Xomtalash (hikoya) [Said Ahmad]

Xomtalash (hikoya) [Said Ahmad]

«Kambagʻal boʻlsang koʻchib boq, boyvachcha boʻlsang oʻlib boq» degan gapda hikmat koʻp ekan. Bu hikmatning ma’nisi kechqurun bilindi. Mahallaning soʻfisi marhumning bevasini ayvonga chaqirib, qolgan marosimlarni qandoq oʻtkazish toʻgʻrisida yoʻl-yoʻriq koʻrsata boshladi. — Yanga, bir oʻlim hammamizning ham boshimizda bor. Oʻlgan oʻldi. Qolganga qiyin. Endi shundoq qilsangiz: yettisiga bir qoʻy soʻyasiz. Olti mahalladan odam aytiladi. Alalxusus, yigirmasida ham shundoq boʻladi. Har shanba kuni mahalla qariyalarini chaqirib, osh-tuz qilib duoyi-fotihani uzmaysiz. To qirq kungacha arvoh chirqillab, uy atrofida aylanib yuradi. Ha, shundoq. Kampir koʻzlarini pirpiratib nima deyishini bilmay turardi. Uning eri unchalik oshib-toshib ketmagan, roʻzgʻoriga yarasha pul topib kelgan odam edi. Oʻlgandan keyin bunaqa xarjlarni sira xayoliga keltirmagan. Kampirni vahm bosdi. Bir yilgacha bu tariqa xarjlarga pulni qaydan oladi. Rasm-rusmni qilmasa ayb boʻladi. Yurt nima deydi? Arvoh eshik oldida chirqillab yurgan boʻlsa. Soʻfi yana gap boshladi. — Yanga, marhumning qarindosh-urugʻlari koʻp edi. Akasi, ukasi, singillari, jiyanlari. Bu hovli marhumning otasidan qolgan. Hovlida shu sagʻirlarning mahri bor. Ana, eshik oldida turishipti. Shu gap janjalga qolmay, issigʻida hovliga narx qoʻyib merosxoʻrlarning mahrini belgilab qoʻysak. Eshik oldida turgan mahrtalablar quloqlarini ding qilib ayvon tarafga qarashdi. Hammasining egnida qimmatbaho kiyimlar, qoʻllarida tilla soat, oyoqlarida xirom etik, uchi nayza tufli. Biri qorin tashlagan, birining boʻyni yiltiragan, biri brilliant koʻzli uzuk taqqan... Beva kampirning egnida qora koʻylak, boshida ham motam munosabati bilan boʻyalgan shtapel roʻmol. Oyogʻida tak charmi ikki marta yangilangan kavush. Uning holatidan, nihoyatda tang ahvolda qolgani bilinib turardi. Oxiri u jur’atsizgina qilib gapirdi. — Bu, axir, oʻlikni talash emasmi? Bu uy oʻlgur ertami-indin buzilib ketadi. Nimasini talashishadi. Bir yilgacha marosimlarni oʻtkazaman, deb qoqqanda qozigʻim, osganda xurmacham qolmaydi. Jigar boʻlsa, aka boʻlsa, uka boʻlsa, singil boʻlsa, mundoq yonimga kirib xarjlarni sal yengillatishsin-da. Boʻyni yiltiragan mahrxoʻr tilla tishini yaltiratib gap qotdi. — Kelin aya, sarfni ayamay qilavering. Hovli sotilgandan keyin mahr hisobidan raschyotini toʻgʻrilaymiz. Bu yogʻiga xotirjam boʻlavering. — Ha, shundoq boʻlaversin, — dedi qorin tashlagan mahrtalab. — Ammo, lekin, xarjni unchalik katta qilib yubormang. Mahr taqsimida uncha-muncha qoʻlimizga ham tegadigan boʻlsin. Marvarid shodali zirak taqqan, ponbarxat koʻylagining yengini shimarib bolasiga holvaytar yedirayotgan mahrxoʻr xotin gap qotdi: — Qandoq xarj boʻlsa akalarim, ukalarim hisobidan boʻlsin, xotin boshim bilan nega men qilarkanman. Mening mahrimni bechiqim qilib berasizlar. Beva kampirning koʻzlarida yosh yiltiradi. — Qandoq qilaman? Bu xarjlarni qayoqdan olaman? Soʻfi oʻylab turib juda ham «ma’noli» bir gap aytdi. — Hoziroq hovliga baho qoʻyish kerak. Ana shu baho hisobidan birovdan pul koʻtariladi. Boʻyni yiltiragani bu gapni ma’qulladi. — Shundoq boʻlgani ma’qul. Masalan, men hovli hisobidan qarz berib turishim mumkin. Ammo uch-toʻrt kishining guvohligida. Shu payt eshikdan ikki xotin kirdi. Boya mahrni bechiqim olaman deyayotgan xotin oʻrnidan tura solib kelgan xotinlarning boʻyniga osildi. — Jigarimdan ayrilib qoldimo... Sandiq toʻla sariq gul Taqsam ado boʻlmaydi. Jigarimning dardini Aytsam ado boʻlmaydi. Voy akaginam qandoq odam edi-ya, shundoq mehribonimdan ajraldimo... U yigʻini tugatib, yana orqaga qaytdi. Soʻfining oldiga kelib: — Har kimning mahrini oʻz qoʻliga berasiz, — dedi. — Xoʻp, opa, xoʻp. Narxi ochildi. Ukangiz qarz berib turadigan boʻldilar. Xotirjam boʻlgan xotin yana ovozini baland qoʻyib yigʻi boshladi. Uzun-uzun argʻamchi Yoʻlda yotsa maylimi. Shundoq aziz jigarim Goʻrda yotsa maylimi. Akaginamdan ayrilib qoldimo-o-o... Ham eridan, ham hovli-joyidan ayrilgan kampir koʻzidan milt-milt yosh oqizib, qimirlamay turardi.

Muallif: Said Ahmad