Toptalgan chechak (hikoya) [Ibrohim Muhammad]

Toptalgan chechak (hikoya) [Ibrohim Muhammad]

Navqiron graf Alber de Renar, nihoyat, latofatli Jozefinaning oʻz-oʻzidan nafratlanish sababidan voqif boʻldi. Jozefina haqida bundan ikki oy muqaddam grafning ishratparast doʻsti Sharl soʻzlab bergandi. «Doʻstim Gi, shu kecha qaysi jononning qoʻynida kayfu safo qilganimni bilasanmi?» – deya mamnun kerishdi u. – Bir nozaninki, bunaqasi Parij u yoqda tursin, butun olamda yoʻq, ha, ishonaver. Misoli endigina ochila boshlagan muattar bir gʻuncha!» Graf Alber mashhur yozuvchi Gi de Mopassanga judayam oʻxshab ketardi. Buning ustiga graf yozuvchiga chinakam ixlos qoʻygan, uning har bir asarini qoʻldan qoʻymay mutolaa qilib boruvchi samimiy muxlislaridan edi. Shu bois boʻlsa kerak, ayrim doʻstlari hazillashib uni yozuvchining nomi bilan chaqirar edilar. Bu esa grafga judayam yoqib tushardi, albatta. Graf doʻstining gapiga unchalik e’tibor qilmay – u fahshona sarguzashtlarni uncha xush koʻrmasdi – suyukli adibining «Hayot» romanini berilib oʻqib oʻtirardi. «Shu kitobingni birpas qoʻysang-chi a, oshna! Mopassanni ming marta oʻqigansan-ku, bading-ga urmadimi, axir?!» – doʻstining gapiga e’tibor qilmaganidan jigʻibiyroni chiqdi Sharlning. – «Hay, inson! Men senga Jozefinaning qandogʻligini gapirib bermoqchiman-a!» «Soʻzlayver, Sharl, soʻzlayver.Koʻzim kitobda boʻlgani bilan qulogʻim senda», – dedi osonlikcha doʻstining chakagini yopib boʻlmasligini yaxshi anglab turgan graf yengil xoʻrsinib. «Oh, Jozefina! – deya huzurbaxsh tin oldi Sharl. – Ofatijon qizgina!Endigina oʻn yettiga kirgan ekan-a, bilsang! Shunaqangi iymanchoq va hurkak nozanin ekanki, asti qoʻyaverasan. Murodingni hosil qilgach, goʻzal tiniq chehrasini birpas qoʻllari bilan berkitgancha oʻksib-oʻksib yigʻlab olar ekan bechora». «Ha endi yangilardan boʻlsa, islovatxonaga koʻnikolmayotgandir-da, – deya oʻqishdan toʻxtamay mingʻirlab qoʻydi graf beparvolik bilan. – U yerga tushgan hamma qizlar ham boshida shunday boʻlishadi: avval uyalishadi va nomus qilishadi. Asta-sekin, vaqt oʻtishi bilan taqdirga tan berishib, koʻnikib ketib, qarabsanki, bir kuni ajoyib fohishaga aylanishadi». «Ha, gaping toʻgʻri, oshna, ammo men bunaqasini avvallari hech uchratmaganman-da. «Nega yigʻlayapsan? Biror joying ogʻriyaptimi yo senga qoʻpollik qilib, qiynab qoʻydimmi?» – dedim sal choʻchib.U boʻlsa, koʻz yoshlarini yengi bilan tezgina artib, chuqur xoʻrsindi-da, «O’zim shunchaki» deya jilmayib qoʻydi. Jozefina tashqariga chiqqanida, yostigʻi tagidan uning kundaligini topib oldim. Daftarda gʻalati-gʻalati gaplarni yozib tashlabdi: «O’zimni-oʻzim yomon koʻrib ketyapman. Har kuni shu iflos ishdan keyin oʻzimdan nafratlanib, dunyoga sigʻmay qolaman. Hamma-hammasiga oʻsha sababchi. Uni qanchalar sevar edim-a! Uni bamisoli pokdomon bir farishta deb oʻylab yurardim. Keyin bilsam, u tamoman boshqacha odam boʻlib chiqdi! Orzularimni chil-chil sindirdi! Undan oʻch olish niyatida shu yoʻlga kirib qoldim. Shu iflos ishni qilib, rasvo boʻldim! Yo rabbiy! Qandogʻ ulugʻ gunohga botdim-a?! O’zing kechir meni?!» Bilasanmi, bu gaplarni oʻqib, biroz gʻalati boʻlib ketdim, doʻstim. Qiz bechoraning nima uchun bunday gaplarni yozganini surishtirsam, eski yarasini yangilab qoʻyamanmi deb istihola qildim. «G’alati qiz ekan-ku, a?!» – eshitilar-eshitilmas shivirladi koʻzlari toliqqan graf oʻqishdan toʻxtab. Sharl ketgach, Jozefina grafning xayolidan ketmay qoldi. U bundayin bebaxt, beva-bechoralarga beparvo emas edi.Ularga dildan achinar, kezi kelganda qoʻlidan kelgan koʻmagini ayamas edi. Graf Jozefinani ham ilojsiz bebaxtlar qatoriga kiritgandi. Baxtiqaro bechora qiz! U kimni bunchalar pokdomon farishta deb oʻylab, qattiq sevib qoldi ekan-a?! Sevgilisi unga nima yomonlikni ravo koʻrdiykin-a? Undan oʻch olish uchun shu iflos ishga qoʻl urdim deb oʻzidan nafratlanibdi. Ishontirib aldab, tashlab ketdimikin? Yo xiyonat koʻchasiga kirdimikin? Qizgina oʻzidan nafratlanibdimi, demak, hali vijdoni bor ekan-da?! Mutaassir graf hali zikr qilganimizdek, diydasi yumshoq, kuyinchak inson boʻlgani bois tuygʻulari erta xazon boʻlgan, biroq vijdoni uygʻoq bu baxtiqaro qizga ich-ichidan achinib ketdi. Kimdan, nima uchun bunchalar ayovsiz nafratlanishi sababini bilishga juda ham qiziqib qoldi. O’ylay-oʻylay, Jozefina bilan tanishib, u bilan biroz boʻlsa-da, suhbatlashib koʻngliga qoʻl solish istagi tugʻildi grafda. Oradan uch kunlar oʻtib, buni qarang, kutilmaganda grafning niyati oʻz-oʻzidan amalga oshsa boʻladimi?! O’sha oqshom graf Yelisey maydonida aylanib yurganida ketvorgan bir doʻndiqcha bilan qoʻltiqlashib yurgan Sharlga duch kelib qoldi. – Ana, ana u! – deya ayyorona nigoh ila sekin ishora qilib grafning qulogʻiga shivirladi Sharl chetdagi oʻrindiqlarning birida yolgʻizgina xayol surib oʻtirgan, yaxshigina kiyingan qizginani koʻrsatib. – Kim u? – hayron boʻldi graf. – Tunov kuni senga gapirib berganim oʻsha ofatijon Jozefina-da! Nima balo, darrov esingdan chiqib ketdimi? Mopassanni oʻqiyverib, xayoling parishon boʻlib qolganmi deyman? – ajablangan boʻldi Sharl. – E, ha, bu oʻsha qizmi? Sharlning betoqat yangi xushtori ikki oshnaning gaplashib olishiga izn bermadi. «Yigiti»ning yengidan sekin tortib, ayni chogʻda qaerga shoshib turganlarini esiga soldi shekilli, Sharl noiloj grafdan uzr soʻrab, doʻndiqchasi bilan tezda bu yerdan joʻnab qoldi. Graf nima qilish kerakligini birpas oʻylab turdi-da, soʻng yoʻlning u betiga oʻtib, olti-etti qa-dam beridagi Jozefinaga qarama-qarshi qoʻyilgan oʻrindiqqa borib oʻtirib, oyoqlarini chalishtirgancha sigara tutatib, qizni shu yerdan kuzata boshladi. Jozefina tunlari koʻproq xizmat koʻrsatar, yosh va goʻzal boʻlgani bois undan mijoz arimas, islovatxona bekasi buning ortidan moʻmay pul ishlab olayotgani uchun kunduzlari uning ra’yiga qarab sal erkin qoʻyardi. Jozefina gʻala-gʻovur Parijni bir aylanib chiqqach, oqshom choʻkar mahali bir soatgina shu yerga kelib dam olib ketardi. Boya u bu yoqqa kelishda kitob doʻkonidan Balzakning «Gorio ota» romanini xarid qilgandi. Yelisey dalasining bir chekkasida eman ostidagi oʻrindiqqa choʻkib, har xil oʻylarni boshidan quvish maqsadida kitob mutolaasiga kirishgandi. «Bu qizgina oʻzini goʻyo oqsuyak kiborlardek odob-axloqli kitobsevar qilib koʻrsatmoqchimi yo chindanam kitob oʻqishga ishqibozmikin?» – deya xayolidan oʻtkazdi graf. O’qishdan koʻzi toliqdimi yo biroz zerikdimi, Jozefina kitobni yopib, boshini koʻtardi. Shunda graf qizning qayrilma kiprikli shahlo koʻzlarida, kulgichli latif, tiniq chehrasida bolalarga xos hayrat va ma’sumlik mavjudligini payqab qoldi.Graf qizning kitobni oʻzini koʻrsatish uchun emas,chindan mutolaa qilayotganiga inondi. «Nahotki, shunday ma’suma fohisha boʻlsa-ya?!» – deya unga achinib koʻnglidan oʻtkazdi u. Nima majbur qildiykin uni shu yoʻlga kirishga? Nafrat! O’ch olmoq! Kimdan?Ni-ma uchun?» Bu mavhum savollarga javob topish yosh graf uchun boshqa yumushlardan koʻra muhimroq boʻlib qolgandi bugun. U asta oʻrnidan turib, sekin odimlab, boshginasini ekkancha tagʻin mutolaaga shoʻngʻigan qiz tomon yurdi. – Yoningizda birpas oʻtirsam maylimi, madmuazel? Jozefina kitobga berilgani bois notanish janobning yoniga yaqinlashganini sezmay, uning kutilmagan ijozatidan bir choʻchib tushganday boʻldi. U koʻzlarini pirpiratgancha bir yutinib olib: – Marhamat, marhamat, mse! – dedi oʻrnidan turib ketishga chogʻlanarkan. – E-e, oʻtiring-oʻtiring, – deya uzrnamo kulimsiradi graf. – Xalal berganim-chun kechirgaysiz? – Yoʻq-yoʻq, uzr soʻrashning hojati yoʻq, janob, – dedi Jozefina ovozi sal titrab grafga boshdan-oyoq bir razm tashlarkan. Qochib yurgan yoki ta’qib qilib yurgan kishisiga toʻsatdan duch kelib qolgandek Jozefinaning yuzi biroz oqarinqirab ketganday boʻldi. «Nahotki bu oʻsha boʻlsa?!» – deya yashin tezligida xayolidan oʻtkazdi u. – Yoʻgʻ-e, nimalar deyapman oʻzi? U sal toʻlaroq edi. Bu esa ozgʻinroq, boʻyi ham biroz uzun ekan. Faqat unga judayam oʻxshab ketar ekan. Jozefina grafni adib Mopassanga oʻxshatgan edi. – Ijozatingiz bilan oʻzimni tanishtirsam, madmuazel, – dedi yigit kiborona odat boʻyicha samimiylik bilan, – Graf Alber de Renar. «Mademuazel, – deya ichida mahzun xoʻrsinib shivirladi Jozefina. – Qaniydi shundoq boʻlsa? Bu janob allaqachonlar madamga aylanib boʻlganimni bilarmikin? Qaniydi bilmasa!» – Ijozatlari bilan bilsak boʻladimi: mademuazel qanday kitob oʻqiyaptilar? – deya nim tabassum ila soʻradi graf qizni suhbatga tortish maqsadida. Jozefina kitob muqovasini koʻrsatgan edi, graf voajab deganday qoshlarini koʻtarib: – O! Onore de Balzak-ku! – dedi hayratlangan ohangda. Jozefina unga javoban ana shunaqa deganday jilmayib qoʻydi. – Nima, siz janob Balzakning muxlislarimisiz? – Janob Balzakning muxlisalari boʻlmasam-da, yozuvchining uch-toʻrtta kitobini oʻqib chiqqanman, – kamtarona javob qildi Jozefina. – Ha, durust-durust, – deya bosh chayqab qoʻydi graf. Graf Alber goʻyo didiga mos suhbatdosh topgandek, oʻz-oʻzidan zavqu shavqqa toʻlib, Balzak ijodi, asarlari haqida mamnuniyat bilan soʻzlab qizning ogʻzini ochirib qoʻymoqchi boʻlgandi, u gapini endi tugatgan hamono bilganingiz shumi xalos deganday Jozefina adibning «Yevginiya Grande» asarini bilimdon adabiyotshunoslardek shunaqangi chiroyli tahlil etib berdiki, sira kutilmagan bunday ajabtovur holdan qaytanga grafning ogʻzi ochilib qolayozdi. Shu payt ularning oldidan poʻrim kiyingan bir jonon Jozefinaga qandaydir imo-ishoralar qilib oʻtib ketdi. Buni graf sezmay qoldi. Bu juvon islovatxona bekasining iskovuchlaridan boʻlib, sayrga chiqib ketgan fohishalarning qadamini kuzatib, har kech bekaga maxfiy xabar yetkazib turardi. Bu imo-ishoralarning ma’nosi quyidagicha edi: «Puldorroq mijoz topgan boʻlsang, uni qoʻldan chiqarma! Choʻntagida bir miri yoʻq mirquriqlardan boʻlsa, u bilan koʻp valaqlashmay, tezda ishratxonaga bor. U yerda seni boshqa puldor mijoz kutayapti». – Ming bora uzr, graf, bir dugonamnikiga tugʻilgan kunga ziyofatga aytilgan edim, – deya oʻrnidan qoʻzgʻaldi Jozefina koʻzlarini yigitdan olib qochib. – Mayli-mayli, hech bir uzr soʻraydigan joyi yoʻq, xonim. Aytilgan joyga, albatta, vaqtida borish lozim, – iltifot qildi graf. – Siz bilan tuzukroq tanishmadik ham. Ismingizni ham aytmadingiz. Shundoq dilbar qizning ismini bilmay ketish men uchun katta muvaffaqiyatsizlikdek bir gap. O’ziga berilgan ta’rifdan yonoqlari biroz qizargan qizgina ovozi sal titrab, uyalgannamo ohangda ismini aytdi. – Jozefinami?! O, naqadar chiroyli ism! Jisminggizga judayam mos ekan! – iqror boʻldi graf. – Tashakkur, minnatdorman, janob, – yengil ta’zim qildi Jozefina. – Siz bilan ertaga koʻrisharmikanmiz? – dedi graf umidvor ohangda. – Balkim, nasib qilsa, uchrasharmiz, – siniq jilmaydi qiz. – Bilasizmi, ertaga xuddi shu vaqtda men sizni shu joyda kutaman, Jozefina, – Kelasiz-a? Jozefina xoʻp deganday kulimsirab, graf bilan xayrlashdi. Yaqin kelajakda yaxshigina adabiyotshunos yoki muallima boʻlishi mumkin boʻlgan, ba’zi oqsuyak nozik xonimchalarga qaraganda teran fikrli, fasohatli qizning manfur fohishaxonaga tushib, yosh umrini iflos toʻshakda xazon etayotganining boisi nimada ekanligi grafni qattiq oʻylantirib, diqqatini oshirib qoʻygan edi. Jozefina islovatxonaga qaytgach, ovqatlandi-da, ketidan paydar-pay ikki qadah may sipqordi. Birpasdan soʻng shirakayf holda oʻzini tungi mijozi ogʻushiga topshirar ekan, koʻzlarini chirt yumgancha uning oʻrnida graf Alberni tasavvur qildi… Mijozi turib ketgach esa har kungidek oʻzidan nafratlanib, achchiq-achchiq yigʻladi. Graf Alber bugun oqshom Parijning taniqli aslzodalaridan birinikiga balga taklif etilgan edi. U yerda tanish-bilishlar bilan koʻngil qongancha chaq-chaqlashib,paydar-pay shampan ichishib, rosa maza qilishdi. Nafis liboslarda gul-gul yonib turgan nozik badan xonimchalar bilan raqsga tushaverib, Jozefinani ham, u bilan boʻlgan bugungi uchrashuvni ham unutayozdi.Baldan keyin doʻstlari uni karetada uyiga eltib qoʻyayotganlarida yoʻlda koʻzlari yumila-yumila mudrab keldi. Grafning yaxshi xislati: ichsa, boshqalarga oʻxshab ezmalik yoki toʻpolon qilmas, darrov uxlab qolardi.Uyga koʻp ichib, kech qaytgani boismi, ertasiga tushga dovur dong qotib uxladi. Jozefina yigʻlab gʻussaga botganligi uchun boshi ogʻrib, to tungi soat uchgacha koʻziga uyqu ilinmadi. Uyqu dori ichgandi, boshining ogʻrigʻi bosilib, qizarib toliqqan koʻzlari pinakka ketdi. U ham xuddi graf singari to peshingacha dong qotib uxladi. Ertasiga kech soat beshlarda Jozefina yurakkinasini hovuchlagancha Yelisey maydoniga yetib kelsa graf Alber oʻz va’dasida turib, kechagi joyga undan sal oldinrok kelib, «Frantsuz hayoti»ning yangi sonini oʻqib oʻtirgan ekan. Jozefina oʻzining nima ish bilan shugʻullanishini grafdan qat’iy sir tutishga ahd qilgandi. Graf ham oʻzini soddalikka olib, uning kim ekanligini, to koʻngliga qoʻl solib, sirlaridan toʻliq voqif boʻlmaguncha yuziga solmaslikka qaror qildi. Samimiy koʻrishuvdan soʻng suhbat bugun ham adabiyot va san’at xususida kechdi. Graf Jozefinani restoranga tamaddi qilishga taklif etdi. U yerda ham yaxshigina suhbatlashib oʻtirishdi. Shundan keyin ular har kuni boʻlmasa-da, kun ora uchrashib turadigan boʻlib qolishdi. Kun oʻtib, bir-birlariga nisbatan asta-sekin iliqlik va mehr uygʻona bordi.Ikki oylik uchrashuv-u, suhbatlar doʻstona munosabatlarni yanada mustahkamlab, oʻzlari kutmagan holda bir-birlariga koʻngil qoʻyishlariga sabab boʻldi. Ayniqsa, graf qizning fohishaligini ham tamoman unutgandek, unga qattiq bogʻlanib qolgandi. Bir gal graf uyingiz qaerda deganida, ertasiga Jozefina uni besh oy muqaddam vafot etgan xolasining kimsasiz uyiga boshlab bordi. U qishloqdan kelganida, bir yildan sal oshiq muddat beva xolasinikida yashagan edi. Bola-chaqasi boʻlmagani-chun xolasi vafotidan sal oldin uy-joyi va mol-mulkini jiyani Jozefinaga meros qilib qoldirgandi. Jozefina ishratxonada istiqomat qilsa-da, kun aro uydan xabar olib turar, oqsoch yollab, uyni odam yashaydigandek qilib qoʻygandi. Hamma yoq chinnidek yarqirab turgan saranjom-sarishta bu xonadon Jozefinaga tegishli ekanligiga graf biroz shubha ham qildi. Ichkari xonadagi uch javondan iborat kutubxona grafning gumonini tarqatganday boʻldi. U yerda Gyugo deysizmi, Flober deysizmi, Balzak deysizmi, Dyuma deysizmi, Stendal deysizmi, Zolya deysizmi yana qancha taniqli va mashhur frantsuz adiblarining tom-tom kitoblari did ila terilgan edi. Faqat negadir u joyda Mopassanning asarlari yoʻq edi xolos. Shunisi grafni sal ajablantirganday boʻldi. Shu toʻgʻrida soʻragandi, Jozefina uch-toʻrtta kitobi bor edi, bir dugonam oʻqiyman deganida berib yuborgandim deya istamay javob qildi. Shu kech ular qahva ichishib, avvalgidek shirin suhbat qilishdi. Ketar chogʻi graf qizni ertaga shahar tashqarisidagi qasrmonand uyiga borishga koʻndirdi. Ertasiga ertalab, hali Jozefina shirin tushlar koʻrib yotgan mahal graf islovatxona bekasi huzurida boʻlib, qizginaning bir kechalik haqini ikki barobar qilib toʻlab, bu kecha u menikida boʻladi, mening kelib-ketganimni u bilmasin deya tayinladi. U dilbar Jozefinaning visolini juda ham qoʻmsagan edi! Oqshomgi sayr va restorandagi kayfu safodan soʻng sarxush Jozefinani karetaga oʻtqazib, uyiga olib ketdi. Graf uni baland zinapoyali saroymonand muhtasham uyiga ne sababdan kechqurun yetaklab kelganini Jozefina sarxush boʻlsa-da, yaxshi fahmlab turardi. Keng va yorugʻ mehmonxonaga kirishgach,graf Alber Jozefinaning yetti uxlab tushiga kirmagan va butun umr yodidan chiqmaydigan nozik yumushni ado etib, qizni hayron-u lol qoldirayozdi. – Bilasizmi, Jozefina, endi shu oqshom iqror boʻlishga majburman: sizni juda-juda ham yaxshi koʻrib qolganman! – dedi u ehtiros ila chaqnagan koʻzlari umidvor boqqancha. – Siz kim va qanday qiz boʻlishingizdan qat’iy nazar, – u fohisha boʻlishingizdan qat’iy nazar deyishga tili bormadi, – men uchun farishtadek pokdomonsiz, azizam! Hali zikr qilganimizdek, Jozefinaning ham grafga koʻngli bor edi. Ammo bir yomon his – grafdek olijanob insonni sevishga arzirmikinman, haqqim bormikin bunga, degan istihola shu kungacha nozik koʻnglining bir chetini ayovsiz kemirib yotar edi. Endi esa, hech xayoliga kelmagan miskin, gʻarib koʻngilni oʻrtab yuborguvchi ishq izhoridan soʻng Jozefina grafni burungidan yuz chandon yaxshi koʻrib ketdi! U grafning koʻksiga bosh qoʻygancha koʻzlaridan sevinch yoshlari tirqirab yigitning boʻynidan mahkam quchib oldi. – Oh, Alberginam! Men ham,men ham sizni jonimdan ortiq koʻraman, ha! Ammo siz meni bilmaysiz.Sizning pok sevgingizga arzirmikinman, deb qoʻrqaman! – Nega arzimas ekansiz, arziganda qandoq, – dedi ishonch bilan unga javoban graf. – O’tgan ishga salovat… – Rostdanmi, unda shu tundan e’tiboran, siznikiman, jonim! – deya grafning boʻynidan oʻpdi Jozefina. Navqiron jononning qaynoq quchogʻida vujudi junbushga kelgan graf entikkan koʻyi uni dast koʻtarib, yotoqxonaga shahdam odim tashladi… – Tong sahardan nimalarni mutolaa qilayaptilar, janobim? – deya erkaklarning yuragini oʻynatib yuboradigan nozli karashma bilan oppoq bilaklarini grafning yelkalariga tashladi Jozefina. Graf marmardek silliq bilaklardan yengil oʻpib qoʻyib, masrur jilmaygancha oʻqib turgan kitobi muqovasini Jozefinaga koʻrsatdi va: – Dunyodagi eng sevimli yozuvchim! – dedi entikish ila. – Barcha yozganlarini bitta qoʻymay oʻqib chiqqanman. Sogʻinib, tagʻin qayta oʻqiyapman. Graf Jozefina bilan endi tanishib, uchrashib yurgan kezlarida bir-ikki gal shu kitob muallifi haqida soʻz ochib, ogʻzidan bol tomib gapira boshlaganda, shu mavzu yoqmaymi, qizgina uning gapini boʻlib, suhbatni boshqa yoqqa burib yuborgandi. Jozefina qizgʻish muqovali kitobni qoʻliga olarkan, goʻyo noxush xabar eshitganday afti bujmayib boyagi shoʻxchan kayfiyatidan asar ham qolmay, a’zoi badani titrab ketdi. Kutilmaganda maftunkor shahlo koʻzlaridan ikki tomchi qaynoq yosh tirqirab chiqib, qizgʻish yonoqlariga asta quyildi. Bu holdan ajablangan graf: – Rangingiz namuncha oqarib ketdi? Tinchlikmi oʻzi? – deya soʻradi biroz xavotirlanib. Jozefina grafning savolini javobsiz qoldirib, yonogʻidagi yoshni xalati yengi bilan artdi va oʻng qoʻlidagi haligi kitobni kaminda past yonib turgan olov ustiga indamay, sovuqqonlik ila otib yubordi! – E, e, esingiz joyidami oʻzi?! – deya hovliqib oʻrnidan turib, endi chetlariga olov tutashgan kitobni chaqqonlik bilan kamindan oldi graf. – Yomon koʻraman uni! – dedi Jozefina alamli past tovushda. – Ablah odam u! Yaltiroq, silliq muqova chetidagi choʻgʻni puflab oʻchirayotgan graf odam havas qilarli darajadagi shundoq muloyim tabiatli zebo sanamning xayolga kelmagan qaltis harakati-yu, hozirgina ogʻzidan chiqqan nafratomuz gʻalati gaplariga tushunmay angraygancha unga tikilib qoldi. Lahzada yosh xonimning latif chehrasida alam va nafrat ifodasi qalqidi. Jozefina gʻuncha misol chiroyli lablarining chetlari pirpiragancha, hansirash-u hayajon ila yotoqxona sari yugurdi. E, muni nima jin urdiykin degan xavotirda graf uning ortidan kirdi. Jozefina momiq toʻshakka uzala tushgancha yuzlarini yostiqqa bosib, yelkalari silkingancha oʻksib-oʻksib yigʻlab yotardi. Graf uning bilaklaridan ushlab sekin tortdi-da,oʻziga qaratdi. Yosh xonimning yuzlari suv bilan yuvilgandek hoʻl boʻlib ketgandi. Jozefina shu tobda bir mehribon taskin-tasalliga muhtojdek, grafning boʻynidan qattiq quchoqlagancha battar hoʻngrab yubordi. – Jozefina, jonginam, qani, boʻldi endi, oʻzingni bos-chi, – dedi graf yupatuvchi ohangda, haliyam hech narsaga aqli yetmay. Jozefina bir zumdan soʻng yigʻidan toʻxtab, koʻksidagi bor-yoʻq barcha alam-u armonlarini chiqarib yuborgudek entikib chuqur xoʻrsinib yubordi. Keyin grafning boʻynidan qoʻllarini olib, koʻzlariga termilgancha: – Men uni qanchalar yaxshi koʻrganimni bilsangiz edi?! – dedi lablari pirpirab. – Uni farishtadek pokdomon bir inson deb e’zozlab yurardim.Keyin bilsam, u oʻylaganimdek emas ekan. Men ehtiros-u hoyu havasga berilib, qattiq yanglishibman. U tamoman boshqacha odam boʻlib chiqdi. Undan oʻch olish-chun gulday yoshligim-u, bokiraligimni poymol qilib qoʻydim! Yo parvardigor, oʻzing kechir meni?! Qandoq ulugʻ gunohga botganman-a ! Graf haliyam Jozefinaning gaplariga tushunolmay oʻylanib turardi. – Siz unga judayam oʻxshab ketasiz, azizim Alber! Bilsangiz: unga oʻxshab ketganingiz-chun mehr qoʻyganim yoʻq, sizga, – deya yutinib gapini davom etdi Jozefina. – Yaxshi odam boʻlganingiz-chun, yuragingiz bolalarnikidek begʻubor, samimiy, mehribon boʻlganingiz-chun sizni yoqtirib qolganman, rost. Yo gaplarimga ishonmaysizmi? – Nega ishonmas ekanman, jonim! – deya Jozefinaning toʻzgʻigan sochlarini siladi graf unga taskin bera turib. Alber grafindagi suvdan qadahga yarimlatib quydi-da, ma, ichib ol, oʻzingga kelasan, hovuring bosiladi deganday imo bilan billur idishni xonimga uzatdi. Jozefina chanqoq kishidek suvni qultillatib entika-entika ichib yubordi. – Seni munday oʻch olishga majbur qilgan odam kim oʻzi, bilsam boʻladimi? – soʻradi graf qiziqishi ortib muloyimlik bilan. Jozefina hali ham fahmlamadingmi degan ma’noda grafga mahzun nigoh tashladi-da: – Boya men olovga tashlagan kitob muallifi-da! – dedi gʻamgin ovozda. – Gi de Mopassan-a?! – hayratdan yoqa ushlagudek holatda oʻrnidan turib ketdi graf. Ha oʻsha sening sevimli yozuvching degan imo bilan goʻyo aybdordek boshginasini egdi Jozefina. Sal turib, yana bir marta entikish aralash chuqur xoʻrsinib oldi-da, bir yil burun ayni koʻklam kezlarida boshidan oʻtgan ayanchli savdoni qimtina-qimtina soʻzlay ketdi. ...Jozefina koʻngli begʻubor qishloq muallimining soddagina goʻzal qizi edi. Dadasi frantsuz tili va adabiyotidan dars berar edi. U onasini unchalik yaxshi eslay olmasdi. U uch yasharlik chogʻida onasi bevaqt dunyodan oʻtgandi. Ayoliga chinakam vafodor boʻlgan otasi boshqa xotinga uylanmay, qizini birovga bermay oʻzi katta qildi. Maktabda ham oʻzi oʻqitib, badiiy adabiyotga ham oʻzi mehr uygʻotdi. Jozefina maktab davridayoq koʻzga koʻringan barcha frantsuz adiblarining asarlarini bitta qoʻymay oʻqib chiqdi.Ayniqsa, shularga zamondosh boʻlgan Gi de Mopassanning yozganlarini qizgina juda ham yaxshi koʻrar, ularni qayta-qayta oʻqiyverib, yozuvchiga gʻoyibona mehri tushib qolgan edi. U oʻn beshga kirgan chogʻida sil kasalligi avj olgan otasi vafot etib, qizini musibat girdobiga tashlab ketdi. Bu ayriliq Jozefinaga qattiq ta’sir qilib, uni odamovi qilib qoʻydi. Uzzu kun koʻchaga chiqmas, gʻamgin xayollarga berilgancha dadasining kitoblar bilan liq toʻla xonasida oʻtirgani-oʻtirgan edi. Dunyoda kitobdan yaxshiroq doʻst ekan aslida. Ayriliq va yolgʻizlik azoblarini kitob mutolaasi bilan yengdi u. Ayniqsa, Mopassan asarlari unga taskin -tasalli berib, unda hayotga qayta muhabbat ato qilganday boʻldi. Bir yil oʻtgach, Jozefina otasidan qolgan kitoblarni ikki katta qutiga joylab, befarzand beva xolasini qora tortib, Parijga kelib qoldi. Tikuvchilikdan kun koʻradigan keksa xolasiga yuk boʻlmaslik uchun toʻqimachilik fabrikasiga ishga kirdi. Bir kuni ishdan keyin tsex boshligʻi janob Ranbalning kitob doʻkonidan Mopassanning yangi kitobini xarid qilayotganini koʻrib qoldi. O’sha kuni Jozefina ham maosh olgandi. U ham kitob sotib olmoqchi boʻlib doʻkonga kirgandi. «Ie, siz ham mse Mopassanning muxlislarimisiz?» – deya soʻradi Jozefina chehrasi yorishib. Janob Ranbal, ha, toʻgʻri topdingiz deganday jilmayib javob qilgach, Jozefina uni oʻziga yaqin olganday, yoʻl-yoʻlakay rahbari bilan Mopassan asarlari haqida berilib suhbatlashib ketdi. Janob Ranbal Jozefinaning Mopassan asarlari haqida xuddi adabiyotshunoslardek toʻlqinlanib soʻzlashidan hayratlanib, men oʻzimni uning muxlisiman deb yursam, bu qishloqi qizcha mendan oʻn chandon kuchli muxlis ekan-ku unga deya tan oldi ichida. – Qaniydi, janob Mopassanni bir martagina koʻrsam! Kitoblaridan olgan taassurotlarimni oʻz-lariga aytsam, armonim qolmasdi! – deya orziqish bilan entikib qoʻydi Jozefina suhbat oxirida. Janob Ranbalning maktabdosh oʻrtoqlaridan biri – jurnalist Monten Mopassanning yaqin oshnasi edi. U Mopassan haqidagi turli gap-soʻzlarni shu Montendan eshitib qolardi. «Mopassanni ishchilar bilan uchrashuvga taklif qilsammikin?» – deb oʻyladi u Jozefina bilan xayrlashib uyiga qaytar ekan. «Shunda haligi qishloqi qizginaning orzu-armonlari ushalishiga yordamlashgan boʻlarmidim?» Montenga bir ogʻiz aytsa bas, kelasi oy qay yoʻl bilan boʻlsa ham yozuvchini fabrikaga ergashtirib kelishi tayin. Aslida yozuvchini uchrashuvga taklif qilishdan osoni yoʻq. Biroq, ming afsuslar boʻlsinkim, bu uchrashuvga ishchi qizlar hali tayyor emas-da. Ularning toʻqson foizi Mopassan u yoqda tursin, oddiy boshqa bir kitobni qoʻllariga ushlab koʻrishmagan axir! Bunday omi, savodsiz jamoa orasida mashhur yozuvchi bilan uchrashuv oʻtkazmoqlikning oʻzi gumrohlik emasmi? Nima qilish kerak endi? Bu mushkul yumushda unga faqat Jozefina koʻmaklashishi mumkin. Qizlarni uchrashuvga u tayyorlaydi. Ertasiga janob Ranbal bu fikrni Jozefinaga aytgandi, qizginaning hayratdan ogʻzi ochilib qolayozdi. U suyukli adibi bilan boʻladigan uchrashuvga jon-jon deb qizlarni tayyorlashga rozi boʻldi. Indiniga u uyidan yozuvchining oʻn beshta kitobini fabrikaga olib kelib, qizlarga tarqatib chiqdi. Shu bahonada qizlar ham hali oʻzlariga notanish boʻlgan Mopassan asarlaridan bahramand boʻlishib, dugonalaridan judayam mamnun boʻldilar. Jozefina tushlik va ishdan qaytar paytlari oʻqigan asarlari boʻyicha olgan taassurotlari haqida qizlar bilan tinimsiz suhbatlar oʻtkazib, ularni uchrashuvga puxta tayyorlab borar edi. Biroq, ming taassuflar boʻlsinkim, janob Mopassan bir oydan keyin ham, ikki oydan keyin ham, uch oydan keyin ham ba’zan ijodiy ish bilan qattiq mashgʻul boʻlib, ba’zan chet ellarga sayohatga ketib intikib kutilgan bu adabiy kechaga kelolmadi. Ha, endi kelmasa kerak deb, Jozefinaning ham, qizlarning ham hafsalari pir boʻlishib, oʻqish-u, kitob haqidagi suhbatlarni yigʻishtirib, oʻzlarining kunlik tashvishlari bilan andarmon boʻlishib, yozuvchini ham, uning asarlarini ham bir muddat eslaridan chiqazishdi. Ammo janob Ranbal boʻsh ketmadi. Montennikiga qatnayverib, uni bezor qilishdan charchamadi. Yozuvchining qachon boʻsh boʻlishini erinmay kutaverdi, kutaverdi. Naq olti oy deganda, ishchi qizlarga Mopassan bilan uchrashish nasib qildi! Bu xushxabarni eshitgan Jozefina goʻyo uzoq kutgan suyukli yori kelayotgan intizor oshiqday uxlamay, yuragi orziqib, yozuvchining kitoblarini tagʻin bir karra koʻzdan kechirib chiqdi. Mopassan ertasiga soat toʻrtlarga yaqin bir-ikkita yozuvchi doʻstlari bilan – bularning ichida Monten ham bor edi – toʻqimachilik fabrikasiga qizlar bilan uchrashuvga keldi. Yurakkinasi dukillab, koʻzlari jovdirab turgan Jozefina birinchi qatordan joy olgan edi. U ikki soatlik uchrashuv davomida yozuvchidan koʻz uzmay oʻtirdi.U yozuvchi bilan yuzma-yuz boʻlganda bir necha savollar berishni koʻngliga tugib qoʻygandi. Ammo Mopassanga koʻzi tushishi bilan tili goʻyo tanglayiga yopishib qolgandek, yozuvchining oʻtkir nigohi goʻyo uni sehrlab qoʻygandek, hayajon ogʻushida bir ogʻiz ham gapirolmadi. Jozefina indamay oʻtirgani bilan qizlar jim oʻtirishmadi. Xuddi u besh oy burun oʻrgatgandek qilib, yozuvchiga asarlari haqida burro-burro savollar yogʻdirishdi. Kecha oxirida Syuzanna degan shaddodroq bir qiz: «Xotiningiz chiroyli va baxtli ayol boʻlsalar kerak, a?» – deb savol bersa boʻladimi?! Bu antiqa savoldan zalda oʻtirgan qizlar ham, yozuvchining hamrohlari ham kulib yuborishdi. Mopassan esa xuddi gunohkordek xijolatomuz jilmayib qoʻydi. Jozefena qani u xotini haqida nimalar derkin deya nafasini ichiga yutgancha vujudi quloqqa aylanib, betoqat kutar edi. Mopassan javob berishga shoshmay, yosh yigitchalar singari uyalinqirab yerga qarar edi. Uning oʻrnida Monten: «Sizning sevimli adibingiz soʻqqabosh, u boʻydoqlar safidadir. Sizlarga oʻxshagan kitobsevar, quvnoq va chiroyli qizlar uchrab qolsa, uni, albatta, yana uylantirib qoʻyamiz degan niyatdamiz», – deya hazil aralash kulib javob qildi. Nima-nima? Shundoq mashhur yozuvchi Mopassan haligacha soʻqqabosh, boʻydoq boʻlsa-ya?! Jozefina quloqlariga ishongisi kelmas edi. «Nahotki, nahotki shu gaplar rost boʻlsa-ya», – deya shivirlardi ichida u. Janob Monten uchrashuvga yakun yasar ekan: «Ushbu ajoyib, qiziqarli kechani tashkillashtirishda beqiyos jonbozlik koʻrsatgan Jozefina qizimizga chin yurakdan qizgʻin minnatdorchilik bildiramiz», – deganida Jozefinaning yuragi hapqirib ketdi. Montenga Jozefina haqida janob Ranbal gapirib bergandi. Zalda gulduros qarsaklar yangragan paytda Mopassan qizlar taqdim etgan guldastalar ichidan qip-qizil chiroylisini tanlab olib, sahnadan tushgan zahoti nim tabassum bilan Jozefinaga peshvoz chiqib, gullarni ehtirom ila unga uzatdi. Bunday ajib holdan Jozefinaning ogʻzi ochilib qolayozdi. Kimsan Mopassandek mashhur adib shuncha qizning ichidan kelib-kelib unga gul bersa-ya! Bundan-da hayajonli va hayratlanarli hodisa bormikan oʻzi bu dunyoda?! Quvonchi dunyoga sigʻmagan Jozefina shu kuni uyiga goʻyo oyogʻi tegmay uchib kelganday boʻldi. Allamahalga dovur uyqusi kelmay, Mopassanning kitoblarini varaqlab, birinchi sahifadagi yozuvchining suratiga koʻzlari quvnagancha termilib oʻtirdi. Yengil xoʻrsingancha toʻshakka choʻzilarkan, yozuvchining oʻziga gul taqdim etganini masrur holda koʻz oldiga keltirib, koʻngilginasi orziqib ketdi. Shu kundan e’tiboran, Mopassan uning xayolidan sira ketmay qoldi. Qiz yozuvchini qattiq sevib qolgan edi! Usiz keyingi hayotini tasavvur qilolmasdi. Qiz yozuvchining yolgʻiz yashashini eshitgandan beri oromini yoʻqotgan edi. Agar Mopassan istasa, unga bir umrlik sadoqatli yor boʻlib, hayotiga fayzu shukuh olib kirishni orzu qilardi. U ertasigayoq yozuvchining huzuriga borib, qiz bolaga nomunosib boʻlsa-da, unga dilidagini izhor qilishga tayyor edi. Ammo allaqachonlar urfdan qolgan shu eskigina ust-bosh bilan Mopassanga roʻbaroʻ boʻlishga or qilardi. Oqsuyak kiborlar sulolasiga mansub yozuvchi uni shu turishda koʻrib, xuddi eslolmayotgandek: «Bu kim oʻzi, haligi fabrikada ishlaydigan qizmi?» – deya pisand qilmay qarshi olishidan qattiq choʻchirdi. Mopassanning e’tiborini tortish uchun koʻzni yashnatuvchi bejirim liboslar kiyib, grafinyalardek maftunkor boʻlishi lozimligini Jozefina yaxshi tushunib turardi, albatta. Parijning soʻnggi modasidagi qimmatbaho goʻzal liboslarni bir martagina kiyish qashshoq ishchi qizlarning bir umrlik ushalmas orzulari edi oʻshanda! Shoʻrlik qiz-juvonlar orzu qilar edilar-u, ammo shu orzulariga yetish uchun intilib harakat qilmas edilar. Shul bois ushalmagan orzulari bora-bora achchiq armonga aylanib, dillarida tugun boʻlib qolar edi. Biroq Jozefina e, hayot shunaqa ekan-da deya xoʻrsinib, qashshoqlik va ilojsizlikka tez koʻnikib ketuvchi qizlar toifasidan emasdi. U orzu- istaklari bekamu koʻst ushalishiga katta umid bilan qarovchi va bu yoʻlda qat’iy intiluvchi qizlardan edi. U Parijga kelganida, ishdan soʻng har kech vaqtini nuqul kitobga termilib oʻtkazmay, keksa tikuvchi xolasidan olti-etti oyning ichida bichish-tikish sirlarini qunt bilan binoyidek oʻrganib olgandi. Shu hunari bugun uning orzulari amalga oshishida asqotib qoldi. U fabrikadan oladigan maoshini yigʻishga kirishdi. Ishdan tashqari tikuvchilik mehnatidan topganlari kichkina roʻzgʻorni bir amallab tebratishga yetib turar edi. Nihoyat, sakkiz oy deganda tinimsiz zahmatlar oʻz poyoniga yetib, orzu qilingan koʻrkam liboslar uchun moʻljallangan pul yigʻildi! Shu liboslarni mato olib oʻzi tiksa ham boʻlardi-ku dersiz. Qizgina grafinyalar kiyadigan goʻzal koʻylaklarni tikadigan mohir tikuvchi boʻlib yetishmagandi-da hali. Shul bois ularni doʻkondan harid qilishga majbur edi bechora qiz. Jozefinaning koʻzlari quvnab libos harid qilayotgandagi quvonchini bir koʻrsangiz edi: «O! Kelajakda oʻzini nimalar kutayotganidan bexabar, ma’sum koʻngli hislarga toʻlib-toshgan bechora zahmatkash qiz!» – dermidingiz. Bu uning hayotidagi eng baxtli kunlardan edi-da,axir! Yoʻq,yoʻq, nimalar deyapmiz oʻzi? Orziqib, intiqib kutilayotgan eng oliy baxt hali oldinda-ku! Mopassanning muhabbatini qozonib, uning gʻarib hayotiga nur olib kirib, xayolidagi farishtasifat insonning koʻnglini olib xursand qilolsagina, ana oʻshandagina eng katta baxtga erishgan hisoblaydi oʻzini u. Uyga kelib, koʻzni yashnatuvchi ohanjama bejirim liboslarni kiyib, boshiga shlyapa qoʻndirib, oynaga qaradi-yu, oʻzini tanimay qoldi! Koʻzgudan husnu jamolining tengi yoʻq, koʻzlari chaqnagan, latofatli, maftunkor bir grafinya termilib turardi! «Nahotki shu oʻzim boʻlsam-a?!» deya yurakkinasi dukillab ketdi. Mana endi janob Mopassanning huzurlariga borishning fursati yetgan edi! Judayam ajoyib tush koʻrdi u shu kecha. Qordek oppok koʻylagi ustidan yap-yangi chiroyli frak kiyib olgan yozuvchi uni darvoza oldida bir quchoq rango-rang gullar bilan koʻzlari chaqnagancha intizorlik ila kutib turganmish… Jozefina mana men keldim deganday, uyalinqirash ila jilmayib unga yaqinlashganmish... Shirin tush ta’sirida qalbi quvonchga toʻlib uygʻongan Jozefina yuz-qoʻlini sovuq suvga yuvib, nonushta ham qilmay, tezgina kiyindi-da, birinchi uchragan kebga oʻtirib, yozuvchining shahar tashqarisidagi uyiga qarab joʻnadi. Mopassanning yashash manzilini janob Ranbaldan soʻrab bilgan edi u. Xoʻsh, yosh qizgina nomdor adibga qay yoʻsin roʻbaroʻ boʻlarkin-a? Unga nimalar deb arzi hol etarkin-a? Jozefina yozuvchiga aytadigan gaplarini bir necha kun ilgari koʻnglida pishitib qoʻygan edi. «Mana, oʻn yildirki, men sizning chin muxlisingizman. Hamma yozganlaringizni bitta qoʻymay qayta-qayta, hatto oʻn-oʻn besh martadan oʻqib chiqqanman va hozir ham har kuni uyquga yotish oldidan bitta hikoyangizni oʻqib, keyin uxlayman. Men sizning uyingizga xizmatingizni qilgani keldim», – deydi u sal oʻngʻaysizlanib. «Oqsochim bor, bekorga ovora boʻ-libsiz-da, xonim», – deydi unga javoban Mopassan soʻnggi modada kiyingan bunday suluv qizning oqsochlik qilmoqchi boʻlganidan sal ajablanib. Shu tobda yozuvchining koʻnglidan oʻtganini yaxshi fahmlagan Jozefina bir yutinib oladi-da: «Mening munday kiyinib olganimdan grafinyalardan deb oʻyladingiz chogʻi, janob. Yoʻq, men aslzoda zodagonlardan emas, oddiy qishloq oʻqituvchisining qiziman. Fabrikada oddiy ishchi boʻlib ishlayman. Eslaysizmi, toʻquvchilar fabrikasidagi uchrashuvni? Kecha oxirida siz menga qizil gul taqdim etgandingiz! Bu yerga kelishimning asosiy sababi: bu gapni qiz bola notanish odamning oldida aytish qanchalik odobsizlik boʻlsa-da, meni toʻgʻri tushunasiz degan niyatdaman, men sizga bir umrlik tan mahram boʻlib, choʻrilik qilmoqchiman! Men sizni judayam-judayam yaxshi koʻrib qolganman! Istasangiz hoziroq oʻzimni sizga bagʻishlashga tayyorman, janob…» Bechora Jozefina bu gaplarni uyatdan yuzlari lovullab, koʻzlarini adibdan olib qochgancha yerga qarab aytadi. Yozuvchi soddadil qizning ehtirosli koʻngil izhoriga darrov ishonadi va uni bagʻriga bosib ogʻir xoʻrsinish ila: «Azizam, bechoraginam, qayoqlarda eding, shu paytgacha? Seni qanchalar kutganimni bilsang eding?! Sening mana shunday kutilmaganda, bir kun emas bir kun albatta kelishingni koʻnglim sezib yurar edi. Fayzsiz hayotimga choʻri, oqsoch boʻlib emas, yoʻq-yoʻq, tengsiz malika-yu, malak boʻlib kirib, uni nurafshon et!» – deya ehtirosli xitob qiladi. Iztirobli dil izhoridan koʻzlari jiqqa yoshga toʻlgan Jozefina Mopassanning bagʻriga otiladi.Ikki qaynoq qalb ertaklardagidek barcha alam-u iztiroblarni unutishib, murodlari hosil boʻlgancha saodatli hayotga qadam qoʻyadilar… Kebmen uni shundoq yozuvchining darvozasi oldida tushirib ketdi. Jozefina nafasini sal rostlab olib,ammo yuragi hali ham qushchadek pitirlagancha eshik qoʻngʻiroqchasining arqonchasini ikki marta tortdi. Birpasdan keyin ichkaridan sariq jingalak sochli, moviy koʻz,choʻziq yuzli boʻychan bir yigit chiqib, eshikni ochdi.Jozefinaga boshdan oyoq bir koʻz yugurtirib oldi-da: «Xoʻsh, xizmat, sizga kim kerak?» – deganday qoshlarini koʻtarib imo qildi. – Kechirasiz, janob, ertalabdan halovatingizni buzdim, – dedi uzrona ohangda Jozefina. – Men mse Mopassanni izlab keluvdim. U kishining uylarini adashtirib yubordim shekilli? – Adashmay, toʻgʻri topib kelibsiz, madmuazel, ha bu mse Mopassanning uylari, – deya qoʻllarini koʻksiga chalishtirgancha eshik kesakisiga suyanib iljaydi yigit. Bu javobdan Jozefina qoniqish hosil etib, yuzlari yanada yorishib, lablarida nim tabassum jilva qildi. – Mse Mopassanda judayam zarur ishim bor edi-da, ikki daqiqaga chaqirib qoʻyolmaysizmi? – deya ovozi sal titrab oʻtindi qiz. – Muxlislaridanmisiz deyman-a? – deya iyagini silab, unga zinokorona nigoh yuritdi yigit. – Ha, toʻgʻri topdingiz, janob, chindanam u kishining muxlislariman, – deya qizarindi Jozefina. – Yozuvchi janoblarida qanday gapingiz bor edi, yaxshi qiz?Biz ham bilsak boʻladimi? O’ta muhim sirlar emasmi ishqilib? Jozefina uyalinqirab boshginasini eggancha: – Bir nozik gapim bor edi-da.Uni sizga aytib boʻlmaydi-da. Faqat u kishiga taalluqli gaplar-da, – deya javob qildi. – Demak, quloqqa aytiladigan gaplar deng? – ayyorona boshini sarak-sarak qildi yigit. – Menga qarang, mabodo, Mopassanga gʻoyibona oshiq boʻlib qolganingiz yoʻqmi, ishqilib? Jozefina bu qaltis savolga javob berolmay, yuzlari badtar qizargancha yer chizib qoldi. Ishratparast, ayyor yigit qizning bu holatidan uning oʻta sodda va ishonuvchan ekanligini darrov payqadi. – Mse uyda boʻlsalar, chaqirib bersangiz, iltimos! – deya koʻzlari jovdiragancha toqatsizlandi qiz. Yigit yozuvchi uyda yoʻqlar, boshqa payt keling deb yuborsa ham bular edi-yu,biroq u bu gal bunday qilmadi.Shunday ofatijon, soddadil qizning qalbida yozuvchiga nisbatan salgina nafrat uygʻotmoqchi boʻldi.Sinalgan shu yoʻlni tutsa, qizni tezda koʻlga kiritish oson kechishini bu ishratboz olchoq yaxshi bilar edi. – Gi siz xayol qilganchalik pokdomon farishtasifat emas-da, – dedi u bu gapni aytganidan goʻyo xijolat chekayotganidek u yoq-bu yoqqa alanglab. – U ayollarga mukkasidan ketgan gunohkor bir banda-da, axir, xonim. – A? Nima dedingiz? – xayoli boshidan uchgancha chimirilib soʻradi Jozefina. – Xoʻp, mayli, gapni choʻzib nima qildim, sizga toʻgʻrisini ayta qolay boʻlmasa, – dedi yigit xotirjam ishontiruvchi ohangda. – Siz gʻoyibona koʻngil qoʻygan mse Mopassan oʻynashi Ertet bilan kecha kechqurun koʻngil yozgani kayoqqadir ketgan edi. Kim biladi deysiz, u Ertetning issiq quchogʻidan uygʻondimi, yoʻqmi hali? Sira xayoliga kelmagan bu ayovsiz sovuq haqiqat Jozefinaning boshiga goʻyo chaqmoqday urilib, butun vujudini titratib yubordi. Shunday hayotiy, goʻzal asarlar muallifi, oʻzicha pokdomon, farishtasifat deb qalbining toʻrida e’zozlab yurgan aziz insoni nahotki qaerdagi buzuqi, ishratparast xotinboz boʻlib chiqsa-ya?! O, qandoq razolat bu! Bu gaplarni eshitgandan koʻra qizgina kar boʻlib qolsa boʻlmasmidi! Ma’suma Jozefinaning buloq suviday tiniq, begʻubor tuygʻu va orzulari shu tobda goʻyo nafis va shaffof chinnidek yerga tushib chil-chil boʻlgan edi. Bechora qiz alamli oh tortgancha oʻzini tutolmay yigʻlab, goʻyo yiqilib tushishdan qoʻrqqandek temir panjaralarni oq qoʻlqopli nozik qoʻllari bilan ushlab-ushlab qocha boshladi. Bor goʻzal orzulari poymol boʻlgan bu ostonada bir soniya boʻlsa-da qolishni istamas edi u! Adibning olchoq oshnasi ayni damda fursatni qoʻldan boy bermaslik-chun darhol uyga yugurib kirdi-da, fraki-yu, tsilindrini egniga ilib, koʻchaga otilib, Jozefinaning ketidan yugurdi. Per – yigitning ismi shunday edi – yetib kelganida, Jozefina xoʻrlangan va haqoratlangandek dunyo koʻzlariga qorongʻi koʻrinib, hiqillagancha, iztirobli achchiq koʻz yoshlarini toʻkmoqda edi. Per bundayin sodda va ishonuvchan yosh qizlarning koʻngliga qoʻl suqib, ularni tezgina yoʻldan urib, biron-bir ovloq goʻshada mast qilib, toʻshagida tong ottirishga judayam ustamon, pixini yorgan uchar yigitlardan edi. Bugun ham uning oshigʻi olchi boʻlib, oʻz iflos niyatiga osonlikcha erishish ilinjida turardi.U Jozefinaning titrab turgan yelkalaridan ushlab oʻziga qaratdi-da, uni taskin-tasalli beruvchi shirin soʻzlar bilan yupata boshladi. Mopassanning shundoq betayin bir xotinboz ekanligini aytib, uni shu qiligʻi uchun unchalik xush koʻrmasligini izhor qildi. Chil-chil singan koʻngil ayni tobda shundayin xayrixohning muruvvati-yu, taskiniga muhtoj edi. Jozefina oʻzini qoʻlga ololmay badtar hiqqillagancha Perning koʻksiga bosh qoʻydi. Shu paytda koʻchadan boʻsh foytun oʻtib qoldi. Per uni toʻxtatib, Jozefinani chiqardi-da, Parijga tomon joʻnadi. Yoʻlda qizning koʻngliga shayton shunday vasvasa soldiki, oqibatda asta-sekin uning yoʻrigʻiga kirib ketayotganini sezmay qoldi.To manzilga yetgunlaricha alamli chuqur-chuqur xoʻrsingacha: «Hali koʻradi u mendan: undan oʻch olaman, oʻch olaman! Nima, u qilgan ishratparstlik nima, mening qoʻlimdan kelmaydimi?!» – deya shivirlab borardi. Deyarli har kuni jononlar bilan kayfu safo qilishga oʻrganib qolgan Per Jozefinaning titroq yelkalaridan asta quchgancha momiq bilaklaridan silab-siypalab, tiniq chehrasidan entikib oʻpganida, qiz unga monelik qilmadi. Per uni poytaxt chetidagi ovloq goʻshalardan birida joylashgan ikki qavatli hashamdor uyga boshlab kelganida, qiz bu yer qanaqa joy ekanligining fahmiga yetgan edi. Uyning birinchi qavati kirishdan xuddi restoranlarnikidek keng zal boʻlib, unda chiroyli kiyinib, boʻyanib olgan doʻndiq jononlar mijozlarining tizzalariga oʻtirishib, kulishib, ichishib, chekishib ularning koʻngillarini olish bilan ovora edilar. Ertalabdan tuz totmay, rosa ochiqqan Jozefina hali umrida koʻrmagan taomlardan yeyarkan, Perni hayron qoldirgancha paydar-pay may sipqordi va tezda sarxush boʻlib, haligi dilisiyohliklarni esdan chiqargancha, yigitning ichak uzdi latifalaridan zavqlangancha qiyqirib kular edi. Ishrat uchun fursat yetganligini anglagan Per qizni ikkinchi qavatdagi xos xonaga olib kirib, asta yechintirishga kirishdi. Ayni chogʻda Jozefinaning qulogʻiga iblis: «Undan oʻch olish vaqti yetdi, bardam boʻl», – deya shivirlab turgani uchun yigitning harakatiga hech bir qarshilik qilmay, koʻzlarini chirt yumgancha ixtiyorini unga topshirdi… Ertalab boshi sal ogʻrib koʻzni ochsa, Per oʻrnida yoʻq edi. U muhim yumushi borligi sabab ertaroq turib joʻnab qolgandi. Jozefina yostigʻini koʻtargan edi, ancha-muncha yap-yangi pullarga koʻzi tushdi. Bularni Per unga tungi xizmati evaziga tashlab ketganini darrov payqadi va titroq kaftlari bilan yuzlarini yashirgancha yigʻlab yubordi. Sal oʻtib eshik sekin tiqilladi va bekaning: «Mumkinmi kirsam?» – degan ovozi eshitildi. Jozefina koʻz yoshlarini apil-tapil artgancha pullar ustiga yostiqni tashlab, kirishga ijozat etdi. Beka iljaygancha Perni qoʻli ochiq boyvachcha deb maqtadi. Bu yerga kelgan qizlar dastlabki paytlarda biroz koʻnikisholmay qiynalishadi, keyin vaqt oʻtishi bilan sekin-sekin hamma narsaga oʻrganib ketishadi. Siz ham, jonginam, hammasiga koʻnikib ketasiz. Bu husni-malohatingiz bilan kam boʻlmaysiz. Pul oyogʻingiz ostiga bargdek toʻkiladi, azizam. Hali shunday baxtiyor yashaysizki, muhtojlik kunlaringiz xuddi tushdek unut boʻlib ketadi,» – deya vaysab chiqib ketdi. Birpasdan keyin Jozefina yuvinib, taranib boyagi pullarni choʻntakka urgancha koʻchaga chiqdi. Shaharning asl mollar bilan savdo qiluvchi doʻkonlari joylashgan koʻchalarini hech narsani oʻylamay bamaylixotir sayr qildi. Eskigina kiyinib, qashshoqlikning toshdan qattiq kunlarini boshdan kechirgan kezlari aslzodalar yuradigan bu obod koʻchalarga kelishga iymanar, negadir haddi sigʻmasdi.Endi-chi? Endi egnida grafinyalarnikidek bejirim liboslari, yonida esa bir dasta yap-yangi pullari bor. Mana man degan aslzoda bilan basma-bas savdolashishi mumkin endi. Ikki-uch kechada topgan puliga istagan narsasini oppa-oson sotib olishi muqarrar. Fabrikada yarim yil beli bukchayib ishlaganida ham buncha pul topolmasligini Jozefina yaxshi fahmlab yetgandi. O’zlarini zohiran odob-axloqli, iffat-u, or-nomusli qilib koʻrsatib yurgan shu oqsuyak xonimchalarga nisbatan uning qalbida nafrat hissi uygʻona boshladi. Bir paytlar nochorlikda kun kechirgan damlarida oʻziga irganib qaragan bu xonimchalarga nisbatan endilikda qasdma-qasd yashashni koʻngliga tugdi. Bir yarim yildan ortiq yashagan qadrdon koʻchasidan ichida yuragi dirillab tursa-da, hech gunohsizday koʻkragini kerib, boshini gʻoz tutib oʻtib ketar, mahalladoshlari kim boʻldiykin bu xonim deganday birdaniga uni tanimay hayron boʻlishib ortidan qarab qolishar edi. Ba’zi taniganlar oddiygina ishchi qizning bir kunda kishi tanimas darajada bunday oʻzgarib ketganiga hech ishongilari kelmay, ogʻzilari ochilgancha angrayib qolishaverardi. Jozefina uyni bir sidra yigʻishtirib chiqqach, negadir yuragi siqilib koʻchaga chiqqisi kelaverdi. Xonasida stolda ochiq qolgan Mopassanning hikoyalar toʻplamiga koʻzi tushgach, jazavasi qoʻzgʻab, kitobni javon tomon uloqtirib yubordi. Kitobning ilk sahifasida adibning kulib tushgan surati bor edi. Shu tobda yozuvchi uning ustidan kulayotgandek tuyulib ketdi unga. Adibning hamma kitoblarini yigʻishtirib, qoʻshni qizga «chin koʻngildan» taqdim qildi. Oqshom mahali shohona hayotni davom ettirish hamda Mopassandan oʻzicha oʻch olishni davom ettirish maqsadida Jozefina islovatxonaga yoʻl oldi va bir yil ichida u Parijdagi eng yosh, ofatijon jonon deb nom qozondi. Graf Alber Jozefinaning ayanchli sarguzashtlarini tinglab boʻlgach: – Endi u yerga sira qaytib borma, – dedi oʻychan ogʻir ovozda. – Yetar shuncha azob chekkanlaring. Shu yerda qol. Istasang, shu uyni shu bugunoq nomingga xatlab beraman. – Nima, mendayin erkaklarning ermagi boʻlgan bir juvonni, – u fohishani demoqchi boʻldi-yu, ammo bunday deyishga tili bormadi, – uyingizga qoʻymoqchimisiz? – deya soʻradi Jozefina quloqlariga ishonmay. – Balkim, menga uylanmoqchi ham boʻlarsiz, hali? – Bu toʻgʻrida hali oʻylab koʻrganim yoʻq, – deya javob qildi graf oʻrnidan turarkan. – Nima, uylansam arzimaysanmi? – Bilaman, siz menga ikki dunyoda ham uylanmaysiz, uylanolmaysiz. Bu gapni koʻnglim uchun aytdingiz, – dedi Jozefina tushkun ovozda. – Bunga avvalo ota-onangiz, keyin esa mansab, mavqe, nasabingiz aslo yoʻl qoʻymaydi.Sizni koʻnsangiz, koʻnmasangiz oʻz tabaqangiz toifasidagi grafinyalarning biriga uylantirishadi. O’shangacha men sizning ma’shuqangiz boʻlib turishimni istaysiz, bilaman. Keyin esa meni unutib yuborasiz. Men birovga bir umrlik ma’shuqa boʻlishga yaramasam kerak. Shuning uchun men birovga judayam koʻp bogʻlanib qolishni xohlamayman. Erkin qush boʻlishni istayman. Bundan keyin biz avvalgidek doʻst boʻlib qolamiz degan umiddaman. Biroq bitta shartim bor: uyingizda Mopassanning kitoblariga koʻzim tushmasin, u xaqda menga bir ogʻiz ham gapirmang, xoʻpmi? Graf oqila Jozefinaning shartiga noiloj koʻndi. U Jozefinani kuzatib qoʻygach, haqiqatni ochiq-oydin bilish maqsadi-da Mopassanning oshnasi boʻlmish oʻsha Per degan kimsani axtarib topishga ahd qildi. Bu yumushda unga doʻsti Sharl koʻmaklashdi. Oradan uch-toʻrt kun oʻtgach, doʻsti uni restoranlarning birida Per bilan tanishtirib qoʻydi. Avvaliga oʻzini sipo tutib, gaplari qovushmay turgan Per ikki shisha oʻtkir mayni paydar-pay sipqorgandan keyin jagʻining qulfi kaliti ochilib ketdi. Grafning Jozefina ha-qida soʻraganlarini bitta qoʻymay, ogʻzining suvi oqqancha oqizmay- tomizmay soʻzlab berdi. – Bu toʻgʻrida ertasiga Mopassanga aytganmisiz? – deya soʻradi graf oʻzini arang tutib, ichida bu kimsadan qattiq nafratlangancha. – Boʻlmasam-chi, bizning oramizda sir yoʻq, graf, – deya kekirib javob qildi Per. – Xoʻsh, Mopassan sizga nima deb javob qaytardi? – mushtlarini qisib qiziqish ila soʻradi graf. – Nima ham derdi, – deya irshaygancha qoʻliga qadahni oldi Per. – U ham kaminadek kuldi-da: «Bu yangi hikoyam uchun yaxshi syujet boʻlishi tabiiy», deb qoʻydi xalos. – Yosh bir qizning nomusini bulgʻab, uni islovatxonaga tashlab kelganingiz-chun bir ogʻiz urishmay yuzingizga tarsaki tortmay, beparvolik bilan iljayib qoʻya qoldimi, a? – dedi jigʻi biyroni chiqib graf. – Men uni majburlaganim yoʻq, janob, – dedi Per hiqqichogʻi tutib. – Qizning oʻzi Gidan oʻch olaman deb shu ishga rozilik bildirdi-da, axir. – Eh, afsus, Mopassanning oʻrnida boʻlganimdami, oʻsha kuniyoq sizni duelga chaqirib, peshonangizdan otib tashlagan boʻlar edim! – deya jahd bilan oʻrnidan turib, restoranni tark etdi graf. Graf Alberning shu kech ulugʻ Mopassandan koʻngli qoldi. * * * Mopassan hayotining soʻnggi kunlarini «Aziz doʻst» deb nomlangan sevimli yaxtasida oʻtkazdi. Umrining oxirida adib kuchli asabiy toliqish va qattiq bosh ogʻrigʻi xastaligidan koʻp aziyat chekdi. U yaxtasida xizmat qiluvchi ikki matrosdan boshqa kimsa bilan uchrashishni ham, gaplashishni ham istamas edi. Hatto yaqin oʻrtoqlarini ham yoniga yaqinlashtirmay, ich-etini yeb yotgan adibning ayanchli ahvolidan qattiq xavotir olgan doʻstlari zora yordami tegsa degan niyatda uning huzuriga tajribali ruhshunosni yuborishdi. U ruhshunosni xushlamaygina bazoʻr qabul qildi. U bilan atigi bir soatgina suhbatlashdi xolos. – Agar menga koʻnglingizni ochib soʻzlamasangiz, sizga hech qanday maslahat ham, yordam ham berolmayman, – dedi ruhshunos gapni maydalashtirib oʻtirmay. – Ayting, sizni qanday dard bunchalar qiynab, bezovta qilmoqda oʻzi? Adib ruhshunosga birpas oʻychan tikilib turdi-da, mana necha oylardan beri ich-etini kemirib kelayotgan dardini ayni chogʻda unga toʻkib solmasdan boshqa iloji yoʻqligini idrok etdi. – Bilaman, umrimning shomi yaqinlashib bormoqda, – deya ogʻir xoʻrsindi adib. – Meni chin dildan sevib, muxlisam boʻlgan bir qizginaning hayoti barbod boʻlishida oʻzimni qattiq aybdor deb bilaman! Bechora ishchi qiz! Men uni fabrikaga uchrashuvga borganimizda atigi bir martagina koʻrgandim xalos.Hozir uning chehrasini ham, ismini ham eslolmayman, hatto. O’sha qizgina menga qattiq oshiq boʻlib, bir kuni tongda, men uyda yoʻq mahalim, meni koʻrgani kelibdi. Ayollarga oʻch bir doʻstim uni avrab, boshini aylantirib, islovatxonaga olib borib… Mopassan u yogʻini oʻzingiz tushunasiz-ku deganday qolgan tafsilotlarni soʻzlashni istamadi. Ertasiga u kecha oʻsha qizni nima ahvolga solganini maqtanib aytganida, men nodon uni bir ogʻiz koyimay, yangi hikoyam uchun qiziqarli syujet debman-a! Umrida bunday voqeani hech eshitmagan ruhshunos nima deyarini bilmay, koʻzoynagini tushirgancha angrayib qolgandi. – Nimaga oʻsha kuniyoq islovatxonaga borib, oyoqlariga yiqilib undan kechirim soʻramadim-a?! Uni oʻsha iflos makondan uyimga olib kelib, butun hayotimni oʻsha mushtiparga bagʻishlasam boʻlar edi-ku?! Menga umrini bagʻishlab, sadoqatli yor boʻlmoqchi boʻlgan qizginaga nega bunchalar beparvo boʻldim-a?! Agar vaqtida uni topib, koʻnglini ololsaydim, qolgan hayotim boshqacha oʻtgan boʻlarmidi? Eski tuzalmas dardlar bugungidek achchiq armonga aylanib, meni abgor qilib oʻtirmasmidi?! Men osiy bandangni oʻzing kechir, ey Xudoyim! Bu buyuk adibning umri soʻnggidagi dildan chiqqan alamli istigʻfori edi. * * * Mopassan vafot etgan vaqtda Graf Alber Amerikada savdo ishlari bilan band edi. Shu bois sevimli yozuvchisining dafn marosimiga qatnasholmadi. Oradan ikki oylar oʻtib, Parijga qaytganining ertasiga graf sevimli yozuvchisining qabrini ziyorat qilgani tongda qabristonga yoʻl oldi. Huvillagan qabriston kimsasiz deb oʻylagan edi graf. Ammo u oʻylaganchalik boʻlib chiqmadi. Mopassanning qabri oldida qop-qora motam libosli bir ayol pichirlagancha duo oʻqib turar edi. Oyoq ostidagi xazonlarning shitirlashidan sergak tortgan notanish ayol sekin ortga burildi. Graf darhol uni tanib, sokin yuragi gursillagancha xushnud holda unga intildi. Bu ayol – uning Jozefinasi edi. Qabr toshiga yozuvchining kulib tushgan chiroyli surati oʻrnatilgandi. Ular suratga tikilgancha ancha vaqt turib qolishdi. Ulugʻ adib haqiqiy ikki muxlisining qayta topishganidan mamnundek edi goʻyo.

Muallif: Ibrohim Muhammad