Milenaga maktublar [Frans Kafka]

Milenaga maktublar [Frans Kafka]

(aprel 1920 y.) Meran-Untermays, Ottoburg pansioni. Muhtarama Milena xonim, ikki kecha-yu kunduz qoʻyib yoqqan yomgʻir hozirgina tindi; ehtimol, bu uzoqqa choʻzilmas, biroq nima boʻlganda ham bunday hodisani nishonlash kerak — mana, men Sizga xat yozayapman. Darvoqe, yomgʻirni men yengil oʻtkazdim, buning boisi, begona joydaligim, bu begonalik, albatta, kuchli emas, biroq undan koʻngil taskin topadi. Axir, Siz ham, agar toʻgʻri anglagan boʻlsam (bir martagina soʻzsiz uchrashuvni xotirdan oʻchirishning hech iloji yoʻq), Venadagi begonalikdan xursand boʻlgandingiz; shuning uchun, ehtimol, vaziyat hammasini yoʻqqa chiqardi, biroq Siz ham bunday begonalikdan xursand boʻlasiz-ku, toʻgʻrimi? (Lekin, bu, aftidan, yomonlik alomati, undan quvonmagan ma’qul). Men bu joyda birnav yashayapman, omonat tanani bundan ortiq nazorat qilinishiga chidab berolmasdim, xonamning balkoni yam-yashil giyohlarga koʻmilib ketgan, uni maysa-giyohlar chirmab olgan, gullayotgan butlarga toʻla (bu yerning oʻt-oʻlanlari gʻaroyib, shunday iqlimda ham — Pragada bu ob-havoda suvilonu koʻlmaklar muzlab qolardi — balkonim oldidagi gullarning kosachalari ohista ochilayapti), ustiga-ustak quyoshga (yoki, aniqrogʻi, qariyb bir haftadan beri bosib turgan bulutli osmonga) qarab ochilib turibdi. Kaltakesaklar va chumchuqlar, beoʻxshov tanishlarim, meni yoʻqlab turishadi; oʻ, men Sizga Meranni tortiq qilishni judayam xohlagan boʻlardim, Siz yaqinda «boʻgʻilayapman», deb yozdingiz, bunda obraz mazmunga toʻla-toʻkis uygʻun, bu oʻliklar esa, ehtimol, hammasini biroz boʻlsa-da yengillashtirarmidi. Chin dildan salom yoʻllab Sizning F. Kafka. (aprel 1920 y.) Meran – Utermays, Ottoburg pansioni Muhtarama Milena xonim, men sizga Pragadan, undan soʻng Merandan bir necha yoʻl xat bitib joʻnatgan edim. Javob boʻlmadi. Mening yozganlarimga, albatta, shoshilinch javob qilishga hojat sezilgani yoʻq, agar Sizning sukut saqlaganingiz aksariyat hollarda xat yozishga ragʻbat sezmaslikka moyil xotirjamlik belgisi boʻlsa, u holda men xursandman. Biroq tagʻin yozayotganimning sababiki, nazarimda, shunday ham boʻlishi mumkin — men oʻzimning oʻsha xatlarim bilan Sizni xafa qilib qoʻygandirman (u holda mening qoʻlim koʻnglimga zid qoʻpol ish qilgan boʻlib chiqadi) yoki, bundan-da ogʻiri, Siz xatingizda yozganingiz, oʻsha bir fursat orom lazzati tugab bitgan va Siz uchun yana mashaqqatli kunlar boshlangan. Birinchi taxmin boʻyicha men biror-bir narsa deyolmayman, chunki bunday niyat menga butkul begona, qolganlari esa bir qadar koʻngilga yaqin; ikkinchi taxmin boʻyicha gumon qilishga ojizman — axir, qanday gumon qilayin? — faqat soʻrab-bilgim bor: nega endi siz ozroq vaqtga boʻlsa-da Venadan ketolmaysiz? Siz boshqalarday boshpanasiz, gʻarib emassiz-ku. Balki Bogomiyada sayr qilish Sizga kuch-quvvat bagʻishlarmidi? Agar biror-bir, menga noayon sabablarga koʻra, Siz Bogomiyaga kelishni xohlamasangiz, u holda boshqa biror joyga — ehtimol, Meranga kelsangiz yomon boʻlmasdi? Siz Meranda boʻlganmisiz? Xullas, men ikkisidan birini kutayapman. Yo Siz sukut saqlashni davom ettirasiz va bu: «tashvishlanmang, ishlarim hammasi joyida», degan ma’noni anglatadi; yoki bir enlik xat joʻnatarsiz. Chin koʻngildan Sizning Kafka. Ochigʻini aytsam, men tuyqusdan sizning chehrangizni aniq-tiniq eslay olmasligimni payqab qoldim. Oʻshanda Sizning kafedagi stolchalar orasidan eshikka tomon yurib oʻtganingiz koʻz oldimdan ketmaydi, Sizning qomatingiz, Sizning koʻylagingiz — bularning barini hanuz koʻrib turibman. * * * (Meran, aprel 1920 y) Bundan chiqdiki, gap oʻpkalarda ekan-da. Kun boʻyi boshimda shu fikr aylandi, unday oʻylab koʻrdim, bunday oʻylab koʻrdim, boshqa biror narsa haqida fikrlay olmadim. Kasallik meni qoʻrqitganidan bunday holga tushganim yoʻq; ehtimol (men bunga ishonaman va Sizning shamalaringiz buni, aftidan, tasdiqlaydi), kasallik Sizga yengilgina daxl qilgan, biroq hatto oʻpkaning jiddiy kasallangani (ozmi, koʻpmi – oʻpkasiga zaxo yetganlar hozir Gʻarbiy Yevropaning yarmisini tashkil etadi), mening oʻzimga uch yildan beri ma’lum boʻlgan bu dard menga yomonlikdan koʻra koʻproq yaxshilik keltirdi. Menda uch yil burun yarim tunda boshlangan bu kasallik — boʻgʻzimdan qon kelgan. Men toʻshakdan turdim (yotish kerak boʻlgan holda; buni men keyincha, tavsiyalardan bildim), roʻy bergan ahvol, barcha yangi holatlar kabi, meni bezovta qildi, biroq ayni paytda, biroz qoʻrqitdi ham; men deraza yoniga kelib, choʻzilib boshimni tashqariga chiqardim, keyin yuvinadigan xonaga oʻtdim, xona ichida u yoq-bu yoqqa yurdim, karavotga oʻtirdim — qon toʻxtamasdi. Biroq shundayligiga qaramay men butkul benajot emasdim, chunki biroz oʻtib men negadir tuyqusdan ravshan angladimki, uch yil, yoʻq, toʻrt yildan beri davom etayotgan uyqusizlikdan keyin men birinchi marta — agar, albatta, qon kelishi toʻxtasa — uyquga ketaman. Tez orada bari toʻxtadi (va oʻshandan beri qaytalagani yoʻq), xullas, oʻsha oqshomning qolgan vaqtida men xotirjam uxladim. Toʻgʻri, tongda xizmatchi qiz kirib keldi (oʻsha paytda men Pali Shyonbornda ijarada turardim), koʻngilchan, jonkuyar desayam boʻladi, biroq oʻta harakatchan qiz; qonni koʻriboq: «Pane doktore, Vami to dlouho nepotrva », dedi. Biroq men oʻzimni odatdagidan yaxshi his etardim, ishga bordim va tushdan keyingina vrachga joʻnadim. Bu voqeani davom ettirishning, shu oʻrinda, qizigʻi yoʻq. Men nima demoqchiman: meni Sizning kasalligingiz qoʻrqitgani yoʻq(qolaversa, men oʻzimning ich-etimni yeb, xotiralarimni kavlashtirib, Sizning nozik jussangizda qariyb dehqonlarga xos bardamlikni, tabiatan chayirlikni koʻraman: yoʻq, Siz kasal emassiz, bu ehtiyotkorlik, xolos, oʻpka xastaligimas), — xullas, bu emas meni choʻchitgan narsa, balki bunday barbod boʻlishning sababi nima, degan oʻy. Bu yerda men, avvalo, Siz yozgan gaplarni bekor deb hisoblayman: choʻntakda bir mirri yoʻq, faqat choyyu olma, har kuni ikkidan sakkizgacha, — bular bari men tushunmaydigan nrasalar va ular ogʻzaki tushuntirishni taqozo etadi. Bundan men, demak, hozir chetga chiqaman (biroq faqat maktubda — zotan, bunday narsani unitish mumkin emas) va oʻzim boshimdan kechirgan kasallik uchun topgan izohlarim haqidagina oʻylaymanki, bu izohlar bir qancha holatlarga mos keladi. Mening miyam oʻshanda oʻziga yuklangan vazifa va qiynoqlarni ortiq koʻtara olmagan edi. «Men yengildim; agar kimgadir baribir imkoniyat darajasida yaxlitlikni saqlab qolish zarur boʻlsa, mening yukimni yengillatsin va shundagina biz ma’lum vaqt chiday olamiz», dedi u. Shunda oʻpkalar ham ovoz berdi — aftidan, ularga baribir edi. Miya bilan oʻpkalar oʻrtasidagi — mening roziligimsiz — bu muloqotlar, ehtimol, dahshatli kechgan. Xoʻsh, Siz endi nima qilmoqchisiz? Mening tushinishimcha, Sizni ozgina avaylash — bu gʻirt bema’ni gap, bu hech nimaga arzimaydi. Sizni biroz avaylash zarurligi, Sizni sevgan har qanday odamga ayon haqiqat boʻlishi kerak. Bundan chiqdiki, da’vo topilibdi-da? Axir, men aytdim-ku — yoʻq, hazillashmayman, koʻnglim ham hozir yayrab turgani yoʻq va Siz menga yangi, sogʻlomroq turmush tarzini yoʻlga qoʻya olishni uddalaganingiz haqida yozmaguningizcha yayramaydi ham. Nega endi biroz vaqt Venadan keta qolmaysiz, — bu haqda men Sizning oxirgi maktubingizdan keyin soʻramay ham qoʻydim, men hammasini tushindim, biroq Vena atrofida ajoyib joylar bor, u yerda Sizga qarashardi. Men bugun boshqa biror narsa haqida yozmayman, koʻnglimda hech qanday muhim gap yoʻq. Qolgan hammasi — ertaga, jumladan, jurnal uchun minnatdorlik ham; men hayajonlandim va xijolat tortdim, xafa boʻldim va suyundim. Yoʻq, bugun yana faqat bir narsa haqida: agar Siz uyqungizning birgina daqiqasini tarjima uchun qurbon qilarkansiz, bu mening abadiy la’natlanganim bilan baravar ish boʻladi. Negaki, bir kun kelib ish sudga oshirilganda hech qanday alohida tergovga hojat qolmaydi, hammasi oddiy: u Milenani uyqudan mahrum qildi, degan da’vo oʻz isbotini topadi. Shu tariqa men mahkum etilaman va bu adolatdan boʻladi. Bundan chiqdiki, men Sizdan bu ishni qilmasligingizni soʻraganimda oʻzim uchun ham kurashayotgan boʻlaman. Sizning Frans K. * * * (Meran, aprelning oxiri, 1920 y) Muhtarama Milena xonim, bugun men boshqa narsa haqida yozmoqchiman, biroq yozilmayapti. Bu mening hammasini oʻta jiddiy qabul qilayotganimdan emas; agar shunday boʻlganida, men boshqacha yozardim, bogʻda, unitilayozgan bir burchakda, Siz uchun atalgan halinchak turishi kerak-ku, va yana qoʻl ostingizda, choʻzilib olish mumkin boʻlgan joyda oʻn chashka sut ham turishi kerak. Mayliga, bu Venada boʻla qolsin, nima boʻpti, yoz payti, faqat och yurilmasa va tashvishlanilmasa boʻlgani. Nahotki hech kim yoʻq bunga koʻmaklashadigan? Vrach nima deyapti? Katta konvertdan jurnalni olgan chogʻimda hafsalam pir boʻlayozdi. Men Siz haqingizda nimadir eshitishni istagandim, biroq aslo lahaddan chiqqan bu oʻta eski tanish tovushnimas. Nega u oramizga suqildi? Keyin men uni tushindim, bizni chalgʻitgan shuning oʻzi. Biroq, harqalay, bu mashaqqatli mehnatni Siz nega oʻz zimmangizga olishga qaror qilganingizga mening aqlim yetmaydi va Siz uni nechogʻli sadoqat bilan, soʻzma-soʻz tarjima qilganingizni koʻrib koʻnglim buzildi; buqadar sadoqat va bunday beqiyos samimiy ishonch bilan uni chex tiliga oʻgirishingizni men xayolimga ham keltirmagandim. Nahotki olmon va chex tillari shunchalik yaqin? Biroq nima boʻlgandayam, hikoyaning oʻzi, rostini aytganda, juda yomon; men uchun, muhtarama Milena xonim, Sizga buni satrma-satr dalillab berish har narsadan-da oson koʻchardi, va ehtimol, mening nafratim dalillash zaruratidan ustun kelarmidi. Hikoyaning Sizga ma’qul boʻlgani esa, tabiiyki, unga qoʻshimcha qadr-qimmat bagʻishlaydi, biroq men uchun dunyo manzarasini xiralashtiradi ham. Bu haqda yetar. «Qishloq tabibi»ni Siz Volfdan olasiz, men unga xat yozdim. Men, albatta, chexchani tushunaman. Bir necha bor Sizdan nega menga, ilojini qilib, chex tilida yozmaysiz, deb soʻragim kelgandi. Bu gap aslo Siz nemis tilini puxta egallamagansiz, degan ma’noda emas. Siz, odatdagidek, uni judayam yaxshi egallagansiz, agar biror-bir oʻrinda Sizning uni puxta egallamaganingiz, degan ma’noda emas. Siz, odatdagidek, uni judayam yaxshi egallagansiz, agar biror-bir oʻrinda Sizning uni puxta egallamaganingiz tasodifan sezilib qolguday boʻlsa, oʻshanda bu til Sizning qoshingizda tavoze bilan egiladi, shunda bu, ayniqsa, goʻzal chiqadi; har qanday nemis esa buni oʻzining tilidan hecham kutmaydi, shu bois, u yozishga jur’at etolmaydi. Biroq men Sizni chex tilida oʻqishim keladi, axir, bu Sizning tilingiz, axir unda, uning oʻzidagina Milena bor butunicha mujassam (tarjima buni tasdiqlab turibdi), bu oʻrindagisi esa venalik yoki Venaga otlanayotgan Milenaga oʻxshamaydi. Xullas, chexchada yozing, iltimos. Va oʻzingizning, xatingizda yozgan oʻsha feletonlaringizni yuboring. Mayliga «arzimas» boʻlsa-da, nima qipti. Siz mening arzimas qissachamni qanday qilib bu qadar hijjalab chiqdingiz? Bilmayman. Biroq men ham uddalarman, uddalay bilmasam, nachora — oʻsha yaxshi tasavvurimda qolaveraman. Siz mening unashganim haqida soʻraysiz. Men ikki marta unashtirilganman (agar kerak boʻlsa, hatto uch marta — chunki bitta qizning oʻzi bilan ikki bor); xullas, men uch marta nikohdan atigi bir qadam berida boʻldim. Birinchi voqea butunisicha ortda qoldi(u yoqda yangi oila qurilgan va, eshitishimga qaraganda, chaqaloq ham dunyoga kelgan), ikkinchi voqea hali bardavom, biroq har qanday nikoh koʻrinishidan xoli, ya’ni, ochigʻini aytganda, barham topib ulgurgan – yoki, aniq qilib aytsam, endi oʻzgalar hisobidan mustaqil hayotini kechirayotir. Umuman, men bu masalada — aslida boshqalarida ham — shunday xulosaga keldimki erkaklar, ehtimol, koʻproq azob chekishar yoki, agar masalaga boshqacha qaralsa, ularning kam qarshilik koʻrsatishini payqash mumkin; ayollar boʻlsa doimo aybsiz holda azob chekishadi, va bu ularning bu yerda «nimadir qilishga ojizliklari» tufayli emas, balki neki boʻlgan boʻlsa, toʻgʻri ma’noda, aslida boʻlganida, garchi bu, ehtimol, oxir-oqibat yana oʻsha «ojizlik»ka borib taqaladi. Biroq bu haqda bosh qotirishdan nima naf? Sen goʻyo doʻzaxdagi bor-yoʻgʻi bitta olovli doshqozonni sindirishga tirishasan; birinchidan, buning iloji yoʻq, ikkinchidan esa, iloji topilgan taqdirda ham bu qozondan otilgan olov toʻlqinida oʻzing kuyib ketasan-u, biroq baribir doʻzax oʻzining butun ulugʻvorligini saqlab qolaveradi. Boshqacha tarzda harakat qilish kerak. Lekin dastavval, har ehtimolga qarshi, bogʻda yotib olib, kasallikdan qutilishga urinmoq kerak… Sizning Frans K. * * * (Meran, aprel – may 1920 y.) Muhtarama Milena xonim, boshida ayta qolay — aksincha Siz, ishonib boʻladimi, yashirganim bilan baribir xatimdan buni uqib olasiz: mana, taxminan ikki haftaki, uyqusizlik mening tinkamni quritayotir, rosti, men bundan fojia yasayotganim yoʻq, bunday damlar bir keladi, bir ketadi, va ularga keragidan-da ortiqcha bahonayu sabablar hamma vaqt topiladi(bu kulgili, biroq Bedekerga koʻra, bu sabablardan biri — Meranning havasi), garchi bu bahonalar boshqa paytlarda deyarli uchramasa-da; nima boʻlgandayam, bularning baridan xuddi toʻnkaday oʻtmaslashasan, oʻrmon hayvoniday behalovat boʻlasan. Biroq, yagona boʻlsa-da, mening sevinadigan narsam bor. Siz tinch uxlabsiz — mayli «gʻalati tarzda» boʻlsa-da, mayli, Siz kecha «oʻzingizda yoʻq» holatda boʻlsangiz-da — lekin tinch uxlabsiz. Agar oqshom, modomiki, uyqu mendan qochsa, men endi uning yoʻlini bilaman — va zorlanmayman. Zorlanishning oʻzi ahmoqlik boʻlardi: axir, mavjud hodisalar orasida eng begunohi — uyqu, uyquni bilmaydigan odam esa — eng gunohkor banda. Va shu odamni, uyqudan mahrum boʻlganni, Siz oʻzingizning oxirgi xatingizda alqaysiz. Agar biror chetdagi odam uni oʻqisa, ehtimol, u shunday oʻylardi: «Zoʻr odam ekan! Aftidan togʻlarni talqon qiladiganlardan». Biroq bu odam hech nima qilgani yoʻq, qoʻlini sovuq suvga ham urmagan (peroni qimirlatganini aytmasa), sut va tangri nasib qilgan narsalar bilan oziqlanadi(garchi har doim boʻlmasa-da, tez-tez qoʻl ostida «choyu olma» turadi), boshqa paytlarda hamma narsani oʻz holicha qoldiradi va togʻlarni ham oʻz holatida turishiga izn beradi. Siz Dostoevskiyning birinchi muvaffaqiyati tarixini bilasizmi? Bu voqea oʻz ichiga koʻp narsani qamrab olgan va men uni oʻngʻayligi, ismi-shariflarning mashhurligi uchungina keltiraman, nimaga deganda, unga oʻxshash, hatto unga yanada yaqin har qanday voqea oʻshanday mohiyat kasb etgan boʻlardi. Darvoqe, men bu voqeani atigi taxminan bilaman, ayniqsa, ism-shariflarni. Bu vaqt Dostoevsikiy oʻzining birinchi «Bechora kishilar» romanini yozgan, oʻzining doʻsti, adabiyotchi Grigorev bilan birga yashardi. Grigorev garchi tashlangan qogʻozlarning stolda uyulib yotganini koʻrgan boʻlsa-da, roman tayyor holga kelgandan soʻnggina uni qoʻliga oladi. U asarni oʻqib chiqadi, hayajonlanadi va Dostoevskiyga bir soʻz demay, uni oʻsha paytda mashhur tanqidchi Nekrasovga olib boradi. Oqshom soat uchlarda Dostoevskiyning eshigidagi qoʻngʻiroq jiringlaydi. Grigorev bilan Nekrasov otilib ichkariga kirishib, Dostoevskiyni quchoqlab oʻpishadi, uni hali tanimagan Nekrasov Dostoevskiyni Rossiyaning umidi, deb ataydi, ular bir, ikki soat, asosan, roman haqida gurunglashadi, va faqat tong oldi xayrlashishadi. Bu oqshomni keyinchalik oʻzining hayotidagi eng baxtli oqshom deb atagan Dostoevskiy ularning ortidan derazadan qarab kuzatarkan, oʻzini yoʻqotar darajada boshi osmonga yetib, koʻzlariga yosh oladi. Vujudini qamragan his-tuygʻuni u — buni uning oʻzi keyincha yozgan, biroq qaerda yozgani yodimda yoʻq, — taxminan shunday bayon qilgan: «Qanday olijanob insonlar! Naqadar odamshavanda, nechogʻli karami keng ularning! Va nechogʻli pastman mening oʻzim. Agar ular mening botinimga nazar sola bilishsaydi… Mabodo buni men oʻzim aytar boʻlsam — ishonishmaydi». Dostoevskiyning keyin hamma narsada ularga ergashishga qaror ham qilganiga kelsak, bu bir sarahbor, yengilmas yoshlikning oʻzidan qoldiradigan soʻnggi soʻziki, hikoya qilingan voqeaga buning endi hech qanday aloqasi yoʻq, voqea, demak, boʻlib oʻtgan, boʻyogʻi singgan. Muhtarama Milena xonim, Siz bu voqeaning aql yetmaydigan sirli mohiyatiga tushunasizmi? Menimcha, mana, u nimada: Grigorev va Nekrasov, agar umuman aytadigan boʻlsak, albatta, Dostoevskiydan koʻra olijanobroq boʻlishmagan, biroq Siz hozir umumiy qarashdan voz keching(Dostoevskiyga ham u oʻsha oqshom zaril emas edi, sirasini aytganda, har bir xususiy holatda undan biror naf chiqarmidi?), Siz faqat Dostoevskiyga quloq tuting, va shunda Siz Gr. Va N.ning chindan-da olijanobligiga, D.ning esa chirkin va oʻta pastligiga ishonchingiz komil boʻladi, u, albatta, hech qachon, hatto bevosita ham, bu yuksaklikka erisholmaydi va xususan, Gr. va N.ga, ularning quloq eshitmagan, arzimas yaxshiliklariga munosib javob qaytarishi haqida gap ham boʻlishi mumkin emas. Men ularni shundoq derazadan koʻrib turibman — ular uzoqlashayotir va bu bilan oʻzlarining qoʻl yemtas yuksakda ekanliklarini tasdiqlayotir. — Baxtga qarshi, bu voqeaning chin mohiyati Dostoevskiyning ulugʻ nomi ostida qolib ketadi. Mening uyqusizligim meni qayoqlarga olib ketayotir? Har holda, men oʻsha yoqda ham faqat eng ezgu istaklar va tilaklar bilan qolaman. Sizning Frans K. * * * (Meran, may 1920.) Muhtarama Milena xonim (ha, ayni murojaat endi me’daga tegdi, biroq bizning omonat dunyoda bu shunday bir dastakki, bemorlar unga tayanishi, uni mahkam tutishi mumkin va, modomiki, ushbu dastakka tayanish jonga tekkan ekan, bu, baribir, hali sogʻayganlik belgisi emas) — men hech qachon nemis xalqi orasida yashamaganman, nemis tili menga onam tomonidan ona tili va shu bois, men uchun tabiiy, biroq chex tili menga koʻpdan aziz, shuning uchun ham Sizning xatingiz tuman pardasini goʻyo yirtganday, men Sizni aniq koʻraman, qomatning, qoʻllarning harakati shunday epchil, shunday qat’iy, bu qariyb uchrashuvday totli, — toʻgʻri, keyin men, Sizning chehrangizni koʻrmoqchi boʻlib, boshimni koʻtarib qaragim kelgan chogʻda, yozayotgan xatim — zarbulmasalni qarang! — alanga olib yonadi, va men hech nimani koʻrmayman, koʻz oldimda faqat alanga. Bunaqada vasvasaga tushib, Sizning oʻzingiz uchun joriy etgan yashash qonuningizga ishonib qolishim mumkin. Ustingizda misoli yuk boʻlib bosib turgan bu qonun bois Sizni ayashlarini xohlamaganingiz sababi kunday ravshan, chunki qonun joriy qilmoq qat’iyat va magʻrurlikdan boshqa narsa emas (ia isem ten ktery plati) ; toʻgʻri, bu qonunning koʻrinishlariga oid siz keltirgan misollar muhokama qilinishi mumkin emas, bu oʻrinda faqat soʻzsiz Sizning qoʻlingizni oʻpishdan oʻzga iloj yoʻq. Menga kelsak, men, albatta, Sizning bu qonuningizga ishonaman, faqat men uning Sizning hayotingizni bundayin oshkora ayovsiz va umrbod bezashiga ishonmayman; garchi u yangilik esa-da, biroq yoʻlda topilgan yangilik, yoʻl esa poyonsiz. Biroq bundan qat’i nazar, odam bolasining mavjud aqli ojizi bilan Sizni oʻsha, oʻzingiz yashab turgan qizigan oʻchoqda tasavvur qilish dahshat. Men faqat oʻzim haqimda gapirishga urinib koʻraman. Agar hammasini xuddi maktabda yechiladigan masalaga oʻxshash deb qarasak, u holda Sizda menga nisbatan uchta yechim-imkoniyat bor edi. Siz, misol uchun, menga oʻzingiz haqda hech nima aytmasligingiz mumkin edi, biroq bu holda Siz meni Sizni bilish baxtidan mahrum etardingiz va — bunday baxtdan-da muhimi — bularning bari bilan oʻzingizni sinab koʻrardingiz. Bundan ayon boʻladiki, mening oldimda Sizning sukut saqlashingiz mumkin emas edi. Siz, keyinchalik ham koʻp narsani sir saqlashingiz, koʻp narsani boʻyab-bejashingiz mumkin edi — va hozir ham buni qila olasiz, — biroq men hozirgi vaziyatda buni, garchi hech nima demasam-da, sezgan boʻlardim, va faqat bu menga ikki karra ogʻir botardi, xolos. Demak, buni ham Siz qilmasligingiz kerak. Faqat uchinchi imkoniyat qoladi: bu imkon qadar oʻzingizni oʻzingiz asrab qolishga urinish. Va shunday omonatgina imkoniyat Sizning maktublaringizda koʻzga chalinadi. Men endi ularda tez-tez xotirjamlik va qat’iyat haqida oʻqiyman, toʻgʻri, boshqa narsa haqida — hatto «reelni hruza» haqida ham tez-tez oʻqishga toʻgʻri keladi. Sizning oʻz sogʻligʻingiz haqida yozganlaringizdan (meniki tuzuk, faqat men bu togʻ havosida yaxshi uxlay olmayman) men qanoatlanmayman. Vrachning tashxisidan koʻngil taskin topmaydi, aniqroq aytsam, tashxis ilmiliq, uni qanday talqin qilish Sizning kayfiyatingizga bogʻliq. Albatta, vrachlarning bari toʻnka; biroq ular, ehtimol, boshqa odamlardan koʻra ahmoqroq emasdir, lekin ularning izzattalabligi kulgili; nima boʻlganda ham, shuni nazarda tutish kerakki, bizning ularga ishimiz tushishi hamonoq ular battar ahmoqlashadi; biroq vrachning hozircha Sizdan talab etayotganini oʻta ahmoqlik ham, mumkin boʻlmagan ish ham deyolmaysan. Mumkin boʻlmagani faqat Sizning jiddiy kasallikka chalinmaganingiz, va bu shunday — mumkin boʻlmgan hol boʻlib qolishi kerak. Vrach bilan muloqotdan keyin Sizning hayotingiz qaysi tomonga oʻzgardi — eng muhimi shunda. Endi esa bir necha ikkilamchi savollar — Siz ruxsat etasizmi? Nega va qachondan beri Siz pulsiz oʻtiribsiz? Nima uchun Siz avvallari, xatingizda yozganingizday, Venada koʻp odamlar bilan muomalada boʻlgansiz-u, endi hech kim bilan gaplashmaysiz? Oʻzingizning feletonlaringizni menga yuborishni xohlamaysiz; demak, men bu feletonlarni Siz haqingizda oʻzim tuzgan oʻsha obrazga toʻgʻri va muvofiq tarzda qoʻshib bogʻlashimga ishonmaysiz. Yaxshi, u holda men Sizdan gina qilaman, sirasini aytganda, bu fojia ham emas, axir, muvozanatni saqlash uchun, hatto, yaxshi amal bu, agar mening yuragimning bir burjida Siz uchun bir chimdim gina tuygʻusi uygʻotib qoʻyilsa yomon boʻlmaydi. Sizning Frans K. * * * (Meran, 30 may 1920 y.) Milena, Sizning odamni bilish borasidagi urinishlaringiz qanday kechayapti? Gohida men shubhaga ham bora boshlayapman, — masalan, Sizning Verfel haqida yozganingizni oʻqiganda; Sizning satrlaringizda sevgi ham (va, ehtimol, faqat sevgidir) sas beradi, biroq bu mubham sevgi; agar, lekin, Verfelning inson sifatidagi jihatlari e’tibordan soqit qilinsa-chi, va uni faqat baqaloq sifatida muhokama qilinsa-chi (darvoqe, bu ta’na menga oʻrinsiz tuyuladi — menimcha, Verfel yildan-yilga xushroʻy va yoqimtoy boʻlib borayotir, toʻgʻri, biz onda-sonda uchrashib qolamiz), faqat baqaloqlar ishonchga sazovorligidan nahot Siz bexabar boʻlsangiz? Hammasi faqat shu qalin idishlarda tayyor boʻlguncha qaynab pishadi, faqat havo boʻshliqlarining mana shu kapitalistlari, umuman odamga berilgan borki imkon qadar, tashvish va telbaliklardan ihotalangan, ular oʻz yumushlari bilan bamaylixotir shugʻullana olishadi, va, kimdir qachondir aytganiday, faqat ulardangina zaminga, uning haqiqiy fuqarolari sifatida, naf yetadi, chunki ular shimolda isitadi, janubda esa soya soladi. (Albatta, buning teskarisini ham aytish mumkin, biroq u holda bu yolgʻon boʻladi). Endi yahudiylik haqida. Siz mendan yahudiy emasmisiz, deb soʻraysiz; bu shunchaki hazil boʻlishi ham mumkin, ehtimol, Siz — men qoʻrqoq yahudiylardan emasmanmi — faqat shuni bilgingiz kelgandir; biroq Siz, harholda, pragaliksiz va shu boisdan ham bu masalada, deylik, Geynening xotini Matilda qadar soddadil boʻlmasangiz kerak. — Darvoqe, Siz bu voqeani bilasizmi? Umuman olganda, menda Sizga aytib beradigan muhimroq gaplar yoʻq emasdi, boz ustiga, bu bilan men oʻzimga ham, shubhasiz, qandaydir ziyon yetkazaman — voqeaning oʻzi bilan emas, uni hikoya qilib berish bilan; biroq Siz uchun mendan biror-bir qiziqarli voqeani eshitish maroqli, albatta. Maysner, bogemiyalik nemis shoiri — u yahudiy emas — bu voqeani oʻzining yodnomalarida hikoya qiladi. Matilda oʻzining nemislarga qarshi xurujlari bilan doim uning gʻashini qoʻzgʻagan: ular makkor, tillari zahar, oʻzlariga bino qoʻygan, maydakash, sulloh — qisqasi, juda bemaza xalq! — degan. Bir safar Maysner chiday olmay: «Lekin siz nemislarni mutlaqo bilmaysiz-ku! Genrix faqat nemis jurnalistlari bilan gurunglashadi, bu yerda — Parijda ularning hammasi yahudiylar», degan. — «Oho, — deydi Matilda, — baribir siz boʻrttirayapsiz. Bir, ikkita yahudiy ular orasida, ehtimol, topilsa topilar, masalan, Zeyfert…» — «Yoʻq, — deydi Maysner, — u bu yerdagi yahudiy boʻlmagan yagona shaxs». — «Ya’ni qanaqasiga? — taajjublanadi Matilda. — Mana Yeyteles — u nima, yahudiymasmi?» (U esa devqomat oq-sariqdan kelgan daroz kishi edi). — «Boʻlganda qandoq!» — javob qiladi Maysner. «Biroq Bamberger-chi?» — «U ham». — «Arnshteyn?» — «Uyam». Shu zayl ular barcha tanish-bilishlarini sanab-saralab chiqishadi. Oxir-oqibat Matildaning gʻazabi qoʻzib, deydi: «Siz mening ustimdan kulayapsiz. Hali Kon ham yahudiycha familiya dersiz, biroq Kon Genrixning pochchasi axir, Genrix esa lyuteran ». Bunga, endi, Maysnerning e’tiroz bildirib aytadigan gapi yoʻq edi. Siz yahudiylardan qoʻrqmaydiganga oʻxshaysiz. Bu hozirgi yoki oʻtgan yahudiylar avlodlariga nisbatan bizning shaharlarda qariyb qahramonlik, — hazilga oʻrin yoʻq! — agar navqiron inson oʻz ota-onasiga «Meni qoʻyib yuboring!» desa va yahudiyning qoshiga ketsa, bu Orlean qizining oʻz qishlogʻini tark etganidan koʻra kattaroq hodisa boʻladi. Shunday boʻlsa Siz, albatta, yahudiylarga ortiqcha qoʻrqoqlikda ta’na qilishga haqlisiz, garchi bunday ta’na odamlarni bilishning amaliy jihatidan koʻra nazariy jihati ustunligidan dalolat bersa-da; nazariy jihati shundaki, birinchidan, bu ta’na, Sizning oldingi yozganlaringizga koʻra, eringizga hech qanday daxl qilmaydi; ikkinchidan, u, mening tajribam boʻyicha, aksariyat yahudiylarga ham daxl qilmaydi; uchinchidan, bu ta’na faqat alohida nusxalarga tegib ketadi, biroq juda qattiq tegadi ularga, — masalan, menga. Bunda eng ajablanarli tomoni — ta’naning koʻpchilikka nisbatan adolatsizligida. Aftidan, yahudiylardagi umumiy ishonchsizlik tuygʻusi (bu oʻrinda botindagi ishonchsizlik ham, atrof-muhit, odamlar orasidagi ishonchsizlik ham) ularning oʻz qoʻllari bilan mahkam ushlagan narsanigina oʻzlariniki deb hisoblash odatlarini aniq-ravshan koʻrsatishi kerak: faqat jon-jahd bilan tarmashish ularga yashash huquqini beradi, biror narsani qoʻldan chiqarib yuborguday boʻlishsa, bu narsa ularga qaytsa nasib etmaydi, balki sip-silliqqina qoʻldan butkul chiqib ketadi. Mutlaqo kutilmagan tomondan yahudiylarga xavf-xatar tahlika soladi — yoki aniq qilib aytish uchun «xavf»ni tushirib qoldirib, «ularga qoʻrquvlar tahlika soladi», deylik. Misol qidirib uzoqqa borish shart emas — mana, Sizga taalluqli, bir misol. Toʻgʻri, men, aftidan, bir paytlar ogʻiz ochmaslikka va’da bergandim (oʻshanda men Siz bilan endigina tanishgan edim), biroq hech qanday vijdon azobisiz Sizga bu haqda aytib beraman, chunki Siz bundan hech qanday yangilikni topolmaysiz, biroq tugʻishganlaringizning mehr-muhabbatiga baho berasiz, ismlar va tafsilotlarni keltirmayman, ularni men eslay ham olmayman. Mening singlim chexga, nasroniyga turmushga chiqmoqchi boʻldi, yigit bir safar Sizning qarindoshlaringizdan kimgadir oʻzining yahudiy qizga uylanmoqchi ekanini aytadi, u esa: «Xudo saqlasin! Yahudiylar bilan aloqa qilmoqchimisan hali? Mana, eshit: bizning Milena…» va hokazo. Bu gaplar bilan Sizni men qayoqqa yetaklamoqchi boʻlayapman oʻzi? Men biroz chalgʻidim, biroq hechqisi yoʻq, chunki, umid qilamanki, Siz men bilan birga ketdingiz va biz birgalikda chalgʻidik, adashdik. Darvoqe, Sizning tarjimangizdagi eng goʻzal jihat — bu uning sodiq tarjima ekanida (meni bu «sodiq»lik uchun istaganingizcha koying, Siz hammasiga qodirsiz, biroq koyimoq, ehtimol, Sizga yarashar, men Sizning oʻquvchingiz boʻlishni, Siz doimo meni koyishingiz uchun nuqul xato qilishni istardim; partada oʻtirib, boshimni koʻtarib qarashga jur’at etaman, shunda Siz daf’atan egilasiz, va Sizning, xatoga oʻqtalgan barmogʻingiz, nuqul koʻzga tashlanadi, — shundaymi axir, a?) — demak, tarjima «sodiq», va men shunday tuygʻuni kechirayapmanki, men Sizni qoʻlingizdan ushlab, oʻz qismatimning qariyb tugamas (shu bois, taklifim ham soʻngsiz), deyarli cheksiz (Siz faqat ikki oyga dedingizmi?), qorongʻu, qoʻrqinchli gʻorlari va yoʻlaklaridan boshlab bordim, keyin esa chiqishda, kunduzning yorugʻida, umid qilamanki, izsiz yoʻqolish uchun oʻzimda yetarli sogʻlom maslak topa oldim. Bu menga buguncha bas qilish, moʻ‘tabar qoʻlni buguncha qoʻyib yuborish belgisi. Ertaga men yana yozaman va nega men — oʻzimga qay darajada ishona olar ekanman — nega Venaga kela olmasligimni tushuntiraman, va Siz: u haq, deguningizga qadar men tinchlanmayman. Sizning F. «…» * * * (Meran, 31 may 1920 y.) Dushanba. Shunday qilib, mana, kecha va’da qilingan tushuntirish: Men istamayman (Milena, menga yordam bering! Mening aytayotganlarimdan koʻra koʻproq narsani tushunishga harakat qiling!), istamayman (biroq meni tutilib-tutilib gapirayapti deb oʻylamang tagʻin), istamayman Venaga kelishni, chunki mening kuchsiz ruhim bunday bosimni koʻtara olmasdi. Men ruhan xastaman, oʻpkalarning kasallangani esa ruhiy xastalikning qirgʻoqlardan toshishi oqibati. Men, mana, qariyb toʻrt-besh yildan, oʻzimning ikki bor unashtirilganimdan beri kasalman. (Sizning oxirgi xatingizdagi betashvish-quvnoq ohangni hech hazm qilolmayman, faqat keyin tushindim: men Sizning hali yosh ekaningizni nuqul unitib qoʻyaman, Siz, ehtimol, hali yigirma beshga ham toʻlmagandirsiz, boʻlmasa atigi yigirma uchdadirsiz. Men oʻttiz yettidaman, qariyb oʻttiz yetti, men Sizdan qariyb bir navqiron avlod yoshicha kattaman, keksalikning uyqusiz tunlari va migrenlardan qariyb soch-soqolim oqargan). Sizning oldingizda bu uzundan-uzoq tarixning chindan qalin changalzorday chalkash tafsilotlarini dasturxon qilib yozmayman, ularni eslab men hozir ham goʻdakday dahshatga tushaman, faqat goʻdakning tez unitib yuborish iqtidori menga begona. Bu har uchala unashishlar uchun umumiy boʻlgan jihat shu ediki, ularning barida aybdor men edim, soʻzsiz aybdor men edim, ikkala qizni ham men baxtsiz qildim, aynan esa (bu yerda men faqat birinchisi haqida aytayapman, ikkinchisi haqida gapira olmayman, u nihoyatda ta’sirchan, har bir soʻz, hatto eng yaxshisiyam uning dilini behad yomon siyoh qiladi, va men uni tushunaman) — aynan esa atigi shuning uchunki, men uning barcha urinishlariga zid tarzda (u esa, men xohlasam boʻldi, oʻzini, ehtimol, qurbon qilardi) har doim quvnoq, bosiq, qat’iyatli, umuman, er-xotinlikka tayyor boʻla olmadim, grachi ba’zan unga behad oshiqu beqaror boʻlsam-da, garchi men uchun er-xotinlikning oʻzidan koʻra ortiqroq qimmatli narsa boʻlmasa-da. Qariyb besh yil men unga (agar, ta’bir joiz boʻlsa — oʻzimga) uzluksiz zarbalar ketidan zarbalar yogʻdirdim; baxtimga, u metinday mustahkam chiqdi — prussiyalik va yahudiylikning qoʻshilgandagi hosilasi, kuchli, viqorli hosila. Men bu qadar bardoshli emasdim; toʻgʻri, uning faqat azob-uqubat chekishiga toʻgʻri keldi, men esa bir yoʻla ham zarbalar berdim va ham azob-uqubatlar tortdim. «…» Sizning F.

Muallif: Frans Kafka