeppe Korte qachondir tasodifan allaqanday reklama taqdimqogʻozida koʻziga tushgan suratdagi klinikani uzoqdan koʻriboq darhol tanidi — kasalxona unda ajib taassurot qoldirdi. Ayvonlari galma-gal chiqarib-kirgʻizib qurilgan bu yetti qavatli oppoq bino nimasi bilandir mehmonxonaga ham oʻxshab ketardi. Kasalxonani hamma tomondan baland daraxtlar oʻrab turardi. Umumiy tibbiy koʻrikdan oʻtgan Juzeppe Korteni yanada sinchkov tekshiruv oldidan eng yuqoriga — yettinchi qavatga joylashtirishdi. Xona quvnoqlikka moyil edi, ozodaligidan yarqirab turardi — jihozlar yorugʻ, darpardalar qorday oppoq, yogʻoch oromkursilar alvon rangin matoga chulgʻangandi. Derazadan shaharning eng goʻzal mavzelaridan biri dilga huzur bagʻishlab yaqqol koʻrinib turardi. Bu yerda hamma narsa xotirjamlik, mehmondoʻstlik nafasini ufurar, koʻngilga umid urugʻini sochardi. Juzeppe Korte darhol toʻshakka choʻzildi, bosh ustidagi chiroqni yoqdi-da, oʻzi bilan olib kelgan kitobini oʻqishga tutindi. Birozdan soʻng xonaga hamshira kirdi, biror narsa kerak-kerakmasligini surishtirdi. Juzeppe Kortega hech narsa kerakmasdi, ammo u qizni gapga solib, kasalxona haqida kengroq ma’lumot surishtirishga tushdi. Shu yoʻsinda u bu klinikaning gʻalati bir oʻziga xosligidan xabardor boʻldi. Mijozlarni bu yerda kasalligining ogʻir-engilligiga qarab qavatlarga taqsimlashar ekan. Eng yuqori, yettinchi qavat dardi hammadan ham yengillar uchun moʻljallangan. Oltinchi qavatga dardi unchalik ogʻir boʻlmasa-da, har holda uncha-muncha xavotirli tomoni borlar yotqiziladi. Beshinchi qavatda esa ahvoli ruhiyasi ancha ogʻir boʻlganlar davolanardilar, shu tariqa — qavatma-qavat tushilaveradi. Ikkinchi qavatda kasali juda ogʻir shoʻrliklar yotar edi. Birinchi qavatda esa — endi dunyodan ilinji batamom uzilganlar, tuzalishidan umid yoʻqlar... Bu oʻziga xos tizim nafaqat xizmat qilishni yengillashtirardi, shu bilan barcha qaysidir bir dardi yengil bemorni bedavo qoʻshnisining ingrogʻi behuzur qilishining ham oldini olar, har bir qavatda bir taxlitdagi vaziyatni yaratish imkonini berardi. Boshqa tomondan, bunday tartib davolash va qarovni toʻgʻri taqsimlash imkonini ham tugʻdirardi. Natijada oʻziga xos pogʻona yuzaga kelgandi — kasallar dardining jiddiyligiga qarab yettita alohida toifaga boʻlingan edi. Har bir qavat goʻyo oʻz qoidalari va an’analariga ega mustaqil dunyochaga aylangan edi. Har bir boʻlimni oʻz tabibi boshqarishini hisobga olsak, har bir qavatdagi davolash usullarida ham unchalik boʻlmasa-da, muayyan farqlar borligi aniq; ammo umumiy rahbarlikni direktor amalga oshirar, institutning barcha ishlarini u bir yoʻsinga solib turardi. Hamshira chiqib ketgach, Juzeppe Korte, issigʻi tushganiga batamom ishonch hosil qilib, oʻrnidan turdi, xona boʻylab bir necha qadam qoʻydi-da, derazadan qaradi — yoʻq, notanish shaharning qiyofasiga termulib, huzur qilish uchunmas, oyna orqali pastki qavatlardagi xonalardagi boshqa kasallarni koʻrish umidida qaradi. Peshayvonlardagi kirgan-chiqqan koʻshklar bunga imkon berardi. Juzeppe Korte diqqatini birinchi qavatdagi derazalarga jamladi, ammo ular ancha olisda, pastda edi, yonboshidangina koʻrinardi, uning diqqatini tortadigan qiziqroq narsa koʻzga tashlanmadi. Derazalarning koʻpchilmigida parda tushirilgan, ular rangpar qopqalar bilan qattiq berkitib qoʻyilgan edi. Shu joyiga kelganda Korte qoʻshni xonadan qandaydir erkak kishi boʻy choʻzayotganini sezib qoldi. Ular bir-birlariga uzoq termuldilar, havaslari tobora ortayotganiga qaramay, na bu, na u gap qoʻshishga botinmasdi. Nihoyat Juzeppe Korte oʻzini jamlab, soʻradi: — Siz ham yaqinda keldingizmi? — Afsuski, yoʻq, — erkak javob berdi, — kelganimga ikki oycha boʻlib qoldi... — Biroq sukut saqlab, u gapni qanday davom ettirishni bilib-bilmay, qoʻshib qoʻydi: — Men pastda oʻz akamga qarab turgandim. — Akangizga? — Ha, — dedi notanish odam. — Biz u bilan kasalxonaga birga tushdik, — bunday hodisa kam uchraydi — ammo uning ahvoli kundan-kunga yomonlashaverdi, qarabsizki, u endi toʻrtinchigacha bordi.Odamni vahima bosadi. — Toʻrtinchigacha, deganingiz nimasi? — Toʻrtinchi qavatgacha, — tushuntirdi u, notanish qoʻshnisining yuzidagi qaygʻu va darddoshlikni koʻrib, Juzeppe Korteni qoʻrquv bosdi, badani sovub ketdi. — Nima toʻrtinchi qavatda shu qadar ogʻir kasallar yotadimi? — u ehtiyotkorlik bilan soʻradi. — Ey, xudoyim, — erkak boshini sekin chayqab gap qotdi, — ular, albatta, hali umidi batamom uzilganlar emas, ammo, har holda, u yerga tushishning quvonadigan joyi yoʻq. — Unday boʻlsa, — Korte biz shaxsan oʻzimizga taalluqli boʻlmagan qaygʻuli narsalar haqida gapiradigan ohangda quvnoq koʻtarinkilik bilan yana soʻradi, — unday boʻlsa, toʻrtinchi qavatda bu qadar ogʻir kasallar yotsa, birinchi qavatga kimni yotqizishadi? — Voh, birinchida butkul oʻlayozganlar. U yerda doʻxtirlarga ish qolmagan. U yogʻi faqat ruhoniylarninng tashvishi. Yana goʻrkov-poʻrkov deganday... — Ammo birinchi qavatda kasallar juda oz-ku, — Korte gapni boʻldi, goʻyo u fikrini tezroq tasdiqlab olmoqchiday edi, — deyarli barcha xonalar bekitilgan. — Hozir, rostdan ham, ozchilik, ammo ertalab yetarli edi, — notanish kishi zoʻrgʻa seziladigan kulgu bilan javob berdi, — deraza qopqalari tushirilgan xonalarda kimdir yaqindagina oʻlgan. Boshqa qavatlarda hamma qopqalar koʻtarilganini koʻrib turgan boʻlsangiz kerak? Biroq meni kechirasiz, — u derazadan ohista uzoqlashayotib qoʻshib qoʻydi, — sovuq tushayotir, shekilli. Toʻshakka biroz choʻzilay. Sizga esa barcha yaxshiliklar yor boʻlsin... Erkak koʻzdan gʻoyib boʻldi, deraza kuch bilan yopildi, keyin qoʻshni xonada chiroq yondi. Juzeppe Korte esa hali-hanuz deraza oldida qotib turar, birinchi qavat derazalarining zich berkitilgan qopqalariga tikilgancha qolgandi. U uzluksiz, dardchil bir qiziquvchanlik bilan termular, kasallar oʻlish uchun joylanadigan birinchi qavatning qaygʻuli sirlarini tasavvur qilishga urinardi, oʻzining bu qavatdan uzoq ekanini oʻylarkan, koʻngliga allaqanday koʻtarinkilik quyildi. Ayni paytda shaharga kechki qorongʻulik choʻkdi. Ulkan kasalxonaning yuzlab derazalarida birin-ketin chiroq yondi — uzoqdan uni bayramona yoritilgan caroyga oʻxshatish mumkin edi. Faqat birinchi qavatda — Oʻsha yoqda, olisda, eng pastda — bir necha derazalar oʻliklarni berkitib koʻr va qorongʻuligicha qolgandi. Tibbiy koʻrik natijalari Juzeppe Korteni ancha tinglantirdi. U yomon oqibatlarni tasavvur qilishga moyil edi, ich-ichida shafqatsiz hukmni kutar, tayyorlanib borardi va agar tabib uni bir qavat pastga joylashtirish lozimligini aytsa ham hech hayratlanmasdi. Aslida esa, umumiy ahvol avvalgiday yaxshi boʻlsa-da, issigʻi butkul tushmayotgan edi. Biroq doʻxtirning soʻzlari nafaqat samimiy, hatto ancha koʻngilni koʻtaradigan edi. — Kasallikning kurtaklari bor, — dedi u, — biroq juda yengil koʻrinishda; ikki-uch haftada ehtimol, hammasi oʻtib ketsa kerak. — Demak, men yettinchi qavatda qolaman-a! — xavotirga toʻlib soʻradi Juzeppe Korte. — Iya, boʻlmasa-chi! — tabibi uning yelkasini doʻstona qoqib qoʻydi. — Xoʻsh, ayting-chi, sizningcha, boʻlmasa sizni qayoqqa joylashtirish kerak? Balkim, toʻrtinchigadir? — soʻradi u kulib, goʻyo bu eng mumkin boʻlmagan ehtimol edi. — Qanday yaxshi, qanday soz,- dedi Korte, — bilasizmi, kasal boʻlib qolsang, hamisha eng dahshatli oqibatlarni tasavvur eta boshlarkansan... Juzeppe Korte rostdan ham avvaldan joylashtirilgan xonasida qoldi. Oʻrnidan turishga ruxsat berilgan ayrim kunlari boshqa xonalardagi ayrim bemorlar bilan ham tanishib ulgurdi. U doʻxtirlarning barcha koʻrsatmalarini sidqidildan bajarar, tezroq sogʻayishiga astoydil urinar, biroq, shunga qaramay, uning ahvoli, bil’aks, hech bir oʻzgarishsiz qolayotgandi. Qavatning katta feldsheri Juzeppe Kortening xonasiga kirib kelganda yotganiga taxminan oʻn kunlar boʻlgandi. Feldsher doʻstona bir iltimos bilan tashrif buyurgandi: ertaga bir ayol ikkita bolasi bilan yotadi; ular uchun aynan uning xonasi yonidagi ikkita xona boʻsh, ammo ularga uchinchi xona yetishmaydi, janob Korte boshqa shunday qulay, shunday huzurli xonaga oʻtishga rozi boʻlarmikin? Juzeppe Korte, turgan gapki, qarshilik qilmadi; bu xonami yo boshqa xonami — baribir emasmi; ehtimol, oʻsha yangi xonada unga yangi va yanada yaxshiroq hamshira qoʻyishar. — Sizga chin koʻngildan minnatdorchilik bildiraman,- dedi katta feldsher yengil tavoze bilan. — Sizday insonning bu qadar xayrli ish qilishi hayratlanarli emas. Agar qarshi boʻlmasangiz, koʻchishni bir soatlardan soʻng boshlasak. Faqat shuni unutmangki, bir qavat pastga tushishimizga toʻgʻri keladi, — u goʻyo gap butkul arzimas narsa haqida borayotganday sokin va ravon ovozda qoʻshib qoʻydi — Afsuski, bu qavatda boʻsh xonalar yoʻq. Biroq bu vaqtincha, ishoning, — Kortening tez qoʻzgʻalib yana toʻshakka choʻkkanini va norozilik bildirish uchun gapga ogʻiz juftlayotganini koʻrgan feldsher shoshib aniqlik kiritdi,- vaqtincha. Oʻylaymanki, ikki-uch kundan soʻng, biror-bir xona boʻshashi bilan, siz yana yettinchi qavatga qaytishingiz mumkin. — Iqror boʻlishim kerak, — Juzeppe Korte kulib dedi, — rostini aytishim kerak, — bunaqangi koʻchish mening xohishimga unchalik toʻgʻri kelmaydi. — Biroq sizni tibbiy xulosalarga koʻra koʻchirayotganimiz yoʻq-ku; siz nima demoqchi ekaningizni juda yaxshi tushunib turibman, biroq gap oʻz bolalariga yaqinroq boʻlgisi kelayotgan bir ayolga nisbatan gʻamxoʻrlik qilish haqida boryapti... Xudo haqqi, — u qahqaha otib kulgancha, qoʻshib qoʻydi, — boshqa sabablar haqida oʻylab ham oʻtirmang!.. — Mayli, shunday boʻla qolsin, — dedi Juzeppe Korte, — biroq menga bu noxushlikday tuyulyapti. Shunday qilib, Korte oltinchi qavatga oʻtdi, garchand bu koʻchish kasalining yomonlashgani tufayli boʻlmaganiga ishonchi komil boʻlsa-da, unga oʻzi va odatdagi dunyo, sogʻlom odamlar dunyosi oʻrtasida allaqachon aniq seziladigan devor paydo boʻlganini oʻylash ancha noqulay edi. Yettinchi qavatda, qabul qilish manzilida bemor hali qolgan dunyo bilan ozmi-koʻpmi aloqani sezardi: u yerdagi jamoatni odatdagi dunyoning davomi hisoblash ham mumkin edi. Oltinchi qavatga koʻchgach esa, u kasalxona chegarasiga batamom kirdi, bu yerda endi hatto tafakkur biroz oʻzgacha edi — tabiblarda ham, hamshiralarda ham va hatto kasallarda ham. Bu yerda ushbu qavatga ogʻir shakli bilan boʻlmasa-da, baribir, rostakamiga kasallarni joylashtirishlarini hamma tan olardi. Qoʻshni xonalarning bemorlari bilan, xodimlar va tabiblar bilan boʻlgan ilk suhbatlardanoq Juzeppe Korte koʻrdiki, bu boʻlimdagilar yettinchi qavatdagilarga yengil-elpi munosabatda ekanlar, yettinchi qavat birinchi navbatda ortiqcha shubhaga tushgan havaskor kasallar uchun deb hisoblasharkan; aytish mumkin boʻlsa, hamma ish faqat oltinchi qavatdangina jiddiy boshlanadi. Ayni paytda Juzeppe Korte shuni tushundiki, agar yuqoriga, tibbiy xulosalarga muvofiq yotishi kerak boʻlgan yettinchi qavatga qaytishni istaganda ham, u muqarrar qiyinchiliklarga duch keladi; yettinchi qavatga qaytish uchun u bu murakkab mexanizmni harakatga keltirishi kerak, buning uchun esa oz boʻlsa-da, baribir ancha kuch sarflashi lozim; shubhasiz, agar uning oʻzi bu haqda tashvishga tushmasa, boshqa hech kim uni yuqori qavatga, «deyarli sogʻlar» oldiga qaytarishni oʻylamaydi ham. Shuning uchun Juzeppe Korte oʻz huquqlarini poymol qildirmaslikka, harakatsizlik komiga tushmaslikka qaror qildi. Boʻlimdagi hamdardlari bilan suhbatlashganda, albatta, har gal shunga aniqlik kiritardiki, u bu kasallar jamoasida bor-yoʻgʻi bir necha kungina boʻladi, bir ayolga yaxshilik qilish uchun quyi qavatga tushishga uning oʻzi rozi boʻlgan va, shubhasiz, biror-bir xona boʻshashi bilan u tepaga qaytadi. Kasallar uning barcha gaplarini hech bir qiziqishsiz eshitar va ishonqiramay bosh chayqab qoʻyishardi. Yangi doʻxtir bilan suhbatlashgach, Juzeppe Kortening ishonchi toʻliq tasdiqlandi. U ham shuni tan oladiki, Juzeppe Korte bemalol yettinchi qavatda qolaverishi ham mumkin edi; unda kasalning ju-da yen-gil shakli, — yangi tabib bu ifodani ta’kidlash uchun atayin boʻlib-boʻlib aytdi, — biroq, mohiyatan olganda, u oltinchi qavatda Juzeppe Korte yanada yaxshiroq davolanishi mumkin deb hisoblaydi. — Bu gaplarni qoʻying, — kasal qat’iyat bilan uning gapini boʻldi. — Oʻzingiz aytyapsiz-ku, mening joyim — yettinchi qavatda va men oʻsha yoqqa qaytishni istayman. — Hech kim siz bilan bahslashayotgani yoʻq, — doʻxtir javob berdi, — men sizga faqat maslahat beraman, tabibingiz sifatida ham emas, sa-mi-miy doʻstingiz, habibingiz sifatida! Takror aytaman, sizda kasallikning juda yengil koʻrinishi, hech vahima qilmasdan aytish mumkinki, siz umuman kasal ham emassiz, biroq, mening nazarimda, sizning ahvolingiz bunga oʻxshash hollardan yaralangan qismining qulami bilan ajralib turadi. Siz meni toʻgʻri tushunishingizni istayman: kasallikning sur’ati past, ammo u sezilarli maydonni qamrab olgan; hujayralarning yemirilishi jarayoni, — Juzeppe Korte klinikada boʻlish vaqti mobaynida bu vahshatli iborani ilk bor eshitib turardi, — hujayralarning yemirilish jarayoni, shubhasiz, hali boshlangʻich bosqichida, ehtimol, hali boshlangan ham emasdir, ammo boshlanish tamoyillari, — men ta’kidlayman, — boshlanish va bir vaqtning oʻzida organizmning keng koʻlamdagi qismini yaralash tamoyillari mavjud. Hatto xuddi shuning uchun ham, menga tuyuladiki, siz aynan shu yerda, davolash usullari yanada maxsuslashgan va faollashgan oltinchi qavatda davolashingiz maqsadga muvofiqdir. Bir kuni unga aytishdiki, kasalxona direktori, taomil boʻyicha oʻz xodimlari bilan maslahatlashib, kasallarni taqsimlashning mavjud tartibini oʻzgartirishga qaror qilibdi. Kasallarning har biri — agar shunday deyish mumkin boʻlsa — unvoniga koʻra yarim lavozim pastga tushiriladi. Har bir qavatda bemorlar ahvolining jiddiyligiga qarab ikki toifaga boʻlinadi (bunday boʻlish davolovchi doʻxtirlar tomonidan batamom oʻzlariga qulay tarzda amalga oshirildi); endi kasallarning, aytish mumkinki, yuqori toifasi butkul rasmiy tarzda quyi qavatga oʻtkaziladigan boʻldi. Misol uchun, oltinchi qavat bemorlarining yarmi — ya’ni, kasallikning bir muncha quyushqondan chiqqan koʻrinishi bilan ogʻriganlar — beshinchi qavatga oʻtishlari lozim, yettini qavatning jinday ogʻirroq kasallari — oltinchiga tushishlari kerak. Bu xabar Juzeppe Korteni xursand qildi, zero koʻchishlarning bu qadar oʻylangan tartibida yettinchi qavatga qaytishga erishish oson boʻladi. Biroq hamshira bilan suhbatda oʻzining bu umidi haqida gap ochishi bilanoq uni achchiq nadomat bosdi. Eshitdiki, uni rostdan ham koʻchirishadi, biroq yuqoriga emas, pastga — yana bir qavat quyiga. Hamshira ham tushuntirib berishga qodir boʻlmagan allaqanday sabablarga koʻra uni oltinchi qavatning «ogʻir» yarmisiga qoʻshib qoʻyishibdi, shuning uchun u beshinchi qavatga tushishi lozim. Hayronalikdan oʻzini oʻnglagan zahoti Juzeppe Korte gʻazab otiga mindi; baqira boshladi, uni aldaganlarini, quyi qavatga tushish haqida eshitishni ham istamasligini, uyga qaytishini, uning haq-huquqlari borligini, ularni hech kim poymol qilolmasligini, kasalxona ma’muriyati davolovchi tabiblarning xulosasini bu qadar oyoq-osti qilishi mumkin emasligini aytib qichqirishga tushdi. U shunday baqirdiki, uni tinchlantirish uchun doʻxtir chaqirishga majbur boʻldilar. Doʻxtir unga hayajonlanmaslikni maslahat berdi, aks holda issigʻi koʻtarilishi mumkin, toʻgʻri, anglashilmovchilik yuz bergan, har holda, qaysidir darajada... U avvalgiday iqror boʻldiki, haqiqatan olganda Juzeppe Korte yettinchi qavatda yotsa toʻgʻri boʻlardi, biroq uning ahvoliga kelganda, tabib qoʻshib qoʻyadiki, uning fikri biroz oʻzgacha. Axir, rostini aytganda, uning kasalligi, ayonki, ma’lum ma’noda, yaralanish koʻlamining kengligiga koʻra oltinchi darajali kasallik deb qaralishi mumkin. Biroq tabibning oʻzi ham Korte qanday yoʻsinda oʻz qavatidan ancha ogʻir toifaga tushib qolganini tushunolmaydi. Koʻrinib turibdiki, aynan shu bugun tongda Juzeppe Kortening klinik ahvolini soʻrab telefon qilgan ma’muriyat kotibi koʻrsatmalarni yozib olish chogʻida nimanidir chalkashtirib yuborganga oʻxshaydi. Balkim, ehtimoldan xoli emas, ma’muriyat Kortening ahvoliga tabibi bergan bahoni biroz «ogʻirlashtirgan», zero ma’muriyat Kortening davolovchi doʻxtirini tajribali ekanini tan olsa-da, oʻta koʻngilchan odam hisoblaydi. Umuman olganda, vrach Kortega asabiylashmaslikni va koʻchirishga qarshilik qilmaslikni maslahat berdi; zero muhimi — kasallikning kechish jarayoni, bemorni qaerga joylashtirishgani esa unchalik muhim emas. Davolashga kelsak, — qoʻshib qoʻydi vrach, — Juzeppe Korte shikoyat qilmasa ham boʻladi; beshinchi qavatning doʻxtiri, shubhasiz katta e’tiborga ega; axir, bu deyarli muhim qoidaga aylangan, ya’ni qavat qancha quyida boʻlsa, vrach shunchalik tajribaliroq boʻladi, ya’ni kasallik ogʻirlashgani sari tabibi ham tajribali boʻlishi kerak — har holda, ma’muriyat shunday hisoblaydi. Xonalar ham shunga yarasha shinam va qulay boʻladi. Derazadan koʻrinadigan manzara ham shunga yarasha keng va chiroyli, faqat uchinchi qavatdan boshlab ufqni binoni oʻrab turgan daraxtlarning uchi toʻsa boshladi. Odatdagiday kechqurunlari issigʻi xuruj qilib turgan Juzeppe Korte bu uzundan-uzoq tafsilotlarni eshita-eshita charchay boshladi. Nihoyat, u sezdiki, adolatsiz koʻchishga qarshilik qilish uchun kuchi ham, eng asosiysi istagi ham qolmayotir. Va, nihoyat, boshqa qarshilik va e’tirozlarsiz u oʻzini bir qavat pastga tushirishlariga rozi boʻldi. Beshinchi qavatga koʻchirilgan Juzeppe Korte uchun endi faqat bir narsa ozgina boʻlsa-da taskin berardi: vrachlar, hamshiralr va kasallarning yakdil fikriga koʻra, u boʻlimdagi bemorlar orasida — dardining ogʻirlik darajasi eng yengili edi. Umuman, issigʻi chiqib turganini aytmasa, bu qavatda u oʻzini eng katta baxtiyor hisoblasa boʻladi. Ammo, boshqa tomondan, endi u va sogʻlom odamlar oʻrtasida ikkita toʻsiq paydo boʻlganini oʻylash unga azob berardi. Bahor oʻz hukmini oʻtkazishga kirishdi, havo kun sayin isiy boshladi, biroq Juzeppe Korte endi derazadan boqishni birinchi kunlardagiday yaxshi koʻrmay qoʻydi; bunaqa qoʻrquvlar haqiqiy tentaklik boʻlsa ham, u sezdiki, birinchi qavat derazalariga qarasa, — ularning deyarli barchasi avvalgiday zich yopilgan edi, — uning yelkasidan chumoli oʻrmalaganday boʻlardi: u endi bu yopiq derazalarga ancha yaqin edi. Uning kasali, ayon boʻlishicha, ogʻirlashgani yoʻq. Biroq beshinchi qavatga oʻtganining toʻrtinchi kuni oʻng oyogʻi qichimaga oʻxshash qandaydir donachalar bilan qoplandi-yu, hech tuzalay demadi. Bu holat, — dedi vrach, — uning asosiy kasalligi bilan bogʻliq emas, xavotir olishga arzimaydi, dunyodagi eng sogʻlom odam ham bu ahvolga tushishi mumkin. Bundan bir necha kunda qutulish uchun gamma-nurlar bilan faol davolash kerak. — Bu gamma-nurlar oʻzi bu kasalxonada bormi? — savol berdi Juzeppe Korte. — Albatta, — vrach gʻurur bilan javob qildi, — bizning klinikamizda barcha zarur narsalar bor. Faqat bir kichkina noqulaylikni aytmaganda... — Yana nima gap oʻzi? — Korte noayon sezgi bilan soʻroqlashga tushdi. — E, buni, bunday aytganda, noqulaylik deb aytmasa ham boʻladi, — doʻxtir oʻzini oʻnglab oldi. — Men shuni aytmoqchi edimki, nurlarni yuboruvchi uskuna faqat toʻrtinchi qavatda bor, men esa sizga har kuni uch marta zinadan tushib-chiqishni maslahat bermagan boʻlardim. — Demak, xulosa shuki, hech narsa qilib boʻlmaydi? — Nega endi, xulosa shuki, terining qizarishi oʻtib ketguncha siz toʻrtinchi qavatga vaqtincha tushib yashashga rozi boʻlsangiz yaxshi boʻlardi. — E-e, boʻldi, bas, yetar endi! — Juzeppe Korte gʻazablanib baqira boshladi. — Bu koʻcha-koʻchlar hiqildogʻimga keldi! — Mayli men yaxshisi shu yerda oʻlaman, biroq toʻrtinchi qavatga tushmayman! — Xohishingiz, — doʻxtir uni asabiylashtirmaslik uchun murosa ohangida dedi, — biroq, bilib qoʻying, davolovchi vrach sifatida men kuniga uch mahal zinadan tushib-chiqishingizni man qilaman. Eng yomoni, qichima yoʻqolish u yoqda tursin, kun sayin kengayib, izchil yoyila boshladi. Juzeppe Korte halovatini yoʻqotdi va toʻshakda tinimsiz toʻlgʻonishga tushdi. Shu alfozda uch kun oʻtdi, u juda gʻazablandi, biroq keyin chekinishga majbur boʻldi. Uning oʻzi vrachdan nurlantirishga ruxsat berishni va pastki qavatga oʻtkazishni soʻradi. Toʻrtinchi qavatda Korte ichki bir quvonch bilan shuni sezdiki, u bu yerda oʻziga xos bir istisno ekan. Bu boʻlimdagi boshqa kasallarning ahvoli, shubhasiz, juda ogʻir edi, ularning hatto toʻshakdan qoʻzgʻalishga ham majoli yoʻq edi. U boʻlsa oʻz xonasidan nurlantiruvchi xonasigacha oʻz oyogʻida yurib borib kelar, bundan hatto hamshiralar ham hayratda edilar, bu jasorati uchun uni tabriklab qoʻyardilar. Yangi vrach bilan suhbatda u oʻzining alohida mavqeini qat’iy ta’kidlab oʻtdi. U, aslini olganda, yettinchi qavatda yotishga haqqi boʻlgan, toʻrtinchi qavatga tasodifan tushib qolgan kasal. Badanidagi toshmalar oʻtgan zahoti u yuqori qavatga qaytadi. U hech qachon uni bu yerda qandaydir yangi sabab bilan ushlab turishlariga sira yoʻl qoʻymaydi. U yettini qavatda joylashishga toʻla haqqi boʻlgan odamdir. — Yettinchida, yettinchida! — hayratlandi hozirgina uni koʻrikdan oʻtkazgan doʻxtir. — Hamisha siz, kasallar, oshirib toshirasizlar! Men birinchi boʻlib sizga aytaman, siz oʻz ahvolingizdan rozi boʻlsangiz boʻladi; kasalligingiz tarixini oʻrganib, aytishim kerakki, sizda dardning jiddiy ogʻirlashuvi yuz bermayotir. Ammo bu gaplar bilan yettinchi qavat oʻrtasida — meni qoʻpolligimu ochiqligim uchun kechirasiz — har holda ancha farq bor! Sizning dardingiz anchayin kamroq xavfli, men bunga iqrorman, ammo siz baribir kasalsiz! — Xoʻsh, qaysi qavatga, — yuzlariga qon toʻlib, soʻradi Juzeppe Korte, — qaysi qavatga, sizningcha, joylashtirish kerak meni? — Ob-bo, xudoyim, bu savolga javob berish oson emas, axir men sizni shunchaki shoshib koʻrib qoʻydim; qaror qabul qilish uchun men sizni, hech boʻlmaganda, bir hafta kuzatib borishim lozim. — Xoʻp, yaxshi,-Kortening bir gapdan qolgisi kelmasdi,- ammo siz, hech boʻlmaganda, taxminan aytolmaysizmi? Doʻxtir uni tinchlantirish uchun oʻzini oʻylayotganday koʻrsatib turdi-da, qisqa fursatlik xayol surishdan soʻng, oʻz soʻzlarining tasdigʻi uchun boshini silkitib, taskin beruvchi sokin soʻzlarini aytdi: -Ey, xudoyim, men faqat siz qat’iy turib olganingiz uchun aytayapman... Aslini olganda, biz sizni oltinchi qavatga joylashtirishimiz ham mumkin edi. Ha, ha,- u oʻzini ham ishontirayotganday qoʻshib qoʻydi, — siz bemalol oltinchida yotishingiz ham mumkin edi. Doʻxtir shu tarzda bemorni bir sevintirmoqchi edi. Ammo Juzeppe Kortening chehrasida hayrat ifodasi paydo boʻldi: u tushundiki, yuqori qavatlarning vrachlari uni aldaganlar, bu yerda esa bu yangi doʻxtir, koʻrinib turibdiki, u ancha qobiliyatli va halol odam, bu doʻxtir ich-ichida — bu butkul aniq narsa — uni yettinchi qavatga emas, beshinchi qavatga joylashtirish lozim deb hisoblaydi, buning ustiga, ehtimol, ogʻir kasallar ichiga joylashtirar! Bu kutilmagan hayronalikdan Kortening butkul ruhi tushdi. Oʻsha kech uning issigʻi ancha koʻtarilib ketdi. Toʻtinchi qavatda oʻtgan davri Juzeppe Kortening bu kasalxonada oʻtgan kunlarining eng sokin kunlari boʻldi. Vrach ancha koʻrimli, mehribon va dilkash odam ekan; u koʻpincha Korte bilan soatlab vaqtini oʻtkazar, turli mavzularda gaplashib qolardi. Juzeppe Korte ham bajonidil suhbatlashar, suhbat asnosida gapni oʻzining odatiy advokatligi va dunyoviy ishlari mavzusiga burib turardi. U oʻzini hali ham sogʻlom odamlar hamjamiyatiga daxldorligiga ishontirmoqchi boʻlar, ishbilarmonlar dunyosiga bogʻliqday, ijtimoiy hayot hodisalari bilan rostdan ham qiziqadiganday koʻrsatardi. Gap esa har gal aylanib uning kasalligiga kelib taqalaverardi. Jillaqursa ozroq yaxshilanish, tuzalish istagi Juzeppe Korteni tark etmas va bu chekinmas tuygʻu uni qandaydir oʻrab-chirmab olgan edi. Afsuski, gamma-nurlar toshmaning tarqalishini toʻxtatgan boʻlsa-da, uni yoʻqota olmadi. Juzeppe Korte har kuni bu haqda vrach bilan uzoq suhbatlashar, oʻzini bardam, hatto biroz kibor tutishga harakat qilar, ammo buni eplay olmasdi. -Ayting-chi, doʻxtir,- soʻradi u bir kuni,- hujayralarimning yemirilish jarayoni qanday kechmoqda? -I-ya, bu dahshatli soʻzlarni qaydan oldingiz!- doʻxtir hazilomuz yuz burishtirdi.-Cizga kim oʻrgatdi buni? Yaxshi emas, yaxshi emas, ayniqsa kasal odamga toʻgʻri kelmaydi! Ikkinchi bunaqa gaplarni sizdan eshitmay. -Yaxshi,- Korte bilganidan qolmasdi,- biroq siz baribir menga javob bermadingiz. -Hozir javob beraman,- doʻxtir koʻngilchanlik bilan gapira boshladi.-Hujayralarning yemirilish jarayoni — sizning qoʻrqinchli iborangiz bilan aytganda — sizda juda sust, butkul yoʻq hisobi. Ammo men uni tirishqoq jarayon degan boʻlardim. -Tirishqoq, ya’ni surunkali, demoqchisiz-a? -Aytmagan narsamni menga yopishtirmang. Men faqat bir narsani aytdim — tirishqoq , dedim. Aytganday, bu jarayon aksariyat hollarda shunaqa boʻladi. Kasalliklar, hatto eng yengil dardlar ham, koʻpincha jadal va uzoq davolashni taqozo qiladi. -Ammo ayting-chi, doʻxtir, men qachon yaxshilanishdan umid qilsam boʻladi? -Qachon? Bunday hollarda bashorat qilish ancha mushkul... Toʻxtang-toʻxtang, — vrach biroz oʻylanib, qoʻshib qoʻydi, — koʻrib turibman, siz tezroq sogʻayishni shunchalar istaysizki, bu sizda oʻziga xos haqiqiy xudbinlikka aylanibdi... agar hayiqmasam, agar siz xafa boʻlmasangiz, bilasizmi, sizga nimani maslahat bergan boʻlardim? -Xoʻsh, gapiring, gapiring, doʻxtir... -Mayli, buni imkon qadar tushunarliroq ifodalab berishga harakat qilaman. Agar men bu kasalxonaga sizning kasalligingiz bilan ogʻrib tushganimda, mayli eng yengil koʻrinishi bilan ogʻrigan boʻlsam ham, bu oʻz mutaxassisligi boʻyicha eng yaxshi kasalxonaga tushsam, bilasizmi, men oʻz ixtiyorim bilan meni birinchi kuniyoq — tushunayapsizmi? — birinchi kuniyoq pastki qavatlarning biriga joylashtirishlarini talab qilgan boʻlardim. Men hatto xohlardimki, meni... -Birinchi qavatgami?- Korte ichidan kelayotgan kulguni bosib, zoʻrgʻa aytishib yubordi. -E-e, yoʻq! Birinchiga emas!- doʻxtir kinoya bilan javob qildi.-Faqat birinchiga emas! Ammo uchinchiga yoki hatto ikkinchi qavatga yotishim aniq. Quyi qavatlarda, ishoning, ancha yaxshi davolashadi, asbob-uskunalar ham ancha mukammal va kuchli, xodimlar ham ancha bilimli va tajribaliroq. Bu klinikaning yuragi kimligini bilasiz-ku, axir?! — Professor Dati boʻlsa kerak? — Albatta, professor Dati. Bu yerda qoʻllaniladigan davolash usulini u yaratgan, klinika ham uning loyihasiga koʻra qurilgan va jihozlangan. Shunday qilib, u, bizning ustozimiz, aytishim kerak, birinchi va ikkinchi qavat oʻrtasida ishlaydi. Oʻsha joydan turib oʻz quvvatini tarqatadi, uning dono koʻrsatmalari ana oʻsha yerdan yoʻllanadi. Biroq men sizni ishontirib aytamanki, uning ta’ciri uchinchi qavatdan nariga oʻtmaydi: yuqoriga koʻtarilgan sari uning farmoyishlari, aytish mumkinki, parchalanadi, soxtalashtiriladi, buzilib talqin etiladi; klinikamizning yuragi — pastki qavatlar, agar siz haqiqiy davo istasangiz pastda yotishingiz kerak. — Bir soʻz bilan aytganda, — Juzeppe Korte titroq ovozda chaynaldi, — siz menga, demak, maslahat berasizki... -Ayni paytda, yana bir narsani hisobga oling, — doʻxtir qat’iyat bilan davom etdi. — Shuni hisobga olingki, sizning bu ahvolingizda paydo boʻlgan toshmaga ham e’tibor qilish zarur. Bu narsa oʻzicha olganda hech gap emas, tushunaman, ammo u uzoq davom etsa, sizning ruhiyatingizga ta’sir etishi mumkin, siz sogʻayib ketish uchun ruhiy xotirjamlikni saqlash qanchalik zarurligini bilasizmi oʻzi? Men sizga yozib bergan nurlantirish ma’lum ma’noda foydali ekan. Nega? Bu, balkim, butkul tasodifiydir, ammo nurlar kuchsizlik qilgani ham ehtimoldan xoli emas. Aytishim kerak, uchinchi qavatdagi nurlantirish asboblari bizdagidan kuchliroq. U yerda sizning qichimangizni davolash imkoniyatlari ancha koʻp boʻlardi. Bundan tashqari, bilasizmi yana nima? Agar biror-bir tomondan mabodo yaxshilanish boʻlsa, demak eng ogʻir qadam qoʻyilgan. Agar yuqoriga koʻtarila boshlasang, keyin orqaga qaytishing dargumon. Siz oʻzingizni rostdan ham yaxshi seza boshlasangiz, bu yoqqa — bizga yoki yanada yuqoriroqqa qaytib kelishingizga hech nima toʻsqinlik qila olmaydi, »yutuq»laringizga muvofiq siz beshinchi, oltinchi va, hattoki, aytishim kerak, yettinchi qavatga ham... qaytishingiz mumkin. -Shunday qilib, siz bu davolashni tezlashtiradi, deb hisoblaysiz? — Bunga hech qanday shubha boʻlishi mumkin emas. Oʻrningizda boʻlganimda nima qilishimni sizga aytdim. Doʻxtir bunga oʻxshash suhbatlarni Juzeppe Korte bilan har kuni oʻkazardi. Nihoyat, qichima joniga tekkan bemor, sira ichki xohishi boʻlmasa-da, doʻxtirning maslahatiga amal qilib, pastki qavatga koʻchadigan kun ham keldi. Uchinchi qavatda u darhol sezdiki, boʻlimda qandaydir oʻziga xos koʻtarinkilik hokim — vrachlar orasida ham, hamshiralar va qarovchilar orasida ham jonlanish bor, garchand bu yerda jiddiy xavotirga soladigan ogʻir kasallar yotgan boʻlsa-da. Bundan tashqari,u hatto sezdiki, bu quvnoqlik kun sayin oshib bormoqda; hamshira bilan ozgina tanishib olgach, u, qiziquvchanligini yashira olmay, bu shodumonlikning sababini soʻradi. — Iya, sizning xabaringiz yoʻqmi? — javob qildi hamshira. — Uch kundan soʻng biz hammamiz ta’tilga ketamiz. -Bu qanaqasi: ta’tilga ketasizlar? — Ha, shunday. Uchinchi qavat ikki haftaga yopiladi, barcha xodimlar dam olishga ketadi. Bizda barcha qavatlar navbati bilan ta’tilga chiqib turadi. — Kasallar-chi? Ularni nima qilasiz? — Ular ozchilik boʻlgani uchun biz ikki qavatni birlashtiramiz. -Qanday qilib? Kasallarni uchinchidan toʻrtinchiga koʻchirasizlarmi? — Yoʻq, yoʻq, — hamshira uni toʻgʻriladi, — uchinchidan ikkinchiga tushiramiz. Axir, siz pastki qavatda davolash imkoniyatlari yanada zoʻrligi haqida eshitgandirsiz?! Bu yerda yotganlar pastga tushadi. — Ikkinchi qavatga tushish? — Juzeppe Korte murdaday oqarib soʻradi. — Demak, men ham ikkinchi qavatga tushishim lozim, shundaymi? — Ha, albatta. Buning hayron qoladigan yeri yoʻq! Biz ikki haftadan soʻng qaytamiz, keyin siz ham bu xonaga qaytasiz. Meningcha, bundan qoʻrqish shart emas. Ammo Juzeppe Korte shafqatsiz qoʻrquv iskanjasida qoldi — qandaydir sirli sezgi uni xavf haqida ogohlantirardi. Biroq u klinika xodimlarining ta’tilga chiqishlariga toʻsqinlik qilolmasligini bilar, shuningdek, yangicha, yanada izchil nurlar bilan davolash unga foyda keltirayotganiga ishonar — qichima deyarli yoʻqolgandi — shuning uchun yangi koʻchishga rasman norozilik bildirmadi. Biroq u, hamshiralarning masxaralashiga ham qaramay, oʻzining yangi xonasi eshigiga «Juzeppe Korte, uchinchi qavatdan, vaqtincha koʻchirilgan» deb yozilgan taxtacha osib qoʻyishlarini talab qildi. Bunday ish klinika tarixida boʻlmagan edi, ammo vrachlar unga qarshilik qilmadilar, chunki, ularning fikricha, Kortenikiday asabiy mijoz bilan eng sokin norozilik ham kuchli chayqalishni keltirib chiqarishi mumkin edi. Gap, loʻndasini aytganda, ikki hafta — bir kun kam ham emas, bir kun koʻp ham emas — ikki hafta kutish haqida borardi, xolos. Va Juzeppe Korte asov va qaysar sabrsizlik ila kun sanashga kirishdi, soatlab jomadon yoki oromkursiga termulgancha toʻshakda qimir etmay yotadigan boʻldi — bu yerdagi, ikkinchi qavatdagi jihozlar yuqori qavatlardagiday unchalik zamonaviy va koʻtarinki emasdi, biroq anchayin salobatli, bosiq va vazmin koʻrinardi. Koʻpincha u nafasini ichga yutib, jimgina quloq solar: unga tuyulardiki, pastki qavatdan, oʻlayotganlar, «mahkum etilganlar» boʻlimidan qandaydir noayon tovushlar eshitiladi — ehtimol, oʻlimoldi nola va xoʻrsiniqlari boʻlsa kerak. Bularning bari, shubhasiz, shunga olib keldiki, uning ruhi badtar choʻka boshladi. Ruhiy xotirjamlikni yoʻqotish esa, ayonki, kasalga emas, kasallikka yordam beradi — Kortening issigʻi koʻtarilib ketdi, umumiy quvvatsizlik kun sayin sezilaverdi. Derazadan — yozning avji boʻlgani uchun oynalar deyarli hamisha lang ochiq turardi — shahar tomlari ham,qoʻshni uylar ham koʻrinmasdi, faqat klinikani oʻrab turgan daraxtlarning yashil devori koʻzga tashlanardi. Bir haftadan soʻng, choshgoh, soat ikkilarda xonaga kutilmaganda feldsher va uch sanitar aravani sudrab kirib kelishdi. -Xoʻsh, qani, koʻchishga tayyormizmi? — oshkora hazilomuz ohangda soʻradi feldsher. -Qanaqa koʻchish? — Juzeppe Korte uzuq-yuluq ovozda soʻradi.- Bu yana qanaqa hazil? Axir uchinchi qavatdagilar hali bir haftadan soʻng ta’tildan qaytishadi. -Qanaqa uchinchi qavat? — feldsher tushunmayotganday yelka qisdi.- Menga sizni birinchi qavatga koʻchirib qoʻyishni buyurishgan. Mana, koʻring. — U oz emas, koʻp emas professor Dati oʻzi imzolagan uni eng pastki qavatga koʻchirish haqidagi bosma hujjatni koʻrsatdi. Juzeppe Kortening ichida oʻrlagan vahshat va doʻzaxiy alam yuzaga otildi. Uning cheki yoʻq dargʻazab qichqirigʻi butun boʻlim boʻylab jarangladi. -Oʻzingizni bosing, xudo haqi, sekinroq, — yolvorishdi sanitarlar, — axir bu yerda ahvoli ogʻir kasallar bor! Ammo uni tinchlantirish oson emasdi. Nihoyat vrach — boʻlim boshligʻi yetib keldi. U juda tarbiya koʻrgan va mehribon odam edi. Vrach gap nimadaligini surishtirdi, bosma hujjatni koʻrdi, Kortening tushuntirishlarini tingladi. Keyin ijirgʻanib feldsherga murojaat qildi, xatolik yuz berganini, u bunaqa koʻrsatma bermaganini, anchadan buyon bu yerda misli koʻrilmagan tartibsizlik hukm surayotganini aytdi, — endi ahvol boshqa bunday davom etishi mumkin emas, unga hech narsani xabar qilishmaydi, hamma narsa haqida u hammadan keyin eshitadi... Nihoyat, qoʻli ostidagi xodimini chilparchin qilib boʻlgach, u juda samimiy ohangda kasalga murojaat qildi va oʻzining chuqur hamdardligini, kechirimini izhor qildi. — Afsuski, biroq, — qoʻshib qoʻydi vrach, — afsuski, professor Dati bor-yoʻgʻi bir soat oldin shahar tashqarisiga dam olishga joʻnab ketdi va kamida ikki kundan soʻng qaytadi. Men butkul dargʻazabman, ammo uning farmoyishi bekor qilinishi mumkin emas. Sizni ishontirib aytaman... uning oʻzi birinchi boʻlib bundan afsuslanadi... Qanday xatolik! Umuman tushunmayman, qanday qilib bunday boʻlishi mumkin! Endi Juzeppe Korte tizginsiz kuch bilan titray boshladi. U oʻzini eplolmay qoldi. Oʻsh boladay, bosib kelayotgan vahshatli qoʻrquvga majoli yetmadi. Xonada uning tizginsiz yigʻisi ancha vaqt tinmadi. Shunday qilib, la’nati xato tufayli u oxirgi bekatga yetib keldi. Oʻlayotganlar boʻlimida — u, ahvoliga koʻra, eng talabchan vrachlarning ham fikricha, oltinchi, hattoki yettinchi qavatda yotishga haqli bemor! Juzeppe Kortening boshidan kechirganlari shu qadar mantiqsiz ediki, gohida baralla xoxolab yuborgisi kelardi. Toʻshakda qilt etmay yotar ekan, shaharni yoz choshgohining jaziramasi sekin-sekin komiga tortib borayotganda u derazadagi yashil daraxtlarga termulib oʻzini allaqanday mavjud boʻlmagan gʻayrihaqqoniy dunyoda sezar, u dunyoning ma’nisiz devorlari gʻuborsiz chinni bilan qoplangan, oq-oppoq eshiklari murdaxonaga ochiladiganday sovuq, odamlarning qiyofasi ham shu tusda oq-oppoq edi. Uning xayoliga koʻrinib turgan daraxtlar ham haqiqiymas, yasama boʻlsa kerak, degan fikr keldi; va, nihoyat, uzoq kuzatgandan soʻng ularning bargi qilt etmaganini koʻrib u bunga ishonib ham qoldi. Bu fikr Korteni shu qadar hayajonga soldiki, u qarovchisiga sim qoqib chaqirdi, qarovchi ayol unga toʻshakda yotganda taqmagan koʻzoynagini uzatdi; faqat shundagina u biroz oʻziga keldi: koʻzoynak yordamida u ishonch hosil qildiki, daraxtlar haqiqiy tirik va barglarini oʻynoqi shabbada gohi-gohida sezilar-sezilmas tebratib qoʻyadi. Qarovchi ayol chiqib ketganidan soʻng, oʻn-oʻn besh daqiqadan soʻng xonaga butkul sukunat choʻkdi. Olti qavat, olti vahshatli tosh devor, mayli, butkul bema’ni xato tufayli boʻlsa-da, endi Juzeppe Korteni shafqatsiz vazni bilan bosarodi. Yana qancha yil — ha, yil, endi aynan yillar haqida gapirish kerak — yuqoriga koʻtarilish uchun, bu jarlikdan chiqish uchun endi yana qancha yillar kerak boʻlarkin? Ammo necha xonaga toʻsatdan qorongʻulik choʻkdi? Axir, koʻchada hali yop-yorugʻ kun. Oʻzini bosgan falajga oʻxshash allaqanday iskanjani soʻnggi bir siltanish bilan uza-uza Juzeppe Korte toʻshak yonidagi soatga koʻl choʻzdi. Soat kunduzgi uch yarimni koʻrsatardi. U yuzini derazaga burib, qopqalar qandaydir sirli buyruqqa boʻysunganday, sekin tushayotganini, kunning yorugʻini yopib borayotganini koʻrdi.

Muallif: Dino Butssati