Pushtirang falokat (hikoya) [Hojiakbar Shayxov]

Pushtirang falokat (hikoya) [Hojiakbar Shayxov]

Koʻzimni arang ochib, bir oz oʻzimga kelganimda, butun tanam doʻqillab ogʻrir, miyam joyidan xuddi oʻpirilib chiqmoqchiga oʻxshardi. Buiing ustiga ogʻzim nihoyatda bemaza, allaqanday dori-darmon, odamlar, qon, ter va yuzlab boshqa narsalarning hidlari dimogʻimni yorib yuborguday vujudimni zirqiratar, nazarimda bunchalik gʻayritabiiy oʻtkir hidlarni umrim bino boʻlib birinchi his qilishim edi. Shu payt tepamda oq sharpalarni ilgʻadim. Gʻoʻngʻir-gʻoʻngʻir ovozlar eshitildi. Ovozlar garchand oq sharpalardan chiqayotganini sezsam ham ular menga nihoyatda uzoqdan kelayotganday tuyulardi. — Yangilik eshitdingizmi?— dedi sharpalardan biri doʻrillab,— ajabo, bu tovush meiga juda tanish edi,— «Olmos» kosmik kemasi bir soat oldin Urandan qaytibdi. Hozirgina telegazetada e’lon qilishdi. — O, shunday deng,— bu zndi ayol kishining ovozi edi,—oʻzlari ham oʻn yil uchishdi shekilli, azamatlar. — Ha, roppa-rosa oʻn yil! Hozir kosmoportda karantin muddatini oʻtayotgan ekan. Shu payt sharpalardan biri tepamda engashdi-da, xayajonli ovozda: — Shuhrat Salimovich, u koʻzini ochayapti!— deya xitob qilib. Shuhran Salimovich... Juda tanish ism... Qiziq, men qaerdaman? Bular kimlar oʻzi? Koʻzimni kattaroq ochib gapirmoqchi boʻldim-u, lekin boʻgʻzimdan itning xirillaganiga oʻxshash ovoz chiqara oldim. xolos. — Juda soz!—ovozidan erkakning ham hayajonga tushgani aniq edi.— Hammasi kutilganday boʻlyapti. Bugun u oʻziga keladi. Bir hafta oʻtgach esa, xotirasi tiklanib, oʻrnidan turishi kerak. — Qarashlarida hozircha hech qanday ma’ni yoʻq. Lekin tomir urish va nafas olishi maromida,— dedi ayol, keyin picha sukut qilgach, yana davom etdi: — Qiziq, u vujudini itning tanasida koʻrib, oʻzini qanday his qilarkan? — Hech qanday. Soʻnggi oʻn yil ichida birinchi shogirdi sifatida xulq-atvorini ipidan-ignasigacha oʻrganib chiqishga muvaffaq boʻldim. Uning irodasi poʻlatday mustahkam. Yana bir necha daqiqalik sukutdan soʻng Shuhrat Salimovich qandaydir koʻtarinki kayfiyatda davom etdi: — Qoʻz-quloq boʻlib turing, Svetlana Nazarovna.Bugun-erta nihoyatda ehtiyot boʻlishimiz kerak. Shu bir hafta ichida oyoqqa turib ketsa, ishimiz besh! Ana oʻshandan soʻng tasavvur qilib koʻring! Bizning bu eksperimentimiz butun jahonga dovrugʻ soladi! Siz bilan bizni telegazetalarga yozishadi, Umumsayyora Axborot Tarmogʻi toʻlqnnlarida namoyish qilishadi... Sharpalar va ovozlar mendan uzoqlasha boshlaganini his qilyapman. Mana, ularning hidini ham butkul sezmay qoʻydim. Men bari bir hech narsaga tushuna olmagandim. Bular kimlar oʻzi? Nega ularning ismlari menga bunchalik tanish? Nega endi ular Yerga qaytgan qandaydir kosmik kema, allaqanday eksperiment, keyin jahonga dovrugʻ solish haqida gaplashishdi? Men nega bu yerda yotibman? Umuman, men kimman oʻzi?.. Qiziq, uchib ketyapman shekilli? Ha, osmonu falakka koʻtarilyapman. Osmon shunday issiqki, nazarimda kimdir olov purkayotganday. Qittak ham shamol yoʻq. Boʻgʻilib oʻlish hech gap emas. Darvoqe, yanglishmasam, Kimdir meni boʻgʻyapti. Ha! Oʻsha oq sharpalardan biri. Qaytib kelibdi. Yoʻq, u tanamga nimadir sanchyapti. Men unga sanchitib boʻpman! Me-en un-ga san... chi... tib... boʻp... Voff... ...Voff!.. Sal shamol turdi shekilli. Xayriyat. Bari bir boshim zirqirayapti. Xuddi birov uning ichiga qoʻlini tiqib, miyamni tatalayotganday. Hidlar... Hidlar... Bu yerda hidlar shu darajada turli-tuman va shu dara-jada oʻtkirki, goʻyo hozir dimogʻimni tilkapora qilib yuboradiganday... Oradan ancha kunlar oʻtdi. Bu paytga kelib men yuqoridagi deyarli hamma savolimga javob topishga ulgurgandim. Boshimning ogʻrigʻi ham ancha kamaygan, Shuhrat Salimovichning aytishicha, «alahsirashlarim» ham butunlay qolgandi. Shuhrat Salimovich — mening sobiq yordamchim, meditsina fanlari kandidati, dotsent. Sobiq deyayotganimning boisi, hozir u mening lavozimimni egallagan, ya’ni jarroh-lik klinikasiga rahbarlik qiladi. Men esam, oshini oshab, yoshini yashagai keksa professor, buyragim bedavo kasalga yoʻliqqach, oʻzimni fan taraqqiyoti yoʻlida qurbon qilishga qaror qildim. Men oʻz miyamni, undagi barcha xotira molekulalarini fanga tortiq etdim. Dastlab bu qaltis ishni miyamni biror yoshga tavsiya qilish yoʻli bilan amalga oshirmoqchi boʻldim. Lekii, afsus, bunday yoshlar topilmagach, uni sevikli tozi itim — Qorakoʻzga koʻchirib oʻtkazishni rejalashtirdim. Bu fikrimni Shuhrat Salimovichga aytganimda, dastlab u hayratga tushdi. Bu ish mutlaqo aqlga toʻgʻri kelmasligini aytib, oʻsha zahoti e’tiroz bildirdi. Lekin men bir oylik umrim qolganmi, yoʻqmi ekanini, bari bir vujudim yaqinda mangu yoʻqlik qa’riga ravona boʻlishini, oʻzida gʻoyatda koʻp bilimlarni jamlagan miyam esa, hali koʻp foyda keltirishini aytganimdan soʻnggina bu haqda oʻylab koʻrish kerakligini bildirdi. U shundan soʻng menga bir necha kungacha koʻrinish bermadi. Oradan bir hafta oʻtgachgina huzurimga kirib keldi. Meni bu paytda sun’iy buyrak laboratoriyasida davolashmoqda edi. Buyragim ishdan chiqqanligi tufayli meni baland kushetkaga yotqizib, qon tomirlarimni organizm faoliyatini vaqtincha moʻ’tadil ishlatuvchi sun’iy buyrak apparatiga maxsus trubkalar yordamida ulab qoʻyishgandi. Shuhrat Salimovichning qovogʻi soliq edi. — Siz menga juda koʻp narsalarni oʻrgatdingiz, ustoz,— dedi u qandaydir bosiq ovozda,— ham jarrohlik asoslarini, ham odamiylik sirlarini. Sizni otamdan ham afzalroq koʻraman. Menga qolsa, buyragingizni almashtirib, umringizni yana... Uning bu pessimistik ruhdagi gapini darrov boʻldim: — Hojati yoʻq! Axir aytdim-ku, men oshini oshab,yoshini yashagan odamman. Mana, suyak va tanalarim hilvillab yotibdi. Boring ana, buyragimni almashtirdikham deylik. Lekin bugun buyrakni yangilasam, ertaga oʻpka yoki jngarimni, indinga yana boshqasini almashtirish lozim boʻladi. Axir, qarilik qariligini qiladida! Umuman inson qarigaida umrini uzaytirishdan qanday naf koʻrishi mumkin? Bu menimcha, gʻirt ahmoqlik. Bu qoʻshimcha iztirob degan gap-ku, axir!.. Men bu gaplarni xastaligim uchun xiyla zaif ovozda aytgan boʻlsam ham, ular yigitga ta’sir qilmay qolmadi, albatta. Fursatni oʻtkazmaslik kerak edi. Shuning uchun yana «hujum»ni kuchaytirdim: — Insonning tanasi, organizmlari qariydi. Lekin uning miyasi, unda butun hayoti davomida jamlangan bilimlari va xotiralari, qalbi — agar u jismoniy xastalikka mubtalo boʻlmasa,— hech qachon qarimaydi.Modomiki shunday ekan, nega ulardan inson ehtiyojlarini qondirish yoʻlida foydalanish mumkin emas, masalan, mening miyamni itning miyasiga koʻchirib oʻtkazsang, mening tanam yoʻqolgani bilan, sen oʻz maslahatgoʻying, ustozingdan ayrilmagan boʻlasan. Agar oʻsha menint miyam oʻtkazilgan «aqlli» it bilan fikr almashish metodikasini oʻzlashtirib olsang, (bu esa, - menimcha,qiyin emas) biz sen bilan to keksayguningcha ilmiy va ijodiy hamkorlikni bemalol davom ettiraveramiz. — Bunday murakkab operatsiyalarni odamlarda sira sinab koʻrmaganmiz, professor, bu yogʻi qandoq boʻladi;axir?! — Hechqisi yoʻq. Axir ularni qachondir kimdir boshlashi kerak-ku! Oʻsha kimdir biz boʻlsak nima boʻpti. — Toʻgʻri-ku-ya... — Operatsiyaning muvaffaqiyatli oʻtishiga esa, mening imonim komil. Bunday operatsiyalarni hayvonlar, shu jumladan maymunlarda ozmuncha amalga oshirganmizmi!.. Bu ishdagi muvaffaqiyatlarimiz uchun mana sen mukofotga ham sazovor boʻlding... — Shunday-ku-ya... — Bunday operatsiyalarning deyarli hammasida muvaffaqiyatga erishganmiz. Oʻylaymanki, endi eksperi» mentlarimizni odamlarda davom ettirish uchun fursat yetdi! — Nima desam ekan… — Toʻgʻri, bizga bu qaltis operatsiyani oʻtkazishga ruxsat bermasliklari mumkin. Nima boʻpti? Ishni yashirin holda olib boramiz. Masalan, operatsiyani sen, assistent Svetlana Nazarovna va yana ikki hamshira amalga oshirasizlar. Bu haqda boshqa hech kim hech narsa bilmasligi kerak, vassalom. Ishimiz muvaffaqiyatli chiqib, ijobiy natijalarga erishsak, ana uholda bu haqda e’lon qilish mumkin. Ana unda biz mislsiz kashfiyotni qoʻlga kiritgan boʻlamiz!.. — ...Nima ham derdim. Umuman, men rozi!.. ..— Mana bu boshqa gap! Boʻlmasa, operatsiyaga shu bugundanoq tayyorgarlikni boshlash kerak... Operatsiya muvaffaqiyatli oʻtdi. Oradan roppa-rosa yetti kun oʻtgach, oʻzim yotgan reanimatsiya palatasidagi narsalarni ilk marta aniq ajrata boshladim. Ana, tepamda kislorod yashikchasi. Karavotimning oʻng tomonidagi stolda allaqanday meditsina apparatlari. Tumbochka. Stul. Qoʻlimni koʻtarmoqchi boʻlgandim, eplay olmadim. Hamma yogʻim karavotga bogʻlab tashlangan edi. Ana shunda butun tanamni qoʻngʻir tusli jun bosib ketganini koʻrib, hushim boshimdan ucha yozdi. Ushandagi ahvolimni bir koʻrsangiz edi. Gavdamning boʻydor tozi it qiyofasidaligini sezgach, vujudim qaltiray boshladi. Shu payt eshikdan avvalgi oq sharpalar emas, balki rosmana sobiq yordamchim bilan Svetlana Iazarovna kirib kelishdi-yu, menga hamma narsa ravshan boʻldi qoldi. Xotiramning bunday keskin tiklanishi hali ancha xasta va zaif miyam hamda boshqa organizmlarim uchun ogʻirlik qildi shekilli,koʻzlarim nursizlanib, battar majolsizlandim, boshim aylanib ketdi. Shuhrat Salimovichning ovozi juda uzoqdan eshitildi: — Ahvolingiz qalay, professor?— vaholanki, ; u shundoq tepamda engashib turardi. U menga, it qiyofasidagi bir maxluqqa «professor» deb murojaat qilayotgani menga juda erish tuyuldi. Shunday boʻlsa ham unga «yaxshi» degan ma’noda koʻzimni yumib javob qaytardim. — Yo ajab, qarashlari naqadar ma’noli!—Bu hayajonli xitob Svetlana Nazarovnaning ogʻzidan chiqqandi. Mening soʻzlay olmasligimni bilsa ham, Shuhrat Salimovich menga qarab gapirishda davom etdi: — Biz ham shunday deb oʻylaymiz, professor. Ahvolingiz yomon emas. Yana uch kundan keyin turib yura boshlasangiz ham boʻladi. Lekin hozir bizni qiynayotgan birdan-bir masala — siz bilan bevosita fikr almashish metodikasini aniqlash. Yodingizdami, siz, bu qiyii muammo emas, deb aytgan edingiz. Siz birmuncha haq edingiz, albatta. Biz siz bilan avvalo telepatik usulda, ya’ni fikran gaplashishimiz mumkin. Lekin bu usulni oʻzlashtirib olish uchun kamida ikki-uch yil mashq qilishimiz kerak. Bundan tashqari fikrlaringizni maxsus apparat vositasida magnit plyonkasiga yozib olib eshitishimiz, xuddi shu uslubda sizga ham oʻz gaplarimizni uzatishimiz mumkin. Biroq bu ham unchalik effektiv usul emas. Chunki doimo oʻzimiz bilan katta apparatni olib yurishimiz lozim boʻladi. Fikr almashishga ham ancha vaqt yoʻqotamiz... Xullas, biz hozir izlanyapmiz, professor. Bu haqda oʻshanda sizning uzil-kesil fikringizni bilib olmaganimga hozir juda afsuslanyapman... Ular meni yana holi qoldirishdi. Xayolga choʻmdim. Chuqurroq oʻylab koʻrsam, odamlar bilan ogʻzaki muloqat qilish ilgari men oʻylaganchalik oson ish emas ekan. Men oʻshanda dastavval ogʻzaki gaplashishni nazarda tutgandim. Axir dunyoda uch-toʻrt ogʻiz soʻz ayta oladigan itlar ham yoʻq emas-ku! Demak, itlar odamga oʻxshab gapira olishlari mumkin. Ayniqsa, odamga oʻxshab mu-shohada qila oluvchi itlar!.. Lekin operatsiyadan soʻng oʻzimga kelgach, gapirishga birinchi intilishimning oʻziyoq yuqoridagi fikrlarimni chippakka chiqardi. Men har qancha kuchanib-tirishmay, «voff» degan yoki xirillagan ovozlarni chiqarishgagina qodir edim, xolos. Yana kim biladi, kelajakda balki odamlardek gapirishga ham musharraf boʻlarman. Biroq ishonchim komilki, buning uchun kam deganda uch-toʻrt yil mashq qilishim zarur. Hozircha men uchun oʻzgalar bilan gaplashishning birdan-bir yoʻli koʻzlarim edi. Koʻzlarimning gʻoyatda serifodaligi Svetlana Nazaroznani bejiz hayratga sol-magan boʻlsa kerak... Bu kutilmagan xulosamdan kayfiyatim ancha yengillashganday boʻldi. Lekin hidlar... . Ha, hidlar hamon mening goʻyo butun vujudimga hukmdorlik qilardi. Bir hisobdan Qorakoʻzning nerv toʻqimalari bu hidlarning hammasi odatdagi, tanish hidlar ekanini aytib tursa, professor uchun bu sira koʻnikib boʻlmaydigan hol edi. Qorakoʻz gavdali, quloqlari boʻrinikiday dikkaygan, iskaptopar tozi it edi. Uning hid toʻqimalari gʻoyat darajada taraqqiy etgan boʻlib, ovni bir iecha oʻn kilometrdanoq sezar, keyin bezovtalanib, vovullaganicha meni oʻsha tomonga boshlardi... Meni ilk marta tashqariga olib chiqqanlarida, kundalik va oddiy hidlarga deyarli oʻrganib ulgurgan edim... Oʻsha kuni klinika xiyobonida Shuhrat Salimovich bilan yonma-yon borardim, odamlarda biror shubha uygʻotmaslik uchun u boʻynimga ip bogʻlab, bir uchini oʻzi ushlab olgandi. Xiyobonda aylanib yurganlar menga qiziqsinib tikilishar, bolalariga koʻrsatishar, «vuy kattaligini!»—deb qoʻyishardi. Shuhrat Salimovichning bir-ikki tanishi hatto: — Oʻzingizning itingizmi, doktor, juda chiroyli ekan!— deb gap ham otib qoʻyishdi. Bir payt... Bir payt shimol tomondan mutlaqo notanish bir hid kelib dimogʻimga urildi-yu, beixtiyor toʻxtab qoldim. Qorakoʻz nomidan qasamyod qilishim mumkin: bunday hid ilgari yer yuzida hech qachon boʻlmagan! Bu, garchand bilinar-bilinmas boʻlsa ham, na qiyosini va na ta’rifini qilib boʻladigan shunday yoqimsiz hid ediki, undan, hatto, badanlarim junjikib ketdi. Shuhrat Salimovich ham toʻxtab, menga savol nazari bilan tikilarkan, ovozini pasaytirib: — Nima gap, professor?— deb soʻradi. Uning hech narsadan bexabar osoyishta yuziga boqarkanman, odamlar bunday nozik hidlarni sezishga qodir emasliklarini esladim. Umuman, hid bilish qobiliyati itlarda odamlarga nisbatan bir necha oʻn marta yaxshiroq taraqqiy qilgan-ku! Men koʻzlarimni darrov Shuhrat Salimovichning nazaridan olib qochdim. Chunki savoliga javob berishga ojiz edim. Shu-shu men oʻz oʻtimda oʻzim qovurila boshladim. Hid tufayli bezovtaligim kundan-kunga orta berdi. Ustiga-ustak qalbimda kechayotgan hissiyotlarimni hech kim bilan oʻrtoqlasha olmasdim. Bora-bora xiyobonga chiqishga ham yuragim bezillaydigan boʻlib qoldim. Chunki-notanish hid garchand bilinar-bilinmas darajada boʻlsa ham, kundan-kunga kuchayib borardi. Sal aylangach, Shuhrat Salimovich mening palata tomonga intilayotganimni koʻrib, bunp charchaganga yoʻyardi-da, darrov istagimni bajo keltirardi. Kunlarning birida tashqarida shamol turdi. Shuhrat Salimovich odatdagicha xiyobonni aylantirmoqchi boʻlib kelganida, men boshim bilan shamolga ishora qilib, tashqariga chiqishdan bosh tortdim. Sobiq shogirdim hayron boʻldi, Picha ikkilanib turgach, yelkasini qisdi-da: — Ixtiyoringiz,— deya meni holi qoldirdi. Shu payt... Shu payt, hayhot, yotgan joyimda yuzlab boshqa hidlar orasida oʻsha... notanish hidni ham sezdim! U ochiq derazadan shamol bilan kirgan edi. Oʻzi nima gap? Nega men bunchalik bezovtalanyapman? Notanish hid boʻlsa nima boʻpti? Atrofda nima koʻp — kimyo zavodlari koʻp. Qishloq xoʻjaligi uchun yana biror yangi zaruriy birikma oʻylab topishgandir-da. Buning menga nima aloqasi bor? Oʻshanda shunday deb oʻyladim. Biroq... Notanish hid meni negadkr oʻziga butkul rom qilib olgan va hatto, dahshatga solmoqda edi. Kechga yaqin palataga Shuhrat Salimovich bilan Svetlana Nazarovnalar kirib kelishdi. Men joʻrttaga oʻzimni uxlayotganga solib, koʻzlarimni yumib oldim. — Tss... U uxlayapti!— dedi assistent ayol. — Qiziq, bu paytda uxlaydigan odati yoʻq edi. Buning ustiga bugun negadir xiyobonni aylanishdan ham bosh tortdi. — Balki charchayotgandir? — Balki. Lekin bu xilda turmay yotaversa, butkul sogʻayib ketishi anchaga choʻzilishi mumkin. Oʻzingiz yaxshi bilasiz, jismoniy harakat — organizmga yot organ kiritilganda uning ona tanaga nisbatan nomutanosibligini yoʻqotishning muhim omillaridan biri! — Shunday boʻlsa ham, menimcha, yana ikki uch kun sabr qilishimiz kerak, Shuhrat Salimovich. Ikki-uch kunda hammasi ravshan boʻladi. Balki uni nimadir bezovta qilayotgandir? — Bezovta qilsa, u bunday tinch uxlay olmasdi. Shuhrat Salimovich sukut qilib turgach, qat’iy bir qarorga kelgan kishi gapi ohangida davom etdi: — Gap bunday, Svetlana Nazarovna: jismonan u asosan sogʻayib boʻldi. Hamma analizlar shuni koʻrsatyapti. Menimcha, ikkinchi etap eksperimentlarimizni boshlash uchun fursat yetdi. Bu ishga ertadanoq kirishishimiz kerak. Chunki u bilan bevosita fikr almashish metodikasini yaratmas ekanmiz, bu operatsiyamiz ham hech qanday ahamiyatga molik boʻla olmaydi. — Nima ham derdim. Siz haqsiz, Shuhrat Salimovich. Ular tashqariga yoʻl olishdi shekilli, ovozlari asta-sekin uzoqlasha boshladi. — ...Yangilikni eshitdingizmi, tunov kuni uchib kelgan. «Olmos» kosmik kemasi bor-ku... — Ha, konservatsiyaga qoʻyildi, deyishayotuvdi. — Oʻsha kema turgan angarga kirgan ikki mexanik negadir boʻgʻilib oʻlibdi. Murdalarini esa robotlar olib chiqishibdi. Umuman, oʻsha angarga yaqinlashgan odamlar qandaydir tahlikaga tushib, oʻsha zahoti orqaga qochayotgan emishlar... Bu gapdan beixtiyor koʻzlarim ochilib ketdi. Shuhrat Salimovichning ovozi endi koridordan eshitildi: — Qiziq, dunyoda nima ishlar boʻlmaydi!.. Men irgʻib oʻrnimdan turib ketganimni sezmay qoldim. Deraza oldiga keldim. Oʻsha notanish, yoqimsiz hid hamon dimogʻimni qitiqlar, yoʻq, ta’bir joiz boʻlsa, timdalardi. Men shu topda ilk marta oʻsha Urandan qayttan «Olmos» kosmik kemasi bilan notanish hid oʻrtasida qandaydir bogʻliqlik mavjudligini payqagandim. Ayni paytda men sergak ovchi itga xos boʻlgan ziyraklik va taniqli olimga xos chuqur mushohada bilan odamlar ulkan halokat yoqasida turganini ham birinchi boʻlib sezgan edim. Ha, buni yer yuzida men, faqat men — Qorakoʻz va olimning noyob chatishmasigina avvaldak payqashga qodir edim! Men koʻp ikkilanib. Oʻtirmadim. Shu topda. zimmamga yuklanayotgan insoniyat oldidagi buyuk missiyamni toʻla anglab yetmogʻim uchun chorak soatcha vaqt kifoya edi. Qorongʻi tushishini poylamasdanoq, derazadan sakrab hovliga tushdim-da, klinikaning orqa tomoniga. yoʻl oldim. Shuhrat Salimovich bilan xiyobon aylanib yurganimda devor panjaralaridan biri .men sigʻarli darajada ochiq ekanini koʻrgan edim. Men har nima boʻlganda ham kosmoportga qarab joʻnashga qaror qilgandim. Chunki zimmamga gʻoyatda ogʻir vazifa tushgandi: Yer yuzidagi odamlarning taqdiri yo uyoqlik, yo buyoqlik boʻlishida men bosh rolni oʻynashim mumkin edi. Daraxtlar orasidan yugurib borarkanman, klinikada shov-shuv koʻtarilganini.payqadim. Aftidai, mening qochayotganimni sezib qolishgandi. Tezroq yugura boshladim. Aeroportga olib boradigan bekatga yetib kelganimda, bu yerda oʻttiz yoshlar atrofidagi darozgina bir ayol besh yoshlardagi chiroyli bolani yetaklaganicha elektrobus kutib turar, sal nariroqda yana ikki-uch yigit-qizlar gurunglashardi. Indamay bolaning yoniga kelib turdim. Bola oʻsha zahoti onasiga qarab: — Vuy, manavi kuchukni!— deya xitob qildi-da, meni erkalab, boshimni silashga tushdi. Onasi menga bir oz xavotirlanib tikilarkan: — Ehtiyot boʻl, Erkin, quturgan boʻlmasin tagʻin,— deb qoʻydi. Sochi uzun yigitlardan biri menga yaqinlashdi; — Quturgan emas, xola, xavotirlanmang. Quturgan itlarning koʻzlari bunaqa boʻlmaydi. Qani menga kelchi, Bobik, juda aqlliga oʻxshaysan. Zoting ham asl ekan... Qani-qani, qoʻlingni ber-chi... Baxtimga shu payt elektrobus kelib toʻxtadi. Bolaga ergashib chiqib oldim. Bu yerda bolaning iti deb oʻylashdi shekilli, menga aytarli hech kim e’tibor bermadi. Aeroportga yetib kelganimda to diktor kosmoportga uchuvchi samolyot reysini e’lon qilgunicha bir chekkada berkinib turishimga toʻgʻri keldi. Qeyin ikkinchi kirish yoʻlidan samolyot tomon ketayotgan odamlarga ergashdim. Bu paytda hamma oʻzi bilan oʻzi ovora, birovning menga e’tibor berishga vaqti ham yoʻq edi. Otalari yo onalari yetaklab ketayotgai bolalargina zoʻr berib men tomonga oʻgirilishga intilishar, ba’zilari menga zavqlanib, ba’zilari xavotirga tushib tikilishardi. Qadamimni tezlatdim. Samolyotga shoshib borayotgan odamlarni bir zumda yonlab oʻtib, ulardan sal oldiida borayotgan — chamadonlar ortilgan pastakkina elektromobilning panasida yura boshladim. Aviator formasidagi kishi esa menga hay-haylab baqirganicha qolaverdi. Mana, elektromobil tovushdan tez uchadigan bahaybat reaktivsamolyotning chap biqinidagi ochiq lyuk oldiga kelib toʻxtadi. Haydovchi-robot bamaylixotir joyidan lyukka tushdi-da, chamandonlarni birma-bir olib, joylay boshladi. U orqasiga oʻgirilgan paytini poylab turdim-da, shartta elektromobilga chiqib, chamadonlar safining chekkasiga turib oldim. Robot meni koʻrib, hatto, ajablanmadi ham. Sovuqqonlik bilan bir qoʻlini boʻynimdan, bir qoʻlini qornimdan oʻtkazib koʻtardi-da, lyukka, chamadonlar orasiga tiqdi. Men shunday joyga joylashdim-ki, bu yerdan butun aeroport deyarli koʻrinib turardi. Ishning bunchalik oson koʻchganidan xursand boʻlib ulgurmagan ham edimki, azroportga kirish yoʻllaridan birida oq xalatli bir necha vrachni koʻrib, gʻujanak boʻlib oldim. Men olisdanoq ular orasidagi Shuhrat Salimovich bilan Svetlana Nazarovnani tanigan edim. Ular chor-atrofga olazarak boʻlib, shoshilinch holda aeroport ichkarisiga kirib kelishardi. Mana, ular menga baqirib qolgan aviator oldida toʻxtab, allanimalarni soʻrab-surishtira boshlashdi. Ulardan sal orqaroqda... elektrobus bekatida men bilan gaplashmoqchi boʻlgan uzun sochli yigit turardi. Vrachlarni bu yerga, aftidan, oʻsha boshlab kelgandi. Bu paytda robot elektromobildagi eng soʻnggi chamadonlarni joylamoqda edi. Navbat eng soʻnggi chamadonga kelganda, u negadir toʻxtab qoldi. Men uning hisob-kitobini buzgan edim-da. Robot soʻnggi chamadonga tegmaslikka qaror qilib, lyukni berkita boshlaganida, haligi aviator vrachlarga qoʻlini bigiz qilib, men oʻtirgan samolyotni koʻrsatayotganini ilgʻab qoldim. Lekin... Baxtimga bahaybat dvigatellar ishga tushib, samolyot turgan joyida ohista tebrana boshladi. Yana bir necha daqiqadan soʻng esa, biz shitob bilan osmoni-falakka koʻtarilmoqda edik. Samolyot kosmoportga yetib kelganda, qorongʻilik chor-atrofga oʻz chodirini tikib ulgurgan edi. Bu men uchun qoʻl keldi, albatta. Lyuk ochilib, robot chamadon-larni olib, teskari oʻgirilishi bilan sakrab pastga tushdim. Lekin bu gal rejalarim tezdan chippakka chiqdi. Samolyot atrofini aviatorlar formasidagi odamlar oʻrab olishgan boʻlib, hammalarining nazarlari menda edi. Aftidan, ularga meni tutish haqida alohi-da buyruq berilgandi. Bularning hammasi Shuhrat Salimovichning ishi ekaniga zarracha ham shubhalanmadim: U, kosmoportga joʻnab ketganimdan voqif boʻlgach, bu yerga ham telefon qilishga ulgurgan. Hoynahoy hali kelgusi reysda oʻzi ham yetib kelsa kerak. Men qochish yo boshqa biror qarshilik koʻrsatish befoyda ekanini sezib, boshimni egganimcha aviatorlardan birining qarshisiga qarab bordim. Kayfiyatim tobora yomonlashib borar, chunki noma’lum hid bu yerda xiyla kuchaygandi. Yoshi anchaga borib qolgan gavdali aviator: — Shahar ijroqoʻmi raisining shaxsan oʻzini qiziqtirgan it mana shu ekan-da!—dedi ohista boʻyin halqamdan ushlar ekan. («Demak,— koʻnglimdan oʻtkazdim men,— Shuhrat Salimovich shahar ijroya komiteti raisini ham ishga solibdi».)Unga javoban aviatorlardan biri: — Darhaqiqat, oliy nasab itlardan ekan, — deb qoʻydi. — Aqli ham joyidaga oʻxshaydi,—dedi yana biri,— qochish befoydaligini sezib, darrov taslim boʻla qoldi. Meni vaqtincha kosmoport vokzalidagi alohida xonalardan biriga joylashtirishdi. Bu yerda pastakkina stol va stuldan boʻlak hech vaqo yoʻq edi. Haligi gav-dali aviator oldimga bir boʻlak qotgan non bilan mis tarelkada makaron qoʻyar ekan: — Mana, qorning ochgan boʻlsa, yeb ol, tortinma.Egang kelguncha shu yerda yota turasan,— deb chiqib ketdi.Xaqiqatan xiyla ochiqqanimni shu topdagina aniq his qildim. Nonni ham, ovqatni ham paqqos yeb oldim. Shundan keyingina kelgusi rejalarimni tuzishga kirishdim. Chunki ilgari oʻylagan planlarimning bari barbod boʻlgan edi. Buning ustiga dilga gʻulgʻula soluvchi hid bu yerda asabimga haddan tashqari tegayotgandi. Meni shu topda qiynayotgan birdan-bir narsa —qalbimda kechayotgan xavotirli hislarim, fikrlarimni odamlarga qanday yetkazish masalasi edi. Agar xyayolimdagʻi taxminlarim toʻgʻri chiqsa, insoniyat shu daqiqalarda misli koʻrilmagan halokat yoqasida turardi. Bunday xavfni olamda birinchi boʻlib men sezgan ekanman, darrov oldini olmay, taqdirning jiloviga topshirib qoʻyishim— Oʻta ketgan - dahshatli jinoyat boʻlur edi. Nafslarimni aytganda, men nima ham qila olishim mumkin? Bir ogʻiz gapira olmasam. Buning ustiga shu turishimda odamlarga oʻxshab biror ish bajarishga ham qodir boʻlmasam. Halokatning oldini olishda menga odamlar, faqatgina odamlar yordam bera olishi mumkin. Men esam... Yoʻq, biror yoʻlini topish kerak! Albatta, gaplashishning biror yoʻlini topish kerak! Yoʻqsa hammamiz barbod boʻlamiz. Butun inson avlodi adoyi-tamom boʻladi!.. : Men oʻylab-oʻylab, oxiri, nima boʻlganda ham, dastavval taxminlarimning qanchalik toʻgʻri-notoʻgʻri ekanini uzil-kesil aniqlashim kerak, degan qarorga keldim. Biroq... Koʻp oʻtmay bu qarorimdai ham voz kechdim. Chunki bu ishni ham odamlar yordamisiz amalga oshirishim gʻoyatda mushkul edi... Eshik ochilib, xonaga gazdali aviator bilan Shuhrat Salimovich boshliq jarrohlar kirib kelishganda men ana shunday qarama-qarshi va iztirobli oʻylar ogʻushida oʻtirardim. Sobiq shogirdim kira solib, savollariga javob topish, bir nima oʻqib olish ilinjida darrov koʻzlarimga tikildi. Biroq oʻsha zahoti umidlari puchga chiqdi. Oʻzim ham sezib turibman: koʻzlarimda sarosimadan boʻlak hech qanday ifoda yoʻq edi. Ajab: Shuhrat Salimovich qoʻlida katta vatman qogʻoz bilan uchi yaxshilab ochilgan yoʻgʻon qora qalam ushlab olgandi. Gavdali aviator ham negadir menga endi butunlay boshqacha nazar bilan boqar, aftidan, odatdagi itlardan emasligimni jarrohlar unga tushuntirib: qoʻyishganga oʻxshardi. Sobiq yordamchim birdan qogʻozni boʻsh stolga yozdi, keyin allaqanday xavotirli tovushda: «Nima gap, professor?»— deb soʻradi-da, qogʻozga ishora qilarkan, qalamni menga uzatdi. Azbaroyi xursand boʻlib ketganimdan «voff» deb yuborganimni oʻzim ham sezmay qoldim. Axir, Shuhrat Salimovich fikr almashishning men uchun eng oddiy va eng ajoyib uslubini tavsiya qilmoqda edi-da! Shunga aqlim yetmaganini qarang... Shartta stulga chiqib, choʻqqayib oʻtirdim-da, qalamni oldingioyoqlarim orasiga oldim. Picha oʻylanib olganimdan soʻng qingʻir-qiyshiq harflarda: «Olmos» ...angar!»—deb yozdim. Keyin qalamni qoʻyib «qoʻllarim» bilan avval oʻzimni, soʻngra yozuvni koʻrsatdim. Bu bilan «men oʻsha,yoqqa borishim kerak»—demoqchi edim. - Shuhrat Salimovich menga qattiq tikildi. U mening m-aqsadimga tushunolmay halak edi. — Bu angarga kirish mumkin emas,— dedi aviator qovogʻini solib.— U yerga" hozir soqchilar qoʻyilgan. — Bilsa boʻladimi, nima uchun?—soʻradi ShuhratSalimovich. — Agar xabaringiz boʻlsa, angarda ikki mexanik noma’lum sabab bilan halok boʻlishdi. Angar yonidan oʻtayotgan ikki fazogir esa, toʻsatdan sarosimada qolib, boʻgʻilayotganday yiqilib tushishdi. Paytida robotlar yordamga kelib olib ketishmaganida, bu ikkalasi ham halok boʻlishi turgan gap edi. — Bularning sababi aniqlandimi? — Hozircha yoʻq. Oʻtkazilayotgan tekshiruvlar deyarli hech qanday natija bermayapti... Shuhrat Salimovich bir zum menga tikilib turdi-da, yana aviatorga yuzlandi: — Oʻrtoq boshliq, professorga angarga kirish uchun rasmiy ruxsat berilishi kerak. Menimcha, u bizga qorongʻi boʻlgan koʻp narsalardan xabardor. — Aytyapman-ku, u yerga hozir yaqinlashish ham mumkin emas. Men yana qalamni oyoqlarim orasiga olib, qogʻoz ustiga engashdim: «kislor maska». Buni oʻqigach, jarrohlar yana savol nazari bilan boshliqqa tikilishdi. U esa yelkasini qisib, past ovozda: — Ixtiyoringiz,— dedi. Keyin oʻsha zahoti tovushini koʻtarib, qoʻshimcha qildi:— Lekin aytib qoʻyay, bu ish natijasida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan u yoki bu koʻngilsiz hodisa uchun javobgarlikni boʻynimga ololmayman. Men darrov qogʻozga: «Biz rozi!» — deb yozdim. Oradan bir soatcha oʻtgach, biz, ya’ni Shuhrat Salimovich va men haligi aviator boshqarib borayotgan yengil elektromobilda sirli angar sari yoʻl oldik. Notanish hid endi nihoyatda kuchayib ketgan, nazarimda buni hamrohlarim — odamlar ham seza boshlashgan edi. Hid ta’siridanmi, men hatto, dahshatga tushib, tizzalarim qaltirar, Shuhrat Salimovich va aviatorning yuzlarini esa, allaqanday xavotirli bir ifoda egallagandi. Ularni sinchiklab kuzatar ekanman, odamlar hidni bevosita sezishmayotgani, hid ularni vas-vasaga sola boshlaganini sezdim. Ha, bunday nozik hidni bevosita payqash uchun albatta it yoki boʻri boʻlish kerak. Shu payt aviator mashinani toʻxtatdi-da: — Angarga bir kilometrcha qoldi. Bu yogʻiga kislrod maskani kiymasak, ishimiz chakki boʻlishi mumkin,—deya maskani yuziga torta boshladi. Shuhrat Salnmovich menga maska kiyishda yordamlashib yubordi-da, (menga odamlar kiyadigan kislorod maskalarining maxsus razmeri toʻgʻri kelgandi), oʻzi ham birpasda kiyinib oldi. Yelkamizga ortib olgan qizil ballonlardagi toza kislorod bilan nafas ola boshlaganimiz uchun dilga gʻulgʻula soluvchi notanish hid ham ilk marta dimogʻimni tark etdi. Operatsiya boʻlganimdan buyon birinchi bor yengil nafas olib, chor-atrofga nazar soldim. Mashinamiz tungi chiroqlar va turli mayoqlar nuriga choʻmgan ulkan kosmoportning tekis beton yoʻllaridan biri boʻylab yelib bormoqda edi. Koʻp oʻtmay elektromobil chirogʻi yoʻllar chetrogʻida chap qoʻliga qizil bogʻich bogʻlagan va oʻng qoʻlini koʻtarayotgan qomatdor bir moʻysafidni yoritdi-da, oʻsha zahoti elektromobil uning yonginasiga kelib toʻxtadi. Moʻysafid ham kislorod maskasini kiyib olgandi. Aviator mashinaning ochiq derazasidan boshini chiqarib, cholga murojaat qildi: — Ruxsatnomamiz bor. Mana...Moʻysafid aviator uzatgan qogʻozni yoruqqa solib, koʻzdan kechirar ekan, kuyunib dedi: — Axir bu nima degan gap?! Bir oydan beri ne-ne professorlar, ne-ne akademikler kelib, hech narsa aniqlasha olmasa-ya! Ana sizga hangoma! Deyarli har kuni tekshirish oʻtkazishadi. Lekin koʻp oʻtmay tarvuzlari qoʻltiqlaridan tushib qaytib ketishadi. Ba’zan qoʻrquvdan etlarim joʻnjikib ketadi. Ana sizga hangoma!.. Xoʻsh, siz kimlarni olib keldingiz? Yana olimlarnidir-da! E-ha, it ham bor deng. Akademiklar hech nima qila olmagach, it nima qilib berardi. Lekin, yo tavba,bu itingizning qarashlari juda boʻlakcha-ya! Xudo haqqi, xuddi odamga oʻxshab qaraydi-ya, kishiga! Ana hangoma-yu... Xayr, mayli, yoʻlingizni bersin. Olimlarning alamiga zora mana shu aqlli it biror ish chiqarsa!.. «Olmos» konservatsiya qilingan angar toʻqqiz qa-vatli oddiy turarjoy binosi hajmidagi bahaybat injenerlik inshooti boʻlib, ichidan gigant zalni eslatar va u yulduzkezar kema ta’mir qilinadigan maxsus joy vazifasini oʻtardi. Biz kirib kelgagʻimizda, bu yerda bahaybat fazo kemasi va bir chekada turgan — ustida turli chizmalar sochilib yotgan stoldan boʻlak e’tiborni tortadigan hech nima yoʻq edi. Men yugurganimcha, maska kiygan sheriklarimning kuzatuvida kemaning chor atrofini sinchiklab koʻzdan kechirib chiqdim. Kema korpusida shubhali hech nima yoʻq edi. Maxsus havozalar boʻylab jadallik bilan kemaning yuqori tomoniga intildim. Orqamdan izma-iz Shuhrat Salimovich kelardi. Sobiq shogirdim hech narsaga tushunolmay halak, hamma harakatlarini beixtiyor bajarmoqda. Uni bunchalik kulgili holda birinchi koʻrishim edi. Pastda boʻlsa aviator bizdan koʻz uzmasdi. Kemaning butun korpusini obdon koʻzdan kechirib chiqishim uchun bir soatcha vaqt ketdi. Mening moʻljalim boʻyicha, kema sirtining biror joyida nuqtadek, ehtimol, undan ham kichikroq bir dogʻ boʻlishi kerak edi. Biroq, evoh, butun oʻylarim chippakka chiqdi. Kema sirti oynadek top-toza, biror dogʻdan asar ham koʻrinmasdi. Qiziq, bu sira men kutmagan hayol edi. Miyamga kelgan fikrdan oyoqlarimgacha muzlab ketdi. Nahotki hamma taxminlarim sarob boʻlsa?.. Yoʻq, bunday boʻlishi mumkin emas. Shu payt favqulodda kallamga kelgan oʻydan qalqib ketayozdim. Hid! Oʻsha notanish hidning manbaini aniqlash kerak! Ana shundagina koʻzlangan maqsadga erishish mumkin. Lekin... buni qanday qilib amalga oshirsa boʻlarkin? M-askani boshimdan olsam, noma’lum gaz tufayli boʻgʻilib halok boʻlishim turgan gap. Boshqa nima qilish mumkin?.. Yanglishmasam, buning boshqa yoʻli yoʻq. Usha noma’lum hid manbaini aniqlashning birdan-bir yoʻli — maskani qisqa muddatga yechib, havoni hidlash. Ana shundagina hid kontsentratsiyasi va uning yoʻnalishi boʻyicha manbaga yoʻl topish mumkin. Sobiq shogirdimga yuzlanib, oldingi oyoqlarim bilan yozish ishorasini qilib, qalam soʻradim. Shuhrag Salimovich darrov tushundi, shimining choʻntagidan qa-lam chiqarib, menga uzatar ekan, bemalol kema korpusiga yozavering, deya ishora qildi. Qingʻir-qiyshiq harflar safini kema korpusi uzrabita boshladim: «Men mask yech. Kerak. Sogʻ. yaxshi»—soʻnggi nuqtani qoʻyishga ulgurmadim. Xuddi oʻsha nuqta qoʻyilishi kerak boʻlgan joyda tariqdek pushti rang dogʻga koʻzim tushdi-yu, tanamdagi bor tuklarim tikka boʻlib ketayozdi. Men sirli hodisaning asosiy kalitini nihoyat, topgan elim. —Mana oʻsha dahshatli zarracha Yerdagi ilk evolyutsion faoliyatini boshlagan joy. Sterilidatsiya xizmati xodimlarining oʻz vazifalariga bir necha lahzalik sovuqqonliklari tufayli zararsizlantirilmay qolgan oʻzga dunyolik bu zarracha hozir qaerlarda izgʻib yuribdi ekan? Ehtimol, mutlaqo tasodifan tirik qolgan bu oʻzga samoviy jism vakili hozir qanday shakl oldi ekan? Umuman u Yerdagi oddiy zarralardan nima bilan farq qilarkin? Bu savollarga darhol javob berishim qiyin edi. Lekin menga shu narsa aniq ediki, notanish zarracha hali angardan chiqib ketishga ulgurmagan. Ehtimol, u hozir mutlaqo zarracha emasdir. Lekin bari bir u qaerdadir angarning ichida edi. Chunki odamlarning boʻgʻilib halok boʻlishi hodisasi hozircha boshqa biror joyda emas, faqatgina mana shu angarda yuz bergan. Mening taxminimcha, havo tarkibidagi kislorod bilan reaktsiyaga kirishib, notanish hid — Yer atmosferasi uchun mutlaqo yod boʻlgan gʻalati gaz birikmasiga aylanayotgan ham ana shu zarracha edi! Ha, yuzaki qaralganda, bu sira aqlga sigʻmaydigan narsa edi. Lekin daqiqa sayin buning aynan shunday ekanligiga ishonchim tobora rrtib bormoqda edi. Men endi maskani yechishdan avval angarning ichini ham obdon koʻzdan kechirib chiqishga qaror qildim. Shuhrat Salimovichni yana hayratga solib, qalamni tishlarim orasiga qistirdim-da, birdan pastga intildim. Angar boʻylab ohista odimlar ekanman, uning shipini, devorlarini, polini zoʻr berib nazarimdan oʻtkazardim, Yoʻq, bu yerlarda shubha uygʻotadigan hech narsa yoʻq edi. Hayhot, endi nima qilish kerak? Nahotki, zarracha angardan chiqib ketishga ulgurgan boʻlsa? Yoʻgʻe, u hozircha shu yerda. Qaerdadir angarning biror joyida yashirinib yotibdi. Lekin qaerida? Endigi hamma gap mana shu savolga toʻgʻri javob topishda qolgan edi. Darvoqe, hid Manbai!.. Menga tikilib turgan Shuhrat Salimovichga yuzlanib, maskamga ishora qildim. Sobiq assistentim meni odatdagicha oʻsha zahoti tushundi. Boshini silkib, niqob , inidagi koʻzlarini yumib qoʻydi. Kislorod maskam yechilgach, toʻyib nafas olganimni bilaman, koʻz oldim qorongʻilashib dumalab ketayozdim: Shuhrat Salimovich oldingi oyoqlarimdan mahkam ushlab qolib, maskani yuzimga tutmaganda, mukkadan tushnshim turgan gap edi. Ajabo, notanish hid kontsentratsiyasi bu yerda shu darajada kuchli ediki, uning qay-si tomondan kelayotganini aniqlash mutlaqo mumkin emas edi. Biroq, yana bir haligiday nafas olsam ish yengillashardi. Lekin... shunday qilsam, hayotdan koʻz yumnshim hech gap emasligini tushundim. Nachora! Butun insoniyatning taqdiri oldida birgina odamga oʻxshab mushohadalay oladigan itning hayoti nima degan gan, axir! Shuhrat Salimovichga maskani koʻrsatib, uni yana tushirishni iltimos qildim, Yengil-engil havo olar ekanman, kutilmaganda hid sezilar-sezilmas oqim tariqasida oʻng tomoidagi berk eshik tomondan kelayotganday tuyuldi. Biroq nafas olishim menga juda qimmatga tushdi. Negadir dahshatga tushib qaltiray boshlar ekanman, eshik tomon intilaman deya Shuhrat Salimovichning qoʻlidan chiqib ketdim-u, oʻsha zahoti gandiraklab, zarb bilan devorga borib urildim. Hushimni yoʻqotdim. Shu alpozda qancha yotganimni bilmayman, bir payt oʻzimga kelsam, boshimga yana maska kiygizilgan, Shuhrat Salimovich bilan aviator esa zoʻr berib koʻkragim va qornimni massaj qilishardi, Men tura solib haligi eshikka qaradim. Eshik devor rangida boʻlib, ochilmaydigan qilib mixlab tashlangandi. Uni darrov payqamaganimizning boisi ham shunda edi. Dastavval e’tiborimni tortgan narsa eshikning kalit suqiladigan tirqishi boʻldi. Ha, bu tirqish hozir koʻzimga nihoyatda shubhali koʻrinmoqda edi. Uzala tushib yotganimcha, tishimdagi qalamni old oyoqlarim orasiga olib, endi polga yozdim: «Eshikni oching!» Usha zahoti aviator qaerdandir ombir va lom topib keldi-da, bir necha daqiqa ichida eshikni ochdi, Eshik ostonasidan hatladim-u, taxtaday boʻzrayib, bir zum qotib qoldim. Shuhrat Salimovich bilan aviator ham mening ahvolimga tushishgandi. Bu, aftidan, kislorod ballonlari saqlanadigan xona boʻlib, «Ol-mos» konservatsiyaga qoʻyilgach, avtomatik ravishda keraksiz boʻlib qolgandi. Bu yerda kishini hayratga soladngan narsa shunda ediki, kislorod ballonlari-ning gaz chiqadigan ogʻzini na koʻpikligini va na oq mochalkaligini ajratib boʻladigan oddiy shar shaklidagi massalar oʻrab-chirmab olgandi. Devor tepasigaqaradim-u, hayratim battar ortdi. Xonaga sovuq havo keltiruvchi kondentsioner teshiklariga ham shunday massalar, u yerdan chiqayotgan havoni bamisoli soʻrayotganday, yopishib olishgandi.Mening imo-ishoralarim bilan darrov eshikni berkitishdi.Nihoyat, men sirli hodisaning tagiga yetganday edim. Sheriklarimga qaradim. Ular ikkalasi ham hayrat ichra oʻsha gʻalati massalarga tikilgancha serrayib turishar, huddi allaqanday najot kutayotganday menga bot-bot nazar tashlashardi. Hamrohlarim oldida hamon choʻkkalab oʻtirarkanman, nihoyatda charchaganimni shu topdagina aniq his qildim. Tishlarim orasidagi qalamni chiqarib, odatimcha uni old oyoqlarim orasiga oldim-da, eng soʻnggi kuchlarimni ishga solib, polga: «Ster. suyuq. kel!»—deb yozdim. Aviator tezgina chiqib ketdi-da, lahza oʻtmay, oʻng qoʻlida shlangga ulangan toʻpponchasimon qurilmani koʻtarganicha qaytib kirdi. Men boshim bilan imo qilib, suyuqlikni koʻpiksimon massalarga sepish kerakligiii bildirishim hamonoq aviator ishga tushib ketdi. Shubhasiz Shuhrat Salimovich ham, aviator ham shu daqiqalarda nihoyatda muhim va buyuk vazifani bajarayotganimizni allaqachon tushunib yetishgan edi. Men boʻlsam endi azbaroyi charchogʻimning zoʻrligidan polga yonboshlab olgandim. Sterilizatsiya kislotasi ta’sirida birin-ketib erib, tobora yoʻqolib borayotgan koʻpiksimon massalarga loqayd va parishon tikilarkanman, koʻz koʻrib, quloq eshitmagan gʻalati voqealar tizimi birma-bir koʻz oldimga kela boshladi. ...«Olmos» kemasiga bepoyon fazoning qaeridadir ilakishgan va tasodif tufayli tirik qolgan pushti rang zarracha kema konservatsiyaga qoʻyilgach, dastavval angarning havosidagi kislorod bilan sekin-asta reaktsiyaga kirisha boshlagan. Gʻalati kimyoviy xossaga ega boʻlgan zarracha, kislorodni yutib, oʻzidan havoga tarkibi bizga noma’lum gazni tarqatishga kirishgan. Shu protsess jarayonida oʻzi tobora kattalashib, «semirib» boravergan. Noʻxatdek shaklga kelgan zarracha, tabiiyki, angardagi kislorod moʻlroq boʻlgan joyga qarab intiladi. Kema korpusida pushti rang iz qoldirib, kislorod ballonlari berkitilgan xona sari uchadi. Mana, u eshik tirqishgacha qoʻnadi. Hozircha unga shu yerdan chiqayotgan kislorod ham yetarli. Kattalashgan sayin, unga bu kislorod kamlik qiladi. Tirqishdan oʻtib, murvati yaxshi berkitilmagan kislorod ballonlaridan biriga qarab uchadi. Aftidan, bu yerdagi ballonlarning koʻpchiligidagi kislorod chala yarim ishlatilganga oʻxshaydi. Mana zarracha yanada «semirib», birgina ballon teshigidan chiqayotgan kislorodga qanoat qilmay qoʻyadi. U bir necha boʻlaklarga boʻlinib, boshqa balloilarga ham uchib oʻtadi. Har bir boʻlak endi oʻz yoʻlicha «semira» boshlaydi. Darvoqe, konditsioner teshiklari-chi, ulardan ham toza havo kelyapti-ku. Ana, kislorodga yana rosa toʻyinsa boʻladigan joy. Zarrachaning yaia bir necha boʻlaklari endi konditsioner teshiklari sari yoʻl oladi. Bu orada mazkur massalar oʻzidan ajratayotgan notanish gaz allaqachon angar tirqishlaridan tashqariga chiqishga ulguradi, chor-atrofga tarqaladi. Notanish hid oradan bir oy oʻtgach; mening bir shahrimga ham yetib boradi. Bu yerda uni professorga oʻxshab mushohadalay oluvchi Qorakoʻz nomli it vaqtida sezib qolmaganda, voqealar yoʻnalishi qanday tus olishishini tasavvur qilish qiyin emas. Ha, unday ishlar butkul boshqacha boʻlur edi. Mening taxminiy hisob-kitobim boʻyicha, haligi koʻpiksimon massalar angarning teshik tirqishlaridan bir amallab tashqariga chiqib olgach, geometrik progressiya boʻyicha koʻpayib, Yer atmosferasidagi kislorodni ayovsiz yutib, kamaytirib borishi, ulardan chiqqan dahshatli gaz esa, yarim yil ichidayoq butun Yer yuzini egallab olishi lozim edi. Odamlar dastlabki davrda oʻzidan kislorod chiqaruvchi daraxtlar va turli yashil oʻsimliklarning shoxlariga ilashgan koʻpiksimon massalarga, shubhasiz, unchalik e’tibor qilishmaydi. E’tibor qilishganda esa, kech boʻlar, ya’ni koʻpiksimon massalar yoʻqotib boʻlmas darajada koʻpayib butun dunyoga tarqalib ketgan, ulardan chiqayotgan dahshatli hid esa; odamlarda taxlika va sarosima hislarini uygʻotib, ofatga qarshi biron-bir harakat uyushtirishlariga yoʻl bermay qoʻygan boʻlur edi. Shunday qilib, koʻpiksimon massa Yer atmosferasida kislorod batamom tugamaguncha koʻpayib boraverishn, notanish hid tufayli dahshatga tushgan odamlar esa, havo yetishmayotgani sababli ommaviy qirgʻinga uchrashi kerak edi. Koʻz koʻrib quloq eshitmagan bunday ulkan qirgʻinni toʻxtatishga esa hech kim va hech narsa qodir, boʻla olmas edi. Tasavvur qilyapsizmi, bularniig hammasiga tasodifan sterilizatsiya qilinmay qolgan oʻsha nushti rang zarracha sabab boʻlardi. Hozir esa biz, ya’ni mening iste’dodli shogirdim Shuhrat Salimovich, anavi kamtarin aviator va kaminangiz bir-ikki soatli urinishlardan soʻng ana shunday dahshatli halokatning oldini olishga muvaffaq boʻlgandik. Hamon polda yonboshlab yotarkanman, operatsiya boʻlgan davrimdan buyon koʻnglim ilk marta toʻla taskin topganday edi. Professorning koʻz koʻrib, quloq eshitmagan bu jasorati olam boʻylab yashii tezligida tarqaldi. Shuhrat Salimovich rahbarlik qilayotgai klinikaga yuzlab maktublar kela boshladi, Koʻpchilik, bashariyatni ulkan inqirozdan saqlab qolgan, bu yoʻlda oʻz hayotini mislsiz xavf ostiga qoʻyib gʻalabaga erishgan allomaning qahramonligiga tasannolar oʻqigan edi. Lekin yuzga yaqin yosh-yosh yigitlar, bunday odam it qiyofasida aslo qolmasligi kerakligini yozishgan, uni yana odam qiyofasiga qaytarish uchun oʻzlarini qurbon etishga ham tayyorliklarini; ya’ni oʻz tanalariga professorning miyasini koʻchirib oʻtkazishni iltimos qilishgandi. Shunday ajoyib inson albatta odam qiyofasida yashashi kerak, deya alohida ta’kidlashgandi ular. Shuhrat Salimovich bu maktublarni professorga koʻrsatgan edi, u koʻz yugurtirib chiqqach, oʻychan nigohini roʻparadagi bir nuqtaga tikdi. Sobiq shogirdi sinchkovlik bilan boqib, uning koʻzlaridan quyidagi ma’noni oʻqidi: «Bu — juda qaltis va nozik masala. Biror qat’iy qarorga kelishdan avval jiddiy va har tomonlama oʻylab koʻrish kerak...»

Muallif: Hojiakbar Shayxov