SHarofatning ko'ngli hamon alag'da, qo'shni ayolga og'zidan gullab qo'yganidan beri halovatini butkul yo'qotdi. Bu gap mahalla bo'ylab tarqaganida esa eri uning yarim tunda qabristonda nima qilib yurganini so'rab, hol-joniga qo'ymadi. Yo'l yaqinroq bo'lsin uchun mozorlar oralab o'tgani haqidagi bahonasidan keyin indamay qo'ygan bo'lsa-da, erining bu vajga ishonmaganligini o'zi ham sezdi. Tolib bir nimani payqab qolgudek bo'lsa, hotinini ham, Karimni ham sog' qo'ymaydi. Durustgina uy-joyli va farzandli ayolning ona suti og'zidan ketmagan bir yigitcha bilan qabristonda uchrashib yurishi� Sir ochilsa, begumon qiyomat qo�yimning boshlanishi turgan gap. Karim esa o'sha kecha nomardlik qildi. Qiziq-qiziq latifalar aytib kuldirayotgan yigit birdan jimib qoldi-da:
- Ko'p qiqirlayvermang, kulishingiz arvohlarga yoqmasligi mumkin, - dedi tomdan tarasha tushganday.
- Arvoh deganingiz o'zi bormi?
- Soddasiz-da! - kuldi yigit. - Arvoh nima qiladi?
Shu dam kutilmaganda �Arvoh bor!� degan g'alati va qo'rqinchli ovoz eshitildi. Toshdek qotgan yigit va juvon sag'analar oralab qadam tashlab kelayotgan allaqanday sharpani ko'rdi. Atrof aytarli qoron�g'u bo'lsa-da, sharpaning qip-yalang'ochligi sezilardi.
- Arvoh! - dedi talvasaga tushgan Karim qabriston eshigi tomon yugurarkan.
SHarofat esa joyida qotib, vujudining burchak-burchagigacha qaltirab ketdi.
- Karim! - dedi hanuz chopib borayotgan yigit orqasidan ergashmoq bo'lib.
Ammo bir nimaga to'qnashib, yiqilib tushdi. Yuragi qinidan chiqqudek urar, butun vujudi tahlika o'tida yonardi. O'z jonidan umidini uzib, ming azob bilan boshini ko'tarib qaraganida� arvoh ortiga qaytgan edi.

* * *
- Endi bunaqa cho'pchaklaringni yig'ishtir, - dedi bozordan qaytgan eri SHarofatga. - Bugun Qodir devonaga sadaqa qildim. Bilasanmi, u nima dedi: �Bu qaro tun asli dunyo demakdir, Quyosh, oyu ayol - bari ermakdir�.
- Qiziq.
- Nimasi qiziq? - dedi Tolib toliqqan oyoqlarini cho'zib, dumaloq yostiqqa yonboshlarkan. - Qodir deganlari faqat Gyotenigina emas, ba'zan Petrarkaning sonetlaridan ham aytib yuradi. Rassomligini aytmaysanmi! Kipriklaring donasigacha aniq-tiniq chizadi. Shunday odamning jinnisifat devonaga aylanib qolishini qiziq desang bo'ladi. SHarofat boshqa gapirmadi. Shu asnoda u eriga tamomila yot bo'lgan narsalar hususida o'ylar, betayin sirining oshkor etilmoq havfi uni behad azoblar edi. Nazarida, eri yostiqdoshining allanechuk o'zgarib qolganini payqar, faqatgina arvohdan emas, yana o'zga nimalardandir qo'rqib, bezovtalanayotganini idrok etardi. To'g'ri, Tolib Daylam podshohi emas va Azudaddavla Jamilaga qo'llagan sharmandali usulga qo'l urolmaydi. Biroq qishloqdoshlari orasida o'z mav�qeiga ega bo'lgan yigitdan bu mojaroni fojia yo'li bilan tugatish ehtimolini ham kutish mumkin.
* * *
Tolib bir tun qo'shni qishloqdan qaytayotganida qabriston oldiga etdi-yu, beihtiyor arvoh haqidagi ovozalar yodiga tushdi. Kecha nihoyatda oydin bo'lgani uchun hiyla qo'rquv, ozgina jasorat va ko'proq qiziquvchanlik bilan mozorot o'rtasidan kesishgan yo'lak bo'ylab yurdi. Qabr atrofidagi temir panjaraga suyab qo'yilgan tobut yoniga yaqinlashishi bilan qo'rquvu qiziquvchanlik baravariga bir pog'ona ko'tarildi va� tobut qimirlay boshladi. Tolibning yurak tepishi tezlashdi. Qo'l-oyog'i qaltirab, qochishga ham majoli qolmagan asnoda arvoh tobutdan bosh ko'tardi. Keyin bor bo'y-basti yaqqol ko'zga tashlandi. U hotini ta'riflagandek yalang'och emas, balki ko'hlikkina kostyum-shimda edi. Vujudida joni bor-yo'qligini aniq idrok etolmay qolgan Tolib tobutdagi arvohni tanigandek bo'ldi. Bir zum ko'zlariga ishonmay, turgan joyida tosh bo'lib qotdi. Jimlikni arvoh buzdi: - Hudo ko'tarsin bunaqa tunni!
- Polvon, sizmisiz? - dedi Tolib titroq ovozda.
- Yurakdan ham bor ekan-ku, uka! - arvoh sakrab tobutdan tushdi. - Ulfatlar bilan rosa otamlashdik. Keyin qishloqdagi gap-so'zlar haqida gurung ketdi. Men hech qanaqa arvoh-parvoh yo'q dedim. Hamma gapimga qarshi chiqqach, yolg'iz o'zim qabristonda tunashga garovlashdik. Hozirgina uyqudan uyg'onuvdim. Qadam tovushingni eshitib, men ham sal-pal qo'rqdim, uka. Lekin endi ko'rib turibsan, ikkalamiz ham arvoh emasmiz.
- Demak, hotinimga ham�
- E, yo'q, - dedi Chori polvon ko'zlarini ishqalab. - Hotiningga yo'liqqan arvoh men emas. Hayronman, u qaerdan topdi o'zi bunaqa gaplarni.
Shu payt nariroqdagi boshqa tobutning og'zi sharaqlab ochildi-yu, Tolibga ham, Chori polvonga ham, umuman, barcha qishloq ahliga yahshi tanish bo'lgan hirgoyi eshitildi: �Bu qaro tun asli dunyo demakdir, Quyosh, oyu ayol - bari ermakdir�. So'ng qo'lida qandaydir qog'oz tutgan haqiqiy arvoh tobutdan bosh ko'tardi. U SHarofat ta'riflaganidek, yalang'och ko'rinishda edi. Qog'ozga ko'zi tushgan Tolibning esa a'zoyi badanini sovuq ter bosdi: unda o'z hotini va do'konchining bekorchi o'g'li Karimning quchoqlashib turgan tasviri tushirilgan edi�