Yashin bir joyga ikki marta tush... [Erl Stenli Gardner]

Yashin bir joyga ikki marta tush... [Erl Stenli Gardner]

Bob Ferfild taksidan tushdi va poezdda sayohat qilishga oʻrganib ketgan odam qiyofasida San-Frantsisko vokzali perroni tomon qadam tashladi. Uning yuzidan ham, xatti-harakatidan ham chap qoʻlidagi sumka ichida qimmatbaho brilliantlar borligini bilishning imkoni yoʻq edi. U nazoratchiga Los-Anjelesga chiptani koʻrsatdi va vagonlar yoʻnalishi boʻylab keta boshladi. U vagonlar raqamiga diqqat bilan qaradi va oʻn birinchi raqamli vagonga chiqdi. Sakson soniyadan soʻng perronga kirish toʻxtatiladi. Bir yuz qirq soniyadan soʻng poezd yoʻlga tushadi. Deyarli barcha yoʻlovchilar poezdga chiqib boʻlishgandi. Juft raqamli oʻrinlarga choyshablar solingandi. Toq raqamli oʻrindiqlarda yoʻlovchilar oʻtirishardi. Bob Ferfild yoʻlovchilarga bir qur nazar tashladi va yengil nafas oldi. -Baribir sayohat qilish yoqimli,-mingʻirladi u. Soʻngra palto bilan shlyapasini yechib, ilgichga ildi va oʻrindiqqa choʻkdi. Bob sumkasini yoniga qoʻydi va bir qoʻli bilan mahkam ushlab oldi. U u yoq-bu yoqqa nazar tashladi va qotib qoldi. Bob Ferfild hozirgina vagonga chiqqan kishini yaxshiroq koʻrish uchun oʻrindiq chetiga surildi. Vagon burchagida, eshik roʻparasida Slik Simmz – qimmatbaho toshlar oʻgʻrisi turardi. Ferfild Simmzni bir koʻrishdayoq tanidi va hushyor tortdi. Uning oʻng qoʻli chap qoʻltigʻi ostidagi toʻpponchaga uzatildi. Ferfild har ehtimolga qarshi hushyorlikni kuchaytirdi. Brilliantlar savdosi bilan shugʻullanuvchi firma xodimi Bob Ferfild qimmatbaho toshlarni oʻgʻirlashda nom chiqargan barcha oʻgʻrilarni tanirdi. Slik Simmz oʻgʻrilar roʻyxatida, aytish mumkinki, «faxrli» birinchi oʻrinda turardi. Ammo Bob Slik Simmz uni tanimasligiga ishonchi komil edi. Bob Simmzni bir marta politsiya mahkamasida koʻrganida eslab qolgandi. Politsiya shu paytgacha Simmzning hech boʻlmaganda bitta jinoyat qilganini ham isbotlay olmagandi. Ular bu oʻgʻri yigirmadan ortiq oʻgʻirlik sodir etganini bilishardi. Ammo politsiyada bu oʻgʻirliklarni isbotlovchi birorta ham dalil yoʻq edi. Bob Ferfild oʻrindiqni toʻsuvchi pardani yopdi va vagon ichini kuzata boshladi. U doimo oʻgʻirlikning oldini olish choralarini koʻrib qoʻyardi. Besh yillik faoliyati davomida u hali biror marta qoʻlidagi xazinani oldirmagandi. Shu boisdanmi, oʻgʻrilarning epchilligiga shubha ham qila boshlagandi. Lekin baribir yonida toʻpponcha olib yurar, poezdda hech kim bilan tanishmasdi. U vagondan tushib, keyingi poezdni kutishni ham oʻyladi. Uitni brilliantlari Slik Simmzning e’tiborini tortgani aniq. Ammo gʻildiraklarning taraq-turuqi va vagonlarning gʻichirlagan ovozi endi kechligini anglatardi. Poezd San-Xosedagi qisqa toʻxtashni hisobga olmaganda, tunda deyarli toʻxtamaydi. Ertalab Santa-Barbarada toʻxtaydi, soʻng Somisda toʻxtab oʻtadi. Nihoyat Los-Anjelesdagi Arkeyd vokzaligacha hech qaerda toʻxtamaydi. Agar San-Xoseda poezddan tushib qolsa, keyingi poezdni uzoq kutishga toʻgʻri keladi. Ferfild yelkasini uchirdi va tuni bilan uxlamaslikka qaror qildi. Simmz Bob Ferfildning roʻparasidagi oʻrindiqqa kelib oʻtirdi. Uning yengil harakatlari xuddi ovga chiqqan yirtqichni eslatardi. Ammo u ehtiyotkor edi va toʻgʻrisidagi yoʻlovchiga umuman qaramadi. Uni atrofdagilar mutlaqo qiziqtirmayotgandek edi. U barmogʻini oʻynatib oʻtirardi. Poezdning yurishi tezlashdi. Oynalarga yomgʻir tomchilari urildi. Ferfild vagondagi boshqa yoʻlovchilarga nigoh tashladi. Vagonda oʻntacha odam bor edi. Simmz boshini orqaga tashlab, uf tortdi va vagon ichiga koʻz yugurtirdi. U aftidan Bob Ferfildning diqqat bilan qarab turganligini sezmasdi, uning nigohi vagon oxiridagi oʻringa qaratilgandi. Simmz bir necha soniya yigirma yoshlardagi qizga qarab turdi, soʻng yana boshini egib, barmoqlarini chalishtirdi. Oʻn ikkinchi oʻrindiqdagi qiz tunni uyqusiz oʻtkazganligi shundoqqina koʻrinib turardi. Uning koʻzlari qizarib ketgan, yuzi oppoq tusda edi. Oʻng qoʻli bilan esa tizzalari ustidagi sumkani shunday mahkam ushlagandiki, barmoqlari oqarib ketgandi. U Bob Ferfildga tikilib turar, koʻzlarida esa shubha va xavotir ma’nosi zohir edi. Bob Ferfildning diqqatini yana Slik Simmz oʻziga tortdi. U xuddi ovga chiqqan mushukdek qizga tikilib turardi. Uning sovuq koʻzlarida tahdid mujassam edi. Bob Ferfild qizning nonushta ham qilmaganligini sezdi. Shu payt ofitsiant patnis koʻtarib keldi. Bob qahva, bulochka va qovurilgan goʻsht olib, ishtaha bilan ovqatlanishga kirishdi. Ferfild xudbin emasdi, ammo uning eng asosiy qoidasi begona yoʻlovchilarga yaqinlashmaslik edi. Ikki soatdan soʻng poezd Los-Anjelesdagi Arkeyd vokzaliga kirib keldi. Bob Ferfild vagondagi barcha yoʻlovchilar tushib ketishini kutib turdi. Shundan keyingina perronga tushdi va janub havosidan miriqib nafas oldi. U tez-tez yurib koʻchaga chiqdi. U odatiga koʻra oldiga kelib toʻxtagan taksiga emas, keyingisiga chiqdi va mehmonxonaga ravona boʻldi. Bob Los-Anjelesga tez-tez kelib turar, shuning uchun bu yerdagi mehmonxonalardan biridan oʻziga alohida xona buyurtma qilib qoʻygandi. Bu xona uning ikkinchi uyiga aylanib qolgandi. Xonadagi shkaflarda uning kiyimlari, kitob javonida sevimli kitoblari, eng asosiysi – kichkina, lekin ishonchli seyf bor edi. Bu seyfni ochish uchun har qanday oʻgʻrining kamida bir necha soat ter toʻkishiga toʻgʻri kelardi. Ferfild bu xonada uni tunashga harakat qilishlaridan tashvishlanmasdi. Shunchaki u har safar tashqariga chiqqanida brilliantlarni oʻzi bilan olib yurmaslik uchun seyf qildirgandi. Mehmonxonaning seyfi ham bor edi, lekin mijozlar uning oldida oʻtirganida u qimmatli vaqtini sarflab har safar yertoʻladagi seyfga borishni ma’qul koʻrmasdi. Ferfildga brilliantlarini xonaning oʻzidagi seyfdan olib xaridorga koʻrsatish qulay edi. Mehmonxona xizmatchisi Bob Ferfildni tavoze bilan kutib oldi. Havo ham, nonushta ham Bobning kayfiyatini koʻtarib yuborgandi. U xonasiga kirdi, seyfning raqamlarini terib ochdi, sumkasidan brilliantlarni olib birpas tomosha qildi va seyfga soldi. Soʻng seyf eshigini yopib, raqam terdi. Shundan keyingina yengil nafas oldi. Poezddagi xavotiridan hozir kulgisi kelayotgan boʻlsa-da, Bob baribir Slik Simmzni eslasa qaltiroq bosardi. -Asabim charchabdi,-mingʻirladi Ferfild. Bob viski quyib ichdi va eshik tomon yoʻnaldi. U pastga tushib mehmonxona boshqaruvchisi bilan gaplashmoqchi, keyin biror tanish bilan tushlik qilgach, xaridorlar bilan uchrashib brilliant savdosiga kirishmoqchi edi. U yoʻlakka chiqib, eshikni qulflashga urinayotganda koʻz qiri bilan lift tomon ketayotgan ayolni koʻrdi. Bob unga e’tibor bermadi, chunki ayollarga deyarli qaramasdi. Kutilmaganda u ortida kimdir xitob qilganini eshitdi. U oʻgirildi-yu, chiroq nurida yaltirayotgan toʻpponchani koʻrdi. Uning roʻparasida toʻpponcha ushlagancha poezdda oʻn ikkinchi oʻrindiqda oʻtirgan qiz turardi. -Meni poylab yurganingizni bilgandim!-dedi qiz.-Marvaridimni oʻgʻirlamoqchimisiz! Kechirasiz janob, men ahmoqmasman! Politsiyada gaplashamiz siz bilan. Taajjubdan Ferfildning ogʻzi ochilib qoldi. -Nima deyapsiz? Manavi matohingizni oling,-dedi u oʻziga kelib. -Meni ortimdan kuzatib poezdga chiqdingiz,-dedi qiz. –Men oʻtirgan vagonda keldingiz. Tuni bilan uxlamaganim uchun maqsadingizga yetolmadingiz. Endi men tushgan mehmonxonaga kelib, men bilan bitta qavatdan xona oldingiz! Hammasini bilaman! Kotibamni boʻshatib toʻgʻri qilgan ekanman. Politsiya uning allaqanday oʻgʻri bilan gaplashganini koʻrganligi haqida meni ogohlantirgandi. Mening qaysi poezdda ketishim, qaysi mehmonxonada turishim haqida sizga kotibam aytganmi? Koʻramiz, politsiyada nima deb javob berishingizni. Liftga chiqing! Ortiqcha harakat qilsangiz otib tashlayman. Ferfild kulib yubordi. -Siz meni oʻgʻri deb oʻylayapsizmi? –dedi u. Qizning koʻzlarida gʻazab uchquni chaqnadi. -Meni ahmoq qilaman deb oʻylamang!-qichqirdi u. Bob Ferfild choʻntagidan asta tashrif qogʻozini oldi va qizga uzatdi. -Oʻzimni tanishtirishga ruxsat eting. «Satter, Medison va Ferfild» brilliant savdosi bilan shugʻullanuvchi firma xodimi Bob Ferfildman. Men doim shu mehmonxonada turaman. Boshqaruvchi meni juda yaxshi taniydi. Qizning koʻzlari katta-katta boʻlib ketdi. U toʻpponchasini sumkasiga soldi. -E Xudoyim! – xitob qildi qiz. – Men sietllik Greys Delanoman. Sizlarning firmangiz bilan oldi-sotdi qilganman. Buni qarang! Bob Ferfild! Men boʻlsam sizni oʻgʻri deb oʻylabman… - u kulib yubordi. – Gap shundaki, menda juda qimmatbaho taqinchoq bor. Potterlar kollektsiyasining marvaridi. U sumkamda turibdi. Xaridor bilan uchrashuvga ketayotgandim. Sizni vagonda koʻrganimda... Qiz unga qoʻlini uzatdi. Ferfild uning qoʻlini siqib qoʻydi va ta’zim qildi. -Qarang,-dedi qiz. U sumkasini ochganida Bob qora charm ustida tovlanayotgan oppoq marvaridlarni koʻrdi. -Menga yaxshigina taklif boʻldi,-dedi qiz yon-atrofga ehtiyotkorlik bilan qarab olib. U kutilmaganda shartta sumkasini yopdi. Yoʻlakda bir erkak kelardi. Uning sovuq boquvchi koʻzlari Bob Ferfild va uning yonidagi qiz tomonga qaratilgandi. Uning ortidan yana ikkita nusxa kelardi. Bostirib kiygan shlyapalari ostida ularning dahshatli koʻzlari uchqun sochib turardi. Bob Ferfild Slik Simmzni tanidi. U xavfli kimsalar va hech kim yordam bera olmaydigan kimsasiz yoʻlakka koʻz yugurtirib oʻzining naqadar ojizligini sezdi. -Tezda bu yoqqa!-xitob qildi u. Qiz unga boʻysundi. Bob kalitni burab, eshikni ochdi va qizni ichkariga tortdi. Slik Simmz sheriklariga nimadir dedi va ular Bobning xonasi tomon yugurishdi. Ammo Bob Ferfild ichkariga kirib, eshikni qulflashga ulgurdi. Qiz unga xavotir bilan tikildi. -Nima boʻldi?-soʻradi u. -Slik Simmz, -qovogʻini uygancha javob berdi Bob, - qimmatbaho toshlar oʻgʻrisi. Sizni yoʻl boʻyi u kuzatib kelgan. U biz bilan bitta vagonda keldi. Men uni taniyman. U meni ta’qib qilyapti deb oʻylagandim. Chunki Uitni brilliantlarini olib kelayotgandim. Qizning koʻzlari katta-katta ochildi, soʻng jilmaydi. -Buni qarang, men hatto bu oʻgʻri bilan bitta vagonda kelayotganligimni bilmabman. Tuni bilan sizdan qoʻrqqanim uchun uxlamay chiqibman. -Ammo sizning ehtiyotkorligingiz naf bergan. Kotibangizni oʻgʻrilar bilan koʻrishganligini aytgandingiz. U kotibangizga katta pul bergan boʻlishi mumkin. Bizning ojiz tomonimiz bor. Oʻgʻrilarga bizning nima olib ketayotganimiz va qaysi vagonda ekanligimiz haqidagi ma’lumot kifoya. Men erkak kishiman, oʻzimni himoya qila olaman. Ammo siz yolgʻiz oʻzingiz qimmatbaho toshlarni olib yurmasligingiz kerak. -U tashqarida kutyaptimi?-soʻradi qiz eshikka ishora qilib. -Bilmadim, ammo politsiyaga qoʻngʻiroq qilib qoʻyaman,-javob qaytardi Bob. -Yoʻq, iltimos, kerakmas, -yalindi qiz. – Bu narsa gazetada chiqishini istamayman. Agar bu voqea gazetada chop etilsa, mijozim marvaridni sotib olmay qoʻyadi. Shuning uchun ham men hech kimga bildirmasdan yolgʻiz oʻzim kelgandim. Siz brilliantingizni oʻgʻirlatib qoʻyishdan qoʻrqyapsizmi? Bob Ferfild jilmaydi. Uning maqtangisi keldi. -Men qoʻrqmayman. Mening hech kim ocholmaydigan seyfim bor. Toshlarimni doimo seyfga solib qoʻyaman. Shuning uchun qoʻrqmayman. Qiz shu zahoti sumkasidan marvaridni chiqardi. -Mumkin boʻlsa... ikki soatga... shu... Bob marvaridga qoʻl choʻzdi. U marvaridning judayam qimmatbaho ekanligini bir qarashdayoq bildi. -Mayli, -dedi u. U seyfni ochib, brilliantlar solingan qutichani oldi va qutichaga marvaridni soldi. -Sizga yordam berayotganimdan xursandman, Delano xonim. Qiziq, siz bilan ilgari hech uchrashmagan ekanmiz. Siz haqingizda kotibamga bir buyurtma uchun brilliant soʻramoqchi boʻlib xat yozdirayotganimda oʻylagandim. Siz Sietlda anchadan beri ishlaysiz-a? Kotibam siz bilan tanish ekanligini aytgandi. -Uch yarim yildan buyon ishlayman,-bosh irgʻadi qiz. – Kechirasiz, marvaridni bir daqiqaga olsam maylimi? Uning bitta simi sal qiyshayib qolgani yodimdan chiqibdi. Toʻgʻrilab qoʻymasam, xaridor olmay qoʻyadi. Bob unga qutichani berdi va qizni diqqat bilan kuzatib turdi. Qiz qutichani stol ustiga qoʻyib, ichidan marvaridni oldi va simini epchillik bilan toʻgʻrilab qoʻydi. Soʻng marvaridni birpas tomosha qildi va quticha ichiga nazar tashladi. — O, Uitni brilliantlari! –xitob qildi u va brilliantlarni tomosha qila boshladi. U brilliantlarni yaxshiroq koʻrish uchun qoʻlida quticha bilan deraza oldiga keldi va hatto bir nechtasini qoʻliga olib nurga tutib koʻrdi. U brilliantlarni qutichaga solishi bilan telefon jiringlab qoldi. Ferfild goʻshakni olib bir necha soniya jim quloq solib turdi. -Men Simmzni koʻrishni istamayman,-dedi u baqirib va goʻshakni qoʻyib qoʻydi.-Qarang-a, oʻgʻri Simmz men bilan muhim masala yuzasidan gaplashmoqchi emish. Qiz baralla kuldi. Bobga uning kulgisi judayam yoqdi. -Boʻpti, men ketdim. Tushdan keyin kelib marvaridimni olib ketaman. Sizga katta rahmat. Qiz Bobga qoʻlini uzatdi. U qizning qoʻlini siqar ekan, uning koʻzlariga qaradi. Qizning koʻzlaridaga xavotir oʻrnini minnatdorchilik va hayrat egallagandi. -Siz judayam aqllisiz,-dedi qiz yuzlari qizarib. Qiz xonani tark etdi. Bob seyfni yopib xaridorga qoʻngʻiroq qildi va tushlik qilgani chiqib ketdi. -Sodda qiz,-dedi u oʻziga oʻzi yoʻlakda ketarkan. –Shunday qimmatbaho marvaridni menda qoldirib, mendan hech qanday qogʻoz ham soʻramadi. Dastlabki xaridor ikki yarimda keldi. Bob unga viski va sigara taklif qildi, oʻzi esa seyfni ochib, toshlar solingan qutichani oldi. U marvaridni olib choʻntagiga soldi, soʻng xaridorga oʻgirilib, qutichani uzatdi. -Eng yaxshi brilliantlar, - dedi u. -Ha-ha, bilaman. Bu toshlar haqida eshitganman,-bosh silkidi xaridor va qutichani olib deraza oldiga bordi. Xonaga jimlik choʻkdi va birdan xaridor hayqirib yubordi. Soʻng gʻazab bilan oʻshqirdi: -Bu qanaqa bema’ni hazil? Bob uning oldiga keldi: -Hazil deysizmi? Nima demoqchisiz? Men... Birdan uning nafasi chiqmay qoldi. Kunduzgi nurda tovlanayotgan toshlar Uitni brilliantlari emasdi. Qutichada oddiy shishadan chiroyli qilib ishlangan toshlar turardi. Qutichada ular turli ranglarda tovlanib turar, ammo qoʻliga olgan mutaxassis ularning oddiy shisha ekanligini aniqlashi oson edi. Bob Ferfildning peshonasini sovuq ter bosdi. U shoshib-pishib qoʻlini choʻntagiga soldi va marvaridni oldi. Soxta! Nurda marvaridning aslida nima ekanligi ayon boʻldi. -U meni laqillatib ketibdi!-qichqirdi Bob va telefonga yugurdi. Ikki soatdan soʻng politsiya ofitseri surishtiruv ishlari haqida gapirib bergach, Bob omadsizlikka uchraganini tushundi. -Haqiqiy Greys Delano Sakramentoda avtomobilida qoʻl-oyogʻi bogʻlanib, ogʻziga latta tiqilgan holda topildi,-dedi detektiv. –U Sidni Potter kollektsiyasidagi marvaridlarni olib safarga ketayotgan ekan. Yoʻlda uni tunashibdi. Ammo biz Slik Simmzni ushladik. U mehmonxonadan chiqayotgan paytda qoʻlga olingan. Hali u bilan gaplashganim yoʻq. Eshik taqilladi. Ferfild eshikni ochdi. Tashqarida politsiyachi va mashhur oʻgʻri Slik Simmz turardi. -Meni ushlaganlari uchun kimga minnatdorchilik bildirishim kerak?-dedi Simmz qoʻpol ovozda. – Meni qonunga xilof ravishda ushlaganlari uchun kimga qarshi da’vo qoʻzgʻashim kerakligini advokatim bilishi kerak. -Ha, albatta,-kuldi politsiyachi.-Sen esa nima uchun janob Ferfildning xonasiga qoʻngʻiroq qilganingni aytib ber-chi? Sheriging qimmatbaho toshlarni almashtirayotgan paytda sen xonaga qoʻngʻiroq qilgansan. Janob Ferfild telefonda gaplashguncha u barcha ishni bitirgan. Simmz hammaga bir-bir qarab chiqdi, soʻng ohista ovozda gapira boshladi: -Men yoʻlakda kelayotib bu janobni haligi qiz bilan koʻrib qoldim. U qizni bir koʻrishda tanidim. U Milli – qimmatbaho toshlar oʻgʻrisi edi. Bu kishini ogohlantirish kerak deb oʻyladim. Shuning uchun pastga tushib xizmatchidan xonaga qoʻngʻiroq qilib zarur gapim borligini aytishini soʻradim. Ammo bu janob menga qoʻpollik bilan rad javobini berdi va bu hurmatsizligi uchun zarar koʻrdi. Politsiyachi Ferfildga qaradi. Ferfild esa unga. -Bu yoqqa yuring, janob, -dedi politsiyachi Ferfildga yoʻlakka chiqishga ishora qilib. -Uni qoʻrqitish befoyda,-dedi politsiyachi eshik yopilishi bilan.-Agar istasangiz, tergovni davom ettirishim mumkin, ammo hech narsaga erisholmaymiz. Agar uni qamoqqa olishni soʻrab ariza bersangiz, u sizni sudga beradi. U nima qilish va qilmaslik kerakligini juda yaxshi biladi. U har doim yangi reja oʻylab topadi. Agar uning rejalari takrorlanganda edi, biz unga ayb qoʻya olardik. Ammo u buni biladi va har safar yangi narsa oʻylab topadi. Biz uni «ayyor yashin» deb ataymiz. Chunki yashin bir joyga ikki marta tushmaydi. Ferfild chuqur uf tortdi va mushtini tugdi. -Uni qoʻyib yuborasizlarmi? -Agar ariza yozmoqchi boʻlsangiz, marhamat,-elkasini qisdi politsiyachi.-Ammo yaxshisi, advokatingiz bilan maslahatlashib oling. Unga qarshi qanday ayblov qoʻyasiz? U siz bilan bitta vagonda kelgan. Mehmonxonada esa oʻzi aytmoqchi, sizni oʻgʻridan ehtiyot boʻlish haqida ogohlantirish uchun qoʻngʻiroq qilgan. Ferfild ter bosgan peshonasini artdi. -Nahotki uning qiz bilan aloqasini isbotlay olmaysizlar? Politsiyachi kulib yubordi: -Uni qamoqqa olish uchun yarim yillik maoshimdan voz kechardim. Biz uni necha marta kuzatganmiz. Bari befoyda. Yanagi safar esa u butunlay boshqacha harakat qiladi. Ferfild xonasiga qaytib kirdi va eshikni katta qilib ochdi. -Yoʻqol bu yerdan!-qichqirdi u Simmzga qarab. -Kotibangiz yoki sizning safaringizdan xabari boʻlgan xodimni ishdan boʻshatishingizni maslahat beraman,-dedi politsiyachi Ferfildga. Slik Simmz ularga qaradi. -Endi buning foydasi boʻlmasa kerak... –dedi u. – Bilasizmi, yashin bir joyga ikki marta tushmaydi. U shu soʻzlarni aytib ta’zim qildi va xonadan chiqib, lift sari ravona boʻldi. Ferfild politsiyachiga oʻgirildi va oʻzi ham sezmagan holda jilmaydi. -U bir rejani ikki marta qoʻllasa, qoʻlga tushishini biladi. Politsiyachi bosh irgʻagancha mingʻirladi: -U bir kun kelib xato qiladi. Ammo Ferfild tabassum qilishda davom etdi: -Faqat bu nusxa emas. Aytdingiz-ku, yashin bir joyga ikki marta tushmaydi. Tashqaridan pastga tushib ketayotgan lift ovozi eshitildi. «Ayyor yashin» navbatdagi ovga yoʻl olgandi.

Muallif: Erl Stenli Gardner