Manzil (hikoya) [Isajon Sulton]

Manzil (hikoya) [Isajon Sulton]

Iqbol Mirzoga Bu yoʻlimizning chek-chegarasi koʻrinmaydi. Moʻ‘jazgina karvonimiz goh taram-taram togʻlar silsilasiga duch keladi, goh buloqlaridan koʻz yoshi singari tiniq suvlari oqib yotgan goʻzal bogʻli vohalarga kirib boramiz. Goh esa qarshimizda yastanib yotgan bepoyon sahro namoyon boʻladi. Ulovlarimiz toliqqan, oʻzimiz ham ozib-toʻzib, bir ahvolga tushib qolganmiz. Shunga qaramay, tunlari omonat chodir tikib tunaymizu tong otar-otmas tagʻin yoʻlga otlanamiz. Goho esa kunduzlari dam olib, kechalari yoʻl bosamiz. Hamrohimiz— daydi shabada, yoʻl koʻrsatuvchimiz — yulduzlar. Har doimgidek, oldinda ogʻamiz borayotir. Uning bir mahallar alpday boʻlgan gavdasi endilikda oldga egil-gan, quvvatsizlangan. Nigohini ufqdan uzmaydi. Uning ortidagi Muslim oʻz oʻy-xayollariga berilib ot ustida chayqaladi. Vatanimizda uning oʻn besh kunlik oydayin toʻlin mahbubasi qolgan. Xayolchanligi shundan. Undan keyin Muhammad borayotir. Eng kichik hamrohimiz — Abdulla esa ot ustida oʻtirganicha mudraydi. Yoʻlga chiqqanimizda u yosh bola edi. Safar davomida koʻzlaridagi bolalarga xos ifoda qat’iyat va oʻychanlik bilan almashdi. Yuzi choʻzilib, peshanasiga ilk chiziqlar tushdi. Bu manzil tomon bizlar koʻp yillar avval yoʻlga chiqqan edik. Safardoshlarimiz ham koʻp edi. Safarimizning ikkinchi yili, yoʻlimizda gullab-yashnagan bir vohaga duch kelganimizda, odamlar bizning qay manzil sari yoʻlga otlanganimizdan voqif boʻlishib, oʻz pod-shohlariga roʻpara qilishdi. Podshoh bizlar bilan taxtidan tushib koʻrishdi, keyin: «Sizlar borayotgan manzil sari bu yerdan koʻp odamlar oʻtishdi, ammo na manzilga yetganliklarini eshitdik, na qaytganlarini koʻrdik. Yaxshisi., mening mulkimda qolinglar, obroʻli mansablarga tayin etayin, farovon hayot kechiringlar», deb koʻp qistadi. Oxir-oqibat bir necha safdoshimiz bu taklifga koʻnib, oʻsha vohada qolib ketishdi. Bizlar esa olgʻa intildik. Safarimizning beshinchi yili ulkan bir sahroga duch keldik. U yerning odamlari bu sahroning oti Hazramavt ekanligini, oʻlim sahrosiligini aytishdi. Darhaqiqat, sahroning qumlari qop-qora, oʻz-oʻzidan toʻzon koʻtarilib turar edi. Uning vahmi choʻchitgan ikki-uch hamrohimiz ortga qaytishga ahd qilishdi. Bizlar esa yoʻlimizdan qaytmadik. Buni qarangki, ochlik, tashnaligu toliqishni hisobga olmaganda, bu biyobonda hech qanday balo bizlarga daf qilmadi. Eson-omon ilgarilab boraverdik. Yana ancha yoʻl bosganimizdan keyin togʻlar bilan oʻralgan bir vodiyga kirib bordik. Koʻllari shishaday tiniq, odamlari gʻoyat goʻzal edi. Qeyin bilsak, bu yurtning oti Koʻhi Qof ekan. Bular esa, odamzod emas, parilar ekanlar. Ayollari shu qadar fusunkor edilarki, boshqa joyda bunday husnni koʻrmaganmiz. Ular ham qay manzil tomon borayotganimizni eshitishib, yoʻldan qaytarishga rosa urinishdi, qolinglar, Guliqahqah bilan Gulianbar eng yosh joriyalarini ixtiyorlaringizga berishsin, umringizning soʻngigacha rohatda yashang, deb tavallo qilishdi. Ancha-muncha hamrohlarimiz u goʻzallarga oshiq boʻlib, oʻsha yerda qolib ketishdi. Bizlar esa olgʻa, faqat olgʻa intilaverdik. Qeyinchalik yoʻlimizda bunday vohalar, vodiylar uchramay qoʻydi. Hammayoq bir xil tusdagi yantoqlaru shoʻralar yakkam-dukkam oʻsib yotgan taqir yer. Pastak-pastak butalar oralab oʻtib borayotirmiz. Diydamiz qotib, koʻngillarimiz ham tosh boʻlib ket-di. Tevarakdagi manzaralar dilni toʻlqinlantirmay qoʻyganiga ancha boʻldi. Avvallari olis-olislarda qolib ketgan diyorimizni koʻp qoʻmsar edik. Endi esa, bu tuygʻu zaiflashib, deyarli unutilgan. Muslim ham endi mahbubasini eslab, xayollarga berilmaydi, nigohi qattiqlashgan, iyagida qaysarlik chuqurchasi paydo boʻlgan. Kunduzlari tinimsiz yoʻl bosamiz. Tunash uchun otdan tushganimizda esa, yuraverganimizdan yer ham tinimsiz chayqalib turganday tuyuladi. Apil-tapil ovqatlanamizu qoq yerga choʻzilib, shu zahoti toshday qotib uxlab qolamiz. Kichkina Abdullamizgina bundan mustasnyu. Yoshligiga borib, goho-goho quyosh botayotganida sahro adogʻidagi shafaq yogʻdusining oʻyiniga hardamxayol termilib qoladi. Rangi oʻzgarayotgan osmon, nurlarning jilvalari uning yodida qandaydir aziz xotiralarni uygʻotadi shekilli. Avvallari bunday manzaralarga termulganida qora koʻzlari jiqqa yoshga toʻlar edi. Hozir unday emas. Oʻychan tortib qoladi, xolos. Olgʻa, faqat olgʻa! Tuygʻular oʻtkinchidirlar. Boyliklar bebaqo, goʻzallar bevafodirlar. Intilayotgan manzilimizda bizlarni misli koʻrilmagan moʻ‘jizalar -kutayotir. U yerda har birimizning ismimizga zarb etilgan tilsim qopqalari bor. Bu qopqalarning halqasidan tutib, ismimizni aytsak bas: tilsim ochiladi. Bu xazina egasining har qanday istagi oʻsha ondan boshlab, aytilgan zahoti amalga oshadi. U manzilga yaqin qoldi. Yurak sezayotir — juda yaqin qoldi... * * * Nihoyat, bizlar oralab borayotgan bu gʻalati sahro tugab, ummonga qoʻshilib ketgan joyida tilsim togʻini topdik. U ulkan, ulugʻvor, gʻoyat goʻzal edi. Billurdan boʻlib, tungi yulduzlarning yogʻdusida qoramtir tusda xiyol jilolanar, bagʻrida turli ranglar tovlanib, goho sirtida ham akslanib oʻynar edi. Deyarli umr boʻyi izlaganimiz — Tilsim vodiysig Tilsim togʻi mana shu edi. Bu togʻning qopqalarida har birimizning ismimiz bitilgan halqachalar ham xiyol nur taratib, oʻziga chorlardi. Uvishib qolgan oyoqlarimizni bazoʻr bosib, togʻ sari yurdik. Toshchalarni shiqirlatib, kichkina Abdulla birinchi boʻlib chopganicha qopqalar yoniga yetib bordi-da, bir nimalar deb qichqirdi. Uning nimalar deganini anglamadik, anglaydigan alpozda ham emasdik. Togʻ bagʻrida qopqalar koʻp edi. Ular vaqt oʻtishi bilan qoraygan, qadimiy bitiklari va Sulaymon paygʻambarning muhri oʻcha boshlagan, halqalari ham eskirgan, ammo metin-mustahkam turardi. Undagi ismlar bisyor edi, ammo halqalarda men yoʻlda qolib ketgan doʻstlarimiznint ismlarini koʻrmadim. Shunda bu tilsimning bir hikmati yalt etib miyamda chaqnadi: demak,. ismlari bu yerda yoʻqligi uchun ham ular yoʻllarda qolib ketishgan ekan-da? Hammamiz har yonga tarqalib ketdik. Men oʻz ismim yozilgan halqani topdimu qarshisida harakatsiz, jim turib qoldim. Samoda olis yulduzlar miltiraydi. Vujuddan mador ketgan, koʻngilning oʻtlari soʻngan, gʻayrat susaygan... Ammo tilsim togʻi azim, buyuk, ulugʻvor, sirtida butun olam aks etayotir. Yurak gup-gup ura boshladi. Hozir halqani tutamanu ismimni aytaman. Momaqaldiroq gumbirlab, chaqmoq chaqnaydi, qadimiy tilsim zanjirlari uvalanib toʻkiladi, qopqa ochilib, bir yoʻlak namoyon boʻladi. Yoʻlak toʻridagi yillar changi qoplagan tokchada eski bir chiroq bor. U qoʻlga olinsa bas — har qanday istak aytilgan zahoti roʻyobga chiqadi. Buning isboti sifatida qopqaga shunday bitiklar bitilgan: «Ushbu xazina Tangrimning qullaridan birining ismiga tilsimlangandir. Yaratganning sifatlariga qasamki, bu tilsimning egasi, men — Palbos otligʻ jin, sohibimni buyurgan yeriga koʻz ochib yumguncha yetkazib boraman. Olam boyliklarini oyogʻi ostiga toʻkaman. Istagan yurtiga podsho etaman. Qurtu qushlar va hayvonlar tilini oʻrgataman. Olamning barcha goʻzallarini sohibimning izmiga boʻysundiraman. Men faqat Tangrimning oldida va u belgilagan qazoyu qadar qarshisidagina ojizman...» Togʻning chuqur bagʻrida bir shu’la yilt etdi, nurlar oʻynab, halqaning sirtida oʻz aksimni koʻrdim. Undan yillar :yuziga ajin boʻlib muhrlangan, qaddi egilgan, nigohi xiralashib, ruhi zaiflashgan bir odam jim boqib turar edi. Daydi shamol ohista esar, yulduzlar behis jimirlar edilar. Qopqadagi bitiklarning ma’nisi ongimga lsta-sekin oʻyilib kira boshladiyu afsus va pushaymondan qichqirib yuboray dedim. Nega? Nega bunday boʻlib chiqdi? Bu afsonaviy tilsimning karomati shugina xolosmi? Yillar davomida tosh-metin boʻlib ketgan qalbimdan kuchli bir boʻron koʻtarilib keldi. Axir, bu tilsim hadya etajak moʻ‘jizalarni bizlar .yoʻllarimizda qoldirib kelmadikmi? Axir, bu safarga otlanganimizda har qanday is-takni amalga oshirishga yetarli gʻayratimiz bor emasmidi? U iznimizga beradigan goʻzallarning afzallarini Koʻhi Qofda ekanimizdayoq rad etib, shu tomon oshiqmadikmi? U baxsh etadigan lugʻat — qurtu qushlar tili menga bolaligimdayoq tushunarli emasmidi? Yalpizga qoʻnib turgan oltin ninachilar bilan soatlab suhbatlashmasmidim? Yoʻq, koʻzimga yosh kelmadi. Ammo jon-jaxdim bilan halqani maxkam qisimlab turib qichqirdim: «Tagʻin, tagʻin nimalarni hadya eta olasan, ey Sulaymon paygʻambar muhri ostidagi zot? Seni deb kechgan umrimga — osmoni feruza, quyoshi nafis, suvlari kumush, yoqut qushlari shodon sayragan bolaligimga qaytara olasanmi hech yoʻqsa? Senga intilgan yoʻllarimda sochilib ketgan, endilikda men abadiy yoʻqotgan tuygʻularimni koʻnglimda yana qayta bino eta olasanmi? Qadimiy tilsim degan nomingga munosib nimalarni baxsh eta olasan, ey sukunat diyorining tutqun podshosi?» Billur togʻ sukutda, sassiz-sadosiz, oysiz osmonga boʻy choʻzganicha yuksalib turardi... Dil huvillab, boʻm-boʻsh boʻlib qoldi. Yoʻqotgan narsalarimizdan koʻra buyukroq, ulugʻroq, ajibroq mukofotlarni kutgan edik bu tilsimdan. Endi esa... u va’da etayotgan narsalarnint bari biz uchun keraksiz, hatto ortiqcha. U narsalar bizni yoshlik chogʻlarimizda oʻziga chorlab, maftun etar edi. Endi unday emas. Endi... Halqadan qoʻlimni asta tortdim. Shu’lalar soʻng bor oʻynadi, silliq sirtdan menga umidsiz bokib turgan aksim qoramtir sathga singib ketdi. Ortimga oʻgirilib, beixtiyor qadam tashladim. Endi qayoqqa yursam ham axamiyatsiz edi. Faqat safar chogʻida har qanday mushkul vaziyatda ham harakatdan toʻxtamaganimiz bois, oʻz-oʻzimdan otlar tomonga yurdim. Nariroqda tagʻin toshchalar shiqirladi. Oʻz ismlari bitilgan tilsimlar tomon ketgan safdoshlarim ham boshlarini quyi egganlaricha ortga qaytmoqda edilar. Oʻz dafinalariga kirishga ularning ham yuraklari dov bermagan edi. Nahotki bu manzilga yetolmaganlar xushbaxt boʻlsala r? Bu savolga kim javob bera oladi? Tilsim togʻi hamon jim... Yangi mehmonlarini kutib, beun koʻkka boʻy choʻzgan... Endi qayga yoʻl olaylik? Bu yergacha bosib kelgan yoʻlimiz gʻoyat uzun, mabodo ortga qaytsak ham, vatanimizga yetib borgunimizcha, ortimizdan uchqurroq ot mingan boshqa bir suvoriy — ajal albatta quvib yetadi. Oldga ketish ham ma’nisiz. Tandirning peshanamizga bitgan manzili shu. Boshqa manzil yoʻk. Gʻalati bu vodiyning oysiz osmoni ostida bir-birimizga sasskz termuldik. Ogʻamiz ot boshini ortga burdi. Endi tamomila noumid, faqat toʻxtab qolmaslik uchungina yoʻl bosayotirmiz. Qayda otdan qulaymizu qayda soʻng bor orom uyqusiga choʻmamiz — noaniq. Faqat... Faqat Abdullagina bizlardan ancha tiyrak, nigohi oʻtkir, bilagi baquvvat, egarda shamshodday oʻtiribdi. Yagona umidimiz sendan, Abdulla. Bizlar endi bu yoʻllarda birin-ketin qolaveramiz. Faqat sengina yetib borishing mumkin vatanimizga. Yetib borishing shart ham. Bizlarga nima boʻlsayam hayallama, otingga qamchi ur. Bu yoʻllarda otdan qulasak, suyayman deb vaqtingni zoe ketkizma. Bu tilsim tomon yoʻlga chiqqanlar koʻp. Uning haqiqatini ularga sengina yetkaza olasan. Otingni qattiqroq qamchila, ukajon. Hozirning oʻzida bizlardan oʻzib, ufq ortida koʻzdan yoʻqolsang ham mayli. Bizlar koʻzda yosh bilan otdan yiqilarkanmiz, ortingdan termulib qolamiz. Toki sen koʻzdan gʻoyib boʻlar ekansan, begona bu yurtlar tuprogʻiga bosh qoʻyayotib, osmoni feruza, suvlari kumush, tuprogʻi oltin, kishilari xushbaxt vatanimizga yetib borganingni, yoʻlchilarga bu tilsimning haqiqatini yetkazganingni tasavvur qilamizu shu bilan bu yoʻllarga soʻng bor tikilamiz va hech qanday tilsim baxsh etolmaydigan oromga — abadiy uyquga manguga choʻmamiz... 1995

Muallif: Isajon Sulton