Omen (ikkinchi kitob) [Jozef Hovard]

Omen (Iblis Hamlasi) (Ikkinchi Kitob)
Muqaddima. Yetti Yil Ilgari
Butun dunyoga mashhur arxeolog Karl Bugengagen asabiylashardi. U xuddi koʻrsichqondek yer qazirdi. Lekin Bugengagen bunchalik chuqurlikka tushganidan asabiylashmayotgandi. Aksincha, unga bu yer yoqardi. Namlik va zulmat uning shirin xotiralarini uygʻotardi. Yer qa’ri qabristondek jimjit edi.
Kutilmaganda arxeologning qulogʻiga qandaydir shitirlagan tovush chalindi. Bugengagen qoʻrqoqlardan emasdi. Uning yoshi ellikdan oʻtgan boʻlsa-da, Karl hali ham qomatini saqlab qolgandi. U xuddi qadimgi grek atletlari singari yelkador va boʻyi baland edi. Oqarayotgan sochi va soqoli oʻtkir nigohi bilan qoʻshilib arxeologga qandaydir viqor bagʻishlardi. Bugengagen bu yerda, Isroil yeri ostida Shaytonning mavjud ekanligini isbotlovchi dalil izlardi.
Qoʻqqisdan eshitilgan tovush Bugengagenni choʻchitib yubordi. U oʻzining qudratli raqibi tomonidan boʻladigan tahdidni butun a’zoi-badani bilan his etdi. Arxeolog dunyoni dahshatli xavfdan ogoh etishga uringan baxtiqaro qurbonlar roʻyxatiga oʻzi ham tushishini allaqachon sezgandi. Bundan tashqari, Shaytonning Bugengagendan qutulish uchun harakat qilishiga muhim sabab ham bor edi. Chunki olim UNI anchadan buyon oʻldirishga urinayotgandi.
Arxeologning oʻzi hech qanday dalil-isbotga muhtoj emasdi. Uning barcha shubha-gumonlari haqiqatga aylangandi. Ammo u yordamchisi Maykl Morganni oʻz soʻzlariga ishontirishi kerak edi - faqat shu yoʻl bilan bu dahshatli ma’lumotlarni saqlab qolish mumkin edi. Bugengagen Iblisning hayotiga nuqta qoʻyishga urinishi bilan Shaytonning qasosidan qutula olmasligini anglab yetgandi.
Dastlab Morgan Bugengagenga ishonmadi. Karl uni ishontirish uchun dalil kerakligini juda yaxshi tushunardi. Bugengagenning xayoliga ham birdan «aqldan ozib qolmadimmikan» degan fikr keldi.
Ammo shu zahoti xayolan aqli joyida ekanligi, oʻta muhim narsani bilishi va bu bilimi uchun javobgar ekanligiga oʻzini ishontiruvchi ovozni eshitdi.
Bugengagen Morganni aytgan soʻzlari haqiqat ekanligiga ishontirishga urinardi. Agar Maykl uning aytganlariga shunchaki shubha qilayotgan boʻlsa, uning yonida oʻtirgan ayol arxeologning bir ogʻiz ham soʻziga ishonmayotgani yaqqol koʻrinib turardi. Bugengagenga bu ayolning ham ularning suhbatiga guvoh boʻlayotgani umuman yoqmayotgandi.
Uning ismi Joan Xart boʻlib, u koʻzlari chaqnoq va malla sochli ayol edi. Kasbi fotomuxbir boʻlgan Joan bu suhbat haqida duch kelgan kishiga aytib qoʻyishi mumkin edi. Joanning boʻynida bir emas, ikkita «Nikon» fotoapparati osilib turardi. U toʻxtovsiz chekar va ogʻzini bir daqiqaga ham yummasdi.
Bu jurnalist ayol Eykra shahriga kasbi yuzasidan kelmagandi. Yoʻq, Joan Maykl Morgan shu yerdaligi uchun kelgandi. Maykl Joan uchun hayot mazmuniga aylangandi. Bu sohibjamol ayol faqat Mayklni deb yashardi.
Hozirgina Londondan uchib kelgan Joan Bugengagen hadeb Morganga koʻrsatayotgan «Amerika elchisi va uning xotinining dafn marosimi» maqolasi chiqqan gazetani qayerdadir koʻrgandi. Maykl ham bu maqolani birinchi marta koʻrmayotgandi, uning sarlavhasi odamning diqqatini tortmasdi.
— Ha, - dedi u Angliyaning yuqori tabaqali vakillariga xos ohangda, - juda qiziq.
Bugengagen uning kinoyali soʻzlariga e’tibor bermay, yana bir gazetani koʻrsatdi. Amerikada chiqadigan bu gazetada «Prezident va uning rafiqasi elchining yetim qolgan oʻgʻlini tinchlantirishmoqda» degan maqola bosilgandi. Bugengagen qoʻli bogʻlangan olti yoshli bolakayning suratiga ishora qildi. Bolakayning yuzi xuddi Uygʻonish davrida chizilgan suratlardagi kabi juda chiroyli edi.
— Uni taniyapsizmi? - soʻradi Bugengagen.
Morgan suratga yana bir marta, bu safar diqqat bilan razm soldi.
— Yoʻq, - dedi u qat’iy ohangda.
Bu fojianing yagona guvohi boʻlgan Bugengagen charchaganligini his qildi.
— Nima, siz Igayel devorini koʻrmaganmisiz? - soʻradi u.
— Bu devorni oʻtgan haftada topishdi-ku, Karl, - oʻzini oqlashga urindi Morgan, ammo Bugengagen uning soʻzini shu zahoti boʻldi.
Arxeolog hozir Morganga aytadigan soʻzlarini u ahmoqlik deb tushunsada, baribir aytishi lozimligini tushundi. VAQT OZ QOLGANDI. Bugengagen yana suratga ishora qildi va loʻnda qilib dedi: «Igayel devorida men uning yuzini koʻrganman! Bu bola, Demen Torn - Iblis!»
Morgan unga e’tiroz bildirmoqchi boʻldi.
— Karl, - soʻz boshladi u, biroq olim uni yana toʻxtatdi.
— Sen menga ishonishing shart!
Morgan iljayishdan toʻxtadi. Bugengagenning yuzidagi ifoda Mayklni tashvishga soldi. Axir uning qarshisida aqldan ozgan qariya emas, ustozi oʻtirardi va Morgan Bugengagen oldida qarzdor edi.
— Karl, - dedi yumshoqlik bilan Maykl, - men diniy mutaassib emasman. Men arxeologman.
Bugengagen uning soʻzlariga e’tibor bermadi. «Uning kelayotganini qayerda EShITMANG...». Karl uyogʻini eslay olmadi. U bir necha kundan beri uxlamagan va oʻlgudek charchagandi. Buning ustiga olimning xotirasi ham pand berayotgandi.
Morgan bosh chayqadi va Bugengagenga murojaat qildi:
— Isbot qani, Karl?
— Bir hafta ilgari, - dedi Bugengagen, - Demenning otasi uni oʻldirishga urindi. Londondagi Barcha Avligʻlar cherkovida. Elchi bolaning yuragiga pichoq urmoqchi boʻlgan.
Joan dahshatdan titrab ketdi. Morgan maqola sarlavhasiga yana bir marta koʻz yugurtirdi.
— Chamasi, muxbirlar koʻp narsaning isini olisholmagan, - davom etdi Bugengagen. U chuqur xoʻrsindi, soʻng dedi: - Bu pichoqlarni elchiga men bergandim. Mening doʻstim, Jeyms ota oʻsha paytda cherkovda boʻlgan. U hammasini oʻz koʻzi bilan koʻrgan. Ruhoniy ota menga qoʻngʻiroq qildi va sodir boʻlgan fojia haqida gapirib berdi. U qadimiy pichoqlarni tanib qolgan va ularni menga qaytarish kerakligiga politsiyachilarni ishontirgan.
Ular jim boʻlib qolishdi. Morgan stakanni ushlaganicha doʻstiga qarab turardi. Joan ham katta-katta ochilgan koʻzlarini Bugengagendan uzmasdi. Olim gapida tez davom etdi:
— Amerika elchisining ismi Jeremi Torn edi. Uning endigina tugʻilgan oʻgʻli Rimdagi gospitalda oʻldirilgan. Va qandaydir ruhoniyning iltimosi bilan Torn boshqa chaqaloqni boqib olgan. Aslida oʻsha ruhoniy Shaytonning malayi boʻlgan. Torn bu chaqaloq oʻzlarining bolasi ekanligiga xotinini ishontirgan. Tornlar bolakayni yaxshi koʻrishardi, u Londonda voyaga yetdi. Er-xotinlar aslida bu bolaning shoqoldan tugʻilganligini bilishmasdi! Tez kunda bola oʻzining kimligini bilib qolganlarni yoʻqota boshladi. Ana shunda Torn mendan yordam soʻrab keldi. Uning dastlabki soʻzlaridanoq Torn haqiqatni aytayotganini tushundim. Men Tornga Shaytonga qarshi yagona qurol - yetti dona pichoqni berdim. Bu pichoqlarni Uning tanasiga sanchish lozim edi. Bu paytga kelib Tornning xotini ham haqiqatni bilib qolgan ikki baxtiqaro kabi oʻlgandi. - Bugengagen bosh chayqadi. - Politsiyachilar Tornni Shaytonning oʻgʻliga pichoq sanchgunicha otib tashlashdi. Ular "elchi xotinining oʻlimdan keyin jinni boʻlib qolgan" deb oʻylashgandi!
Bugengagen yana gazetadagi suratga imo qildi. U faqat bir narsani, Morgan uning soʻzlariga ishonishini, dahshatli xavfni anglashini va tezroq harakat qilishini istardi. - Bola hali ham tirik!
Oraga uzoq sukunat choʻkdi, keyin Morgan soʻradi:
— U hozir qayerda?
— Amerikada. Amakisi - marhum Tornning akasinikida yashayapti. Kitobda yozilganidek: «U yerda Uning qudrati oshadi, u vayron qiladi va kuchayadi, dunyoning eng kuchli va aqllilari uning quroliga aylanishadi».
— Maykl, zudlik bilan Amerikaga joʻnaymiz! - qichqirdi Joan Xart jon holatda.
— Ovozingni oʻchir! - dedi Maykl. Bugengagenning aytganlari aqlga sigʻmasdi.
Bugengagen engashib, poyafzali orasidan charm xalta chiqardi. U xaltani stol ustiga qoʻydi.
— Sen buni bolaning yangi ota-onasiga berishing kerak, - dedi Bugengagen. - Buning ichida pichoqlar va ularga hamma narsani tushuntiruvchi maktub bor.
Morgan Bugengagenga tushunolmay qoldi. Uning ertaksifat hikoyasini tingladi, mayli unga ishondi ham, endi bu bema’ni safsatabozlikda ishtirok ham etish nimasi?
— Kechir, Karl,- ikkilandi Maykl bosh chayqab. - Sen mendan...
— Ularni ogohlantirish zarur! - uning soʻzini boʻldi Bugengagen. Qoʻshni stoldagi mijozlar ularga qaray boshlashdi. Arxeolog boʻgʻiq ovozda shivirlay boshladi.
— Men ancha qaridim, buning ustiga kasallik. Buni oʻzim bajara olmayman. Men haqiqatni biladigan yagona odamman, men...- Bugengagen miyasiga kelgan fikrdan qoʻrqib ketdi chamasi, soʻzlarini yakunlashga qurbi yetmadi.
— Nima? - soʻradi Morgan.
Olim stakanga koʻz tikdi:
— Xavfdan ehtiyot boʻlishim kerak.
Morgan gʻamgin bosh chayqadi:
— Aziz doʻstim, axir mening oʻzimga yarasha obroʻim bor.
Bugengagen keskin tarzda dedi:
— Shuning uchun ham buni sen bajarishing kerak! Ular senga ishonishadi!
Mayklni uning bu soʻzlari qanoatlantirmadi. U Bugengagenning talvasali holatidan tashvishlana boshladi. Buning ustiga u ustozining iltimosiga jiddiy qaramayotgandi.
— Ammo, Karl, meni boshqacha tushunishadi...
Bugengagen oʻrnidan turdi. Botayotgan quyosh nurlari uning yuziga tushib, olimning jiddiylik va qat’iyat aks etgan qigʻfasiga salobat bagʻishladi.
— Yur, Igayel devoriga, - buyurdi Bugengagen.
Bu buyruq edi va Morgan bundan bosh torta olmasligini tushundi. Bu safar qarshilik koʻrsatishning iloji yoʻq edi.
— Xoʻsh, keyin-chi? - soʻradi u hamma narsa hal boʻlganini bilsa-da.
— Ketdik, - takrorladi Bugengagen va «Jip» mashinasi tomon keta boshladi.
— Sizlar bilan borsam maylimi? - soʻradi Joan tabassum qilib ularning roziligini olish umidida.
Morgan inkor ma’nosida bosh chayqadi.
— Mehmonxonada kutib tur. Biz tezda qaytamiz, - u Joanni oʻpib qoʻydi.
— Boʻpti, - dedi Joan xoʻrsinarkan. - Ammo aytib qoʻyay, uzoq kutib oʻtirgani toqatim yoʻq.
Maykl kuldi va unga havoyi boʻsa yoʻllab, koʻzdan gʻoyib boʻldi. Bu ularning oxirgi uchrashuvi edi. Joan Xart bunga koʻnikishi va buning asl sababini anglab yetishi uchun juda koʻp vaqt kerak boʻldi.
Atrofi devor bilan oʻralgan Belvuar qoʻrgʻoni Eykra shahri yaqinida, Sibulan vodiysining qoq chegarasida joylashgandi. Qoʻrgʻon oʻn ikkinchi asrda, Yevropadan kelgan salb yurishi ishtirokchilari tomonidan qurilgandi. Ular qoʻrgʻonni Isoning xotirasi uchun qurishgandi. Va aynan Belvuar qoʻrgʻoni ostida Bugengagen zarur isbotni topgandi - Iblis AYNI PAYTDA odamlar orasida edi.
Motorning boʻgʻiq guvillashidan qoʻrgʻonning qadimiy devorlari yonida oʻtlab yurgan qoʻylar boshlarini koʻtarishdi. Tong otib kelayotgan, vodiy uzra quyosh qizarib chiqayotgandi. «Jip» tepalik ortidan kutilmaganda paydo boʻldi va qoʻylar har tarafga qarab qochib qolishdi.
Mashina qoʻrgʻon oldiga kelib toʻxtadi. Bugengagen va Morgan mashinadan tushishdi. Ertalabki salqin etni junjiktirar, ammo, chamasi, buni faqat Mayklgina his qilardi. Bugengagen mashina yukxonasidan shaxtyorlar kaskasini qidirardi. Ular boradigan joy juda qorongʻi boʻlib, birgina chiroq nuri kamlik qilar, tuproq koʻchish xavfi juda katta edi. Bugengagen ham, Morgan ham bir narsani payqashmadi. Devor ustida ulkan quzgʻun oʻtirar va ularni kuzatardi. Uning koʻzlarida nafrat oʻti yonardi.
Ular balandligi ellik futli yogʻoch ustunlar oʻrnatilgan zaldan oʻtishdi. Shiftda koʻrshapalaklar oyogʻini osmondan qilib osilib turishardi. Qariya charm xaltani xuddi undan ajralib qoladigandek koʻksiga mahkam bosdi. Ular kaskalariga oʻrnatilgan fonarlarni yoqdilar va zinalardan ehtiyotkorlik bilan yer ostiga tusha boshladilar.
Bu yerda yaqindagina arxeologlar boʻlishgandi. Eng soʻnggi qazuv ishlari olib borilgan joyda tuproq uyumlari yotar, har qadamda chuqurlar uchrardi.
Birdan Morganning koʻzi bir narsaga tushib, a’zoi badani muzlab ketdi. Uning yuragi qinidan chiqib ketguday ura boshladi. Morgan devordagi bir vaqtning oʻzida ham dahshatli, ham chiroyli suratni koʻrib qotib qoldi. Suratda allaqanday Maxluq ustida oʻtirgan ayol tasvirlangandi. Maxluqning oʻta xunuk yettita boshi va oʻnta shoxi bor edi. Surat atrofi necha yuz yillardan buyon hech kim soʻzlashmay qoʻygan qadimiy tildagi yozuvlarga toʻlib ketgandi.
— «Bobillik adashgan ayol», - oʻqidi Morgan.
Uning ovozi yer ostida aks-sado berdi. Maykl suratdan koʻzini oldi va Bugengagen ancha uzoqlashib ketganini koʻrdi. Morgan qaltirab ketdi va ustozi ortidan yurdi. «Bobillik adashgan ayol» bilan qorongʻulikda yolgʻiz qolish Mayklni dahshatga soldi. U yer osti zaliga chiqdi.
Igayel devori shu yerda edi. Bugengagenning kaskasidagi fonar keyinchalik aqldan ozib qolgan rassom chizgan suratlarni yoritib turardi. Ularda Shaytonning manfur, doim oʻzgarib turadigan basharasi aks etgandi.
Suratdagi eng katta parcha kishida dahshat uygʻotardi: unda Shaytonning kuchga toʻlgan davri tasvirlangandi. U deyarli Doʻzax ichida edi. Shayton Doʻzax chetida osilib turar, baquvvat qoʻllari va oyoqlari zoʻriqishdan tirishib ketgan, ulkan koʻrshapalak esa qanotlarini yozgancha uni qutqarishga urinardi.
Ikkinchi parchada esa bosh tasviri chizilgandi. Unda soch oʻrniga uzun tillarini chiqargan ilonlar bor edi.
Eng kichkina parchada Shaytonning bolaligi aks etgandi. Uning koʻzi oʻta aniqlik bilan chizilgandi. Bu Demen Tornning qigʻfasi edi.
— Xoʻsh, endi ishondingmi? - dedi Bugengagen.
Morganga endi hech qanday isbotning keragi yoʻq edi. U hayrat bilan suratga yaqinlashdi va kutilmaganda yer ostida qandaydir shovqin eshitildi. Morgan Bugengagen tomonga qadam tashladi. Ikkalasi ham turgan joylarida qotib qolishdi.
Birdan yer osti yoʻlining shifti atrofni changga toʻldirgancha koʻcha boshladi. Morganning nafasi tiqildi. Bugengagen oʻzini xotirjam tutardi. Maykl yoʻtalganicha undan soʻradi:
— Bu yerda yana boshqa chiqish yoʻli bormi?
Bugengagen bosh chayqadi va shu onda oʻzini qanday qoʻrquv qamrab olganini his etdi. U sodir boʻlayotgan voqeaning asl sababini anglab yetdi va endi ular hech nima qila olmasliklarini tushundi.
Ularning ortida shift gursillab tushdi. Yer osti ularning qabriga aylanayotgandi.
Morgan dahshat bilan Bugengagenga qaradi. Qariya taqdirga tan berib koʻzlarini yumdi.
Keyin yana qandaydir tovush eshitildi. Dastlab Morgan bu tovushning qayerdan kelayotganini bilolmadi, soʻng shiftdagi kichkina teshikdan tushayotgan qum oqimiga koʻzi tushdi. Shu payt ikkinchi teshik paydo boʻldi. Bir lahzadan soʻng teshiklar soni toʻrttaga yetdi. Keyin oʻn ikkitaga. Endi haqiqiy qum yomgʻiri yogʻardi. Qum ularning koʻzlariga tushar, arxeologlar oyogʻi ostidagi qum tobora koʻtarilib borardi.
Shu daqiqada Morgan oʻlimi yaqinlashganini angladi. U oyogʻi ostidagi qumni depsib, har tomonga socha boshladi. Bir necha daqiqadan soʻng uning barmoqlari qonay boshladi va Morgan yigʻlab yubordi.
— Iblis shu yerda! - qichqirdi Bugengagen. - Tangriga imon keltir!
Unga javoban kuchli shovqin eshitildi, devor va ustunlar qulay boshladi. Morgan oyoqlari ostidagi qumni sochishga urinardi. Ammo qum uning beligacha yetgan va borgan sari koʻtarilib borardi.
Bugengagen koʻzlarini yumib olgandi. U duo oʻqirdi: «Ey, Xudo, bizga rahm qilgin, gunohlarimizni kechirgin».
Qum ularning iyagigacha yetdi. Morgan nimadir deb gʻoʻldiradi. Bugengagen duo oʻqishda davom etardi: «... yovuz kuchlar bizni yengadiganga oʻxshaydi, ammo YaXShILIK gʻalaba qozonadi».
Qum ularning labiga yetdi, soʻng burniga, koʻziga, nihoyat kaskalardagi fonar nuri ham qum ostida gʻoyib boʻldi. Atrofni zulmat qopladi. Ular halok boʻlishgandi.
Yerning soʻnggi marta qimirlashidan keyin chang-toʻzon koʻtarildi va qoʻrgʻon butunlay vayronaga aylandi.
Faqatgina ikki narsa omon qoldi. Igayel devori va uning yonida yotgan Bugengagenning charm xaltasi. Xuddi soʻnggi daqiqalarda qandaydir koʻrinmas kuch bu dalillarni asrab qolgandek edi.
Kutilmaganda chang buluti orasidan qop-qora quzgʻun osmonga koʻtarildi. U vayrona ustida bir necha marta aylandi va ertalabki tumanga singib ketdi.

1
Alanga shu’lasi oʻn ikki yashar oʻspirinning bolalarga xos boʻlmagan jiddiy yuzini yoritardi. U olovning oʻrlayotgan tillariga tikilgancha qotib qolgandi. Yigitcha nimanidir eslashga urinardi. U miyasi qatida oʻrnashgan hissiyotlardan junbushga kelardi.
— Demen?
Yigitcha qimirlamadi. Bogʻbonlar uning atrofidagi xazonlarni yigʻishtirishda davom etishdi.
Bolakay qadimiy ulkan binoga olib boradigan yoʻlka chetida yonayotgan olovdan koʻz uzmay toshdek qotib turardi. Chikagoning shimoliy qismida joylashgan qasrni eslatuvchi bu uy uni asrab olgan ota-onasiga tegishli edi.
Oʻsmirning xayoli bu yerdan juda uzoqda, boshqa davr va muhitda sayr qilayotgandi. U atrofida yonayotgan sanoqsiz gulxanlarni koʻrar, oxiri yoʻq azob va ogʻriqdan ingrayotganlarning toʻxtovsiz ohlarini eshitardi.
— Demen!
Uning koʻz oldidagi manzara gʻoyib boʻldi. Demen boshini koʻtardi va ovoz kelgan tomonga qaradi. U sekin-asta uy ortiga botayotgan quyoshga qarab junjikdi. Uchinchi qavat balkonida uning amakivachchasi Mark turar va kuchining boricha qoʻlini silkitardi.
Demen Markni yoqtirardi. Koʻngilchan va saxiy Mark bundan yetti yil ilgari oilasiga kelgan oʻgay ukasini chin dildan yaxshi koʻrardi. Ular bir tugʻishgan aka-ukalardan ham koʻra qadrdon boʻlib ketgan edilar. Ikkalasi ham oʻzlari oʻqiyotgan harbiy Akademiya kiyimida yurishardi. Bolalar Shukrona kunini nishonlash uchun uyga kelishgandi. Endi esa maktabga qaytish payti keldi. Mana shu bayramdan keyin Tornlar yozgi uylarini berkitishar va qishlash uchun shaharga ketishardi. Demen unga javob tariqasida qoʻlini silkitdi, - Ketyapman,- qichqirdi u va bogʻbonga oʻgirildi: - Kelasi yozgacha, Jim. - Qariya javob oʻrniga boshini silkidi.
Demen shaxdam qadamlar bilan uyga yoʻl oldi. Mark oʻzining sevimli burgʻusida qandaydir mungli kuyni chalayotgandi.
Demen zinadan koʻtarildi.
U tez kunda oʻn uch yoshga qadam qoʻyardi.
Demenning bobosi - Rejinald Torn bu yerni 20-yillarda sotib olgandi. Chikagoning shimoliy qismidagi Michigan koʻli sohilida joylashgan bu yer katta maydonni egallagandi. Birinchi jahon urushi davrida ishlab topgan daromadining bir qismiga u hashamatli uy qurdi. Odamlar uning bu ovloq yerga uy qurishini koʻrib kulishdi. Ammo bu yerdan avtomobil yoʻli oʻtgach, hamma jim boʻldi. Endi kim pul topsa, koʻl sohilidan yer olishga harakat qilardi. Biroq bu yerga koʻchib kelganlarning hech birida unikiday hashamatli uy yoʻq edi.
Torn bu uyni oʻgʻillari uchun qurganligini tez-tez takrorlab turardi. U bolalarini juda yaxshi koʻrar, ular uchun barcha sharoitlarni yaratib bergandi. Torn yangi gimnaziya qurilishi uchun katta pul ajratdi. Maktabga Tornning nomi berildi. Jeremi va Richard bu yerda oʻqishni a’lo baholar bilan bitirishdi.
Jeremi diplomatiya bilan shugʻullandi. Richard esa oilaviy biznesga oʻzini urdi. Ikkalasidan ham Tornning koʻngli toʻq edi. Hammasi reja boʻyicha borardi. Oʻlimidan sal ilgari Rejinald Chikagoning qoq markazida muzey qurish uchun pul ajratdi. Bu muzeyda qadimiy xristianlikka oid buyumlar va san’at asarlari namoyish qilinishi kerak edi.
U muzeyning ochilishini koʻra olmadi. Xuddi «Torn Indastriz»ning gullab-yashnaganini koʻra olmagani kabi. Va baxtiga, Angliyada elchi boʻlib ishlayotgan oʻgʻli Jeremi Torn sevimli xotini oʻzini-oʻzi oʻldirganidan soʻng oʻz oʻgʻlini pichoqlashga urinayotganida otib tashlanganini ham koʻrmadi.
Bundan yetti yil ilgari otasi oʻgʻlining yuragiga pichoq sanchmoqchi boʻlgan paytda politsiyachilar tomonidan otib tashlanganidan buyon Demenning xotirasida nimalar qolganini hech kim bilmasdi.
Umuman olganda, Demen oʻsha fojiali kun haqida hech narsani eslamasdi, chamasi, uning asabi jarohatlangandi va Richard Torn yetti yil ilgari yuz bergan voqealar haqida bolaning oldida soʻz ochishni butunlay taqiqlagandi. Uning ikkinchi xotini Anna bolalar ruhshunosi boʻlib, bu fojia Demenning miyasidan chuqur joy olganiga, payti kelib u buni eslashiga ishonchi komil edi. Anna Richardga oʻz xavotirini aytdi. Lekin eri unga quloq solmadi.
Mark oʻsha fojia haqida hech narsa bilmasdi, unga Demenning ota-onasi fojiali tarzda halok boʻlishganini va ularning oʻlimini eslatish tutingan ukasi uchun juda ogʻir boʻlishini aytishgandi.
Demen hamma narsani juda yaxshi eslashiga birgina Merion Tornning imoni komil edi.
Merion xola, uni shunday chaqirishardi, Rejinald Tornning singlisi edi. U injiq va qaysar edi. Merion xolani hech kim yoqtirmasdi, chunki u doim birovlarning ishiga burnini suqardi. U erga ham tegmagan boʻlib, butun hayotini jiyanlari va ularning oilalariga bagʻishlagandi. Ammo Merion Jeremini koʻproq yaxshi koʻrardi. Uning kutilmagan va fojiali oʻlimi xolaning qalbini shunchalik larzaga soldiki, oʻshandan buyon uning Demenni koʻrgani koʻzi, otgani oʻqi yoʻq edi. Merion xola fojianing asl sababini bilmasa-da, jiyanining oʻlimiga bolaning qandaydir tarzda aloqadorligini his qilardi.
Merion xola oʻzini yoqtirmasliklarini bilardi, biroq bu uni tashvishlantirmasdi. Ilgarilari ham u boshqalarning e’tiboridan chetda edi. Uni tushlikka kamdan-kam chaqirishar, hattoki oilaviy bayramlarga ham taklif etishmasdi.
Bu safar Merion xola gʻururini yengishiga toʻgʻri keldi. U hech qanday taklifsiz Shukrona kunini nishonlash uchun Tornlarnikiga tashrif buyurdi. Zero, Merion xola ularga oʻta muhim gapni aytmoqchi edi.
Ushbu shanba oqshomida u bolalarning hamma bilan xayrlashishlarini kuzatib turardi. Haydovchi Myurrey bolalarning yuklarini mashinaga olib chiqishi uchun eshik katta ochib qoʻyilgandi. Har yili bir xil narsa takrorlanardi: ular bu yerga bir juft chamadon bilan kelishar, oltita chamadon bilan qaytishardi. Xonaga sovuq shamol urildi va yoshi oltmishlarga borib qolgan Richard Torn yelvizakdan junjikib oʻzini chetga oldi. U Annaga bolalar bilan bemalol xayrlashib olishiga imkon bergandi.
Anna eshik oldida turar va yigʻlab yubormaslik uchun lablarini tishlaganicha bolalar bilan quchoqlashib xayrlashardi. Bolalarni oʻparkan, ularga xat yozishni unutib qoʻymasliklarini va oʻzlarini yaxshi tutishlarini tayinladi. Ularni kuzatib turar ekan, Richardning koʻnglida bu ayolga nisbatan muhabbat tuygʻulari yangitdan uygʻondi.
Mark oʻgirildi va oʻzini otasining quchogʻiga otdi.
— Endi tugʻilgan kunimizda uchrashamiz-a, dada?
— Albatta! Demen! Buyoqqa kel! Quchoqlamaysanmi meni?
Demen ham Richardning oldiga keldi va uni quchoqladi, lekin Markchalik emas. Eshik oldida Myurrey paydo boʻldi va ohista yoʻtalib qoʻydi. Anna jilmaydi.
— Tushundik, - dedi u, Richard va oʻsmirlar tomon yurarkan. - Qani, yigitlar, vaqt boʻldi.
Onalari bilan yana bir marta quchoqlashishgach, bolalar uzun qora limuzinning orqa oʻrindigʻiga joylashishdi. Eshiklar yopildi, bolalar kuzatayotganlarga soʻnggi marta qarash uchun sovuq oynaga yuzlarini bosishdi va mashina joyidan siljidi.
Richard bilan Anna ostonada turishardi va mashina koʻzdan gʻoyib boʻlguniga qadar qoʻllarini silkitishdi. Ular uyga kirish uchun burilishganida, Anna bolalarning ketishini kuzatib turgan Merion xolaning uchinchi qavatda joylashgan xonasi derazasiga qaradi. Kampir shu zahoti oʻzini orqaga tashladi va shartta pardani yopdi...
Demen mashinaning orqa oʻrindigʻida yastanib oʻtirardi.
— Buni qara-ya! - dedi u va hushtak chaldi.
— Nimasini aytasan, - uning fikrini davom ettirdi Mark. - Shuyam dam olish boʻldi-yu! «Dod» deb baqirishimga sal qoldi.
— Kel, baqiramiz, - taklif qildi Demen. Ular shunchalik chinqirishdiki, Myurreyning qulogʻi batangga keldi.
— Myurrey, - dedi Demen, ular baqirib zerikishgach, - sigaretdan uzat.
Myurrey boshini sarak-sarak qildi va oynaga qaradi.
— Chekishga boʻlgan munosabatimni bilasan-ku, Demen.
Demen yelkasini qisdi.
— Soʻramaguncha bilmaysan. - Birdan u burnini jiyirdi va mazax qildi: - Merion xola! Xayr! - qichqirdi Demen. Mark burgʻusini chaldi.
— Ey, Xudo, - dedi u. - namuncha isqirt boʻlmasa bu kampir. U nega kelibdi oʻzi?
— Hammaning boshini ogʻritish va bayramni rasvo qilish uchun-da! - dedi Demen.
— Yaxshiyam bugun u bilan birga tushlik qilmadik, - Mark hayajonlanganda har bir soʻzni dona-dona qilib gapirardi. - u, yuzga, kirgandir. - davom etdi u. - Undan nimaning hidi keladi?
— Ahmoq, bu lavanda, - tushuntirdi Demen. - Barcha yoshi oʻtgan xotinlar uning suvida yuvinishadi.
— Bolalar, - ularning suhbatiga qoʻshildi Myurrey, - chunki u xonim - kampir...
— Kampir jonimizga tegdi, - uning soʻzini boʻldi Mark.
Birdan Demenning qigʻfasi oʻzgardi.
— Myurrey haq, - dedi u.
Mark ukasiga qaradi.
— Bechoraning umri oz qoldi, - davom etdi u oʻz gapiga oʻzi ham hayron boʻlarkan. - Uning ustidan kulmasak ham boʻladi.
Demen shunday qoʻrqinchli narsalarni gapirardiki, Mark ogʻzini ochganicha jim turardi. Myurrey suhbat mavzusini oʻzgartirmoqchi boʻldi.
— Vzvodning yangi komandiri bilan uchrashdinglarmi?
Ikkala oʻsmir ham inkor ma’nosida bosh chayqashdi.
— Yangisi kelmasligidan umidvor edim, - dedi Mark.
— Serjant Gudrichga nima boʻlganini aytishdimi? - qiziqdi Myurrey.
— Yoʻq, a...- gapni choʻzdi Demen Markning biqiniga turtarkan.
— Aytishlaricha, u oʻz joniga qasd qilibdi. - Myurrey oynaga nazar tashladi. Ammo uning soʻzlari hech qanday ta’sir uygʻotmadi, aftidan, sobiq komandirning oʻzini oʻzi oʻldirishi bolalarni hayajonga solmagandi.
— Vzvod serjanti, - dedi Demen. - E, ularning hammasi bir goʻr. - Va u yuzini burishtirganicha buyruq bera boshladi: - Diqqat! Koʻzingizni peshonangizga chiqaring! Qulogʻingizni dikkaytiring! Qorin oldinga! Nishonga ol!
Bolalar koʻzlaridan yosh chiqquncha kulishdi. Mark ukasiga mehr bilan tikildi.
— Sen jinni boʻlib qolibsan.
Demen bosh irgʻadi, soʻng asta shivirladi:
— Men mashq qilyapman.
Mark burnini tortdi.
— Yana bir marta salom! - qichqirdi Demen.
Oʻzining gʻalati va sevimli ukasiga doim quvonch bagʻishlashga tayyor Mark sevimli burgʻusini chaldi.
Bemalol oʻn ikki kishi joylashishi mumkin boʻlgan stol atrofida bor-yoʻgʻi toʻrt kishi oʻtirardi. Richard Torn toʻrida oʻtirar, uning chap yonidan Anna joy olgandi. Oʻng tarafida Merion xola joylashgan boʻlib, uning yonida esa oʻrta yoshlardagi bir kishi oʻtirardi. U doktor Charlz Uorren edi. Xristian dini sohasida bilimdon kishilardan boʻlgan Charlz Rejinald Torn asos solgan qadimiy topilmalar muzeyida kurator boʻlib ishlardi.
Merion xola soʻz boshladi va atrofdagilar uning soʻzlariga quloq tutdilar. Toʻgʻri, Richard begonalar oldida u bilan soʻzlashishni istamasdi.
— Men charchadim, - dedi Merion xola, ularning uchalasi ham uni tinglayotganlariga ishonch hosil qilarkan. - Maqsadga oʻtaman, men qaridim va tez orada oʻlaman. - U Annaga qaradi. - Xoʻrsiniqlaringizni keyinroqqa asrab qoʻying. - Anna e’tiroz bildirish uchun ogʻiz juftladi, ammo xola gapini davom ettirdi: - Men «Torn Indastriz»ning oʻttiz yetti foiz ulushiga egaman va oʻz ulushimni oʻzim istagandek taqsimlashga haqqim bor.
— Ha, albatta, - uning soʻzlarini ilib ketdi Richard.
— Yana shuni bilasizlarki, - davom etdi Merion, - men barcha narsamni senga qoldiraman, Richard.
Jiyan bosh silkidi.
— Xoʻsh?
— Bu yerga kelishimdan maqsad, agar sizlar mening iltimosimni bajarmas ekansizlar...
Torn qoʻlidagi salfetkani irgʻitib yubordi. U ta’magirlikni eslatadigan hech bir narsaga chidab turolmasdi.
— Merion, meni shantaj qilmang, - ogohlantirdi Richard qoni qaynayotganini his qilarkan. - Meni hech narsangiz qiziqtirmaydi...
— Seni uch million dollar pul qiziqtirmasligi mumkin emas.
Doktor Uorren oʻrnidan turdi.
— Kechirasizlar, bu yerda mening oʻtirishimga hojat yoʻq, deb oʻylayman. - U ketmoqchi boʻlgan edi, Merion uni toʻxtatdi.
— Siz, doktor Uorren, Tornlar muzeyining kuratori boʻlganingiz uchun bu yerda oʻtiribsiz! Bu mulkning ham yigirma yetti foizi menga tegishli!
Uorren joyiga oʻtirdi.
Merion xola tantana qilayotgandi. U Annaning yoqimsiz nigohini va uni qanchalik yomon koʻrishini his qildi. Ammo bu Merion xolani umuman tashvishlantirmasdi. Anna unga hech ham yoqmasdi. Bundan tashqari, u Anna Richardning hayotiga juda qulay paytda kirib kelgan deb hisoblardi. Anna unga murdani talayotgan pashshani eslatardi.
Merion xola bugun yana bir narsani aytmoqchi edi. U oldinga sal engashdi, sekin va aniq tarzda dedi:
— Men istaymanki, sizlar bolalarni harbiy Akademiyadan chiqarib, ularni boshqa-boshqa maktablarga beringlar.
Oraga chuqur sukunat choʻkdi. Nihoyat Anna butun nafratini jamlab javob qaytardi:
— Bolalarga boʻlgan munosabatingiz meni zarracha tashvishga solmaydi. Ular sizning emas, bizning bolalarimiz.
Merion xola aynan shu gapni kutib turgandi.
— Ijozatingiz bilan eslatib qoʻysam, - dedi u zaharxandalik bilan iljayarkan, - ularning hech qaysisi sizning oʻz bolangiz emas. Mark Richardning birinchi xotinidan tugʻilgan, Demen esa Jeremining oʻgʻli.
Anna gʻazabdan titrab ketdi. U bor kuchi bilan yigʻlab yubormaslikka tirisharkan, shartta oʻrnidan turdi.
— Rahmat. Katta rahmat!
Richard xotinining qoʻlidan asta ushladi va oʻtirishga undadi. Soʻng Merionga murojaat qildi:
— Xudo haqqi, sizga nima kerak?
— Demenni chetlatinglar, - dedi kampir, uning nigohi jiddiy edi. - Uning ta’siri dahshatli, nahotki buni payqamayotgan boʻlsalaring? Nima, sizlar Markdan ajralishni, uning oʻlishini istaysizlarmi?
Richard oʻrnidan sakrab turdi.
— Yetar, bas, - dedi u xolasining soʻzlarini boʻlib. - Xonangizga kuzatib qoʻyaman, Merion.
Kampir unga tik boqdi.
— Sen koʻrsan, Richard. - Merion uning qoʻllaridan tutdi. - Ukang Demenni oʻldirishga uringanini bilasan-ku.
Doktor Uorren gangib qolgandi. Anna oʻrnidan turdi va qichqirdi:
— Uni olib chiqib ket, Richard! Olib chiq!
Birdan Merion aytadiganlarini hozir aytib olmasa, keyin hech qachon ayta olmasligini tushundi. Va kampir davom etdi:
— U nima uchun Demenni oʻldirishga uringan? Qani, javob ber-chi? Rostini ayt!
Richard gʻazabini zoʻrgʻa bosib turdi.
— Jeremi kasal edi, - dedi u, - ruhiy kasal.
— Bas, yetar, - chinqirdi Anna, - u bilan gaplashma!
Doktor Uorren nima qilishni bilmasdi. U gangib qolgandi. Doktor tovush chiqarishga jur’at qilolmas, qoʻlidagi salfetkani gʻijimlab oʻtirardi.
Merion chuqur xoʻrsindi va shantajning soʻnggi chorasini qoʻlladi. Bu safar uning ovozida iltijo ohangi bor edi.
— Agar sizlar bolalarni bir-biridan ajratmasangizlar, men bor pulimni xayriya jamgʻarmalariga oʻtkazaman, xayriya...
— Istaganingizni qiling! - portladi Richard. - Pullaringizni menga desa oʻtga tashlang, faqat...
— Richard, oʻtinaman, - yolvordi unga Merion. - Quloq sol. Toʻgʻri, men qariman, lekin aqldan ozganim yoʻq. Ukang Demenni oʻldirmoqchi boʻlgandi. NIMA UChUN?
— Yoʻqoling bu yerdan! - chiyilladi Anna. U stolni aylanib oʻtdi va xuddi kampirni urmoqchidek u tomon tashlandi. Richard xotinini toʻxtatishga urindi, ammo u erining qoʻlidan yulqinib chiqdi va Merion xolaga qoʻllarini bigiz qilib oʻshqirdi:
— Qani, joʻnang!
— Shunday ham ketaman! - sovuq ohangda javob berdi kampir butun gʻururini soʻzlariga jo qilib. U doktor Uorrenga xayrlashuv ma’nosida bosh irgʻadi va xonani tark etdi. Richard uning ortidan yurdi. Ularning qadam tovushlari eshitilmay qolgach, Anna chuqur uf tortib doktorga murojaat qildi:
— Kechirasiz, Charlz. Bunday boʻlishi xayolimga ham kelmagandi...
— Hechqisi yoʻq, hechqisi yoʻq, hammasi joyida, - uni tinchlantirdi Uorren. - U oʻrnidan turdi va kichik xona tomon imladi. - Keling, suratlarni koʻramiz. - taklif qildi u. - Men siz bilan Richardga antiqa narsalarni koʻrsatmoqchi edim.
Aslida esa u bu uyni iloji boricha tezroq tark etishni istardi.
Uchinchi qavat maydonchasida Merion xola nihoyat tirsagini Richardning qoʻlidan boʻshatdi.
— Oʻzim ham yura olaman! - dedi u magʻrurlik bilan.
Ular gilam toʻshalgan uzun yoʻlakni jimgina bosib oʻtishdi va faqatgina xonasi eshigiga yetganida kampir yana jiyaniga oʻgirildi:
— Ukang Demenni oʻldirishga uringandi...
— Bu haqda gaplashmaylik, Merion xola.
— Buning qandaydir sababi boʻlishi kerak.
— Boya aytdim-ku. Bu haqda ortiq gaplasha olmayman. Ayniqsa, begonalar oldida.
— Lekin u nima uchun oʻz farzandini oʻldirmoqchi boʻlgan?
— U kasal edi, Merion xola. Ruhiy kasal.
— Demen-chi? U kasal emas deb oʻylaysanmi?
— Nima Demen? Unga hech narsa boʻlayotgani yoʻq! - Torn yana asabiylasha boshladi. U Merion shunday osonlik bilan uni shu holatga tushirayotgani uchun oʻzidan ham achchiqlana boshladi.
Balki, Richard bunchalik jahl qilmasa, u shunchalikka bormas. U oʻzini bosishga urindi. - Sizning nafratingizga asos yoʻq...
— Ehtiyot boʻl, - uning soʻzini boʻldi Merion xola.
«Nihoyat u oʻziga kelyapti», - oʻyladi Torn va kampirga dedi:
— Yotib uxlang, iltimos. Hozir oʻzingizni boshqara olmayapsiz.
Merion xola qovogʻini uydi. U qayerga zarba berishni bilardi.
— Demen mendan hech qanday meros olmaydi. Ertaga shu ish bilan shugʻullanaman, - kampir eshik tutqichiga qoʻlini uzatdi.
— Bilganingizni qiling, kompaniya aksiyalarining bir qismi sizniki! - Richard vaziyatning qanchalik murakkabligini tushunardi. Ikkala oʻgʻlining manfaatlarini ta’minlash uchun unga kampirning merosi zarur edi. - Lekin siz mening uyimda ekansiz...
— Sening mehmoningman, - yakunladi Merion. - Bilaman. Lekin bu mening xonam va bu yerdan chiqib ketishingni soʻrayman. Hozirning oʻzida.
Torn xoʻrsindi, engashdi va kampirning peshonasidan oʻpdi.
— Myurrey ertalab sizni mashinada kutadi.
Merion xola u yoʻlakda koʻzdan yoʻqolguncha kutib turdi. Soʻng tantanavor tarzda kulimsiraganicha eshikni yopdi.
Richard xonaga kirganida Anna bilan doktor Uorren proyektor va ekranni oʻrnatib boʻlishgandi. Charlz ularga Chikagodagi Qadimiy topilmalar muzeyiga qoʻyiladigan eksponatlarning suratlarini koʻrsatmoqchi edi.
Arxeologiyaga boʻlgan muhabbat Richardga otasidan oʻtgandi va u bu sohadagi har qanday yangilikni qoʻllab-quvvatlardi. Mana shunday ishlardan biri keyingi yigirma yil ichida olamshumul topilmalar aniqlangan Eykra shahri yaqinidagi qazuv ishlari edi. Bu qazuv ishlarining tashabbuskori Rejinald Torn boʻlgan boʻlsa-da, bu ishlarning samarasini koʻrish Richardga nasib etgandi.
Charlz Uorren proyektorni yoqdi va Richard chiroqni oʻchirdi.
— Bu topilmalarning aksariyati tayyor. Tez kunda bu yerga birinchi qismi yetib keladi.
Dastlabki suratlarda guldonlar va kichkina haykalchalar namoyish etilardi. Torn ularni tomosha qilarkan, Merion xolani unutgandek boʻldi. Anna eriga qarab kulimsiradi. Birdan u ekranga nazarini qaratdi va nafasi tiqilib qoldi. Suratda sanoqsiz bezaklar taqqan oʻta badbashara ayol aks etgandi. U yetti boshli Maxluqning ustida oʻtirardi. Har bir bosh uzun boʻyinga yopishgan boʻlib, peshonalardan shoxlar, ogʻizlardan esa tillar chiqib turardi. Ayolning boshi orqaga tashlangan, uzun sochlari tartibsiz tarzda yoyilgan, uning oʻzi esa qoʻlidagi oltin qadah ichidagi suyuqlikdan mastga oʻxshardi.
— Ey, Xudo, - dedi Anna.
— Ha, - dedi Charlz. - uning koʻrinishi dahshatli.
— Bobillik adashgan ayolmi? - qiziqsindi Richard.
Charlz bosh silkidi. Anna eriga savolomuz qaradi.
— Sen uni taniysanmi? - soʻradi u va ular kulib yuborishdi. Charlz qoʻliga qalam oldi va ekran oldiga keldi.
— U Rimni ifodalaydi. Maxluqning boshidagi mana bu oʻtkir shoxlar esa saltanatga ega boʻlmagan oʻn nafar shohni bildiradi. Ammo Shayton kuchga toʻlib kelgach, ularga hokimiyat berishni va’da qilgan.
— U nima uchun Maxluqni minib olgan? - soʻradi Anna.
— Bilmayman. Ammo u uzoqqa bormaydi. Zero, kitoblarda aytilishicha, shohlar «adashgan ayolni yomon koʻrishadi va uni yorib tashlashadi va uning tanasini gulxanda kuydirishadi».
— Dahshat, - dedi Anna qaltiroq bosib. - Siz bunga ishonasizmi?
— Harqalay, men Injil koʻplab ajoyib va gʻaroyib voqealardan tashkil topgan, deb hisoblayman. Biz hali ularning koʻpiga izoh topishimiz kerak.
— Masalan? - qiziqdi Anna.
Charlz duch kelgan odamni oʻz e’tiqodiga kiritishga urinadiganlardan emasdi. Ammo u javobdan qochmaslikka qaror qildi va Annaga aniq-ravshan qilib tushuntirdi.
— Masalan, qiyomat yaqinligiga koʻplab dalillar bor.
— Nima? - tushunmadi Anna. U olim hazillashyapti, deb oʻylayotgandi.
— Keyingi oʻn yil davomida yuz bergan koʻp voqealar ilgarigi kitoblarda aytilgan. Zilzilalar, suv toshqinlari, ochlik, tutunlardan qoraygan osmon, zaharlangan suvlar, oʻzgarib borayotgan iqlim.
— Bunday hodisalar hamma davrda ham yuz bergan, - e’tiroz bildirdi Anna.
— Bundan ham qiziqarli dalillar bor. Masalan, Injil barcha tillarga tarjima qilib boʻlingandan soʻng qiyomat yuz beradi, degan bashorat bor. Taxmin qilishlaricha, qiyomat Oʻrta Sharqdan boshlanadi.
— Ammo... - boshladi Anna, lekin Richard gapga aralashdi:
— Suratlarga qaysak qarshi emasmisizlar? Agar qiyomatga yaqin qolgan boʻlsa, men shuncha pulni nimaga sarflaganimni bilmoqchiman.
Ular kulishdi. Charlz masofadan boshqaruv tugmachasini bosdi. Navbatdagi suratda ham adashgan ayol ifodalangandi. Ammo uzoqroqdan suratga olingandi. Surat yonida bir ayol turardi. Uning boʻyi va rasmni solishtirib, adashgan ayolning qanday kattalikda ekanligini bilish mumkin edi.
— Bu qiz kim? - qiziqdi Richard.
— Hm, uni ham taniysan, deb oʻylovdim, - dedi Anna.
— U mening doʻstim, muxbir Joan Xart. U haqda eshitganmisiz? Xart arxeolog Bugengagenning tarjimai holini yozyapti.
Navbatdagi suratda Joan Xart yaqin masofada edi. U koʻzlaridan nur yogʻilib turgan mallasoch ayol edi.
— Nima balo, uning qarmogʻiga ilindingmi, Charlz? - gap qotdi Anna.
Charlz inkor ma’nosida bosh chayqab kulimsiradi.
— U oʻz ishini zoʻr bajaradi. Darvoqe, u Chikagoga kelmoqchi. Tez kunda bu yerda boʻladi. U sendan intervyu olmoqchi, Richard.
— Mendan? - hayron boʻldi Richard. - Qiziq, nima uchun?
— Qazuv ishlari, koʻrgazma. Umuman, shu toʻgʻrida.
— Intervyularga toqatim yoʻqligini bilasan-ku, Charlz.
— Bilaman. Lekin oʻylovdimki...
— Unga aytib qoʻy.
— Boʻpti, boʻpti, - Charlz bosh irgʻadi. Richard oilasi xotirjamligini qanchalik qadrlashini u yaxshi bilardi.
Bir ozdan soʻng ular xayrlashishdi.
— Ertaga shaharga boraman, - dedi Richard Charlzning palto kiyishiga yordamlasharkan. - Anna esa bu yerda qoladi va hamma yoqning mahkam berkitilishini nazorat qiladi.
Charlz bosh silkidi.
— Yoz juda ajoyib boʻldi, - dedi u va Annaning qoʻlini oʻpdi.
— Indinga koʻrishamiz, - dedi Anna.
Richard Charlzni mashinagacha kuzatib qoʻydi.
— Merion xola bilan... - soʻz boshladi u.
— Boʻldi, boʻldi, men hammasini unutdim, - jilmaydi Charlz.
Richard mashina eshigini yopdi va Uorrenga qoʻl silkidi. Soʻngra Torn sovuq havodan toʻyib nafas oldi va uyiga qaytdi.
Merion xola ular xayrlashishayotgan paytda aytilgan har bir soʻzni, shuningdek Richardning bugungi voqea uchun uzr soʻraganini ham eshitdi. Odatda, uxlashdan oldin kampir derazani ochib qoʻyardi.
— Noshukur soʻqir, - mingʻirladi Merion va har oqshom oʻzi varaqlaydigan Injiliga tikildi.
«Mana, - dedi Merion xola oʻziga-oʻzi, - bu axir aniq belgi emasmi!». U oʻzi hozirgina oʻqigan parchani «Torn Indastriz» kompaniyasiga yoʻydi. U kompaniya hech kim tasavvur qilolmaydigan darajada yuksak choʻqqini zabt etishini bilardi. Va kampir oʻzining hissasi Demenning qoʻliga hech qachon tushmasligi lozimligiga ham qat’iy ishonardi. U ertagayoq uyga qaytib, vasiyatnomasini oʻzgartirishga qaror qildi. Albatta, u oʻzining ulushini diniy jamiyatga oʻtkazadi. Hali bu noshukur qarindoshlariga koʻrsatib qoʻyadi! Merion qasos haqida shu darajada orzu qildiki, hatto yotoqxonasining deraza tokchasiga kelib qoʻngan ulkan qora quzgʻunni ham sezmadi. Qushning koʻzlarida sovuq nafrat oʻti chaqnardi.
Richard karavotda yotgancha oʻqir, atrofida esa bir uyum qogʻoz sochilib yotardi. U koʻpincha tunda ishlar, chunki voqealar rivojidan doimo xabardor boʻlib turishi lozim edi. Va baribir, u kompaniyasida sodir boʻlayotgan barcha narsadan voqif boʻlishga ulgurolmasdi. Doimiy ravishda oʻzgarib turadigan barcha ma’lumotlarni miyasida saqlash qiyin edi.
Bugun Richard hech diqqatini bir joyga jamlolmasdi. Miyasining qat-qatida yotgan xotiralar birdan uygʻongandi. Kim biladi, ukasi qanday mavqega erishishi mumkin edi? Ehtimol, hatto prezident ham boʻlardi. Ammo ayni kuchga toʻlgan paytda itdek otilib oʻlish...
— Richard! - Anna pardoz qilayotgan joyida toʻxtadi. U anchadan buyon Richardning e’tiborini tortishga urinayotgandi. Richard koʻzoynagini peshonasiga koʻtardi va unga tikildi. - Sen menga va’da beruvding-ku... - davom etdi xotini.
— Qanaqa va’da, quyoshim?
Anna uf tortdi. Eri uning barcha aytgan soʻzlarini eshitmaganligi aniq edi.
— Merion xola uyimiz ostonasidan hech qachon hatlab oʻtmaydi, deganding. Hech qachon.
— O, Anna...
— Va’da ber!
— Xudo haqqi, kampir axir sakson toʻrtga kirgan!
— Yoshiga tupurdim. U bu yerga kelmasligi kerak. U yovuz, undan qoʻrqish kerak...
— U qarib, miyasi aynib qolgan, Anna!
— U hatto oʻzining atrofidagi havoni ham zaharlayapti. U jonimga tegdi, bolalarni qoʻrqityapti...
— Bekor gap, bolalar unga e’tibor berishmaydi.
— Ha, albatta. Ular uning ustidan kulishadi, lekin, sezgan boʻlsang, u bilan bir xonada boʻlishdan qochishadi. Ayniqsa, Demen.
Richard koʻzoynagini oldi va karavot yonidagi stolga qoʻydi. U hozir biror satr ham oʻqiydigan ahvolda emasdi. Torn hujjatlarni taxlab, polga qoʻydi.
— Harqalay, - u keskinlikni yumshatishga urindi, - u xuddi allaqanday noib saylov oldidan soʻzga chiqqani kabi bir necha yilda bir marta gapiradi.
— Buning kulgili joyi yoʻq, - dedi Anna keskin. U soch turmaklashni tugatdi va pardoz stoli ustidagi chiroqni oʻchirdi. Keyin oʻrnidan turib, yotoqxonaga yoʻl oldi. Richard Annaning naqadar goʻzalligini va uni uchratganidan baxtigʻrligini oʻyladi. Richard Merining fojiali va gʻayritabiiy oʻlimidan soʻng hech kimni seva olmasligiga ishonardi. Va birdan, xuddi Tangri in’om qilgandek Anna paydo boʻldi. Ular Vashingtonda uchrashib qolishdi. Richard oʻshanda kompaniya ishlari boʻyicha yurgandi, Anna esa yangi hayot boshlash umidida bu shaharga kelgandi. Dastlab, Richard Merining oʻlimi haqida gapirmasdan turib, Anna u bilan shunchaki suhbatlashayotgandi. Keyin Anna keskin oʻzgardi va unga achina boshladi. Ehtimol, Richard Chikagoga qaytayotib, uning yana yonida oʻtirganini koʻrib qolmaganda, ularning bu suhbatidan hech narsa chiqmasdi. Anna buning mutlaqo tasodif ekanligini aytdi va Torn bu yolgʻonga ishondi. Ularning turmush qurishlari haqidagi xabar hammani hayron qoldirdi. Ammo Richard Annani qattiq sevib qolgan, qulogʻiga hech kimning gapi kirmasdi. Turmush qurganlariga yetti yil boʻlgan boʻlsa-da, Anna hamon Richardning aql-hushini oʻgʻirlab kelmoqda edi.
— Nimani oʻylayapsan? - Richardning xayolini boʻldi xotini.
— Sen haqingda. Bizning ilk uchrashuvimizni. Seni qanday yaxshi koʻrishimni.
Anna uning yoniga oʻtirdi.
— Unga nima deding? - Richardning qulogʻiga pichirladi u.
— Nima?
— Merion xolaga nima deding?
— Unga oʻzini yaxshi tutishi lozimligini aytdim.
— Shu xolosmi?
— Albatta, qattiqroq gapirdim...
— Balki, Merion erga tekkan boʻlganida, bunchalik rasvo kampir boʻlmasmidi, - Anna uning koʻzlariga ma’suma qiz nigohi bilan tikildi va pichirladi: - Va’da berasanmi?
Richard endi qarshilik qilolmasligini tushunib yetdi: - Va’da beraman, - dedi u chiroqni oʻchirarkan, - bundan buyon Merion xola bu yerda turmaydi.
Ayni shu paytda Merion xolaning koʻzlaridagi nur ham soʻndi.
Kampirning joni uzilgandi. Uning qoʻlidagi Injil sirgʻalib yerga tushdi.
Uning xonasida qanday voqea sodir boʻlganini derazadan uchib chiqib ketgan qora quzgʻundan boshqa hech zogʻ bilmasdi. Ulkan qora qush zulmat bagʻriga singib ketdi.

2
Ertasi kuni Devidson harbiy Akademiyasida tantanali parad boʻldi. Kursantlar maktab harbiy orkestri sadolari ostida butun liboslarini koʻz-koʻz qilib oʻtishardi.
Polkovnik Akademiyaning asosiy binosiga olib chiqadigan tosh zinada turar va yosh kursantlarning saf tizib oʻtishlarini koʻrib, faxrlanardi.
Uning yonida baland boʻyli, xushsurat yigit turardi. Yigitning muskullari harbiy kiyimi ostidan ham boʻrtib chiqqandi.
Polkovnik talabalarning Shukrona kunini oʻtkazib Akademiyaga qaytib kelishlari munosabati bilan tantanali nutq soʻzladi. Soʻng kelgusi haftalik dars jadvallari e’lon qilindi.
Safda turgan Mark Demenga shipshidi:
— Anavi boʻlsa kerak, - U polkovnikning yonida turgan qomatdor ofitserni nazarda tutayotgandi.
— Chidasa boʻladi, - javob berdi pichirlab Demen.
— Harqalay, gorilla...
Ayni shu lahzada polkovnikning buyrugʻi yangradi:
— Bredli vzvodi joyida qoladi. Qolganlar - oshxonaga. Qadam tashla!
Bolalar ofitserlarning atrofiga tizilishdi. Polkovnik yonidagi yigitga ishora qildi.
— Bu serjant Deniyel Neff. U serjant Gudrichning oʻrniga keldi.
Bu serjant Gudrich birinchi marta tilga olingan xabar boʻldi. Harbiy maktabda qanday gʻayritabiiy tuyulmasin, kursantlar bilan imkoni boricha oʻlim haqida suhbat bormas, oʻz joniga qasd qilish haqida gapirish esa umuman mumkin emasdi, zero bunday harakat erkak kishi uchun uyat hisoblanardi. Shuning uchun bechora Gudrich nomi birinchi va oxirgi marta eslatildi.
— Serjant Neff - tajribali askar, - soʻzida davom etdi polkovnik, - va sizlarning Akademiyada eng yaxshi vzvod boʻlib yetishishingizga ishonaman. - Polkovnik jilmaydi. Soʻngra Neffga oʻgirildi: - Endi, buyogʻiga oʻzingiz tanishib olasiz, serjant.
Neff qoʻlini chakkasiga tiradi, soʻng polkovnikni orqasidan kuzatib qoldi.
Vzvodning eng oxirgi safida boʻyi barcha kursantlarnikidan baland oʻsmir turardi. U gavdali va semiz boʻlib, boʻyni va mushtlari tor koʻylagining yoqa va yenglaridan besoʻnaqay tarzda chiqib turardi. Barzangining ismi Teddi edi. oʻzining yoqimsiz tashqi koʻrinishini xaspoʻshlash maqsadida, u doimo boshqa bolalarni xoʻrlab yurardi.
Shu lahzada Teddi yangi serjantda taassurot qoldirishga ahd qildi.
— Janob serjant, - iljaydi u Neffning koʻksidagi koʻzni olgudek darajada yarqirayotgan medallarga qararkan. - Bu mukofotlarni qaysi ishingiz uchun olgansiz?
— Sizga murojaat qilganimdagina ogʻzingizni ochasiz, - oʻshqirdi Neff. - Har bir soʻzimni yaxshilab eshitib oling! Sizlarning tayyorgarligingizni zoʻr holatga olib chiqmoqchiman. Shuning uchun muvaffaqiyatingiz nuri butun Akademiyani koʻr qilmaguncha burningizni yerga ishqayveraman.
Neff jim boʻldi va barcha kursantlarga koʻz yugurtirib chiqdi.
— Tushunarlimi?
Rangi oqarib ketgan bolalar bosh silkitishdi. Teddi boshini yerga egdi va tomogʻiga tiqilib qolgan tupugini yutdi. U birovlarning oldida yerga urishganini koʻtarolmasdi.
— Hali har biringiz bilan alohida-alohida gaplashaman. Tushlikdan soʻng mening xonamda. - davom etdi Neff. - Hozir esa ismlaringizni aytib chiqinglar.
U yoqdan bu yoqqa qadam tashlarkan, u Markning roʻparasida toʻxtadi.
— Mark Torn, - dedi oʻsmir ofitserning oʻtkir nigohiga dosh berolmay turarkan.
— Torn, mening harbiy unvonim bor va bu unvon hozircha meni qanoatlantiradi.
— Mark Torn, janob serjant.
— Torn, a? - iljaydi Neff. - Akademiya bilan sizning oilangizni koʻp narsa bogʻlab turadi, shundaymi?
Boylik va dabdaba ichida oʻsgan Mark juda yaxshi tarbiya topgan va mashhur ajdodlarining eslatilishi boshqa bolalarning kamsitilishiga olib kelishi mumkinligini his qilardi. Shuning uchun u uyatdan qizargancha, nima deb javob berishni bilmay jim turardi.
— Nima unaqamasmi? - qattiqroq soʻradi Neff. Mark muloyimlik bilan javob berdi:
— Otam va bobom shu yerda kursant boʻlishgan.
— Yaxshi, - dedi Neff bolaning tarbiyasidan hayratlanib. - Lekin bilib qoʻy. Bu senga hech qanday imtigʻz bermaydi, bu yerda hamma teng.
— Ha, janob serjant, - javob berdi Mark ofitserning tezroq uning yonidan ketishini istarkan.
Teddi oʻzining kamsitilgani uchun javob qaytarmoqchi boʻldi.
— Bu gaplarni ilgari ham eshitganmiz, - soʻz tashladi u. Kursantlar turgan joylarida qotib qolishdi. Neff Teddiga oʻgirildi va gap qotdi:
— Lekin mendan eshitmagansan, tushundingmi?
Ha, bu «yangi» boshliqni yengish oson emas ekan. Teddi Neffning oʻtkir nigohiga bardosh berolmadi va yerga qaradi.
Neff oldinga yurdi.
— Isming?
— Demen Torn, janob serjant.
Neff Mark tomonga nazar tashladi, soʻng yana Demenga tikildi.
— Sizlar bir-birlaringizga oʻxshamaysizlar.
— Biz amakivachchamiz, janob serjant, - aniqlik kiritdi oʻsmir va tavakkal qilib jilmaydi. Neffning koʻzlarida nimadir «yarq» etdi, lekin shu zahoti soʻndi.
— Yaxshi, lekin yuqoridagi gaplar senga ham taalluqli. Hech qanday imtigʻz yoʻq.
Demen bosh silkidi va komandirini nigohi bilan kuzatib qoldi. Neffning nimasidir Demenni hayajonlantirib yubordi, u boshidan oyogʻigacha qandaydir hisni tuydi. Lekin buning nima ekanligini tushunmadi. Hozircha.
Akademiyadan oltmish mil narida, Chikagoning qoq markazida Richard Torn baland imorat - «Torn Indastriz»ning bosh idorasi ayvonida qadam tashlardi. Uning yonida kompaniya prezidenti Bill Axerton ham bor edi. Zalda yana bir necha kishi bor edi: ishga juda erta kelganlar hamda tungi navbatchilikni topshirganlar.
Oqkoʻngil va unchalik koʻzga tashlanmaydigan Axertondan shubhasiz, juda zoʻr josus chiqishi mumkin edi. U oltmish toʻrtga kirayotgandi va hayotda asta-sekinlik bilan, lekin ortiqcha zoʻriqishlarsiz, ishonch bilan koʻzlagan maqsadi sari siljib borardi.
Kollejni bitirgach, Axerton «Torn Indastriz» kompaniyasining rivojlanish va rejalashtirish boʻlimiga ishga kelgandi. U ishda oʻzini koʻrsatgan va direktorlar kengashi raisi boʻlgan Richard Torndan keyin ikkinchi shaxs hisoblanardi.
Axerton hali ham toʻyidan keyin sotib olgan uyida yashardi. U xotinini qattiq sevar, u uning ilk va yagona ayoli edi. Hayot Bill Axerton uchun kutilmagan sovgʻalar in’om etmagandi va u doʻstlari taqdiridagi parvozu inqirozlarni hayrat bilan kuzatardi.
Ehtimol, Axerton oʻta muloyimdir, lekin ahmoq emasdi. Ha, aqlsiz boʻlganida «Torn Indastriz»ning prezidenti boʻla olarmidi? Prezidentga ancha vaqtdan buyon bir fikr tinchlik bermasdi. Bu Axertonga bevosita boʻysunuvchi shaxs - maxsus loyihalash boʻlimi direktori Pol Buxer bilan bogʻliq edi.
Axertondan deyarli oʻttiz yashar kichik boʻlgan Buxer kompaniya prezidentligiga koʻz tikayotganligini yashirmasdi. Lekin Axertonni tashvishga solayotgan kuch bu emasdi. Prezident oʻz oʻrnini mustahkam egallagan, oʻz vazifasini juda yaxshi ado etar va doʻsti Richard Torn hech qanday fitnalarga uchmasligini tushunardi. Axerton Buxerni qanchalik yaqinroqdan oʻrgangani sari undagi qahri qattiqlik va qat’iyatsizlik tashvishga solardi. Oʻrinbosari tomonidan oʻtkazilayotgan choralar ertami-kechmi kompaniyaning mavqeiga putur yetkazishi mumkin edi. Va kelajakda vakolatlari yanada kengayishi mumkinligi hisobga olinsa, «Torn Indastriz»ga hozirgidan ham koʻra jiddiy xavf tugʻilishi mumkin edi.
Bularning hammasi Richard bilan zalni kesib oʻtayotgan Axertonning xayolidan oʻtdi. Ular «Torn Indastriz» kompaniyasiga qishloq xoʻjalik zavodini sotib olish taklifi bilan chiqqan Buxer bilan uchrashishlari va korxonani koʻzdan kechirishlari lozim edi.
Ular zavodga borishlaridan ilgariroq Tornni oʻz xavotiridan ogoh qilish uchun Axerton bugun ishga erta kelgandi. U keyin bemalol gaplashish imkoniyati boʻlmasligini tushunardi.
Torn har doimgidek betarafligicha qoldi.
— Pol bilan ishlash qiyinligini tan olaman, - dedi u fikrini bayon etib, - ammo uningdek malakali odamni topish uchun uch yil vaqtimiz ketdi.
— Men uning malakasini muhokama qilmoqchi emasman, - e’tiroz bildirdi Axerton, - men...
— Uning uslubini aytmoqchisan, - uning soʻzini yakunladi Torn oʻzlarini kutayotgan avtomobil yoniga yetib kelishganida.
Axerton inkor ma’nosida bosh chayqadi:
— Uning uslubi bilan kelisha olaman. Har kuni har xil odamlar bilan uchrashaman. Gap bunda emas. Menga u taklif qilayotgan narsa yoqmayapti. Uning takliflaridan toʻydim.
Myurrey limuzin eshigini ochdi.
— Kel, uning oʻzidan eshitib koʻramiz, - taklif qildi Torn, ular avtomobilning orqa oʻrindigʻiga qulay joylashib olishgach. - oʻz fikrlaringni odatdagidan sal boshqacha... yumshoqroq tarzda ifodalasang yaxshi boʻlardi.
Axertonning tomoq qirishidan soʻng Myurrey eshikni yopdi.
Bredli vzvodining kursantlari navbat bilan yangi komandirning xonasiga kirib-chiqishardi. Ular yoʻlakda sabrsizlik bilan navbat kutishardi. Teddi zerikib ketib devorga suyandi. U oʻz qigʻfasiga shunday tus bergandiki, kursantlar oldida ikki marta yerga urgan Neffdan Teddining qoʻrqayotganligi hech kimning xayoliga kelmasdi.
Aslida Teddi qoʻrqayotgandi. Va endi yangi serjantga qanday muomala qilish kerakligini oʻylayotgandi.
Odatdagidek Teddining atrofiga ikki-uchta laganbardor toʻplangan, ular ham ma’nisiz qigʻfada turishardi. Zerikishni yoʻqotish maqsadida Teddi kichkinagina tomosha koʻrsatmoqchi boʻldi. U qirqqa yaqin fotosurat osilgan devor yoniga keldi. Bu suratlarda Akademiyaning barcha futbol jamoalari davriy ravishda aks etgandi. Suratlardan bu yerda turli davrlarda kimlar oʻqiganligini bilib olish mumkin edi.
Teddi nihoyat izlagan narsasini topdi:
— Bobom mana bu jamoada oʻynagan. Mana u, - dedi semiz barmogʻi bilan suratlardan biriga ishora qilib. Bir necha oʻsmir suratni koʻrish uchun barzangining yoniga kelishdi. - U oldingi safda oʻynagan, - davom etdi Teddi, soʻng Demenga yuzlandi.
— Jeremi Torn oʻng qanot himoyachisi boʻlgan ekan, - Teddining ovozida ochiq nafrat sezildi. - Menimcha, sen ham istagan narsangni sotib oladigan holatda boʻlsang kerak?
Demen suyanib turgan devordan oʻzini oldi:
— Teddi, - doʻq urdi u.
Barzangi voqeaning rivojini sabrsizlik bilan kutayotgan kursantlarga qaradi va ochiqchasiga masxaralashga oʻtdi.
— Sen oʻng qanot himoyachisi oʻrnini hali sotib olganing yoʻqmi?
Atrofda kulgi ovozlari eshitildi. Demen Teddi tomon qadam tashladi, ammo shu lahzada Neffning xonasi eshigi ochildi va Mark chiqib keldi. U jiyani va Teddi orasidagi ixtilofni shu zahoti sezdi. Mark yoʻtalib qoʻydi va xotirjamlik bilan dedi:
— Demen, sening navbating.
Demen akasiga qaradi, soʻng Teddiga oʻqraydi.
— Otamning ismini hech qachon tilingga olma. Hech qachon, - dedi u ovozidagi tahdidga oʻzi ham hayron boʻlarkan. Demen keskin oʻgirildi va eshikni yopib gʻoyib boʻldi. Teddi Markka qaradi va burnini tortib qoʻydi.
— Ukang oʻzini juda katta tutyaptimi? - Barzangi atrofdagilarga murojaat qildi. - Bir paytlar bobom Tornlar shlyapalarini oʻzlari tikishlarini aytgandi, chunki ularning aqlli va katta boshlariga mos keladigan bosh kiyim hech qayerda yoʻq ekan! - Teddi hiringladi va barzangidan qoʻrqqan koʻpchilik kursantlar unga qoʻshilishdi.
Mark Teddining oldiga keldi va sovuq xotirjamlik bilan soʻradi:
— Sen filatelistmisan?
Teddi uning maqsadiga tushunmadi. Lekin bunda qandaydir quvlik yashiringanini juda yaxshi bilardi. Markdan hech qanday qarshilik kutmasdi ham. Demen - albatta, chaqilmas yongʻoq. Mark esa...
— Nima, nima? - dedi Teddi Markka yaqinlashib boʻynini choʻzarkan.
— Hozir tushuntiraman, - zaharxandalik bilan davom etdi Mark. - Sen marka yigʻasanmi?
— Yoʻq, - javob berdi barzangi Tornning nimaga shama qilayotganini tushunmay.
— Unda, - dedi Mark, - yaqinda boshlaysan. Hozirning oʻzida!
Va u shu soʻzlarni aytarkan, bor kuchi bilan Teddining oyogʻiga tepdi. Barzangi bir zumga oʻzini yoʻqotdi. U bu goʻdakning oyogʻiga tepganligidan ajablanmagandi, uni Markning qanday qilib bunga jur’at etganligi hayron qoldirgandi. Maktabda hech kim unga bunday munosabatda boʻlolmasdi va Teddi gangib qolgandi.
Barzangi endi nima qilish kerakligini oʻylardi. Mark esa gʻamgin bosh chayqagancha uning ikkinchi oyogʻiga ham tepdi. Teddi butunlay oʻzini yoʻqotdi.
Kursantlar kulgidan oʻzlarini zoʻrgʻa tiyib turishardi. Ammo ular asosiy jang hali oldinda ekanligini yaxshi tushunishar va unda kim yutib chiqishini bilishardi. Ular Markni Teddi bilan yuzma-yuz qoldirishib ortga tisarilishdi...
Demen hujjat varaqlab oʻtirgan Neffning oldidagi katta yozuv stoli yonida turardi. Neff nimanidir izlardi. Nihoyat u izlagan narsasini topdi. Uning barmogʻi bolaning baholar roʻyxati ustida yurardi.
— Matematika, - boshladi u, - «yaxshi». Mantiq... «juda yaxshi». harbiy tarix... tuzuk. - Uning qoshlari chimirildi. - Buni yaxshi oʻrganish kerak.
— Ha, janob serjant. - Demen komandirni deyarli eshitmasdi. U ogʻirligini u oyogʻidan bu oyogʻiga solgancha, Neffning ortidagi oynaga tikilar, eng kichik yoshdagilar vzvodining dam olishga ketayotganini kuzatardi.
— Jismoniy tayyorgarlik, - davom etdi Neff, - «a’lo». - U hujjatni qoʻydi va barmoqlarini chalishtirib, oldinga egildi.
— Eshitishimcha, sen yaxshi futbolchi ekansan, - Torn titrab ketdi. U yaxshi oʻynashini bilardi. Lekin bu haqda gapirishni yoqtirmasdi.
— Oʻz yutuqlaringdan faxrlan! - baqirdi Neff va Demen shu zahoti qaddini gʻoz tutdi. - Faxrlanishga arziydigan narsadan faxrlanish kerak! - Neff stolga musht urdi.
— Ha, janob serjant.
— Men bugungi oʻyinda qatnashaman, - Neff stul suyanchigʻiga oʻzini tashladi. Demen bosh silkidi. Unda qandaydir hayajon yana uygʻonayotgandi. Neff bolaga gʻalati tarzda ta’sir oʻtkazayotgandi.
Oraga jimlik choʻkdi. Serjant fikrini bir joyga jamlayotgandek edi. Nihoyat u koʻzlarini qisdi va soʻz boshladi:
— Men bu yerga seni oʻqitish uchun kelganman. Faqat bugina emas. Men seni... himoya qilishim ham kerak, - Neff har bir soʻzni tanlab-tanlab aytardi. - Agar biror muammoga duch kelsang - mening oldimga kel. Qoʻrqma...
«Qoʻrqma?» - Demenning miyasiga urildi. U diqqat bilan quloq sola boshladi.
— Kechasimi-kunduzimi, qanday maslahat kerak boʻlsa... mening oldimga kel, - Neff koʻzlarini ochdi. - Tushundingmi?
Demen hech nimani tushunmadi, lekin tasdiq ma’nosida bosh silkidi.
— Ha, janob serjant.
— Tez orada sen bilan yaqinroqdan tanishamiz, - davom etdi Neff. Keyin hujjatlarga tikildi va satrlardan biriga barmogʻini niqtadi.- Sen yetim ekansan.
Bola yana boshini silkidi.
Neff dalda berish maqsadida jilmaydi.
— Men ham, - dedi u. - Koʻryapsanmi, oramizda qandaydir umumiylik bor.
Demen serjantga hayronlik bilan tikildi. U butunlay gangib qolgan va nima boʻlayotganini tushunmasdi. Birdan Neffning yuzidagi tabassum yoʻqoldi, u oʻrnidan turdi va derazaga tikildi. Uning ovozi yana quruq, hissiz ohangga qaytdi. U roʻmolchasi bilan peshonasini artdi va dedi:
— Foster kirsin.
Demen ovoz chiqarmasdan xonani tark etdi.
Eshik yopilganini eshitgan Neff boshini quyi soldi va chuqur uf tortdi. Murakkab ishning bir qismi amalga oshirilgandi.
Demen yoʻlakka Teddi Markka oʻxshatib zarba bergan paytda chiqdi. Mark gʻujanak boʻlib yotar va yuzini kaftlari bilan toʻsib olgandi. Demen bir lahza ham oʻylab oʻtirmay qichqirdi:
— Teddi!
Uning ovozi juda gʻalati chiqdi. Bu ovoz bu yerdagilar eshitib oʻrganishgan ilgarigi bolaning ovoziga umuman oʻxshamasdi. Unda odamni dahshatga soluvchi kuch boʻlib, bu qichqiriqqa boʻysunmaslikning iloji yoʻq edi.
Barzangi oʻgirildi. Uning lablarida tantanavor tabassum bor edi, ammo Demenning sovuq va oʻtkir nigohini koʻrib, uning tabassumi barham topdi.
Kursantlar turgan joylarida qotib qolishgandi.
Birdan qandaydir gʻalati, xuddi ikkita metall lappak bir-biriga urilayotgandek tovush eshitildi. Teddi bu tovush qayoqdan kelayotganini bilish uchun atrofga alangladi. Ammo, chamasi, bu tovushni barzangidan boshqa hech kim eshitmayotgandi. Bolalar Teddiga hayron boʻlib qarab turishardi. Tovush tobora qattiqroq eshitila boshladi, nihoyat bu tovush barzangining boshi tepasidagi ulkan, kuchli qanotlarning tovushi ekanligi ma’lum boʻldi. Barzangi turgan joyida aylandi va faryod urdi:
— Bas qil!
U oʻziga hujum qilayotgan qandaydir koʻrinmas narsani tutib olish uchun qoʻllarini silkitardi. Yigʻilganlar ogʻizlarini ochgancha qotib qolishgandi. Demen xuddi hushini yoʻqotgandek turardi. Mark yotgan joyidan sakrab turdi va Teddiga tikildi.
Kutilmaganda barzangini qandaydir kuchli havo oqimi yerdan uzib oldi, yuqoriga va yanada yuqoriga koʻtardi, soʻng zarb bilan devorga urdi!
Shu lahzada xona eshigi ochildi va ostonada Neff koʻrindi. Komandirning paydo boʻlishi Demenni hushiga keltirdi, u boshini silkitdi va koʻzini pirpiratdi. Teddi devor tagida gʻujanak boʻlib yotardi. Tovush tingandi. Kursantlar haykaldek qotib turishardi.
— Bu yerda nima qilib yotibsan? - soʻradi Neff Teddidan.
Teddining gapirishga holi yoʻq edi. U oʻrnidan turishga urinardi.
— Seni kim urdi? - soʻradi serjant.
Teddi nihoyat oʻrnidan turdi.
— Hech kim, janob.
— O, key, -dedi Neff. - Foster, xonaga kiring.
Serjant xonasiga yoʻl oldi. Foster ismli kursant uning ortidan kirib ketdi.
Oʻrtada chidab boʻlmas jimjitlik paydo boʻlgandi. Demen yigʻilganlarni surib oʻtib, tashqariga intildi. Mark uning ortidan yugurdi. Yarim yoʻlda Mark ukasining qoʻlidan tutdi.
— Uni nima qilding? - hayajon bilan soʻradi u.
— Bilmadim, - dedi Demen nima boʻlganini tushunmay. Balki, u ham otasi singari aqldan ozayotgandir?
— Meni orkestrga taklif etishdi, - dedi Mark.
Demen suhbat mavzusi oʻzgarganiga chin dildan xursand boʻlib jilmaydi.
— Zoʻr, - Demen bir onda yana ilgarigi quvnoq bolaga aylandi. U Markning biqiniga turtdi. - Maydonchaga ketdik, hozir seni boplayman.
Ular shoʻx-shodon kulgancha chopib ketishdi. Xuddi boshqa barcha oddiy bolalar kabi.
Tornlar qishga tayyorlanishayotgandi. Xizmatkorlar oppoq choyshablarning changini qoqishar va mebellarning ustiga yopishardi, uy xuddi muzeyga oʻxshab qolgandi.
Anna oshxonadan chiqdi va keng marmar zinadan ikkinchi qavatga koʻtarildi. Har yili amalga oshiriladigan bu tayyorgarlik uni charchatgandi, u hamma ishni tezroq tugatishni istardi.
Yotoqxona yonidan oʻtayotib, u xonalardan kirlarni yigʻayotgan xizmatchilarni koʻrdi va qizlardan biriga dedi:
— Merion xonim uyqudan turdimi, Jenni?
Xizmatchi inkor ma’nosida bosh chayqadi:
— Nazarimda, u uxlayotganga oʻxshadi, Torn xonim. Men eshikni taqillatdim, lekin u javob bermadi.
— Rahmat, - dedi Anna va Merion xolaning yotoqxonasi tomon shoshildi. Anna eshikni qattiq taqillatdi.
Hech qanday javob boʻlmadi.
U qulogʻini eshikka tutdi, lekin hech nimani eshitmadi.
— Merion xola, samolyotdan kech qolmoqchimisiz?
Yotoqxonadan yana hech qanday ovoz eshitilmadi.
Anna eshikni ochdi va yotoqxonaga kirdi. Joy boʻsh edi. Anna yuvinish xonasi tomon qadam bosdi va Merion xolani koʻrdi. Kampir karavot yonida yotardi.
Merion jonsiz edi. Eski Injil uning choʻzilgan qoʻli yonida yotardi.
Anna qichqirib yubormaslik uchun ogʻzini kafti bilan toʻsdi va bu dahshatli haqiqatdan qutulish uchun koʻzlarini yumdi. Kechqurungi janjal ham, unga taqalgan ayblar ham Annaga bema’nilik va shafqatsizlikdek tuyuldi.
Anna koʻzlarini ochdi, uning nigohi katta qilib ochilgan derazaga tushdi. Tong shamoli oʻngib ketgan pardalarni silkitardi.
Chikagoning janubidagi hududlar Kanzasdagi kabi tekisliklardan iborat edi. Bu yerda asosan qishloq xoʻjalik korxonalari joylashgandi. Buxerga yoqqan yangi zavod aynan mana shu yerda edi. Zavodning oynavand devorlari xuddi cheksizlikka singib ketgandek edi.
«Torn Indastriz» kompaniyasining pastlayotgan vertolyoti va ularni kutib turgan elektrokar ham kelajakdan kelganga oʻxshardi. Elektrokar radiotizim va televizor bilan jihozlangan, superavtomobildan farqi yoʻq edi.
Elektrokarni Tornlar kompaniyasining qishloq xoʻjalik tadqiqotlari boʻlimi boshligʻi Devid Pasarian minib olgandi. U Buxerning odami edi.
Pasarian pastak boʻyli hindu edi. Bolalik chogʻlaridayoq u ochlik nima ekanligini sinab koʻrgan va undan boshqa odam qishloq xoʻjaligi bilan shugʻullanishga noloyiq edi. Pasarianning boʻlimi yer sharining Uchinchi dunyo deb ataladigan narigi tarafini oziq-ovqat bilan ta’minlashning bor imkoniyatlarini izlash bilan shugʻullanardi. Dunyo yagona, boʻlinmas, deb oʻylardi u, yoki hammaning qorni toʻq boʻladi yo hamma och boʻladi.
Pasarian bolalari xuddi yovvoyi itlardek tashlangan Bangladesh koʻchalarini esladi. Ochlikdan qorni shishib ketgan, oriq bu bolalar bir burda non uchun bir-birlarini oʻldirishga tayyor edilar. Pol Buxerning bu mamlakatlarga boʻlgan munosabati qanday boʻlsa, «Uchinchi dunyo» atamasidagi ayirmachilik Pasarianning shunchalik jahlini chiqarardi.
Buxer bolalarga ham, Uchinchi dunyoga ham tupurardi. Uning koʻzlari daromadlarning foizlari yoki yalangʻoch va sovuq raqamlardan boshqa narsani koʻrmasdi. Pasarian rahbarining sovuq rejalaridan nafratlanardi, lekin asosiy maqsad ochlarni boqish, degan fikr bilan oʻzini tinchlantirardi.
Hindu Buxerning Tornni kutib olish haqidagi buyrugʻiga boʻysungandi. Aks holda Pasarian bu yerda, har xil uskunalar bilan jihozlangan aravada oʻtirmagan boʻlardi.
Vertolyot yerga qoʻndi. Kelganlar salomlashib, elektrokarga oʻtirishdi va dalaga joʻnashdi. Pasarian mashinani boshqarar, Torn uning yonida oʻtirar, orqada yana ikki kishi bor edi. Buxer Axertonning butun xavotirini tasdiqlab, oʻz fikrini bayon etishni boshladi.
— Bu yerda Bill adashyapti, - dedi Buxer engashgancha, Tornning qulogʻiga qichqirib. - Hisobotimda men «Torn Indastriz» uchun ayni paytda energetika sohasi eng manfaatli ekanligini ta’kidlaganman. Men faqat masalan, mana bu zavodda nimalar amalga oshirilayotganini inkor etayotganimizni isbotlamoqchiman. Axir bizning kelajakda oladigan daromadimiz, - Buxer oʻpkasini toʻldirib nafas oldi, - bizning kelajagimiz faqat bitta narsaga bogʻliq: ocharchilikka!
Buni eshitgan Axerton burnini jiyirdi.
— Pol, - dedi u boshini sarak-sarak qilarkan. - Axir bu shafqatsizlik va...
— Haqiqat! - yakunladi Buxer. - Yoʻq, bu shafqatsizlik emas. Bu haqiqat.
Axerton oldinga, Tornga engashdi va soʻz boshladi:
1980 yilga kelib neft oʻrta Sharq mamlakatlariga yiliga yigirma milliard dollarga tushadi. Biz millat va butun dunyo oldida energiya uchun javobgarlikni boʻynimizga olganmiz, shunday ekan, kelinglar, vaqtimiz va pulimizni uning rivojlanishi uchun sarflaylik. Quyosh, yadro va gravitatsion energiya yoʻnalishida boshlagan dasturlarimiz nima boʻldi? Nima, bu sohadagi barcha yutuqlarimizni axlatga uloqtiramizmi? Nima, bularning bari bekordan bekorga qilindimi, shuncha vaqt bekorga sarflandimi?
— Darvoqe, vaqt haqida, Bill, - gapga aralashdi Buxer soatiga qarab qoʻyarkan. - Hozir sen energetika sohasidagi olamshumul yutuqlarimiz haqida gapirgan vaqt ichida sakkiz kishi ochlikdan vafot etdi. Umuman, har olti-sakkiz soniyada dunyoning u yoki bu burchagida bir kishining joni uziladi. Ochlikdan. Bir daqiqada yetti kishi. Bir soatda - toʻrt yuz yigirmata. Hammasi boʻlib - bir kunda oʻn mingta.
Axerton gʻazabini yashira olmadi.
— Nimaga shama qilyapsan, Pol?
— Hamma narsaga, Bill, - joʻshib, sabrsizlik bilan dedi Buxer, - agar birorta ham foydalanuvchi tirik qolmaydigan boʻlsa, energetikaning yangi manbalarini yaratishdan ma’no yoʻq.
Torn bahsga aralashish vaqti kelganligini tushundi.
— Pol, taxmining sal xiraroq emasmi? - ikkilandi u.
— Qoʻrqinchli kun yaqinlashyapti, Richard, - ishonch bilan dedi Buxer. - Sen oʻylaganingdan koʻra tezroq.
— Xoʻsh, keyin-chi? - soʻradi Torn.
Buxer yengil xoʻrsindi.
— Men esa sen gaplarimni eshitmaysan ham, deb oʻylovdim.
Axerton ojiz qolib oʻrindiqqa suyandi va xoʻmrayganicha qoʻllarini chalishtirdi. Pasarian kulib qoʻydi. Buxer tomonidan biror muammoni yechish uchun tanlangan har qanday uslub har doim oʻz tasdigʻini topardi.
Elektrokar issiqxonaga yaqinlasharkan, bahslashayotganlarning hech biri ularga bor kuchi bilan qoʻlini silkitayotgan xizmatchini koʻrmadi. U Richard Tornni chaqirayotgandi. Gap shundaki, bir necha daqiqa ilgari telefon qoʻngʻirogʻi boʻlgandi. Richard Tornni oʻta zarur va shoshilinch ish bilan chaqirishgandi.
Issiqxonada toʻrttala erkak yam-yashil oʻsimliklar ummoni oʻrtasidagi uzun yoʻlakdan yurib borishardi. Ular atrofdagi manzaradan zavqlangancha jim ketishardi. Aql bovar qilmas darajadagi katta sabzavotlar yonidagi kichkina qutilarda mitti oʻsimliklar oʻsardi. Buxer koʻz qiri bilan hatto Axerton ham hayratda qolganligini koʻrdi. Nihoyat ular allaqanday texnikalar koʻrgazmasi qoʻyilgan binoga kirishdi. Devorlarga xarita va koʻrsatkichlar ilib tashlangandi.
— Mana bunda, - Buxer qandaydir tarhni koʻrsatdi, - zamonaviy fermerni koʻrib turibsizlar. Mana, u markaziy minoradagi nazorat boʻlmasida oʻtiribdi. Kompyuter monitori unga dalalarning holati haqidagi ma’lumotni koʻrsatadi. Masofadan turib boshqariladigan kichkina havo uskunasi yerga ultratovush toʻlqinlarini yuborib, fermerning oʻrniga yer chopadi. Turli avtomatlar tayyor qishloq xoʻjalik mahsulotlarini yigʻadi, saralaydi va qutilarga joylaydi. Bularning barchasi kompyuterda boshqariladigan mexanika yordamida amalga oshiriladi.
Nihoyat Axerton tilga kirdi.
— Bularning barchasidan, aytaylik, och qolgan xitoylik qanday manfaat koʻradi?
— Ularni mana shu boqadi, - qichqirdi Buxer. - Xitoyliklar bir kunda bir pigʻla guruch yeyish bilan qanoatlanishlaridan faxrlanishadi, lekin buning nimasidan faxrlanish kerak? Va biz ularni boqishimiz lozim! - Shu lahzada Buxer otini qamchiladi. - Bunga erishish uchun guruchning tez oʻsadigan yangi navlarini yaratish, sun’iy goʻsht ishlab chiqarish yoʻllarini topish kerak. Va biz - «Torn Indastriz» buning boshida turishimiz kerak. Biz shunday oʻgʻitlar ishlab chiqaramizki, ular oʻsimliklarni xuddi xamirturushdek tez oʻstiradi, shunday mashinalar yaratamizki, unumsiz yerlar va zaharlangan dengizlar gullagan bogʻlarga aylanadi.
— Bu xomxayollar olamida siz qanday oʻrin egallaysiz?- kinoya qildi Axerton. - Podsho boʻlasizmi?
Buxer bundan zigʻircha ham xafa boʻlmadi. U yashil ummonga bir qarab oldi va dedi:
— Bilasizlarmi, bir paytlar Meksikaning baland togʻlarida bir ibtidoiy qabila boʻlgan ekan. Ular juda serhosil yerda yashasalar-da, undan foydalanishni bilishmas ekan. Oʻsha atrofga Amerikaning qurilish kompaniyasi kelib yoʻl quribdi. Ishlarini tugatib, kompaniya bu qabilaga traktor sovgʻa qilibdi. Qabiladagilarga uni qanday boshqarish kerakligini yaxshilab tushuntirishibdi. Xoʻsh, ular yer haydashni oʻrganib olishgach, traktorni nima qilishibdi?
— Uni yeyishibdi, - dedi Pasarian ertalabdan buyon birinchi marta gapga aralashib. Buxer hinduning soʻzlaridagi kinoyani payqadimi - yoʻqmi, tushunarsiz edi, lekin u bu fikrni rad etdi.
— Ular traktorni ibodatxona mehrobiga qoʻyishibdi va unga sigʻinishibdi. Butun qabila tiz choʻkib uni Xudodek koʻribdi.
Birdan Axertonning butun a’zoyi badani muzlab ketdi.
Shu payt oq xalatli texnik ularning oldiga yugurib keldi.
— Kechirasiz, janob Torn, - dedi u, - sizni telefonda soʻrashyapti. Shoshilinch.
Richard uzr soʻrab, telefonda gaplashgani ketdi. Qaynoq bahs davom etardi.
— Neft mamlakatlari hech ikkilanmasdan boʻgʻzimizga pichoq qadashyapti, shunday emasmi? - dedi Buxer. - Nimaga ovqat masalasida biz boshqacha yoʻl tutishimiz kerak?
— Biz barcha ochlarni yollanma fermerlarga aylantirmoqchi ekanmiz, - gʻazabini zoʻrgʻa bosib gapirdi Axerton, - nega biratoʻla qulga aylantirib qoʻya qolmaymiz?
— Qul emas, iste’molchi, - Axertonning gapini toʻgʻriladi Buxer, - gap shundaki, biz ularning qornini toʻydiramiz!
— Men Polning fikriga qoʻshilaman, - dedi Pasarian. - Menimcha, bu yoʻnalishni rivojlantirish kerak.
Ular Richardni koʻrishdi. Uning rangi oqarib ketgandi.
— Kechqurun Merion olamdan oʻtibdi, - dedi u. - Yurak yetishmovchiligi.
Axerton qotib qoldi.
— E, Xudo, Richard. Chuqur ta’ziya bildiraman.
Torn parishon holda bosh irgʻadi: uning xayoli koʻmish marosimida edi.
— Sizlarni tark etishimga toʻgʻri keladi, - u Axertonga murojaat qildi. - Meni vertolyotgacha kuzatib qoʻy.
— Boʻpti, - dedi u.
— Pol, - dedi Torn, - iltimos, direktorlar kengashiga qoʻngʻiroq qil. Zavod boshqaruvchisi maqomi boʻyicha barcha xorijiy vakillarga telegramma joʻnat.
— Boʻpti, boʻpti, - dedi Buxer.
— Yigʻilish oʻn kundan keyin. Dafn marosimi esa uch kundan soʻng oʻtkaziladi. Kardiologiya jamgʻarmasiga badal ham toʻlash kerak. Bank va Uoll-strit bilan oʻzim shugʻullanaman. - Richard hamma bilan xayrlashdi va Axerton hamrohligida tashqariga yoʻl oldi.
Buxer uning yengidan tutdi.
— Richard, - soʻz boshladi u, - balki ertaga birgalikda nonushta qilib, bu loyihaning muhokamasini yakunlarmiz.
Axerton norozilarcha qadamini davom ettirdi, Richard bu taklifga xotirjamlik bilan yondoshdi.
— Ha, albatta, - rozi boʻldi u, - ertaga soat sakkizda uyimga kel.
Pasarian boshini sarak-sarak qildi. «Ha, u vaqtini zoye ketkazmaydi. Kampir oʻldi. Xoʻsh, nima boʻpti, degan boʻlardi Buxer, boshqalar yashayapti-ku. Albatta, Pol Tornga hukmini oʻtkazadi va Pol Buxerning fikri kompaniyaning hal qiluvchi qaroriga aylanadi».
Buxer Pasarianning xayolini boʻldi.
— Demak, Tornlar shaharga koʻchishdimi? - qiziqdi u.
— Bugun, - bosh irgʻadi hindu.
— Yana qish, - qunishdi Buxer. Va Tornning koʻrsatmalarini bajarish uchun telefon tomon ketdi.
Merion Torn hatto oʻlib ham hammaga bir dunyo tashvish keltirgandi.
Ayni mana shu daqiqalarda Gibraltar boʻgʻozi yaqinida, Atlantika ummonidan oʻttiz ming fut balandlikda reaktiv samolyot uchib borardi. U Tel-Avivdagi ayeroportdan koʻtarilib, Farb tomon yoʻl olgandi.
Sayyohlar salonida koʻzlari chaqnoq mallasoch ayol oʻtirardi. U Joan Xart edi. Doktor Uorren ma’lum qilganidek, u Richard Torndan intervyu olish uchun safarga chiqqandi. Ammo Joanni bu harakatga Torn taxmin qilganidek, oddiy qiziqish undamagandi.
Doʻsti Maykl Morgan bedarak yoʻqolganiga ham yetti yil boʻlgandi. Bu davr ichida Joanning oʻzi qandaydir tadqiqotlar oʻtkazdi: u Injilni va gʻalati oʻlimlar bilan bogʻliq ma’lumotlarni batafsil oʻrgandi. Va bularning barchasi qandaydir tushunarsiz tarzda birgina bolakay - Demen Torn atrofida aylanardi.
Nihoyat Joan zimmasida turgan vazifani tushunib yetdi. Bugengagen Mayklni oʻzining yordamchisiga aylantirishga uringan boʻlsa-da, amalga oshmadi. Ammo oʻsha uchrashuvda Joan ham bor edi - u hammasini eshitgan va buning oddiy tasodif emasligini tushungandi. Va uni yetti yil ilgari qahvaxonaga yetaklagan Kuch, endi uni Iblis oʻn uch yoshga toʻlmasligi uchun harakat qilishga majbur etayotgandi. Zero, aynan oʻsha kuni Iblis oʻzining kim ekanligini anglab yetadi va unda Iblisni yoʻq qilish uchun deyarli imkoniyat qolmaydi.
Joanning boshiga Kassandraning qismati tushgandi: unga hech kim ishonmasdi. Uni ilgaridan taniganlar uning ustidan kulishar, Joanning bashoratlari tez orada oʻtib ketadigan alahsirash, deyishardi. Notanish kishilar undan xuddi telbani koʻrgandek qochardilar.
Joanning oʻzi ham ancha vaqtgacha qilayotgan ishining toʻgʻriligiga toʻliq ishonmadi. Bir hafta ilgari ham uni shubha-gumonlar qiynayotgandi. Oʻshanda unga Belvuar qoʻrgʻonidagi qazuv ishlari haqida reportaj yozish topshirilgandi. U anchadan buyon bu daqiqalarni kutayotgandi. Xarobalar orasida yurar ekan, Joan, shubhasiz XX asrda yashagan ikki kishining jasadi qoldiqlariga duch keldi. U ularni osonlik bilan tanidi. Joan Igayel devorini ham diqqat bilan koʻzdan kechirdi.
Shundagina u Richard Tornga haqiqatni aytish uchun Shtatlarga uchishga qaror qildi.
Bevosita xavf ostida turgan barchani dahshatli xatardan ogoh qilish kerak edi, zero Shaytonning oʻgʻli ular orasida edi.
Vazifa ogʻir va xatarli edi, ammo Joan bu vazifani haqiqiy e’tiqodi butun kishilarga xos quvonch bilan bajarishga harakat qilardi.

3
Tornlarning Chikagoda joylashgan uyidagi qop-qora yogʻoch qoplangan oshxonasi muhtasham koʻrinar, mebellar oyna va jigarrang charmga muvofiq xromlangan metalldan tayyorlangandi. Odatda Torn oshxona yonidagi keng va yorugʻ xonada ovqatlanardi. Ammo bugun u Buxer bilan gaplashib olish maqsadida oshxonada nonushta qilishni lozim koʻrgandi.
Ular mayizni ham yeb boʻlishdi, lekin bugungi uchrashuvning belgilanishiga sabab boʻlgan mavzu haqida ogʻiz ochishga ikkalasi ham jur’at qilolmasdi.
— Bu koʻrgazmani qachon ochmoqchisizlar? - soʻradi Buxer Tornning arxeologiyaga qiziqishini hisobga olib.
— Bu soʻnggi konteynerlarning qachon kelishiga bogʻliq, - dedi Torn. - Biz uni Pasxa bayramiga moʻljallayapmiz. Sening hisoboting esa, Pol, qoyilmaqom. Qanday qilib, bir oy ichida shunday narsani tayyorlaganingga aqlim yetmayapti.
— Ammo... - choʻzdi Buxer, muhim mavzudagi suhbatga qanday qilib tezroq oʻtishni tasavvur qilarkan. - Ammo... yuqoridagilarning toʻla qoʻllab-quvvatlashisiz bu loyihaning amalga oshishiga ishonchim komil emas. Buning ustiga, Bill Axerton bu loyihaga qarshi.
— Ha, men unga ishonaman. Sen ham Billga ishonishing kerak. U mahmadonalardan emas, oʻz ishini yaxshi biladi. - Torn qahvadan hoʻpladi. - Bill bilan munosabatlaringni yaxshilab olishingni maslahat berardim. Bu sening kompaniyada yuqori koʻtarilishingga imkon beradi.
Buxer navbatdagi soʻzlari tavakkal ekanligini tushunsa-da, baribir gapirdi:
— Richard, agar Bill Axerton meni ezaversa va mening mavqeim unga bogʻliq boʻladigan boʻlsa, yaxshisi ishdan boʻshab qoʻya qolay?
— Bekor aytibsan, - e’tiroz bildirdi Torn. Soʻng tabassum bilan qoʻshib qoʻydi: - Hali sening ham davring keladi.
Buxer, ichida tantana qilar ekan, bosh silkidi.
— Boʻpti, - rozilik berdi u, - bu fikrni miyamdan chiqarib tashlayman. - Ichida esa oʻyladi, «Faqat haqiqatan ham mening davrim kelgunga qadar».
Nonushta qilib boʻlishgach, ular avtomobil tomon yoʻl olishdi. Merion xolaning oʻlimiga qaramasdan, Torn muhim uchrashuvda ishtirok etish uchun Vashingtonga uchishi lozim edi. Limuzin haydovchisi uni ayeroportga eltib qoʻyish uchun kutib turardi. Xayrlashayotib, Torn Buxerga murojaat qildi:
— Bolalarning tugʻilgan kuniga kelasanmi? Koʻl yonidagi uyga.
— Bu imkoniyatni qoʻldan boy bermayman, - dedi Pol Torn bilan munosabatini silliqlashga urinib. - Koʻl muzladimi?
— Soʻraysan-a! - Torn Buxerning yelkasiga qoʻl tashladi. - Oʻzing bilan konki olib kel.
Pol jilmaygancha Richardga qoʻl silkidi va taksi toʻxtatish uchun burchakka shoshildi. U muzlagan koʻl ustida palto va sharfga oʻralib konki uchayotgan Bill Axertonni tasavvur qilib ichida kuldi. Ana tomosha.
Myurrey ochgan eshik tutqichiga qoʻl uzatgan Torn ortida ayol kishining ovozni eshitdi:
— Janob Torn? Hoy, janob Torn!
U oʻgirildi va qoʻllarini silkitib chopib kelayotgan sohibjamol ayolni koʻrdi. Uning ustida moʻyna yoqali toʻq qizil palto, qoʻllarida qizil qoʻlqop, oyogʻida esa uzun poshnali qora etik bor edi. Ayolning yelkasiga qora rangli katta charm sumka osilgandi.
Torn bir necha soniyaga nima qilishini bilmay qoldi. Bu maftunkor ayolning qigʻfasi unga tanishdek tuyuldi, ammo u bu ayol bilan hech qachon uchrashmaganligini aniq bilardi. Shu payt Richard uni qayerda koʻrganligini esladi: Uorren koʻrsatgan suratlardan birida u «Bobillik adashgan ayol» tasviri oldida turgandi.
U muxbir Joan Xart edi. Bu goʻzal ayolning qigʻfasi uygʻotgan yoqimli hislar shu zahoti gʻoyib boʻldi. U bor-yoʻgʻi bir muxbir edi. Va doktor aytganidek, u intervyu olmoqchi edi. Joan Xart uning yoniga yetib keldi.
— Kechirasiz, qichqirishga majbur boʻldim, sizni toʻxtatib qolmasam boʻlmasdi...
— Hechqisi yoʻq, - uning soʻzlarini sovuqlik bilan boʻldi Richard. U Joanning nima uchun bu yerdaligini bilar va uning bema’ni savollariga javob bermaslikka tayyor turgandi.
— Mening ismim Joan Xart. Charlz Uorren sizga men haqimda aytgan boʻlsa kerak.
— Ha, aytgandi. Va men unga siz...
— Aytuvdi, aytuvdi, - Joan sabrsizlik bilan Richardni boʻldi. Keyin birdan suhbat mavzusini oʻzgartirib, shikoyat qildi: - Bu yer sovuq ekan. Yaxshisi, avtomobilingizga oʻtirsak-da, nima uchun intervyu berishni rad etganingizni aytib bersangiz.
Torn istar-istamas jilmaydi.
— Sizdan haqiqiy xonim chiqishi mumkin edi. - U Joanga avtomobilning keng orqa oʻrindigʻini koʻrsatdi.
Ular oʻtirishlari bilan, Joan sumkasini titkilay ketdi. «Bunday katta sumkaga, - birdan oʻylay boshladi Richard, - Bugengagenning tugʻilganidan tortib to oʻlgunigacha boʻlgan ma’lumotlar sigʻishi mumkin». Joan sumkadan boshqa har qanday ayol jon deb boʻyniga oʻraydigan qimmatbaho shoyi roʻmol oldi va unga burnini qoqdi.
— Sovuq havoda birpasda tamom boʻlaman.
— Xart xonim, - soʻz boshladi Torn.
— Bilaman, bilaman. Muxbirlarga toqat qilolmaysiz.
— Bundan tashqari, ayeroportga shoshilyapman, - qoʻshib qoʻydi Richard.
— Bor-yoʻgʻi bir necha daqiqa. Sizdan buni oʻtinib soʻrayman.
— Lekin samolyotdan kech qolsam boʻlmaydi. Balki, boshqa safar uchrasharmiz?
— Men doim samolyot Richard Tornni kutadi, deb oʻylardim.
— Faqat bunisi emas.
— Unday boʻlsa, men sizni ayeroportgacha kuzatib qoʻyaman. - Joan tabassum qildi. - Qayerga uchasiz?
Torn Myurreyga gapirish uchun soʻzlashish qurilmasining tugmasini bosdi.
— Yurgizing, Myurrey.
Keyin Joanga javob berdi:
— Vashingtonga.
Joan yana jilmaydi.
— Hech kimni kutmaydigan birinchi raqamli samolyot. U yerda nima qilasiz? Prezidentga mamlakatni qanday boshqarish toʻgʻrisida maslahat berasizmi?
— Yoʻq, - javob berdi Torn uning hazilini tushunib. - Davlat kotibiga. Xoʻsh, sizga qanday foydam tegishi mumkin?
Joan Xart yana sumkasini titkiladi va charm muqovali yon daftari bilan qalamini oldi. Ayolga yon daftar va qalam qandaydir kuch bagʻishlagandek edi. U ehtirossiz muxbirga aylandi. Joan oʻz qurbonidan oʻziga kerakli ma’lumotlarni birma-bir sugʻurib ola boshladi.
Ayeroportgacha boʻlgan yoʻlning yarmiga yetishganida intervyu oʻyini Tornning joniga tegdi.
— Xart xonim, menga yettita savol berdingiz va ularning hammasi negadir pul bilan bogʻliq, - dedi u.
— Pul butun dunyoni aylanishga majbur qiladi, shunday emasmi?
— Ha, nafaqat butun dunyoni - dedi Torn.
Joan Richardning asabiylasha boshlaganini sezdi, lekin eng asosiy gapni hech ayta olmasdi. Hozir mavridi emas. Sal keyinroq.
— M-m-m, otangiz muzey qurdirgan ekan, - u yon daftariga qarab oldi, - 1940 yilda. Bu unga necha pulga tushgan?
— Oʻn million atrofida.
— Otangiz birinchi marta Chikagoga kelganida birjaga ishga kirganmi?
— Toʻgʻri.
— Ayting-chi, u sizni va ukangizni kambagʻallik nima ekanligini his qilishingiz uchun sovuq xonada yoki polda yotishga majbur qilmaganmi?
Torn xaxolab kulib yubordi.
— Bunaqa bema’ni gapni sizga kim aytdi?
Shu payt limuzin keskin tormoz berdi. Ular Michigan-avenyu yaqinidagi koʻtariluvchi koʻprikka yaqinlashishgandi. Ogohlantiruvchi qoʻngʻiroqlar va oʻchib-yonayotgan qizil chiroqlar kemani oʻtkazib yuborish uchun koʻprik koʻtarilishini bildirib turardi. Richard mashina oynasidan qaradi va «Torn Indastriz»ga tegishli tankerni tanidi. Tornning yoʻlini uning oʻziga qarashli kema toʻsgandi.
Joan Xart bu imkoniyatdan foydalandi va kutilmaganda hujumga oʻtdi:
— Siz Bugengagen bilan hech uchrashmaganmisiz?
— Yoʻq, - javob berdi Torn Joanning mavzuni keskin oʻzgartirganini his qilib.
— U faqatgina arxeolog boʻlmaganligini bilasizmi? Bugengagen eng avvalo ekzorsist - Shaytonni quvuvchi boʻlgan.
— Buning nima ahamiyati borligini tushunmayapman.
— Belvuar qoʻrgʻonini qazish paytida uning suyaklarini topishgan, - davom etdi Joan uning soʻzlariga e’tibor bermay. - Buni bilarmidingiz?
— Kimningdir suyaklarini, Xart xonim. Menimcha, kimniki ekanligi rasman aniqlanmagan.
Ayolning ovozida qat’iy ishonch yangradi.
— U yerdan ikki kishining suyaklari topilgan, janob Torn. Biri - Bugengagenniki, ikkinchisi esa - Maykl Morgan ismli yosh arxeologniki. Maykl mening yigitim edi. Men ular bilan oʻsha gʻoyib boʻlishgan kuni uchrashganman.
Ayni shu lahzada shlagbaum koʻtarildi va Myurrey motorni yurgizdi. Torn shartta soʻzlashuv qurilmasining tugmasini bosdi.
— Myurrey, toʻxtab turing. Xart xonim tushib qoladi.
Joan shoshilib soʻzlay boshladi:
— Oʻlimidan bir hafta ilgari ukangiz Bugengagen bilan uchrashish uchun Isroilga kelgan. Uning oʻlimidan bir necha kun keyin esa Bugengagen va Maykl Morgan tiriklayin koʻmilishgan. Bu sizni hushyor torttirmaydimi, janob Torn?
«Shu yetmay turuvdi, - oʻyladi Richard. - hozir u menga Kennedini kim oʻldirganini aytadi». U sovuqqonlik bilan dedi:
— Sizni haydab tushirishga meni majbur qilmang. Biz harakatni toʻxtatib qoʻydik.
— Politsiya ukangizni nima uchun otganini bilasizmi? - Joanning yovvoyilarcha yonayotgan koʻzlarida qandaydir telbalik zohir boʻldi. - Pichoq haqida biror narsa bilasizmi?
Myurrey mashinadan tushdi va orqa eshikni ochdi.
— Menga bitta narsa ma’lum: siz oʻzingizning va mening vaqtimni olyapsiz...
— Iltimos, menga quloq soling! - oʻtindi ayol. - Bularning barchasini oʻrganish uchun men bir necha yilni sarfladim. Hammasi mos kelyapti... endi...
Richard ingrab yubordi. Faqat bu emas. U ukasining oʻlimi atrofidagi sirli tuman butunlay tarqalib ketgan, deb oʻylardi.
Myurrey qoʻpollik bilan Joanning qoʻlidan tortdi. U oʻrindiqqa yopishgancha qichqirdi:
— Hayotingiz xavf ostida!
— Yoʻqoling bu yerdan! Sizni qaytib koʻrmay! Tushundingizmi?
— Xudoga ishoning! - qichqirdi Joan.
— Myurrey, Xudo haqqi!
— Xudoga ishoning! - hoʻngrab yigʻlab yubordi ayol.
Myurrey uni mashinadan tortib tushirdi va eshikni yopdi. Joan turgan joyida qichqirishni davom ettirdi:
— Xudo haqqi! Faqat ugina sizni himoya qila oladi! Igayel devorini koʻring, janob Torn! Shaytonning yuzini koʻring va u kimning yuzi ekanligini ayting!
— Myurrey, jin ursin. Bu telbadan tezroq uzoqlashaylik! - oʻshqirdi Torn.
Myurrey mashinaga uchib chiqdi va motorni oʻt oldirdi.
Mashina tezlik bilan yurib ketdi. Joan koʻcha oʻrtasida turganicha yigʻlar, umidsizlik yoshlari uning yuzlarini yuvardi. Sovuq shamol esa uning yelkasidagi qizil paltosini yulqib olishga urinardi.
Rejinald Torn oʻzidan yodgorlik qoldirishning eng yaxshi yoʻli muzey qurish, degan fikrga kelgandi. U bu fikri bilan oʻrtoqlashish uchun doʻsti - Chikago bosh me’mori oʻrinbosarining oldiga borgandi.
Torn neoklassikani yoqtirardi. U qurdirgan binosi bir necha oʻn yildan keyin xarobaga aylanib qolishini istamasdi. Shuning uchun qariya me’mor doʻsti tavsiya qilgan yosh va oʻziga ishongan odamni topguncha juda koʻp me’morlarni koʻrikdan oʻtkazdi.
Doʻsti unga pand bermagandi. U Tornni Frenk Rayt bilan tanishtirgan va muzey tashkil qilish rejasi amalga osha boshlagandi.
Hozir ham, oradan deyarli qirq yil vaqt oʻtgan boʻlsa-da, Tornning muzeyi xuddi bir hafta ilgari qurilgandek zamonaviy va muhtasham koʻrinardi. Muzey Michigan koʻli boʻyida joylashgan va old tomoni Michigan-avenyuning zamonaviy kvartallari tomonga qaragandi. Yaqin atrofdagi birorta ham bino muhtashamlikda muzey binosiga teng kelolmasdi.
Joan Xart oʻtirgan taksi muzey oldiga kelib toʻxtaganda, uning koʻzi Edvard Myunxning suratlar koʻrgazmasi haqidagi e’longa tushdi. Afishada rassomning «Qichqiriq» deb nomlangan ancha mashhur va dahshatli surati aks ettirilgandi. Joan surat oldida haykalday qotib qoldi. U buni ilohiy bir belgi, deb hisobladi va qalbida yana umid paydo boʻlib, muzeyga kirdi.
Osmonoʻpar shiftli katta zalga kirgan Joan bir lahzaga oʻzini ushoqdek va himoyasiz his qildi. Lekin u bu yerga nima uchun kelganligini yaxshi bilardi va oʻzini tutib oldi. Yoʻl boshlovchi uni ikkinchi qavatga, Charlz Uorren Belvuardan baxtiqaro Bugengagen topgan topilmalarni koʻrgazmaga tayyorlayotgan galereyaga olib chiqdi.
Sanoqsiz tarh va suratlar ichida turgan Uorren Anna Tornga boʻlajak koʻrgazmani qanday joylashtirish kerakligini tushuntirardi. Anna anchadan buyon bu koʻrgazmaga qiziqib kelardi. Ammo Uorren shu paytgacha Annada Belvuardagi topilmalarga boʻlgan qiziqishchalik qiziqishni koʻrmagandi.
— Menga xabar qilishlaricha, Igayel devori deb nomlangan yodgorlikni topishibdi. Restavratsiyadan soʻng uni bu yerga joʻnatishadi. - U tarhdagi boʻlakni koʻrsatdi. - Bu galereyani har ehtimolga qarshi ushlab turibman.
Igayel devori haqida gap ochilgach, Annaning qiziqishi yanada ortdi.
— Igayel kim boʻlgan oʻzi? - qiziqsindi u.
— Juda jumboqli shaxs, - dedi Uorren, - rohib va Shaytonni quvuvchi. U XIII asrda yashagan, deb taxmin qilinadi. Afsonalarga koʻra, bir kuni uning koʻziga Shayton koʻringan va bechora rohib aqldan ozgan.
Uorren Annaning ham boshqalarga oʻxshab kulib yuborishini kutib turdi, ammo u hatto jilmayib ham qoʻymadi. Uorren soʻzida davom etdi:
— Shundan soʻng tarki dunyo qilgan. Chamasi, Shaytonning qigʻfasi uni toʻxtovsiz ta’qib qilgan. Rohib azoblardan qutulishning yagona yoʻli sifatida Iblisning suratini - uning tugʻilishidan tortib inqirozigacha boʻlgan davrini chizishga qaror qilgan. - Uorren seskanib ketdi. - Igayelni hech kim koʻrmagan. Uning devorini koʻrishgan, xolos.
— Uni koʻrishga sabrim chidamayapti, - hayajon bilan dedi Anna. Olim ayolni oʻz hikoyasi bilan sehrlab qoʻygandek edi.
— Endi esa, - dedi Uorren yana qoʻlini tarhga choʻzarkan, - sizning sevimli eksponatingiz - Bobillik adashgan ayolga oʻtsak. Uni mana bu yerga, toʻrtinchi galereya oʻrtasiga qoʻyamiz. Ana shunda tashrif buyuruvchilarning birortasi ham uni koʻrmasdan qolmaydi.
Kutilmaganda galereyaga Joan Xart kirib keldi.
— Joan, - hayronlik va quvonch bilan dedi Uorren. - Qoyil! Qachon keldingiz?
— Kecha kechqurun, - jilmaydi Joan bu yerga nima uchun kelganligini aytib yuborishdan oʻzini zoʻrgʻa ushlab.
— Anna, - dedi olim Tornning xotiniga yuzlanib, - bu Joan Xart...
— Siz koʻrsatgan suratdagi ayol, - dedi Anna. Gap goʻzal ayollar haqida borganda uning koʻrish xotirasi darhol ishga tushardi.
Uorren bosh silkidi.
— Ha, bobillik adashgan ayolning yonida turgan.
Anna birorta piching qilmoqchi boʻldi-yu, tilini tishladi.
— Men Anna Tornman. Siz esa erimdan intervyu olmoqchi edingiz.
— Allaqachon suhbatlashib ulgurdim.
Uorren gʻazabga mindi.
— Men sizga aytgan edim-ku... - soʻz boshladi u.
Ammo Joan uning soʻzini boʻldi:
— Buning qanchalik muhim ekanligini tasavvur qilolmaysiz. Shuning uchun sizning gaplaringiz meni toʻxtatib qololmadi.
— Siz qat’iyatli ekansiz, - dedi Anna ancha nosamimiylik bilan. - Umuman, uni qanday topdingiz?
Joan Annaning jigʻiga tegmoqchi boʻldi:
— Uning boʻyniga osilib oldim! - dedi u. - Ulkan mashinasining ichida.
— Ha-a, - choʻzdi Anna. - U rosa xursand boʻlgan boʻlsa kerak.
— Boshida unchalikmas, - dedi Joan Annaga nisbatan tushuntirib boʻlmas nafrat bilan.- Eringiz muxbirlarni past koʻradi, shunday emasmi?
— U muxbirlar boshqalarning baxsizligi hisobiga kun koʻrishadi, deb hisoblaydi, - dedi Anna bu oʻzining ham fikri ekanligini koʻrsatishga harakat qilar ekan.
Joan kulimsiradi.
— Shoqollarga oʻxshab-a? - dedi u.
— Juda zoʻr oʻxshatish, - javob berdi Anna. Uning qigʻfasi oʻzgarmadi.
Uorren bu holatdan qanday chiqib ketishni bilmasdi va orada paydo boʻlgan nizoni silliqlashga urindi.
— Joan asosan arxeologiya mavzusida yozadi, - dedi u.
— Yoʻgʻ-e? - zaharli iljaydi Anna.
Shu payt Uorrenning choʻntagidagi chaqiruv uskunasi jiringlab qoldi. U noxush vaziyatdan qutulish uchun qulay imkoniyat paydo boʻlganidan suyunib ketdi.
— Hozir kelaman, - dedi u.
— Bilasizmi, - dedi Joan. - Eringiz matbuotga nisbatan adolatsiz ekan. Muxbirlar uning ukasiga xolis yondashgandilar.
— Nimani nazarda tutyapsiz? - dedi Anna Joanning nimaga shama qilayotganini tushunmay.
— Jeremi Tornning oʻlimi tafsilotlari toʻla oshkor etilmagan. Aslida, uning oʻlimida gʻayribatiiy holatlar koʻp boʻlgan.
— Nahotki? - dedi xotirjamlik bilan Anna. - Afsuski, men Richardning ukasi bilan biror marta ham uchrashmaganman.
Joan oʻzini hayron qolgandek tutdi.
— Albatta, albatta! Doim yodimdan koʻtariladi-ya! Axir siz Richardning ikkinchi xotinisiz-ku!
— Xart xonim, - toqati tugadi Annaning.
— Sizga ochigʻini gapirishga ijozat berasiz endi, - davom ettirdi Joan Annaga e’tibor bermay. - Mark - Richardning birinchi xotinidan tugʻilgan, Demen esa - uning ukasining oʻgʻli. Demak, siz ikkala bolaning ham onasi emassiz!
— Siz birorta ayollar jurnalida ishlasangiz kerak! - portladi Anna.
— Demen-chi? - dedi Joan. - U haqda nima deya olasiz? U qanaqa bola? Unga harbiy Akademiya yoqadimi?
Anna javob berishga ulgurmasdan galereyaga Charlz Uorren otilib kirdi.
— Anna, - qichqirdi u, - bu ayolga umuman gapirmang! - olim Joanning yelkasidan qoʻpollik bilan ushladi va eshik tomon itardi. - Siz meni mushkul ahvolga solib qoʻydingiz, - dedi u. - Richard gʻazablanyapti!
Joanning yoʻqotadigan narsasi yoʻq edi.
— Sizlar xavf ostidasizlar! - qichqirdi u boʻgʻilib. - Hammangiz!
— Sizga nima boʻlyapti? - Uorren Joanni galereyadan sudrab chiqa boshladi.
— Men Igayel devorini koʻrganman! - baqirdi u, xuddi bu biror narsani oydinlashtiradigandek.
Bu Uorrenga hech qanday ta’sir koʻrsatmadi.
— Nimani koʻrgan boʻlsangiz ham menga baribir!
— Sizlar hushyor boʻlishingiz shart! - Joan uning qoʻllaridan qutulib chiqdi va Annaga yuzlandi. - Demen...
— Nima Demen? - keskin soʻradi Anna.
— U...u... - duduqlandi Joan va birdan jim boʻlib galereyadan yugurib chiqib ketdi. - Bilmayman! - qichqirdi u yoʻl-yoʻlakay.
Anna olimga yuzlandi.
— Jin ursin, bu nimani anglatadi?
Uorren gʻamgin tarzda bosh chayqadi.
— Tushunolmadim. Masih hammamizni sevadi. Lekin kamdan-kam - gʻayritabiiy kishilargina uni chin dildan sevadilar!
U jiddiy edi, lekin Annaga uning gaplari kulgili tuyuldi. U kulimsiraganicha olimni mahkam quchoqladi va ular Joan Xartni butunlay unutishib, boʻlajak koʻrgazmaning muhokamasiga berilishdi.
Uorren va Anna Joanni telba deb oʻylashgan boʻlsa-da, u hali hech qachon bunchalik aniq va maqsadli harakat qilmagandi.
Oʻzini yovuz ruhlar ta’qib qilayotganday his qilgan Joan nima qilish kerakligini yaxshi bilardi.
Muzeydan otilib chiqib, u darvozasi tepasiga «Biz bor kuchimiz bilan urinamiz» degan yozuv osilgan avtomobillarni ijaraga berish byurosiga bordi. Ijaraga mashina olgach, Joan shu zahoti Chikagoning shimoliga qarab yoʻl oldi. Bir ozdan soʻng u Demen va Mark oʻqiydigan harbiy Akademiya yonida toʻxtadi. Bu yerda futbol mashgʻuloti oʻtkazilayotgandi.
Bu yerda Joanning kelganini sezadigan odam yoʻq edi: bor-yoʻgʻi bir necha ota-ona farzandlarining oʻyinini olqishlab oʻtirishardi. Ularning diqqat-e’tibori oʻyinga qaratilgandi.
Uni Neff albatta sezishi mumkin edi, lekin u xuddi superkubok musobaqasi
oʻtkazilayotgandek oʻyindan koʻzini uzmasdi.
Joanning yonida bir kursant turardi. U nozik, sepkildor boʻlib, burni ustida qalin oynali koʻzoynak qoʻqqayib turardi. Uning ham butun e’tibori oʻyinda edi. Joan undan bolalarning ichida Demen bor-yoʻqligini soʻramoqchi boʻlib turgandi, Neff tanaffus e’lon qildi. Joan serjantning soʻzlarini eshitmasdi. U oʻsmirning yelkasiga shapatiladi va baland ovozda soʻradi:
— Demen Torn oʻynayaptimi?
Oʻyinchilardan biri keskin oʻgirildi va Joan Xartning ortidan tikildi. Ayol bu oʻtkir nigohni butun tanasi bilan his qildi va orqasiga qaradi. U mushuknikidek sap-sariq bu koʻzlarni ilgari ham koʻrgandek edi.
Oʻyinchi toʻsatdan boshidagi dubulgʻasini yechdi va Joan dahshatdan qalqib ketdi. Unga Eykrada koʻrgan suratdagi qigʻfa tanish edi.
— Ana Demen Torn, - dedi kursant, ammo Joan uni allaqachon tanigandi. U Shaytonning mavjudligiga shubhasiz ishonardi, lekin uni kutilmaganda inson qigʻfasida koʻrgach, vahimaga tushdi va ortiga chekindi.
Joan burildi va oyogʻini zoʻrgʻa sudragancha oʻyin maydonidan uzoqlasha boshladi. Ammo, oʻn qadam ham yurmasdan, u shunday dahshatni his etdiki, tez-tez yugura boshladi. Nihoyat, u mashinasi oldiga yetib keldi.
U terga botgan, Demen Tornning sariq koʻzlari qadalgan kuraklari oʻrtasi qizib ketgandi. Avtomobil oʻrindigʻiga oʻzini tashlagan Joan Neffning qichqirigʻini eshitdi:
— Torn, namuncha yangi darvozaga qarab turgan qoʻydek turib qolding?
Kuraklari oʻrtasi qizishdan toʻxtadi. Joan qiynalib yurib sumkasidan kalitni oldi va kalit tirqishiga solib buradi. Motor oʻt olmadi, yana buradi - yana hech narsa chiqmadi. Nihoyat dvigatel ishlay boshladi. Mashina gʻildiraklari chiyilladi va Devidson Akademiyasidan uzoqlashdi.
Joan shimol tomon ketardi. U Chikagoga borishi kerak edi, ammo u yerda unga hech kim ishonmasligini tushunardi.
Kimdan yordam soʻrash kerak? Qudratli, ayyor va dahshatli Kuchga qarshi kurashda Joan kimning madadiga suyanishi mumkin?
U rulni hushsiz holda boshqarardi. Bu qoʻrqinchli Akademiyadan tezroq, tezroq uzoqlashish kerak.
Bir ozdan soʻng Joan adashib qolganini tushundi. U shtatning ancha ichkarisiga kirib ketganini bildi. Atrofda sobiq fermerlik inshootlari joylashgandi.
Ufq cheksizlikka choʻzilib ketgandi. Joanning butun tevarak-atrofi tekislikdan iborat edi. Mashina ketayotgan yoʻldan boshqa yoʻl ham yoʻq edi.
Toʻsatdan boʻron turdi. Bir necha daraxt agʻanab tushdi. Ayolni yana qoʻrquv iskanjaga ola boshladi. U Chikagoga qanday qaytish yoki hech boʻlmaganda qoʻnoq topishni oʻylay boshladi.
Shu daqiqada avtomobil bir silkindi va toʻxtab qoldi.
Boʻron ham shu zahoti tindi va sukunat choʻkdi. Atrofda birorta ham tirik jon yoʻq edi.
Joan gazni bosdi, kalitni buradi.
Hech qanday oʻzgarish boʻlmadi. U benzin koʻrsatkichiga qaradi. Bakda yarim benzin bor edi.
Demak, toʻxtashining sababi bu emas.
Birdan u Bugengagen va Maykl Morganning qanday halok boʻlishganini esladi va badanida titroq turganini his qildi. Ammo Joan tushkunlikka tushmadi. Uning yuragi tez-tez urar, miyasiga qon tepardi. Joan miyasida barcha imkoniyatlarni chamalar va oʻlim bilan yuzma-yuz turganini tushungan holda qutulish yoʻlini qidirardi.
U pichirlaganicha duo oʻqidi. Soʻng yoʻlga qaradi. Hech qanday hayot alomati koʻrinmadi.
Kutilmaganda u bir necha lahza ilgari koʻrmagan yoʻl belgisini koʻrib qoldi. Unga «Nensi tamaddixonasi. Shirin va arzon» deb yozib qoʻyilgandi. Uning ostida esa «3 mil» degan yozuv turardi. Agar Joan bu yerlarni sal boʻlsa-da yaxshiroq bilganida edi, u tuprogʻi unumsiz bu joyda hech qanday «Nensi tamaddixonasi» boʻlmasligiga aqli yetgan boʻlardi. Ammo u yaqin atrofda bemalol ovqatlanib, laqillab oʻtirsa boʻladigan shinamgina restorancha joylashganligiga ishonishni lozim koʻrdi.
Uning oʻsha yerga borishga sabri chidamasdi.
Joan eshikni ochib, avtomobildan tushdi. Izgʻirin zabtiga olardi. U paltosini olish uchun engashdi va kutilmaganda qulogʻiga qandaydir tovush chalindi. Soʻng avtomobil tomida gʻijirlagan tovush eshitildi.
Joan keskin oʻzini rostladi va dahshatdan qotib qoldi. Tomda, uning shundoqqina roʻparasida ulkan qora quzgʻun oʻtirardi. U ayolga nafrat bilan tikilgandi.
Joan dod solib yubordi va qoqilib ketib, oʻzini zoʻrgʻa ushlab qoldi. Quzgʻun undan koʻzini uzmasdi - uning nigohi ham xuddi Demenning qarashidek odamni teshib yuboray derdi. Ayol quzgʻunga paltosini silkitdi, lekin ulkan qush qimirlab ham qoʻymadi.
Joan eshikni yopdi va quzgʻundan koʻzini uzmay paltosini kiya boshladi. Quzgʻun xuddi ayolni qanotini bir silkitib yiqitishiga ishonganday qimirlamay oʻtirardi. Joan «Nensi tamaddixonasi» tomon qadam tashladi. U toʻxtamasdan duo oʻqib borardi. Quzgʻun bilan uning orasidagi masofa qirq yardga yetdi. Quzgʻun uchib ketdi.
Joan quvonchdan qichqirib yubordi. Ammo kutilmaganda quzgʻun Joanning ortidan xunuk qagʻillab hujum qildi. U ayolning boshiga oʻtkir tirnoqlarini botirdi.
Joan ogʻriqqa chidolmay baqirdi. U qushni mushtlay boshladi va uni boshidan olib tashlashga urindi, ammo quzgʻun uning qoʻllarini choʻqib, qonga boʻyab tashladi.
Koʻzlarida doʻzax oʻti tobora yorqinroq chaqnay boshlagan quzgʻun sap-sariq tumshugʻi bilan uning yuzini toʻxtovsiz choʻqiy boshladi.
Joan bor kuchini yigʻib boshini koʻtardi va osmonga qaradi, lekin u endi osmonni koʻra olmasdi: uning koʻzlari oʻrnida qonga toʻlgan boʻm-boʻsh koʻz chanoqlari turardi. Ayol bu dahshatli azobdan qutqarishini soʻrab Xudoga yolvordi.
Quzgʻun kutilmaganda uchib ketdi. Uning tirnoqlarida Joanning bir tutam sochi va terisi osilib turardi.
Chalajon Joan qoqilib ketdi va yoʻl chetidagi koʻlmakka yiqildi. Uning holi qurib qolgandi.
Shu payt uzoqdan motor shovqini eshitildi. Daryo boʻylab yuk mashinasi kelardi.
Joan boshini koʻtardi. Nahotki? U zoʻrgʻa oʻrnidan turdi va yoʻlga chiqa boshladi. Oʻn sakkiz gʻildirakli katta yuk mashinasi unga yaqinlashib qolgandi. Joan bor kuchini yigʻib qichqirdi.
Yuk mashinasi keskin burilishdan burilarkan, haydovchi qonga va loyga belangan ayolni koʻrishga zoʻrgʻa ulgurdi. Ayol yuk mashinasiga orqasini oʻgirganicha yoʻlning oʻrtasida turardi.
Haydovchi tormozni bosishga ulgurmadi.
Yuk mashinasi Joan Xartni uchirib yubordi. Tanasi yerga qaytib tushguncha ayolning joni uzilib boʻldi.
Mashina jasaddan yuz yardcha narida toʻxtadi.
Sukunatni motorning boʻgʻiq ovozi va quzgʻunning oʻtkir qagʻillashi buzib turardi. Quzgʻun qorayib kelayotgan osmonga singib ketdi.

4
Butun Qoʻshma Shtatlar hududida ham Viskonsin shtatidagi koʻl boʻyidagidek burchakni topish qiyin. Koʻpchilik Jeneva koʻlini bu yerning marvaridi, deb ataydi. U Chikagoga juda yaqin va qulay joylashgan boʻlib, shaharning badavlat kishilari qishda mana shu yerda koʻngil ochishadi.
Tornlarning qishki uyi, uni «koʻldagi burchak» deb ham atashardi, yogʻochdan qurilgandi. Uy tashqi koʻrinishidan ovchilar kulbasiga oʻxshardi. Ammo uning ichidagi qulayliklarga ega boʻlish uchun kishining choʻntagi baquvvat boʻlishi kerak edi. Masalan, bu yerda ichki televizion kuzatuv tuzimi oʻrnatilgandi. Boshqa badavlat kishilar kabi, Richard Tornning ham bolalarni oʻgʻirlab ketishdan xavfsirashiga asos bor edi. Uyning yonida hatto vertolyot maydonchasi ham joylashgandi.
«Koʻldagi burchak» AQShdagi eng murakkab xususiy telefon tizimi bilan ham jihozlangandi. Albatta, Torn prezident yoki davlat kotibidan boshqa har qanday kishining qoʻngʻirogʻiga javob bermasligi mumkin edi.
Jeneva koʻli boʻyidagi uyda har doimgi davra yigʻilgandi: Tornlar, ularning doʻstlari va ishbilarmon tanishlari. Bolalarning oʻn uch yoshga toʻlishlari bayram qilinayotgandi. Tornlar turli zigʻfat va kechalar uyushtirishni xush koʻrishar, ayniqsa, oilaviy bayramlar ularga alohida zavq bagʻishlardi.
Demenning tugʻilgan kuni aslida oltinchi iyunda boʻlsa-da, amakisining oilasida yashayotganidan buyon bolalarning tugʻilgan kuni bir kunda nishonlanardi. Tornlarning aksariyat tanishlari tugʻilgan kunlarning bir kunda nishonlanishi shunchaki qulaylik uchun qilingan, deb oʻylashardi. Va faqatgina Richard ukasi Jeremining telbalarcha harakati Demenning tugʻilgan kuniga qandaydir tarzda bogʻliqligini yodida saqlab qolgandi.
Bayram arafasi oqshomda Mark va Demen mehmonxonada oʻynayotgandilar. Demen doim yutardi. Lekin bu safar Mark ukasidan ustun kelayotgandi. Agar kurashda Demen qatnashayotgan boʻlsa, Mark oʻz mayolubiyatlariga xotirjam yondashardi. Ammo-lekin birorta tengdoshi undan yoki Demendan gʻalabani tortib oladigan boʻlsa, Mark shu zahoti oʻch olardi. Ehtimol, bu Mark ukasining fojiali oʻtmishini doimo yodida tutganidandir. Mark kichkinaligidan boshlab Demen haqida qaygʻurib kelar, eng yaxshi narsalarni ukasiga ilinardi.
Bolalar oʻt yonayotgan ulkan gʻisht kamin oldida oʻtirishar va uning ichiga oʻyinchoq kublarni irgʻitishardi. Zaldagi jimjitlikni oʻtinlarning chirsillab yonishi va oʻyin stolidagi soqqalarning ovozi buzardi. Kaminning eng yuqorisida bugʻuning bosh tulumi oʻrnatilgandi. Richard bu bugʻuni aynan mana shu uy qurilgan yili otgandi. Oʻsha paytda uning birinchi xotini Meri tirik edi va endilikda bu tulumga sal koʻzi tushib qolsa ham Richard qaygʻuga botardi. Har qanday qotillikni yomon koʻradigan Merini oʻsha tunda oʻldirilgan bugʻuning tanasi tushida ta’qib qilgandi. Jonivorning oʻldirilishi va Richardning bugʻu boshini kamin tepasiga ilish haqidagi qat’iy qarori ularning yagona jiddiy janjaliga olib kelgandi. Meri shunchalik gʻazabga mingan ediki, yozilmagan qoida - bahs mavzusi bilan cheklanish qoidasini buzgandi. U erining butun ayblarini toʻkib solgandi. Keyin Richard bir haftagacha Merining ketib qolishidan qoʻrqib yurgan, ammo qaysarligidan voz kechmagandi: u baribir bugʻu boshini kamin tepasiga oʻrnatgandi.
Anna bugʻu boshini birinchi marta koʻrganida u haqda eridan soʻragan, Richard bugʻu otilgan ov haqida hikoya qilish bilan cheklangandi. Birinchi xotini bilan boʻlgan janjali haqida Richard Annaga aytishni lozim topmagandi. U bir narsadan ajablanardi: ikkinchi xotini sportning har qanday «qonli» turiga erkaklardek qiziqardi.
Bolalar oʻyinga shunday berilib ketishgandiki, ular Annaning mehmonxonaga kirib kelganini sezishmadi. U bolalarni birpas kuzatib turdi. «Ular qanday ajoyib», oʻyladi u. Nihoyat, u jimlikni buzdi:
— Ey, ikkalangiz, kech boʻldi. Ertaga shunday kun...
Bu oqshom birinchi marta omad kulib boqayotgandek Mark boshini koʻtardi va iltimos qildi:
— Oyijon, ozgina qoldi. Yana ikki daqiqa, maylimi? Iltimos!
U ukasining qoʻllab-quvvatlashini kutib unga qaradi. Demen ayyorona qimtinib, e’tiroz bildirdi:
— Ketdik, Mark. Oyim uxlashimiz lozimligini aytyaptimi, uning gapiga kirish kerak.
Anna kulimsiradi. Mark ham jilmaydi.
— Menda bir fikr bor, - dedi u. - Kel, oʻyinchoqlarimizni yigʻishtirmay, shundayligicha qoldiramiz.
Ular kulishdi. Anna bolalarni oʻpib, chiroqni oʻchirdi va chiqib ketdi. Aka-ukalar esa yogʻoch zinalar boʻylab yotoqxonaga koʻtarilishdi.
— Demen, - dedi Mark, - sendan bir narsani soʻramoqchiydim.
— Shunchalik zarurmi? - dedi Demen ovozida horgʻinlikni aks ettirib.
— Albatta yoʻq.
— Boʻpti, soʻrayqol, - dedi Demen.
— Neff bilan nima ish qilasizlar?
Demen hamma narsani kutsa ham, bu savolni kutmagandi. U akasiga diqqat bilan qaradi va sovuq ohangda soʻradi:
— Nimani nazarda tutyapsan?
— Haligi, - choʻzdi Mark, - u doim seni kuzatayotganga oʻxshaydi. Bu juda gʻalati.
— Ha, shunaqa, - uning soʻziga qoʻshildi Demen. U qorongʻi yoʻlakda xonasiga yetib keldi va eshikni ochdi. Soʻng ortidan kelayotgan Markka oʻgirildi. - Neff - serjant. Serjantlarning esa hammasi gʻalati boʻlishadi. Buni bilmasmiding? - U ta’zim qildi va hazillashayotganini bildirish maqsadida iljaydi. - Xayrli tun! - U xonasiga kirib ketdi.
Ertasiga oqshomda barcha mehmonlar yigʻilib boʻlishgandi. Buxer ham, Axerton bilan Pasarian ham, doktor Uorren ham shu yerda edilar. Hattoki Akademiyadan ham bir necha nafar bolalar tantanani nishonlash uchun yetib kelishgandi.
Keng va yop-yorugʻ oshxona oʻrtasida doʻstlari va mehmonlar qurshovida Mark bilan Demen turishardi. Ular koʻzlarini kaftlari bilan toʻsib olishgandi. Chiroqni oʻchirishdi. Uzun stol tuzalgan bufet zalidan ishtahani qitiqlovchi hidlar kelardi. XVI asrda yasalgan bu stol bir paytlar flamand rohiblariga tegishli boʻlgandi. Avligʻ Simon ibodatxonasiga tashrif buyurgan Richard Torn bu qadimiy stolga e’tibor berdi va Xerstlar sulolasidan boʻlgan yaqin doʻstiga stol unga juda yoqib qolganligini gap orasida qistirib oʻtdi. Bir necha haftadan soʻng Chikagoga «Qachondir meni mana shu stolda mehmon qilasan» deb yozilgan xat bilan birga stol yetib keldi. Dastlab Richard doʻstining saxiyligidan xijolat chekdi. Ammo sovgʻani qabul qildi va bir oz vaqt oʻtgach uni Leyksaydga joʻnatdi.
Endi esa zal oʻrtasida turgan stol ustiga hazilakam ogʻirlik tushmagandi: uning ustida butunligicha dimlab pishirilgan kurka va tovuq, buzoq goʻshti, turfa xil salatlar - bir soʻz bilan aytganda ikki oʻsmirning baquvvat boʻlishlari uchun kerakli barcha narsa bor edi.
Faqatgina shirinlik yetishmas, uni ham hozir keltirishlari kerak edi.
— Qarasak maylimi? - dedi Mark hali ham koʻzlarini kafti bilan toʻsib turarkan.
— Sal turib, - dedi Anna mayinlik bilan.
Qoʻshni xonadan ovozlar eshitildi:
— Tugʻilgan kuningiz bilan! Tugʻilgan kuningiz bilan!
— Endi-chi? - sabri tugadi Markning.
— Tugʻilgan kuningiz bilan, Mark va Demen!
— Boʻldi! - dedi hayajon bilan Anna va har ikki bola qoʻllarini yuzlaridan olishdi.
Ular shunday katta tortni koʻrishdiki, bu tort butun Devidson Akademiyasidagilarga yetardi. Tort uch qavatli boʻlib, uning eng yuqorisi Jeneva koʻliga oʻxshardi. Koʻl ustida shakardan yasalgan odamchalar uzun palto va sharflarga oʻralib konki uchishardi: ayollarning boshida chiroyli qalpoq, erkaklarda esa tsilindr shlyapa bor edi. Ular koʻl ustida qotib turishar, tort ustida yonayotgan oʻn uch dona sham esa bu konkichilarni yoritardi. Bu tortni tayyorlagan kishi odatda Chikagoning eng qimmat doʻkonlariga bayramlar arafasida tort tayyorlardi. Ammo unga oʻz san’atini yangi sohada sinab koʻrishni taklif etishdi. Va u shubhasiz, takrorlanmas va barcha tugʻilgan kunlarga tayyorlangan tortlar ichida eng qimmatini yaratdi.
Mark tantanali ravishda chapak chaldi, Demen jilmaydi. Qarsaklar yangradi.
— Dahshat! - dedi Mark.
— Tugʻilgan kuningiz bilan, aziz bolajonlarim! - Anna Mark bilan Demenni quchoqladi va oʻpib qoʻydi..
Mark oʻz qiziqishini ortiq tutib turolmadi, u Annaning quchogʻidan chiqdi va stolga hozirgina qoʻyilgan tort tomon tashlandi. Uning ortidan Demen ham otildi.
Zalga qutlash marosimini oʻtkazib yuborgan Buxer kirib keldi. Uni sakta kasalligi qiynab kelar va u xonalardan birida bir oz dam olib yotgandi.
Buxerni birinchi boʻlib Anna koʻrdi va jilmaydi.
— Xoʻsh, qalay, tuzukmisiz, Pol? - qiziqsindi u.
— Ha, harqalay, rahmat, - javob berdi Buxer. Lekin ogʻriqdan burishgan yuzi uning ahvoli qandayligini koʻrsatib turardi. - Keyingi kunlarda ishlarim dahshatli darajada koʻpayib ketuvdi, - dedi u va bolalar bilan turgan Axerton tomonga koʻz tashladi. Mark tort ustidagi odamchalarni hayrat bilan tomosha qilar, Demen esa barmogʻini shakardan tayyorlangan yaxmalakka tiqib ulgurgandi.
— Oyi! Janob Buxer! Bu yoqqa kelinglar, qaranglar! - qichqirdi Mark bu san’at asaridan koʻzlarini zoʻrgʻa uzarkan.
Anna jilmaydi va Mark tomon qadam tashladi, Buxer esa devorga suyanib turgan Demen tomon yurdi. Bolakay Buxerning yaqinlashayotganini payqadi va uning toʻxtamay oʻtib ketishini umid qilib, tabassum qilganicha hurmat bilan bosh silkidi. Oldida shunday dabdabali tort turganida, Demenning kattalar bilan suhbatlashish istagi yoʻq edi.
— Akademiyada sizlarga qanday munosabatda boʻlishyapti, Demen? - soʻradi Buxer.
Demen seskanib ketdi.
— Yaxshi, janob Buxer.
— Serjant Neff-chi? U qalay? - soʻrashda davom etdi Buxer.
Demen qiziqib qoldi.
— Uni taniysizmi? - hayron boʻldi yigitcha. Uning yuzida hayrat ifodasi bor edi.
Buxer kuldi va Demenning yelkasiga qoʻlini qoʻydi.
— Men sizlarni kuzatib yurganim uchungina u haqda soʻradim, - jilmaygancha izohladi Buxer. Demen nima deyishini ham bilmay qoldi. U yana tortga tikildi. Buxerdan qochib qutulish qiyin edi. - Marhamat qilib ayting-chi, Demen, - soʻz boshladi u yana, - men «Torn Indastriz»da nima bilan shugʻullanishimni bilasizmi?
Demen unga qaradi va inkor ma’nosida bosh chayqadi:
— Unchalikmas, janob. - Bolaga koʻzlari zerikkanini yaqqol namoyon etayotgandek tuyuldi, lekin suhbatni keskin toʻxtatishga kattalarga boʻlgan hurmat yoʻl qoʻymayotgandi. Ayni paytda Buxer soʻzida davom etdi:
— Siz «Torn Indastriz» haqida barcha narsani bilishingiz shart. Bir kun kelib kompaniya sizniki boʻladi.
— Markniki ham, - uning soʻzini toʻgʻriladi Demen.
— «Sizniki» deganimda ikkalangizni nazarda tutgandim, - dedi Buxer. «Bu bolakay - balo,- oʻyladi u. - oʻzini tutish va diplomatiyani puxta egallagan ekan». - Nima uchun zavodga bormaysiz? Hammasini oʻz koʻzingiz bilan koʻrardingiz.
Bu taklif Demenni qiziqtirib qoʻydi:
— Oʻrtoqlarim bilan borsam boʻladimi? - soʻradi u. Va shu zahoti sayohat bahonasida Akademiyadagi oʻqishlardan ozod boʻlishini tasavvur qildi.
— Albatta, albatta, - darhol rozi boʻldi Buxer xuddi oʻta muhim ishni hozirgina muvaffaqiyatli yakunlagan sigʻsatchidek qoʻllarini yozarkan.
Shu payt Richard Torn billur qadahni kumush qoshiqcha bilan taqillatdi, bu tovush hammani jim boʻlishga majbur qildi. Mehmonlar stol atrofiga yigʻilishdi va Richard qadahini koʻtardi:
— Mana shunday lahzalarda omadli ekanligimiz uchun qadah koʻtargimiz va mana shunday darajaga erishganligimiz uchun taqdirdan minnatdor boʻlgimiz keladi. Chunki biz juda koʻp narsaga egamiz. Tornlar - oʻziga xos oila. Va shunisi muhimki, biz oʻz mavqemizdan, menimcha, toʻgʻri va oqilona foydalanyapmiz. Biz bir narsani unutmasligimiz lozim: doim shunday boʻlib kelgan, lekin agar biz koʻp va qattiq mehnat qilmasak, barcha narsadan mahrum boʻlishimiz mumkin. Men mana shularni aytmoqchi edim. Mark, men nutq soʻzlamoqchi emasligimni eshitib, xursand boʻlishing aniq.
— Lekin siz hozirgina nutq soʻzladingiz-ku, dada, - e’tiroz bildirdi Mark va barcha yigʻilganlar xoxolab yuborishdi . Richard mehmonlarni jim boʻlishga chaqirdi.
— Men yana bir narsani aytmoqchi edim... - yigʻilganlar soxta oh-voh chekishdi.- Yordam beringlar! - artistlarcha qichqirdi Richard. - Men oʻzimni xuddi gʻalaba qozongan admiral Nelsondek his qilyapman!
Bu safar hamma koʻzidan yosh chiqquncha kuldi. Axertonning koʻzlaridan duvillab yosh toʻkildi, Charlz Uorren esa tirjaydi.
Richard hech narsa boʻlmagandek davom ettirdi:
— Meni toʻxtatishga qanchalik urinmang, men baribir bir narsani aytmoqchiman. - U bir oz sukut saqladi. Keyin esa parket polda sirpanarkan, qichqirdi: - Hamma derazaga qarasin!
Gangib qolgan bir necha mehmon uning ortidan tashlanishdi. Ammo hammadan birinchi boʻlib otasiga Mark yetib oldi.
— Marhamat, chiroqni oʻchiringlar, - dedi Richard, barcha mehmonlar deraza oldiga toʻplanishganda. Xona zulmatga chulgʻandi. Pul moʻ’jiza yaratadi! Tashqarida zim-zigʻ osmonda mushaklar chaqnadi. Yigʻilganlarning hech qaysisi umrlarida bunday mushakbozlikni koʻrishmagandi. Yashil, moviy, sariq va qizil shu’lalar atrofga sachraganicha tunni kunga aylantirardi. Va birdan mushaklardan shunday yozuv paydo boʻldi: TUFILGAN KUNINGLAR BILAN, MARK VA DEMYeN!
Barcha turgan joyida toshdek qotib qoldi va shu zahoti qarsak chalib, bir-birlarini quchoqlay ketishdi.
— Bunga ishonish qiyin, dada! - dedi Mark otasining quchogʻiga oʻzini otarkan.
Demen jilmaydi. U ham Markdek hayajonga tushgandi, lekin oʻz hissiyotlarini bu tarzda namoyon etishning keragi yoʻq, deb hisoblardi. Uning tuygʻulari qalbining qa’riga yashiringan va doimo qat’iy nazorat ostida edi.
Mushakbozlik tomoshasiga mutlaqo befarq boʻlgan yagona kishi Buxer edi. U Demenning ortida turar va u bilan yana gaplashishga urinardi. U engashib bolaning qulogʻiga shivirladi:
— Koʻpchilik oʻsmirlar oʻn uch yoshga toʻlishni jinsiy balogʻatning boshlanishi, deb hisoblashadi. Erkaklikning boshlanishi. Masalan, yahudiylar buni «bar mitsvax» deb atashadi. Bu «Burch oʻgʻli» yoki «Burch kishisi» degan ma’noni bildiradi.
Demen Buxerning nimani nazarda tutayotganligini umuman tushunmayotgandi. Lekin uning bu oʻyinni hurmat yuzasidan davom ettirishdan boshqa iloji yoʻq edi.
— Nahotki? - soʻradi u koʻzini mushaklardan uzmay.
— Sen ham shunday boʻlasan, - dedi Buxer. Demen oʻgirilib unga qaradi. Ularning koʻzlari uchrashdi. Buxer past ohangda ovozi qaltirab gapirdi:- Kechirasan, Injildan bir parcha aytib beraman: «Goʻdaklik chogʻimda goʻdaklarcha gapirardim, goʻdaklarcha oʻylardim, goʻdaklarcha muhokama qilardim; er kishiga aylanganimdan soʻng goʻdakcha odatlarimni bas qildim». Vaqti kelib, sen «goʻdaklik»ni bas qilasan va «oʻz asling» bilan toʻqnash kelasan. - Men kimman?
Buxer bosh irgʻadi. - Buyuk davr, Demen. Sen buni his qilayotgan boʻlishing kerak.
Demenni hayajon bosdi. Dastlab u, Buxer Richardni chalish uchun undan foydalanmoqchi, deb oʻylagandi. Lekin Demen bir necha oydan beri his qilayotgan tuygʻuni aynan Buxer soʻz bilan ifodalab bergandi.
— Shunaqa boʻlsa kerak, - sekin gapirdi Demen, - men... unchalik ishonchim komil emas... lekin... menga nimadir boʻlayotganini... boʻlmoqchiligini... his qilyapman.
— Taqdirni oldindan his qilish, shunday emasmi? - Buxer kuldi.
— Bu hammamizda bor. Otangda ham, Bill Axertonda... menda ham. - U sekinladi, soʻng gapirish ohangi oʻzgardi: - Men ham yetim oʻsganman, buni bilarmiding?
Demen inkor ma’nosida bosh chayqadi.
— Shuning uchun ham oldindagi boʻlajak toʻsiqlardan oʻtishingga yordam berishim mumkin. Darvoqe, sen oʻz taqdiringni iyundan his qila boshlading, shundaymi? Oʻzingning haqiqiy tugʻilgan kuningdan beri...
Demen hayratda qolgandi, u oyozini ochishga ulgurmay ularni Axerton chaqirib qoldi:
— Ey ikkovingiz! Bu yoqqa kelinglar!
Tort kesish marosimi avjida edi.
— Demen, bu yoqqa kelmaysanmi! - dedi Mark. U shamlarni puflab oʻchirishga tayyorlanayotgandi.
— Tilak tilashni ham unutmanglar! - eslatdi bolalarga Anna.
Demen nihoyat Buxerdan qutulganidan oʻzini yengil his qilganicha Mark tomon yoʻnaldi. Bu kishi bilan gaplashish juda ogʻirga oʻxshab tuyuldi.
Mark bilan Demen chuqur nafas olishdi va tort ustiga oʻrnatilgan oʻn uchta shamning barchasini puflab oʻchirishdi.
— Barakalla, bolalar! - xitob qildi Anna. - Endi tortni kesinglar. Qornimiz juda ochiqdi.
— Tortni yeyishdan oldin, - dedi Demen, - Markka bir narsa bermoqchiman. - U qoʻlini choʻntagiga suqdi.
Bolalarning sovgʻalari kattaligi jihatidan ikki tomchi suvdek oʻxshash edi. Sovgʻalar oʻralgan qogʻozlar ham bir xil edi. Mark kulib yubordi:
— Agar sen menga...
— Men ham senga xuddi oʻshandoq sovgʻa tayyorladim, - uning soʻzini boʻldi Demen. Ular Annaga xitob qilishdi:
— Oyi!
Anna jilmayganicha bolalar sovgʻalarini ochishayotganini kuzatib turardi. Nihoyat ular qutichalardan koʻrkam armiya pichoqlari toʻplamini olishdi. Yarqiroq tigʻlar naqsh bilan bezatilgandi.
— Men xuddi shunaqasini xohlagandim! - xitob qildi Mark va tirsagi bilan ukasini turtdi.
— Men ham! - dedi Demen.
Bolalar bayram tortini ana shu pichoqlarida kesmoqchi boʻlishdi. Demen tortning ustidagi konkichi bolani shartta kesib oldi. Keyin esa Mark ikkalasi yigʻilganlarning qarsaklari ostida tortni boʻlaklarga boʻlishdi.
Ertasiga ertalab quyoshning zarrin nurlari Jeneva koʻlining muzlagan maydoniga tushib, kamalakdek jilvalanardi.
Tabiat kechagi mushakbozlikdan ilhomlanib, kunduzgi tomoshasini koʻrsatayotgandi.
Koʻldan chiqqan irmoq oʻrmon ichkarisiga choʻzilib ketgandi. Bugun bu yerda xokkey jangi boʻlayotgandi.
Tushga yaqin oʻyin avjiga chiqdi. Xokkey jamoalari, asosan «Torn Indastriz» xodimlaridan tashkil topgandi.
Bir qarashda, ochiq havoda xokkey oʻynash bor-yoʻgʻi koʻngil yozishga oʻxshab koʻrinardi. Lekin Axerton ham, ichki sezish qobiliyatiga ega Buxer ham aslida qanday muhim narsa yuz berayotganini tushunib turishardi. Bir qator sabablarga koʻra, xokkey «Torn Indastriz» kompaniyasida mansab pillapoyasidan koʻtarilish vositasi deb qabul qilingandi. Richard Torn agar kompaniyasidagi zoʻr xokkeychi eng muhim shaxs hisoblanishini, yosh xodimlari vaqt-vaqti bilan dyu Lak koʻlida xokkey mashgʻulotlari oʻtkazishlarini bilganida hayratda qolgan boʻlardi.
Demen va Mark bugungi oʻyinda sardor edilar. Ular jamoani birinchi boʻlib kim tanlashi borasida qur’a tashlashdi. Qur’a Demenga tushdi. U imkoniyatdan foydalanib, darhol oʻgay otasini tanladi. Richard atrofdagilarga ta’zim qildi, birinchi boʻlib oʻzini tanlashganidan faxrlanganicha Demen tomonga oʻtdi.
Mark Axertondan boshladi. Aslida, u zoʻr oʻyinchi emasdi, lekin u boshqa oʻyinchilarni ruhlantira olardi. Axerton minnatdorona jilmaydi va Mark tomon sirgʻandi. Demen Buxerni tanladi. Ehtimol, bu kechagi gʻayrioddiy suhbatga berilgan oʻziga xos javob edi. Balki, Demen Buxerning nimalarga qodirligini tushunib yetgandir. Buxer Demen va Richard tomon intildi.
Mark navbatdagi oʻyinchi sifatida Pasarianni tanladi. Pasariandan hech qanday naf boʻlmasa-da, Mark bu hinduni yoqtirardi.
Nihoyat, jamoalar tuzib boʻlindi, maydon belgilandi va oʻyin boshlandi.
Buxer chaqqon, oʻziga ishongan oʻyinchi edi. Richard hammaning e’tiborini tortmaslik uchun oʻyinda oʻzini unchalik koʻrsatmayotgandi. U Buxerni kuzata boshladi va hayron qoldi: Buxer buning shunchaki bir oʻyin ekanligini tushunmasdi. Uning jon-jahdi bilan oʻynashi Richardni xavotirga soldi. U oʻgay oʻgʻlini zimdan kuzata boshladi.
Demen ham yoshiga xos boʻlmagan chaqqonlik bilan oʻynardi. U bu kurashdan zavq olayotgandi. Hammaning koʻzi unda edi: Demen shaybani hech kimga bermas, oʻyinning borishini aynan u boshqarayotgandi.
Charlz Uorren bugun xokkey oʻynamaslikni ma’qul koʻrgandi. U konkida daryo boʻylab sirpanib yurardi. Uorren Anna tushlik tayyorlayotgan tomon yurdi. Barcha xizmatchilarga javob berib yuborilgan, shuning uchun oshpazlikni Anna oʻz zimmasiga olgandi.
Uorrenni koʻrib u qichqirdi:
— Nima yeysiz?
— Sosiskali bulochka, - dedi Uorren. Anna unga bulochka uzatdi.
— Boʻladimi?
— Hozircha boʻladi, - dedi Charlz. - Qornim juda ochqab ketdi. Hammasini yeb qoʻysam kerak.
U bir tishlashda bulochkaning yarmini uzib oldi.
— Haligi tanishingiz haqida gazetada oʻqidim, - dedi Anna. - Toʻgʻri, endi bu haqda gapirishning foydasi yoʻq, lekin chuqur qaygʻudaman.
Uorren bosh silkidi:
— Qanday voqea yuz berganiga umuman tushunmayapman...
Lekin Anna unga orqa oʻgirganicha oʻyinni tomosha qilardi.
Uorren qoʻlidagi bulochkani ogʻziga soldi-da, ikkinchisiga qoʻl uzatdi.
Yigʻilganlarning hech biri ulkan qora quzgʻunni sezmasdi. U baland daraxt shoxida oʻtirganicha sovuq, oʻtkir koʻzlari bilan odamlarni kuzatardi.
Richard shaybani Demenga uzatdi, u ustalik bilan ilib oldi. Axerton himoyachi edi. U bolani toʻxtatish uchun oldinga intildi.
Oʻyindan lazzat olayotgan Demen oldinga tashlandi. U qariyani bemalol dogʻda qoldirishiga ishongan holda Axertonning roʻparasida paydo boʻldi. Qariya muvozanatini zoʻrgʻa saqlab turarkan, bola bilan toʻqnashib ketishini kutib koʻzlarini yumdi.
Ammo Demen soʻnggi lahzada Axertonni chetlab oʻtdi va tezlik bilan darvoza tomonga tashlandi. Shu onda muz sal yorildi.
Axerton koʻzini ochdi va nima boʻlganini bilishga urindi. Demen yoʻq edi. Axerton ortiga oʻgirildi va darvoza tomon sirpanib borayotgan bolani koʻrdi. U Demenning ortidan tashlandi. Dastlab unchalik katta boʻlmagan yoriq tezlik bilan kengaya boshladi.
Muz yorigʻi Axertondan ham oʻtib Demenga yetdi. Ularning ostidagi muz qarsilladi.
Birinchi boʻlib buni Buxer sezib qoldi va ular tomon otildi.
Kutilmaganda dahshatli qarsillagan tovush eshitildi va Axertonning atrofidagi yoriq keng doiraga aylandi. Hamma turgan joyida qotib qoldi. Qirgʻoqda turgan tomoshabinlar qichqirib yuborishdi.
Nihoyat Buxer Demenning yoniga yetib keldi, uning kamaridan mahkam ushladi va xavfsiz joyga tortib oldi.
Axerton qoʻrqib ketdi. U qandaydir dahshatli narsa yuz berayotganini tushunib turar, lekin qoʻlidan hech narsa kelmasdi. Qariya muz boʻlagida qolib ketgandi.
— Bill! - qichqirdi Torn va Axerton tomonga otildi.
Yana muzning qarsillagan tovushi eshitildi. Axerton sovuq daryoning oʻrtasidagi kichkina muz orolchada qolib ketgandi. Oʻyinchilar unga xokkey chavgonlarini uzatishardi. Lekin hammasi behuda edi. Qariyaning ogʻirligi bilan muz bir tomonga qiyshaydi va Axerton toʻgʻri girdobga quladi.
Anna qichqirib yubormaslik uchun labini mahkam tishladi. Demen Buxerning quchogʻidan chiqib qariyaga yordam berishga harakat qildi, lekin Buxer bolani oʻziga mahkam tortib qoʻyib yubormadi.
Axerton bir necha soniyadan soʻng suv yuzasida paydo boʻldi. Torn unga qoʻlini uzatdi. Qariyaning koʻzlari dahshatdan olayib ketgandi. Axerton qoʻlini koʻtardi va shu onda girdob uni suv ostiga tortib ketdi.
Toʻplanganlar toshdek qotib qolishdi. Ular koʻzlariga ishonishmasdi.
Birdan Tornning oyogʻi ostidagi muzlik ichida muzga qapishib qolgan qigʻfa paydo boʻldi. Bu Axerton edi. Uning ochiqligicha qotib qolgan koʻzlarida oʻtinch bor edi. Odamlar chavgonlari bilan muzni yorishga urinishdi.
Nihoyat, Demen Buxerning quchogʻidan chiqdi va yordamga oshiqdi. Torn konkisi qirrasi bilan muzni yorishga harakat qilardi. Qandaydir koʻrinmas qoʻl Axertonni suv ostiga tortib ketdi. Ulkan qora quzgʻun daraxtni tark etdi va bulutli osmon qa’riga singib ketdi.

5
Axertonning oʻlimidan soʻng oradan bir oy oʻtgan boʻlsa-da, Buxer hali ham yangi xonasini jihozlash ishlarini tugatmagandi. Ilgari gulqogʻoz yopishtirilgan devorlar yogʻoch koshin bilan bezatildi, Axertonning eski kreslolari oʻrnida yaltiroq qora charm qoplangan zamonaviy mebellar paydo boʻldi. Kotib va mudir oʻtiradigan xona devoridagi Axertonning surati olib tashlanib, uning oʻrniga Buxerning surati ilindi.
Limuzin «Torn Indastriz» binosi oldiga kelib toʻxtashi bilan unga Buxerning yordamchisi Bayron peshvoz chiqdi. Buxer qoʻlida jurnal bilan mashinadan tushdi.
«Forchun» jurnali muqovasida Buxerning surati bor edi. Pol mana shu suratni oldirish uchun ataylabdan Nyu-Yorkka borib kelgandi. Jurnal muqovasida shunday yozuv koʻzga tashlanib turardi: «Pol Buxer, «Torn Indastriz»ning yangi prezidenti».
Buxer yoʻl-yoʻlakay yordamchisiga bosh irgʻab salomlashgandek boʻldi.
— Surat chiroyli chiqibdi, - dedi Bayron.
Buxer indamadi.
Ular liftni kutib turishardi.
— Pasariandan biror xabar bormi? - soʻradi Buxer.
— Yoʻq, janob, - dedi Bayron. - Butunlay yoʻqolib ketdi.
Liftning eshiklari ochilgach, ular ichkari kirishdi. Buxer tugmani bosdi. Lift uchinchi qavatga yetganda Bayron Buxerga kutilmagan xabarni yetkazdi: «Richard sizni hozirning oʻzida koʻrmoqchi».
— O! - dedi Buxer choʻzib. - U shu yerdami?
— Ha, - javob berdi yordamchisi.
BMTning butun bir delegatsiyasi bemalol joylashadigan stol ortida Torn qahva ichib oʻtirardi.
Buxer salomlashish uchun ogʻzini ochishga ulgurmay Richard unga oʻshqirdi:
— Pasarianga Hindistonda pishirib qoʻyibdimi?
Buxer diplomatini stol ustiga qoʻyib oʻtirdi. «Unga ichidagini toʻkib solishga imkon berishim kerak. Bu hammasi nimani anglatishini aniqlashga urinib koʻraman. Tornning koʻrinishi juda gʻalati-ya, - oʻylardi Buxer. - Yoqasi ochiq, galstugi yoʻq. Soqolini ham olmabdi. Toʻgʻri, Richardning shunday qilishga haqqi bor, lekin u agar jiddiy sabab boʻlmasa ishga bu ahvolda kelmasdi».
U jahlga mingandi.
— Men u yerdan yer sotib olish masalasida bir narsani aniqlashim kerak edi, - soʻz boshladi Buxer. - Kim...
— Yer sotib olyapmizmi? - xavotirlanib soʻradi Torn.
— Siz mening ma’ruzamda aytgan barcha fikrlarimni amalga oshirishimga rozi boʻlgandingiz, - davom etdi Buxer oʻzini oqlar ekan. - Bu kompaniya prezidenti boʻlishimning asosiy sharti edi.
Torn yuzini changalladi va uf tortdi.
— Lekin bu sizning meni oʻz kompaniyamni boshqarishdan chetlatishingizni anglatmaydi.
— Siz ta’tilda edingiz, - e’tiroz bildirdi Buxer. - Sizni bezovta qilgim kelmadi. Bu soʻzlarni aytarkan, Pol aytayotgan gaplarining naqadar soxta chiqayotganligini tushunib turardi.
— Meni har qanday paytda telefon orqali topish mumkin edi, - dedi Torn. Soʻng boshini egdi va gʻamgin holda qoʻshib qoʻydi. - Bill hech qachon men bilan maslahatlashmasdan turib bir ishga qoʻl urmasdi.
— Men Bill emasman, - dedi Buxer.
— Bill boʻlishingizni kutmayman ham, - oʻshqirdi Richard. - Lekin kompaniyam tartib-qoidalariga amal qilishingizni talab qilaman!
Oʻrtaga sukunat choʻkdi. Torn sal yumshadi.
— Pol, - dedi u, - siz zoʻr mutaxasssissiz. Yuqori lavozimda oʻtirishga arziysiz. Lekin iltimos, bu mening kompaniyam ekanligini hech qachon unutmang.
— Bu boshqa takrorlanmaydi. - Aftidan Buxer chin dildan tavba qilayotgandi. U suhbat mavzuini oʻzgartirishga urindi: - Siz Pasarianni soʻrabsiz. Nega?
— Uning P-84 uskunasiga nimadir boʻlganga oʻxshaydi, - dedi Torn. - Uolker shuning uchun asabiylashyapti. Uolker doim qoʻrqadi: u biror halokat yoki noxushlik yuz berishidan tashvishlanib yuradi, lekin bu safar meni ham xavotirga soldi.
— Bu ish bilan shugʻullanaman, - ishontirdi Buxer oʻrnidan turarkan. U suhbat tugaganligini anglagandi.
— Ishonaman. - Torn Buxerning xonadan chiqib ketishini kutdi, soʻng oʻrnidan turib deraza yoniga keldi. Tashqaridagi manzarani koʻrib u doim tinchlanardi, lekin hozir emas. Torn qattiq gʻazablangandi.
Axertonning fojiali oʻlimidan buyon uning yuragini nimadir kemirar, lekin Richard aynan nimadan tashvishlanayotganini bila olmasdi.

6
Dars «Harbiy tarix: nazariyot va amaliyot» deb atalardi. Nomi jarangdor boʻlsa-da, aslida ma’ruzalarda bir necha mashhur janglarning kengaytirilgan sharhi oʻtilardi. Bu dars majburiy boʻlib, har bir oʻquvchi qatnashishi shart edi.
Maktab ruhoniysi bolalarga sarkarda Attila haqida hikoya qilayotgandi. Ruhoniy Budmen boʻyi baland, oriq kishi edi. Attilaning hayoti va qahramonliklari haqida hikoya qilar ekan, Budmen bu xunn sarkardasining qalbini koʻrayotgandek boʻlardi. U Attilani baxsiz, jafokash, hech kimdan yaxshilik koʻrmagan shaxs, deb oʻylardi.
— U bechorani, - deyishni yoqtirardi ruhoniy, - tarix notoʻgʻri talqin qiladi. Attila oʻz zamondoshlari orasidagi odil hukmdor boʻlgan...
Uni diqqat bilan tinglayotgan oʻquvchi Demen boʻlib, bunga uning oʻzi ham hayron qolayotgandi, chunki u tarixni yomon koʻrardi. Lekin keyingi bir necha oylardan beri Demen uzoq yillar ilgari yashagan odamlar haqida oʻylaganda gʻalati hissiyotni tuyadigan boʻlib qolgandi.
— Attila iloji boricha buzgʻunchilik qilmaslikka harakat qilgan, - derdi ruhoniy, - harqalay boshqa istilochilarga qaraganda...
Mark va yaqindan buyon Tornlar bilan yuradigan boʻlib qolgan Teddi nimadir qilishayotgandi. Mark qogʻozga bir narsalarni qoralab Teddiga uzatdi va u hiringladi.
— Aslida, - derdi Budmen. - Attila har tomonlama bilim olishga uringan va oʻz saroyiga koʻplab rimlik olimlarni taklif etgan...
Shu payt Mark qogʻozni Demenga uzatdi. U qogʻozga koʻz yugurtirdi va kulib yubordi.
Ruhoniy qotib qoldi.
— Kim kuldi? - soʻradi u.
Demen oʻrnidan sakrab turdi:
— Men, janob ruhoniy.
— Qoʻlingdagi qogʻozni olib buyoqqa kel.
Demen buyruqni zudlik bilan bajardi.
Mark oʻtirgan joyida tipirchilardi, Teddi uning biqiniga turtdi.
— Tamom, - shivirladi u.
Kursantlar endi nima boʻlishiga qiziqishayotgandi.
Budmen qogʻozga nazar tashladi. Unda ruhoniyning oʻzi chizilgandi: u otga minib olgan, qoʻlida dushmanlarning kesilgan boshlarini tutib olgandi.
Budmenning a’zoyi badani muzlab qoldi. Uning ustidan emas, u e’zozlaydigan Attilaning ustidan kulishgandi. Yana buni eng aqlli oʻquvchilardan biri qilibdi.
Budmen suratni gʻijimlab axlat chelakka uloqtirdi.
— Xoʻsh, - dedi u uzoq jimlikdan soʻng, - sinfimizda rassom paydo boʻlibdi. Torn, sizni zeriktirib qoʻydim, shekilli? Siz Attilaning qahramonliklari haqida hamma narsani bilasiz-da, a?
Demen chuqur nafas chiqarib, javob berdi:
— Ayrim narsalarni, janob. - Va bu javobidan oʻzi ham hayratlandi.
— Ayrim narsalarni? - qaytardi ruhoniy kinoya bilan. - Agar Attila ham harbiy ishda «ayrim narsalar»nigina bilganida edi, biz hozir uning nomini ham eslab oʻtirmasdik. - U koʻzlarini qisdi. - Torn, siz oʻz ismingizdan tashqari yana biror narsani bilasizmi? Attila yoki rimliklar haqida bilasizmi?
Demen yana chuqur nafas chiqardi:
— Ha, janob. - Lekin u hech narsa bilmasdi! Nega bunday dedi?!
Sinfdagilar Demenning qanday oʻyin boshlayotganiga tushunolmay qolishdi. Uning bunday odati yoʻqligini hamma bilardi.
— Demak, bilasiz, - dedi ruhoniy. - Nimayam derdik, hozir buni tekshirib koʻramiz. Ayting-chi Torn, Attila Galliyani egallaganida uning qoʻshinlari soni qancha edi?
— Yarim millionga yaqin, janob, - dedi Demen, hattoki bu javob qayoqdan paydo boʻlganiga hayron boʻlishga ham ulgurmasdan. Shu payt yana xuddi oʻzini tashqaridan eshitayotgandek boʻldi: - Lekin u 451 yilda Shalon yaqinidagi jangda Ayetsiy tomonidan yakson qilib tashlangan. U ortiga qaytib Shimoliy Italiyani olgan, lekin Rimgacha bormagan.
Budmen gangib qoldi. U buni kutmagandi. Lekin sinfdagilar uning taslim boʻlmasligini bilishardi. Savol-javobni oxirigacha olib borishga toʻgʻri keladi. Har qanday vaziyatda ham bolaning javobi kitobdan olingan koʻchirmani eslatardi. Ehtimol, Torn hamma narsani yoddan biladigan, Amerikani 1492 yilda Kolumb kashf etganligini aytadigan, lekin aslida u Hindistonni izlab safarga chiqqanini tasavvur ham qila olmaydigan oʻquvchilar toifasidandir.
Budmen uning fikrlash qobiliyatini sinab koʻrmoqchi boʻldi.
— U nima uchun Rimgacha bormagan?
Demen bu safar ham oʻylanib oʻtirmadi.
— Buni papa Lev I ning xizmati, deb hisoblashadi. Lekin aslida oziq-ovqat taqchilligi bunga sabab boʻlgan... - Demen bir oz toʻxtab qoldi. Budmenga u yodlaganlarini esidan chiqarib qoʻygandek tuyuldi. Demenning miyasida esa jinsiy kasallik haqidagi fikr aylanar va u kerakli soʻzni izlardi. Nihoyat u soʻzini yakunladi: - Bundan tashqari uning qoʻshinlari vabo bilan kasallanishgandi.
Ba’zi kursantlar hiringlashdi. Demen qizardi.
Ruhoniy quturib ketdi.
— Jim! - qichqirdi u. Soʻngra Demenga unchalik ma’lum boʻlmagan ma’lumotlar haqida savol bermoqchi va shu bilan uni sindirmoqchi boʻldi.
— Attila qachon tugʻilgan?
— Bu noma’lum, janob.
— Hukmdorlik davri?
— Eramizning 434-453 yillarida. U oxirgi uylanish toʻyi paytida burnidan qon ketib oʻlgan.
Bu safar butun sinf xoxolab yubordi.
— Jim boʻlinglar! - chiyilladi ruhoniy. U Demenning yoniga keldi va savolga tutdi:
— Uning akasining ismi nima edi?
— Bleda. - Demen yana quruq javob bilan cheklanib qolmadi. U birdan qandaydir qudratli bilimga ega boʻlib qoldi. Demenning koʻzlari yonardi. U Attila haqida hamma narsani bilar, lekin bu bilim qayerdan kelganligini tushunolmasdi. U xuddi Attilaning miyasi ichida yurganga oʻxshardi. Demen uning fikrlarini oʻqirdi. U oʻzini Attila bilan bir davrda yashagandek his qildi.
Balki, bir paytlar uning oʻzi Attila boʻlgandir?
— Attila va uning akasi Bleda xunnlar saltanatini eramizning 434 yilida meros qilib olishgan, - davom etdi Demen. - Saltanat Alp va Boltiqboʻyidan to Kaspiy dengizigacha choʻzilgandi. - Demen qoʻllarini keng yozdi. - Aka-ukaning orasidan qil oʻtmasdi. - Shu payt Demen akasiga tikildi. Mark uning nigohini koʻrib seskanib ketdi. - 435-439 yillar orasida, bu haqda yozma manbalarda hech narsa yozilmagan boʻlsa-da, Attila saltanatning shimoliy va sharqiy chegaralaridagi varvarlarni boʻysundirganligi aytiladi... - Birdan Demen toʻxtab qoldi va Budmenga qaradi. - Davom etaveraymi?
Ruhoniy endi Demenni toʻxtatishning iloji yoʻqligini juda yaxshi tushunardi. Budmenni qandaydir tushunib boʻlmas dahshat qamrab olgandi, lekin u bu oʻyinni oxirigacha olib borish kerakligini his qilardi. Ruhoniy javob oʻrniga boshini qimirlatdi.
Demen yana gapga tushib ketdi.
— 441 yilda Rim saltanati Attilaga boj toʻlashdan bosh tortadi va u Dunay chegarasiga hujum qiladi. Attila mohir jangchi boʻlib, unga qarshi turishning iloji yoʻq edi. Bir yildan soʻng rimliklar undan sulh tuzishni iltimos qilishadi.
Butun sinfdagilarning qulogʻi Demenda edi.
— Attila dono sigʻsatchi ham boʻlgan, - davom etdi u. - U xalqining e’tiqodini ham oʻz foydasiga yoʻnaltira olgan. Attila bolaligida onasi uni har kuni bir soat qoʻlida baland koʻtarib turgan va shu yoʻl bilan oʻgʻliga quyoshning kuchi oʻtishiga ishongan. Shuning uchun ham uning terisi rangi qorayib ketgan. - Demen bir lahza tin oldi. Uning yuragi qinidan chiqib ketguday urardi. - Bu Attila uch yasharligida yuz bergan.
Ruhoniy ogʻzini ochganicha bolaga tikilib turardi.
Lekin Demen juda koʻp narsani bilardi. Qandaydir kuch undan ma’lumotlarni siqib chiqarardi.
— Attila tashqi koʻrinishidan akasiga oʻxshamasdi, - soʻzida davom etdi bola. - Uning onasi fohishaligi bilan nom chiqargandi. Attila birinchi jangida gʻalaba qozongan paytda men bilan tengdosh edi... - Demen toʻxtab qoldi va darhol soʻzini toʻgʻriladi: - Biz bilan. hattoki, uning birdaniga uch kishiga qilich sanchayotgani tasvirlangan surati ham bor. Ehtimol, bu mubolagʻadir. U oʻsmirlik paytida xushsurat boʻlgan va koʻplab ayollar u bilan boʻlishni istashardi.
Budmen endi chidab turolmadi.
— Ishonmayman! - qichqirdi u. - Bu ma’lumotlarni qayerdan oldingiz? Manbangizni ayting! - Bu Budmenning sevimli iborasi edi.
Demen birinchi bor duduqlanib qoldi.
— Men... men bilmayman, janob. - U garangsib qoldi.
Ruhoniy bolaning oʻzini yoʻqotib qoʻyganligidan darhol foydalandi.
— Uning akasi-chi, nima qilgan?
— Bu vaqtga kelib Attila akasini oʻldirgandi, - javob qaytardi Demen.
Markning nafasi tiqilib qoldi.
Demen esa nimalar deyayotganini oʻzi tushunolmasdi. Soʻzlar uning ogʻzidan oʻzi otilib chiqayotgandek edi.
— U yolgʻiz oʻzi hukmdorlik qilish uchun shunday qilgan. Keyin esa, - Demen xuddi oʻta muhim sirni aytayotgandek ovozini pasaytirdi, - oʻzini Buyuk Nimrod va... Dajjol deb atay boshlagan!
Butun sinfga oʻlik sukunat choʻkdi. Shu payt eshik taraqlab ochildi va xonaga Neff kirib keldi. U ruhoniyga yaqinlashdi. Budmenning a’zoi badani qaltirar, yuzidan ter oqardi. Neff unga nimadir deb shivirladi. Ruhoniy bosh irgʻadi.
Serjant Demenga murojaat qildi:
— Men bilan yuring, Torn.
Demen indamay Neffning ortidan ergashdi.
— Doskadagini koʻchiringlar, - dedi Budmen va Demen bilan Neffning ortidan tashqariga otildi. Sinfda qizgʻin bahs avjiga chiqdi.
Neff Demenni oʻzlarini hech kim eshitmaydigan joyga sudradi. Ruhoniy hojatxonaga kirib ketdi. Uning ogʻzi qurib qolgandi. Budmen eshikni yopishi bilan Neff Demenga gʻazab bilan oʻdagʻayladi:
— Nima qilmoqchi boʻldingiz, Demen? - serjant unga birinchi marta ismini aytib murojaat qildi.
Hali ham oʻziga kelmagan Demen past ovozda javob berdi:
— Men savollarga javob berdim, janob serjant.
Neff inkor ma’nosida bosh chayqadi.
— Siz mahmadonalik qildingiz, - dedi u.
Demen Neffga sinfdagi voqea qayerdan ma’lumligiga hayron ham boʻlmadi. U oʻzidagi ichki quvvatdan hayratda edi.
— Lekin men barcha javoblarni bilardim! - e’tiroz bildirdi u. - Bilardim!
— Siz oʻzgalarning e’tiborini jalb qilmasligingiz kerak.
— Men bunga harakat qilganim yoʻq... - oʻzini oqlashga urindi Demen. - Men...
Neff uning soʻzini boʻldi.
— Sizning kimligingizni hamma biladigan kun keladi, - dedi u dona-dona qilib. - Lekin bu kun hali kelgani yoʻq.
Buxer ham Demenga shunday degandi.
Demen shoshib soʻradi:
— Men kimman? - U tahlikaga tushdi. Bola yuz berayotgan narsalarni tushunmas, bu dunyodagi oʻz oʻrniga ahamiyat bermagan, lekin bu odamlar unga alohida e’tibor qaratishayotganini sezgandi. Demen oʻzini aqldan ozayotgandek his qildi.
— Injilni oʻqi, - maslahat berdi Neff. - U sen uchun, Demen... sen uchun... sen haqingda...
Demen Neffga tikildi.
— Uni oʻqi, - dedi Neff. - oʻqi va uq.
Demenning koʻzlariga yosh keldi. U qoʻrquv va charchoqdan yigʻlab yubordi.
— Nimani uqishim kerak? - U serjantga iltijo bilan qoʻl choʻzdi. - Iltimos, ayting.
Neff javob berishdan oldin unga uzoq tikildi. Keyin esa dedi:
— Kim ekanligingni.
Demenga Neff ketish oldidan ta’zim qilgandek tuyuldi. Bola qorongʻi yoʻlakda yolgʻiz oʻzi qoldi. Koʻz yoshlari uning yuzini yuvardi. U bu odamlar unga nima deyishganini anglashga urinardi. Nihoyat Demen kitobni oʻqishga qaror qildi.
Va unda oʻzi haqida biror narsa bor-yoʻqligini bilmoqchi boʻldi.

7
Devidson Akademiyasining har bir bayramda ishtirok etadigan oʻz orkestri boʻlib, Mark unda gornchi edi.
Bugun havoning avzoyi buzuq va orkestr parad uchun tayyorgarlik koʻrayotgandi. Yotoqxonaning ikkinchi qavati kichik-kichik xonalardan iborat edi. Birinchi qavatda, uxlash xonalari ostida sinfxonalar joylashgandi. Oʻrtada esa keng va boʻm-boʻsh zal bor edi. Orkestr aynan mana shu yerda tayyorgarlik koʻrayotgandi.
Endi tush payti boʻlgan esa-da, tashqari qorongʻulashib ketgandi. Kursantlarning ayrimlari oʻz xonalarida, ayrimlari esa gimnastika zalida edi.
Demenga hech kim e’tibor bermadi. U hozirgina Budmenning Injilini olib chiqqandi. Kursantlarda Injil kitobi yoʻq edi. Maktab oʻquvchilarni sportga oid kitoblar bilan ta’minlar, lekin diniy kitoblar bermasdi. Dastlab Demen bu kitobni kutubxonadan qidirib koʻrdi, biroq topa olmadi. U ruhoniyni esladi.
Demen kunduzgi tanaffusni kutdi. Mana shu vaqtda aksariyat kursant va oʻqituvchilar oʻz yotoqxonalariga kirib uxlashardi. Demen ruhoniyning xonasiga kirdi. Xona har doimgidek ochiq edi: Devidson Akademiyasida hamma vijdon va halollik qoidasiga amal qilardi.
Yozuv stoli va tokchada bir nechta Injil turardi. Demen ulardan birini oldi. U shu bugunoq oʻziga kerakli matnni oʻqib, kechqurun kitobni joyiga qoʻyishni moʻljalladi.
Demen balkon orqali oʻz xonasiga kirganida birdan chakkasiga qon tepdi. U eshik vazifasini bajaruvchi pardani yopdi va oʻtirdi. U bosh aylanishidan hushini yoʻqotar darajada edi.
Hozir uning kim ekanligi ma’lum boʻladi. Demen koʻylagi ostiga yashirilgan kitobni oldi va chiroq nuri yaxshi tushadigan joyga qoʻydi. Yerga muk tushganicha Injilni varaqladi:
«...va butun yer yuzi yirtqich ortidan ergashdi va yirtqichga qudrat bergan ajdarga sajda qildi. Va yirtqichga ta’zim qilarkan, yirtqichga kim bas kela oladi, dedi».
Demen kitobdan boshini koʻtardi va bu nimani anglatishini tushunishga urindi. U Markni esladi. Demen Buxer va Neff haqida oʻyladi - ular bolani aslida kim ekanligi haqida oʻylashga majbur qilishgandi. Demen birdan kursantlarning hech biri unga teng kelolmasligini, hech narsada undan oʻzib keta olmasligini sezdi.
U hayajonlangancha oʻqishni davom ettirdi: «Men koʻrgan yirtqich barsga oʻxshardi: uning oyoqlari ayiq oyoqlariga oʻxshar, ogʻzi esa sher ogʻzidek edi: va ajdar unga oʻz kuchi va taxtini hamda buyuk hokimiyatni berdi».
Demen buning shunchaki mubolagʻa ekanligini xayoliga keltirdi, Attilani ham xuddi shunday tasvirlashgan.
Uning qoʻshinlari jangdan qaytganlarida ular Attilaning jang paytida qanday harakat qilganligini ogʻiz koʻpirtirib maqtashgan. Demen ularning hikoyalari keyinchalik qoʻshib-chatilib afsonalarga aylanganini, Attila esa birorta ham inson zoti bas kela olmaydigan yirtqich sifatida tasvirlanganini oʻyladi.
U vaqti kelib oʻzi haqida ham shunday afsonalar toʻqilishini xayol qildi.
Ammo Demen oʻz kuchini anglashi bilanoq uning xayoliga bir fikr keldi: «Mening qoʻlimdan kelmaydi! Men axir yosh bolaman-ku!»
Yosh toʻla koʻzlari bilan u yana harflari chaplashib ketayotgan kitobga tikildi:
«Va u yoshu kattaga, boyu kambagʻalga, ozodu qulga, barchaga oʻz belgisini qoʻyadi. Unga imonlilarga qarshi kurashish va gʻalaba qozonish uchun kuch berilgan: va unga barcha xalqlar, tillar va qabilalar ustidan hukmronlik berilgan».
Demenning yuragi qinidan chiqib ketguday urardi. U kitobni shartta irgʻitib yuborgisi, toptab, yoqib yuborgisi keldi.
Bola Injilni uy burchagiga qarata otdi. Demen kitobga tikilganicha qotib qoldi. Kitob uni xuddi sham parvonani jalb qilganidek oʻziga tortardi. Injil uni kuydirib yuborgudek ta’sir qilayotgan boʻlsa-da, Demen endi oʻzini toʻxtata olmasdi. U oʻzi haqidagi haqiqatni bilishiga ozgina qolgandi.
Demen kitobni qoʻliga oldi. Bolaning a’zoi badaniga titroq turdi. Uning qoʻllari qaltirardi. U kerakli sahifani ochdi va toʻxtab qolgan joyidan oʻqishni davom ettirdi:
«Bu yerda donolik bor. Kimning idroki boʻlsa, u yirtqichning raqamini biladi; zero bu insonlarning ham raqamidir. Uning raqami olti yuz oltmish olti».
Demen kitobni yopdi. Demak, mana isbot! Agar unda bu belgi boʻlmasa, u xatardan xoli! U ozod!
Demen kitobni bagʻriga bosgancha xonasidan otilib chiqdi. U toʻgʻri yuvinish xonasiga yoʻl oldi. Bu yerda hech kim yoʻq edi. U qaltiroq qoʻllari bilan koʻzguni yaxshilab artdi va oʻz aksiga tikildi. U qoʻllarida hech qanday belgi yoʻqligini bilardi. Shunday boʻlsa-da, Demen qoʻllarini diqqat bilan koʻzdan kechirdi. Hech qanday belgi yoʻq edi. Qoʻlda-qa qoʻl.
Shunda Demen koʻzguga yaqin kelib peshonasidagi sochini koʻtardi.
Hech qanday belgi yoʻq.
U chakkasiga qaradi.
Yana hech qanday belgi koʻrinmadi. Demen oʻzini aqldan ozayotgandek his qildi. Bu nimasi? U oʻn uchga kirdi, erkak kishiga aylanyapti. Ehtimol, balogʻat davri shunday oʻtar? Agar Demenning oʻrnida boshqa birov boʻlganida edi, shunday fikrlar bilan cheklanib qoʻya qolgan boʻlardi. Lekin faqat Demen emas. U oʻzini Tornlar sulolasiga mansub deb bilardi, ular esa boshlagan ishini oxiriga yetkazib qoʻyishardi.
Demen qulogʻi orqasini qaradi.
U dahshatli narsani koʻrdi.
Albatta, bu belgini hech kim koʻrmagandi. Bu uchta olti raqami edi.

666
Demenning nafasi tiqilib qoldi. U devorga suyanganicha oyogʻida zoʻrgʻa turardi. Bu yangilik unga katta zarba boʻlgandi. U oʻziga kelolmasdi. Demak, bularning hammasi haqiqat ekan-da. Hammasi, Neff unga aytgan, Buxer shama qilgan, Demen qoʻrqqan narsa rost ekan-da. Hamma-hammasi haqiqat ekan.
Uning koʻzlaridan duvillab yosh toʻkilardi. U yuvinish xonasidan yugurib chiqdi. Demen nima qilishini, qayoqqa borishini bilmasdi. U tanholikni istayotgandi.
U zina tomon yurdi. Pastda orkestr hali ham kuy chalayotgandi. Demen kursantlar orasidan oʻta boshladi. Shu payt uni Mark koʻrib qoldi va chaqirdi:
— Demen!
Lekin Demen unga oʻgirilib ham qoʻymadi. U yotoqxonadan tashqariga chiqdi, oʻyingohni kesib oʻtdi. Akademiya darvozasidan chiqdi va yoʻl boʻylab keta boshladi.
U hech narsani oʻylamas, boshi oqqan tomonga ketayotgandi. U oʻpkasi tiqilib, oyoqlari oʻziga boʻysunmay qoʻyguncha yoʻl bosdi. Demen yana bir qadam tashlasa xuddi oʻlib qoladigandek tuyuldi. U daraxt yonida toʻxtadi, choʻkkalab oʻtirdi va hoʻngrab yigʻlab yubordi.
U bir nuqtaga tikilganicha uzoq oʻtirdi. Soʻng boshini koʻtarib qorayib kelayotgan osmonga qaradi. Qora bulut bostirib kelayotgan, uzoqdan momaqaldiroq gumburlayotgandi. U osmonga qoʻllarini choʻzdi. Bu nima edi - iltijomi? Yoki u taslim boʻldimi?
Uning tepasida, daraxt uchida qora quzgʻun oʻtirardi. U qaygʻu-alamga botgan bolaga tikilib turardi. Qushning koʻzlari tantanavor chaqnardi.
Agar Demen bugun sodir boʻlgan yana ikkita gʻayritabiiy voqeaning guvohi boʻlganida edi, yanada hayratda qolgan boʻlardi.
Birinchi voqea Pol Buxerning yotoqxonasida yuz berdi. Buxer yotishga tayyorlanayotgandi. U oʻng qoʻl nomsiz barmogʻidagi uzukni chiqardi va barmogʻida belgi paydo boʻlib qolganini koʻrdi. Uzoq vaqtdan buyon sabrsizlik bilan kutilayotgan belgini. Belgi kichkina, zoʻrgʻa koʻrinardi. Buxerni quvonch hamrab oldi. 666. Nihoyat, uni qabul qilishdi.
Ikkinchi voqea Deniyel Neffning yuvinish xonasida sodir boʻldi. Tishini tozalayotgan Neff har doimgidek peshonasiga tushib turgan sochini koʻtardi va koʻzguga engashdi. U belgini koʻrdi. Va nihoyat. 666.
Endi ularning yoʻliga qarshi chiqadigan kuch yoʻq edi.
Mark karavotida yotganicha besaranjom toʻlgʻanardi.
Konsertga tayyorgarlikdan soʻng u xonaga qaytgandi. Demenning joyini toʻgʻrilagach, u oʻz karavotiga yotdi. Mark ukasini sabrsizlik bilan kutardi. U nima boʻlganini tushunolmasdi. Bugun darsda Mark Demenning gʻalati holatga tushganini payqadi, keyin esa ukasi yotoqxonadan yugurib chiqib ketdi. Demen haligacha qaytgani yoʻq. Mark xavotirga tushganidan uxlay olmasdi.
Nihoyat u Demenning qadam tovushlarini eshitdi.
— Qayerda eding? - soʻradi Mark tashvish bilan. - Sendan juda xavotir oldim!
Demen bir ogʻiz ham gapirmadi. U jimgina qadam bosib kelib oʻzini karavotga tashladi.
— Demen! - dedi Mark, lekin yana hech qanday javob boʻlmadi. U bu safar ovozini balandroq qilib gapirdi: - Demen, tuzukmisan?
Demen anchagacha indamadi. Nihoyat, javob qaytardi:
— Endi tuzukman. Chiroqni oʻchir.
Mark chiroqni oʻchirdi. U birpas jim yotdi, soʻng yana soʻradi:
— Rostdan tuzukmisan?
— Uxla, - buyurdi Demen oʻziga xos boʻlmagan keskin ovozda.
Mark anchagacha oʻylanib yotdi, soʻng uxlab qoldi.

8
Soat mintaqalarining oʻzgarishidan ezilib ketgan Pasarian semiz portfelini koʻtargancha shoshib qadam tashlardi. U hozirgina kompaniyaga qarashli samolyotda Hindistondan qaytgandi.
Pasarian avtomat telefon boʻlmasiga kirdi. Yakshanba, buning ustiga qorongʻi tushib qolgan boʻlsa-da, u qoʻngʻiroq qilishni ertaga qoldirolmasdi. Nima voqea yuz berganini Tornga aytish zarur edi. Zudlik bilan.
Hindu Tornlarning koʻldagi dala hovlisi bilan ulashlarini kutib turdi. Goʻshakni koʻtargan xizmatchi Tornning bugun juda kech qaytishini va hinduning aytganlarini xoʻjayiniga yetkazib qoʻyishini aytdi.
Pasarian asabiylashdi, u endi nima qilishni bilmasdi. U bir oz oʻylanib turdi, keyin esa yana goʻshakni qoʻliga oldi va Buxerga qoʻngʻiroq qilishni ma’qul topdi.
Buxerning uyi ham ishdagi xonasi kabi sovuq va koʻrimsiz edi. Bu yerda eng diqqatga sazovor joy - derazadan koʻrinib turadigan Chikagoning goʻzal manzarasi edi.
Telefon jiringlagan paytda Buxer kitob oʻqiyotgandi. U goʻshakni koʻtardi.
— Buxer, - dedi Pol.
Bir oz jimlikdan soʻng Pasarianning ovozi yangradi.
— Pol, bu men Devidman. Bir narsani aytishim kerak.
— Qayerdasan? - Polning ovozi oʻzgardi.
— Ayeroportda. Shu yerda, Chikagoda. Noxushliklar yuz berdi.
— Tezda buyoqqa kel.
Bu paytda Anna va Richard oʻzlari yolgʻiz edilar. Bolalar Akademiyada, uyga kelgan mehmonlar allaqachon ketishgandi. Tornlar qorda sayr qilishni rejalashtirishgandi.
Ularning katta chanasi boʻlib, bu chanani Klaydsuyeyl laqabli ot torta olardi, xolos. Richard bu otni oʻtgan yili sotib olgandi. Anna oʻshanda chanani boʻyab, qoʻngʻiroqchalar osib qoʻygandi. Endi qoʻngʻiroqchalar chana kelayotganidan ogoh etib turardi.
Qoʻngʻiroq tovushi jarangladi - Richard va Anna sayrdan qaytishgandi. Richard uyga kirishi bilan unga Pasarianning xabarini yetkazishdi. U darhol hinduga qoʻngʻiroq qildi, lekin Pasarian uyida yoʻq edi. Richard yelkasini qisdi va goʻshakni qoʻydi.
— Uyida yoʻq ekan, - dedi u Annaga. - Ertaga koʻrishaman-ku.
Sovuqdan qizarib ketgan Anna latofatli edi. U eridan boʻsa oldi. Ular yotoqxonaga koʻtarilishdi.
Pasarian Buxerning mehmonxonasida qahva hoʻplab oʻtirardi. Uning xayoli parishon edi. U oʻzini xuddi siqilgan limondek his qilardi. Buxer hinduga oʻtkirroq ichimlik taklif etdi, lekin spirtli ichimlik ichsa hozirning oʻzida uxlab qolishini bilgan Pasarian unamadi.
Buxer Pasarian hozirgina aytib bergan narsalarni tahlil qilishga urinayotgandi.
— Xoʻsh, shunday qilib, - soʻz boshladi Buxer, - oʻsha kishi bizga yer sotishni istamaganligi uchun oʻldirilgan, deb oʻylaysanmi? Buning ustiga bizning odamlarimiz tomonidan.
Pasarian bosh silkidi.
— Bunga deyarli ishonchim komil.
— Lekin bunday boʻlishi mumkin emas! - e’tiroz bildirdi Buxer.
— Men sakkizta viloyatda boʻlib, yerlarni oʻrgandim va baholadim. Ularning uchtasida...
— Uchtasida?
— Uchta qotillik yuz berdi. - Pasarian qahvani ichib tugatdi.
— Lekin bu kimning ishi boʻlishi mumkin?
— Aqlim yetmayapti.
— Ha, - chuqur nafas chiqardi Buxer. - Bu ish bilan oʻzim shugʻullanaman.
Hindu oʻrnidan turdi.
— Richardga aytaymi? - U paltosini kiya boshladi.
— Aytish kerak, - toʻngʻilladi Buxer. - Ertalab oʻzim aytaman. Aytgancha, Torn seni koʻrmoqchi.
— Richard? Nega?
Buxer Pasarianni eshik oldigacha kuzatib keldi.
— P-84 uskunangga nimadir boʻlibdi. Stoling ustida hujjatlar bor. Ertaga ertalab tezda tekshirib chiq. - U hinduga qoʻlini choʻzdi.
Pasarian bosh irgʻadi.
— Boʻpti, tekshiraman, - dedi u va eshikni ochdi.
Buxer Chikago manzarasiga tikildi. Soʻng hinduga qaradi va jilmaydi:
— Kelganing uchun rahmat, Devid. Men seni qadrlayman.
Pasarian Buxer bilan xayrlashib, uyiga joʻnadi.
Kutilmaganda qaytib kelgan Pasarianning xabari Buxerni talmovsiratib qoʻygandi. Tornga hammasi haqida aytish lozim edi. Bundan tashqari, P-84 uskunasi ham ortiqcha bosh ogʻriq boʻlgandi. Bu gʻalvalardan Buxerning boshi aylanib ketdi. Shuning uchun ham u bugun qanday kun ekanligini unutib qoʻyganligi ajablanarli emasdi. Aynan bugun yaqinda qurib bitkazilgan qishloq xoʻjaligi zavodi bilan tanishish uchun Akademiyadan kursantlar kelishlari kerak edi.
Buxer derazadan tashqariga qaradi va pastda Devidson harbiy Akademiyasi avtobusini koʻrib hayron boʻlib qoldi. Nihoyat, bu avtobus nima uchun kelganligini unga yetkazishdi. Buxer zudlik bilan kotibasini chaqirdi va barcha telefon aloqalarini vaqtincha toʻxtatishni buyurdi. Bolalar bilan shugʻullanish zarur edi.
Oʻsmirlar esa ilk taassurotlari bilan oʻrtoqlashishayotgandi. Ular Tornlarning naqadar boy ekanliklari haqida yuzaki tasavvurga ega edilar. Lekin bugun butun shahar maydonichalik joyni egallagan baland inshootlarni koʻrgach - ayrim kursantlar ana shunday kichik shaharchalarda yashardilar - bolalar hayratdan ogʻizlarini ochib qolishdi. Hattoki, kimdir hushtak ham chalib qoʻydi.
Teddi gap tashladi:
— Tushlik ovqat ham boʻladimi? - U qornini shapatiladi va lablarini yalab qoʻydi.
— Albatta, - dedi Demen. - Biz senda yangi pestitsidning ta’sirini sinab koʻramiz.
Hamma kulib yubordi. Kursantlar oʻzlarini Buxer kutib turgan asosiy binoga kirishdi.
Demen birdan uning huzurida oʻzini gʻalati his qilishini sezdi. Bolada oʻzi haqida bilganlarining yuzdan bir qismini ham oʻzlashtirishga vaqt yoʻq edi. Demen oʻzini kuchli sezsa-da, hali bor kuchini ishlatishning payti kelmagandi. Bola koʻz qiri bilan oynavand devordagi yozuvga nazar tashladi: «Pestitsidlar boʻlimi. Begonalar kirishi taqiqlanadi».
Demen basketbol maydonichalik keladigan xonada oʻtirgan Pasarianni koʻrdi. Xona turli rangdagi quvur va shlanglarga toʻlib ketgan, xuddi ulkan robotning ichiga oʻxshardi.
Pasarian tayyorlagan bu laboratoriya uning farzandidek edi. Hinduning yana bir ixtirosi - P-84 uskunasini aynan shu yerda takomillashtirish moʻljallanayotgandi.
Pasarian kompyuter pulti oldida monitorda namoyon boʻlayotgan ma’lumotlarni kuzatib oʻtirardi.
Buxer bolalarni xodimlarning biri bilan tanishtirdi va unga kursantlarni zavod boʻylab aylantirib yurishni buyurdi. Oʻzi esa xonasiga shoshildi. Bu yerda muhim anjuman boʻlib oʻtishi kerak edi. Bu uchrashuvga bir necha hafta davomida tayyorgarlik koʻrilgandi.
Buxer joʻshqin, kuch-quvvatga toʻla yoshlar bilan ishlashni xush koʻrardi. U yoshlarga oʻz fikrlarini oʻzi istaganidek singdira olardi. Aynan ular uning loyihalarini amalga oshirish uchun kurashda munosib ijrochiga aylanishlari mumkin edi.
— Agar biz Hindistonda yer sotib olishga qaratgan loyihamizni amalga oshira olsak, - dedi Buxer, - u yerlik aholining oʻzini mustamlakaga aylangandek his qilishidan ehtiyot boʻlishimiz kerak. Yoʻq, biz ularni qul qilmoqchi emasmiz! Biz, madaniyati va bilimi boʻlmagan, albatta bu ularning aybi emas, bu kishilarga yordam bermoqchimiz. Biz zimmamizdagi vazifani «Torn Indastriz» xodimlari va haqiqiy amerikaliklar sifatida chin dildan ado etamiz. Yana bir narsani yodda tuting: Hindiston va Yaqin Sharqni oziq-ovqat bilan ta’minlar ekanmiz, biz bu hududlarga ruslarning kirib kelishining oldini olgan boʻlamiz. Shu tarzda biz nafaqat minnatdorchilik, balki tabiiy boyliklarga ham ega boʻlamiz.
Xonaga kotiba kirdi.
— Janob Pasarian P-84ni sinashga kirishdi, - dedi u.
— Rahmat, - minnatdorchilik bildirdi Buxer. - Janoblar, yarim soat tanaffus.
Bolalarni olib yurgan xodim jamoatchilik bilan aloqalar boʻlimida ishlardi. U bolalarda yaxshi taassurot qoldirishni istardi. Tornlarning farzandlari vaqti kelib u haqda eslashlari mumkin.
Xodim oʻsmirlarni pestitsidlar boʻlimiga boshlab bordi.
— Hosil koʻp boʻlishi va tezda pishib yetilishi uchun, - tushuntirdi u, - kuchli va yaxshi oʻgʻitlar, yangi yaratilgan pestitsidlar lozim.
Guruh yopiq eshik oldida toʻxtadi. Bu Pasarian P-84 uskunasini sinovdan oʻtkazayotgan pestitsidlar tayyorlash boʻlimi edi. Yoʻl boshlovchi soqchiga hujjatini koʻrsatdi va bolalarga bildirmasdan yigirma dollarlik pul uzatdi. Bu yerga hech kim kiritilmasdi, lekin u yosh Tornlar va ularning doʻstlarini qoyil qoldirmoqchi edi.
Eshiklar ochildi va kursantlar ichkariga kirishdi. Mashinalar guvillab ishlar, xodim bolalar uning ovozini eshitishlari uchun baqirib gapirardi.
— Bu murakkab ishni, - u deyarli qichqirardi, - hov anovi yerda turgan bor-yoʻgʻi uch nafar xodim bajaradi. - U zal oʻrtasidagi oynavand boʻlmaga ishora qildi.
Xodim ularni zina boʻylab inshoot yuqorisiga olib chiqdi. Turli rangdagi quvurlar endi ulardan ancha pastda qolib ketgandi.
Pasarian yuqoriga qaradi va yosh doʻstlarini koʻrib qoldi.
— Mark! Demen! - qichqirdi u. - Bu yerda nima qilyapsizlar? - Hindu ularning bu yerda ekanliklaridan xavotirga tushgandi. Uskunani sinash ishida qandaydir nosozliklar yuzaga kelgandi.
Bolalar unga qarab jilmayishdi.
— Biz sayohat qilyapmiz! - qichqirdi Demen.
Shu payt zalning uzoq burchagidagi quvur yorilib ketdi va quyuq yashil bugʻ vishillab chiqa boshladi. Bugʻ zalni toʻldira boshladi.
— Gaz chiqyapti! - qichqirdi kimdir.
Pasarian boshini koʻtardi va yordamchisining yuzi zaharli gazdan bujmayib ketganini koʻrdi. Yordamchi xodim talvasaga tushganicha nafas oldi, hushidan ketdi va gursillab pastga yiqildi.
Pasarian oʻz koʻzlariga ishonmasdi. U kompyuter pultiga tashlandi va boʻkirdi:
— Hamma tashqariga! Bolalarni olib chiqing!
Uning buyrugʻini bolalar ham eshitishdi. Yoʻlboshlovchi vahimaga tushganicha atrofga alangladi. Gaz ular turgan joyga yetib kelayotgandi.
Boshqaruv pultida halokat tugmasi bor edi. Pasarian bor kuchi bilan tugmani bosdi. Tugma ishlamadi. Bu tugmani bugun ertalab uning boshligʻi Buxer oʻrnatganini bechora hindu qayerdan ham bilsin?
Shu onda u kursantlarning baqir-chaqirini eshitdi. Bolalar nafas olisholmas va yoʻtalishar, bir-birlariga urilganlaricha chiqish yoʻlini qidirishardi. Ularning koʻzlaridan duvillab yosh oqardi. Ba’zi bolalarning yuz va qoʻllarida pufakchalar paydo boʻldi.
Bolalarni aylantirib yurgan xodim yuk liftiga yugurdi va jazavaga tushganicha barcha tugmalarni bosib chiqdi.
Lekin bu befoyda edi. Lift ishlamayotgandi.
Faqatgina Demen vahimaga tushmagandi. Gaz unga ta’sir qilmayotgandi. U hushidan ayrilayotgan doʻstlariga tikildi. Va shu lahzada u oʻzining qanday kuchga ega ekanligini his qildi.
Bola yana bir narsani tushundi. Unda tanlash imkoniyati paydo boʻlgandi. U hozir bu yerdan chiqib ketishi mumkin. U ushbu halokatda tirik qolgan yagona odamga aylanadi. Lekin yana bir narsa bor. Demen bu yerdagilarni qutqarishi va qahramonga aylanishi mumkin.
Demen bolalarga yordam berishga qaror qildi. U qahramon boʻlmoqchi edi. Bola darhol yuqoriga qaradi va tomga chiqadigan tuynukka olib boradigan narvonni koʻrdi.
— Bu yoqqa! - qichqirdi Demen va narvon tomonga yugurdi. U epchillik bilan yuqoriga koʻtarildi va tuynuk qopqogʻini ochdi. Ichkariga quyosh nuri va toza havo kirdi.
Qolganlar oyoqlarini zoʻrgʻa bosib yoʻlak boʻylab kela boshlashdi. Ular bir-birlariga suyanib olishgandi. Bolalar narvonni paypaslab topishdi, tomga chiqishgach esa yutoqqancha nafas ola boshlashdi.
Kutilmaganda Demen Pasarianni eslab qoldi. U ichkariga tushdi. Soʻng zina boʻylab yugurib ketdi.
Zal yashil tusli zaharli gaz bilan toʻlgandi. Demen yanada pastki qavatga tushdi.
Shu yerda u Pasarianni koʻrdi. Hindu qimirlamay yotardi. Uning qoʻli yorilgan quvur tomon choʻzilgandi. Chamasi, u oqib chiqayotgan zaharni qoʻli bilan toʻxtatishga uringandi. Yuzi va qoʻllaridagi pufaklar uni tanib boʻlmas darajaga keltirgandi.
Demen ortiga qaytdi va tomga chiqdi.
Bolalar hali ham ogʻzilarini katta-katta ochgancha nafas olishar, oʻpkalaridan hushtak chalgandek ovoz chiqardi.
Demen Markni izlay boshladi. U akasi qanday holatda ekanligini bilmoqchi edi.
Markni qidirar ekan, Demen oʻzining qanday kuchga ega ekanligini anglab yetdi - bu unga yoqa boshladi. Va u, oʻzining aslida kim ekanligiga ham tupurdi.

9
Sodir boʻlgan voqeani eshitgan Richard Torn va Anna koʻldagi burchakni tark etishdi. Ular halokatdan soʻng kursantlar keltirilgan bolalar kasalxonasiga yetib kelishdi. Tornning rangi oqarib ketgan, soqoli olinmagandi. U gʻazabdan qaltirardi. U kasalxona telefoni orqali Buxer bilan gaplashdi.
— Ularning ahvoli tuzuk, shekilli, - dedi Richard, - lekin hali shifokorlar bilan gaplashganim yoʻq. Boʻlib oʻtgan hodisa haqidagi toʻliq hisobot ertalab stolim ustida boʻlsin!
Richard goʻshakni qoʻydi va devorga suyanib qoldi.
U koʻz qiri bilan bolalar xonasiga kirib ketayotgan boʻyi baland, qora tanli shifokorni koʻrdi. Torn uning ortidan yurdi. U dastlabki tekshiruv natijalarini sabrsizlik bilan kutayotgandi.
Anna ikkita karavot oʻrtasidagi stulda oʻtirardi. Markning rangi oppoq va holi yoʻq edi. Lekin Demen oʻzini juda yaxshi his qilayotgandi.
Shifokor Annaning yoniga keldi. Uning ismi Keyn edi. Torn uning orqasida turardi.
— Bolalarning ahvoli yaxshi, - dedi Keyn. - Biz ularning oʻpkasi zararlanmadimikin, deb tekshirib koʻrdik. Hech qanday zarar yetmabdi. Ular yana bir oz vaqt qayt qilishlari mumkin...
— Ularga yaxshi qaranglar, - uning soʻzini boʻldi Torn.
Shifokor tasdiq ma’nosida bosh silkidi.
— Albatta, - dedi u Tornni bir chetga tortarkan. - Siz bilan gaplashib olsam boʻladimi? Atigi bir daqiqa? - shivirladi Keyn.
— Ha, albatta, - Torn uning ortidan tashqariga chiqdi.
Demen karavotda ularning xonadan chiqib ketishlarini kuzatib yotardi.
Tashqariga chiqishgach, Keyn hamshiraning oʻtib ketishini kutib turdi va atrofda hech kim qolmagach, sekin gap boshladi.
— Biz qon va toʻqimalarni tekshiruvdan oʻtkazdik. Har bir bola u yoki bu darajada gazdan zaharlangan. Oʻgʻlingiz Demendan tashqari.
Tornning yuzidagi muskullari ucha boshladi.
— Nimani nazarda tutyapsiz? - soʻradi Richard. - U...
Keyn uning soʻzini boʻldi.
— Yoʻq, yoʻq, janob Torn. Meni notoʻgʻri tushunmang. - U vaziyatni iloji boricha yumshoqlik bilan tushuntirishga urindi. - Demenga gaz mutlaqo ta’sir qilmagan... mutlaqo.
Demen Annaga yuzlandi.
— Nima boʻlyapti oʻzi? - uning koʻzini sovuq nafrat pardasi qoplay boshladi.
— Hech narsa, - parishonlik bilan javob qaytardi Anna. - Shifokorlar shunaqa sirli gaplarni xush koʻrishadi.
Richard xonaga qaytib kirganida uning jahli chiqqandek koʻrindi.
— Demen yana bir-ikki kun shu yerda qolarkan, - dedi u. - Uni yana tekshirib koʻrishmoqchi.
Demen karavotiga oʻtirib oldi.
— Men kasalmasman, - e’tiroz bildirdi u. - Nima uchun qolishim kerak...
— Siz uni yana tekshirmoqchimisiz? - bolaning soʻzini boʻldi Anna Keynga qarab.
Demen yana e’tiroz bildirdi:
— Bu yerda qolishni istamayman!
Anna uning qoʻllaridan tutdi.
Mark ham uning yoniga keldi.
— Agar u qolsa, men ham u bilan qolaman.
Anna shifokorga termuldi.
— Ularni uyga olib kesak boʻlmaydimi? Demenni kelasi hafta yana olib kelamiz.
— Balki shunday qilarmiz? - soʻradi Richard.
Shifokorga bu yoʻl yoqmagandi, lekin boshqa iloji yoʻqligini tushundi.
— Yaxshi, - rozi boʻldi u.
Anna Demenni quchoqladi.
— Sizlarni koʻlga olib boramiz. Toza havo sizlarga foydali.
Bolalar quvonch bilan bosh silkishdi.
Oʻsha kuni kechqurun shifokor Keyn mikroskopga engashganicha laboratoriyada oʻtirardi. U hozirgina koʻrgan narsasini tushunishga urinardi va qon tomchisi surtilgan shisha plastinkaga yuzinchi bor tikildi. Keyin esa yonida turgan kitobga qaradi: qalin kitob turli fotosuratlarga toʻla edi. Hech qanday xato boʻlishi mumkin emasdi.
Demen Tornning qonida shoqolning xromosomalar toʻplami mavjud edi.
Bu qandaydir be’manilikka oʻxshardi, lekin dalildan yuz oʻgirib boʻlmasdi. Keynning kallasi shishib ketdi.
U negadir bu ish bilan yolgʻiz oʻzi shugʻullangisi kelmadi. Shifokor goʻshakni koʻtardi va ichki xizmat raqamini terdi. Tasodifan uning hamkasbi ham oʻz xonasida edi.
— Ha, - tanish ovoz yangradi.
— Ben! - qichqirdi Keyn. - Xudoga shukr, joyingda ekansan! Bir daqiqaga oldingga tushmoqchiman.
— Umuman olganda, - xirildoq ovoz eshitildi, - men ketyapman.
— Iltimos, bu juda muhim, - soʻradi Keyn.
— Boʻpti, tushaqol, - rozi boʻldi hamkasbi.
— Rahmat, Ben. hozir tushaman. - Keyn goʻshakni qoʻydi, qon tahlili olingan suratni avaylab kitob orasiga joyladi va liftga yoʻnaldi.
Koʻldagi burchakda hamma qotib uxlardi. Faqatgina Demen uygʻoq edi. U joyida qimirlamay yotardi. Koʻzlari esa bir nuqtaga tikilgandi. Bolaning koʻzlari oʻziga kerakli narsani izlab topdi. U bor kuchini jamladi. Bolaning peshonasidan ter oqib butun tanasi titray boshladi.
Keyn liftga kirdi va tugmani bosdi. U oʻn oltinchi qavatga tushishi kerak edi. Eshiklar zich yopildi va lift harakatga tushdi.
Lekin negadir pastga tushish oʻrniga yuqoriga chiqa boshladi.
Shifokor lift ichidagi yonib-oʻchayotgan yozuvlarga qaradi. 21... 22... 23... U yana «16» yozuvi bor tugmani bosdi. Lift toʻxtadi va eshiklar ochilib-yopildi.
Keyn yana bir marta kerakli tugmani bosdi.
Lift pastga tusha boshladi: 19...18...17...
Lift oʻn oltinchi qavatga yetib keldi va tezlik bilan pastga tushishda davom etdi.
Keyn qoʻrqib ketdi. U qoʻlidagi kitobni tushirib yubordi. Shifokor jazavada barcha tugmalarni birin-ketin bosib chiqdi. Birdan hamma tugmalar oʻchib-yona boshladi. Liftning tezligi kuchaydi.
10...9...8...
— E, Xudo! - qichqirdi Keyn.
5...4...3...
Kutilmaganda lift toʻxtab qoldi. Keyn gursillab yiqildi. Shifokor dahshatli sukunatda qimirlashga ham qoʻrqib yotardi.
Keyin u sekin oʻrnidan turib oʻtirdi. U yoq-bu yogʻini ushlab koʻrgach, hech qayeri sinmaganligiga ishonch hosil qildi. U suratlar majaqlanib ketganini koʻrdi, lekin unga baribir edi. Keyn tirik qolganiga suyunayotgandi.
Yuqorida esa liftning keskin toʻxtashidan bitta poʻlat arqon uzilib ketgandi. Shu lahzada u yashin tezligida pastga tushayotgandi.
Keyn qandaydir oʻtkir, jarangli tovushni eshitdi. U atrofga alangladi, lekin tovushning qayerdan kelayotganini anglay olmadi. U yuqoriga qaradi va poʻlat arqon lift tomini ikkiga boʻlib tashlaganini koʻrishga ulgurdi. Poʻlat arqon Keynni ham qoq ikkiga boʻlib tashladi.
Demen nihoyat oʻzini yengil his qildi: uning koʻzlari yumildi va uyquga ketdi.

10
Richard va Anna nonushta bilan birga keltirilgan ertalabki gazetalarni koʻrishardi. Richard oʻzining «Uoll Strit Jornal»ini varaqlar, Anna esa «Chikago tribyun»ni qoʻliga olgandi.
Gazetani ochgan Annaning nafasi tiqilib qoldi.
— Richard! Buni qara! - qichqirib yubordi u gazetani eriga uzatarkan. Unda shifokor Keynning jasadi surati bosilgandi. Surat ostida esa kecha kechqurun liftda sodir boʻlgan fojia bayon etilgandi. «Torn Indastriz»dagi halokat haqidagi xabar ham shu sahifadan joy olgandi.
Richardni Keynning halok boʻlgani unchalik hayajonga solmadi. U kompaniyasidagi halokatni jurnalistlar qanday yoritishganiga qiziqib xabarni oʻqishga kirishdi.
— Kechagina u bilan gaplashgandik, - dedi Anna parishonlik bilan barmogʻini sochiga oʻrab aylantirarkan. - Bunda qandaydir gʻayritabiiylik bordek tuyulmayaptimi senga?
— Hm-m-m...
Anna qahva hoʻpladi va eriga tikildi.
— Keyn qanday tekshiruv oʻtkazmoqchi edi oʻzi?
— Ishonchim komil emas, - mingʻirladi Richard, - men... - Torn birdan jim boʻlib qoldi. - Bolalar qani? - soʻradi u kutilmaganda.
— Uxlashyapti, shekilli. Nima edi?
Richard gazetani tashladi va Annaga oʻgirildi.
— Ular bu haqda bilishlarini istamayman.
— Nima uchun? - Anna xavotirga tushdi. - Shifokor senga nima degandi?
— Demenga gaz umuman ta’sir qilmagan.
— Xoʻsh, nima boʻpti? Biz taqdirdan minnatdor boʻlishimiz kerak.
— Lekin aynan shu narsa uni tashvishga solgandi, - dedi Richard. - Keynning aytishicha, Demenning xromosoma tuzilishi boshqacha ekan.
— Boshqacha? - xitob qildi Anna. - Bu bema’nilik-ku!
— Men ham unga shunday degandim, - uni ma’qulladi Richard. - Lekin Keyn nihoyatda tashvishga tushgandi.
Anna bir oz jim boʻlib qoldi, keyin soʻradi:
— Endi nima qilmoqchisan?
— Hech nima, - Richard yana gazetaga qoʻl choʻzdi. - Demen soppa-sogʻ.
Doktor Charlz Uorren Belvuar qoʻrgʻonini qazish chogʻida topilgan topilmalarni joʻnatib, hozirgina Eykradan qaytib kelgandi. Topilmalarni Tornlar muzeyiga qoʻyish moʻljallangandi.
Uorren Igayel devorini koʻra olmadi. Bebaho topilma olim yetib kelguncha joʻnatib yuborilgandi. Bundan Uorrenning jahli chiqdi. Uning halok boʻlgan jurnalist doʻsti Joan Xart mana shu devor toʻgʻrisida janjal koʻtarganidan beri bu topilma olimni ohanrabodek oʻziga tortib kelardi. Endi esa Igayel devori Chikago yoki Nyu-Yorkka kemada yetib kelgunicha kutishga toʻgʻri keladi.
Uorren oʻz ish xonasi ostonasidan hatlab oʻtib baxt hissiga oʻxshash bir hisni tuydi. Olim butun muzey binosida xonasidan yaxshiroq xona yoʻqligiga ishonardi. Uning xonasi eng pastki qavatda joylashgan boʻlib, olim qozonxona shovqiniga koʻnikib ketgandi.
Uning xonasi eng soʻnggi texnika bilan jihozlangan boʻlib, bu olimga qadimiy topilmalarni saqlash va tiklashda yordam berardi. Bu yerda maxsus konditsionerlar, infraqizil yoritgichlar, koʻchma isitish uskunalari, turli xil kimyoviy aralashmalar solingan idishlar, sanoqsiz choʻtkalar, pichoqlar bor edi.
Doktor Uorren Eykradan olib kelgan ba’zi topilmalarni koʻra boshladi. Bir nechta bronza pichoq va sopol buyumlarni bir chetga surib, juda qadimiy charm xaltani qoʻliga oldi. Uorren uning qiymati naqadar yuqori ekanligini bilgani uchun xaltani oʻzi bilan olib kelgandi.
Uorren xaltani ochdi. Uni hidlab koʻrdi. Xalta juda qadimiy boʻlmasa-da, zamonaviy ham emasdi.
Olim uning ichiga qoʻlini suqdi va bir nechta pergament qogʻozlarni oldi. U qogʻozlarni bir chetga qoʻydi. Soʻng xaltadan kichkina xoch chiqdi. Olim unga birpas tikilib turdi. Uni ham chetga qoʻygach, u xaltadan butunlay zamonaviy xatjildni oldi! Doktor Uorren hayron boʻldi, lekin yana nimadir bor edi.
Uorren xalta ostidan ogʻir tugun oldi. Tugunni stol ustiga qoʻyganida qandaydir jaranglagan tovush chiqdi. U tugunni ochdi va yetti dona juda oʻtkir, ingichka va juda qadimiy pichoqlarni koʻrdi. Ularning soplari xochga mixlangan Iso shaklida boʻlib, fil suyagidan ishlangandi.
Uorrenning qiziqishi kuchayib ketdi. U xatjildni ochdi. Uning ichidan qandaydir qogʻozlar chiqdi. Olim ularga ajablanib tikilib qoldi. U Karl Bugengagenning yozuvini tanigandi.
Uorren xatni oʻqishga kirishdi.
Bugun Tornlar oilasi uylaridagi kinozalda toʻplangan va ajoyib filmni tomosha qilayotgandi. Bolalar oʻqishdan ta’tilga chiqishgandi.
Ekranda boʻyi baland bir kishi koʻcha boʻylab qadam tashlardi. Uning qoʻllari beliga osilgan toʻpponchani olishga shay turardi.
U uchinchi qavat derazasidan oʻziga qaratilgan miltiqni ham, ikkinchi qavat derazasidagi pardaning surilganini ham sezmadi.
Shu payt miltiq otildi, u yerga yiqildi.
Kutilmaganda tasvir chaplashib, ekrandan yoʻqoldi.
— Kinomexanik otilsin! - qichqirdi Demen.
Shu payt darchadan Markning boshi koʻrindi. U javob qaytardi:
— Oʻldim! - U proyektorni toʻgʻrilay boshladi.
Odatda, proyektor oldida xizmatchilardan biri turardi, lekin Mark kino qoʻyishni oʻrganishni iltimos qilgandi. U bugun birinchi marta film qoʻyayotgan va atay qilganday, eng qiziq joyida tasma uzilib ketgandi. Mark proyektorni darhol sozladi va filmni kelgan joyidan qoʻydi.
Qahramon oʻrnidan turdi va otishma boshlanib ketdi. U oʻng qoʻliga toʻpponchasini olib miltiqli kishini qulatdi, chap qoʻlidagi toʻpponcha bilan esa parda ortidagi dushmanini narigi dunyoga joʻnatdi.
— Xayriyat! - dedi Anna.
— Koʻrsa boʻladigan film ekan, - izoh berdi Demen.
Anna jilmayib qoʻydi.
— Kim sendvich yeydi? - dedi u oʻrnidan turarkan.
— Men! - Richard qoʻlini koʻtardi.
— Men ham! - unga qoʻshildi Demen.
— Mark ham qarshi boʻlmasa kerak, - dedi Anna va oshxonaga yoʻl ochdi.
Bu paytda Mark ehtiyotkorlik bilan kino tasmasini oʻrar, Demen esa ekranni yigʻishtirardi.
Kutilmaganda eshik qoʻngʻirogʻi jiringladi. Richard bilan Demen baravariga gapirishdi:
— Kim boʻlishi mumkin?
Demen yelkasini qisdi.
— Hozir ochaman, - dedi u eshik tomon borarkan.
Ostonada Charlz Uorren turardi U dagʻ-dagʻ qaltirar, boshdan-oyoq qor bilan qoplangandi. Qoʻlida esa Bugengagenning xatini ushlab olgandi. Olim qaltirardi, lekin sovuqdan emas. U hozirgina oʻqib chiqqan narsasidan oʻlgudek qoʻrqib ketgandi.
Eshik ochilib, Uorren qarshisida Demenni koʻrgach, nafasi tiqilib qolishiga sal qoldi. Charlz jilmayishga urindi, lekin bu urinish beoʻxshov chiqdi. Demen darhol hushyor tortdi.
— Xello, doktor Uorren, - dedi dona-dona qilib.
— Salom, Demen, - Charlz iloji boricha tabiiy gapirishga urindi. - Dadangga zarur gapim borligini ayta olasanmi?
— U sizni kutyaptimi? - Demenning savoli quruq va rasmiy chiqdi. U olimni hatto uyga taklif ham qilmadi.
— Iltimos, dadangga kelganligimni ayt, - dedi Uorren.
Demen bir oz ikkilandi, soʻng dedi:
— Kiring.
Uorren ichkariga kirdi.
— Hozir aytaman, - dedi Demen.
Uorren egnidagi qorni qoqdi.
— Doktor Uorren keldi, - xabar qildi Demen otasiga.
— Charlz? - Richard xursand boʻldi, lekin ajablandi. - Zoʻr! Ichkariga kiraversin!
Lekin sabri chidamagan Uorren bolaning orqasidan kirib kelgandi.
— Oyingga ayt, doktor Uorren uchun yana bitta sendvich tayyorlasin, - dedi Richard xonadan chiqib ketayotgan Demenga.
Yolgʻiz qolgan Demen gʻazabga mindi. U Uorrenning bu yerga nima uchun kelganligini yaxshi bilardi. Lekin hech narsa qila olmasdi - hozircha... Demen oshxonaga kirib ketdi.
Richard qadahlarga konyak quyarkan, Uorren gapni nimadan boshlashni oʻylardi.
Torn hali ham tasmani oʻrab oʻtirgan Markni butunlay unutib qoʻygandi. Bola doktor Uorren bilan otasining suhbatini bemalol eshitib oʻtirardi.
Charlz Richard uzatgan konyakni bir hoʻplashda ichib yubordi. Alkogol Uorrenga dadillik bagʻishladi va u Tornga savol berdi:
— Richard, - soʻz boshladi u, - sendan bir nozik masala toʻgʻrisida soʻrasam maylimi?
— Charlz, biz axir doʻstmiz-ku, - dedi Torn, - soʻrayver.
Uorren chuqur nafas chiqardi va soʻradi:
— Londonda ukang bilan aslida qanday voqea yuz berganini aytib bera olasanmi?
Richardning ovozi va oʻzini tutishi keskin oʻzgardi.
— Nega soʻrayapsan?
— Men Eykrada topilgan xaltani ochgandim. U Bugengagenga tegishli ekan. Xaltada arxeologning shaxsiy buyumlari saqlangan. Uni Bugengagenning suyaklari yonidan topishgan.
— Nima boʻpti? - dedi Torn.
Uorren tupugini yutdi.
— Pichoqlarni ukangga aynan Bugengagen berganini bilarmiding? Jeremi Demenga sanchishga uringan pichoqlarni?
Torn uning soʻzini keskin boʻldi.
— Nima deyapsan, jin ursin?
Proyeksion boʻlmada oʻtirgan Mark ularning soʻzlarini eshitib muzlab qoldi.
— Yetti yil ilgari Bugengagen senga xat yozgan ekan, - davom etdi Uorren.
— Xat? Menga? - Torn u yoqdan bu yoqqa yura boshladi. - Men hech qanday xat olmaganman.
— U xatni joʻnatishga ulgurmagan. Xat xalta ichidan topildi.
— Sen uni oʻqib chiqdingmi? - dedi Torn ayblov ohangida.
Uorren qunishdi.
— Richard, - oʻtindi u. - Sen meni bilasan-ku. Lekin hozir senga aytmoqchi boʻlgan narsam gʻalati tuyulishi mumkin.
— Tezroq ayt, Uorren, Xudo haqqi!
— Bugengagenning ta’kidlashicha, Demen... - Uorren yutindi, - Demen... Shaytonning quroli. Dajjol!
Torn Uorrenga xuddi telbaga qaragandek tikildi.
Proyeksion boʻlmada oʻtirgan Markning esa nafasi chiqmay qoldi. Uorren soʻzida davom etdi:
— U odam emas, Richard. Bu telbalikday tuyulishini bilaman, lekin Bugengagen Demenning shoqoldan tugʻilganligini ta’kidlaydi!
Torn kulib yubordi.
— Sen shuni aytgani keldingmi? - u boshini sarak-sarak qildi.
— Ukang hammasini tushungan, Bugengagendan yordam soʻrab kelgan. Qariya unga bolani qanday yoʻq qilishni tushuntirgan.
Torn qoʻlidagi qadahni zarb bilan stol ustiga qoʻydi.
— Ukam kasal edi, - dedi u sovuq ohangda.- Ruhiy kasal. Xotinining oʻlimi...
— ...Demenning ishi, - dedi Charlz Richardning soʻzini yakunlab. - Qolgan barcha oʻlimlar ham... beshta gʻayritabiiy hodisa. Bular kitobda yozilgan. Narsalarning bir qismi xolos, - Uorren xavfli yoʻlga qadam qoʻyganini tushunardi. - Bugengagen...
— Jinni boʻlib qolgan u, - dedi Richard.
Uorren bosh chayqadi. Olimni yana qoʻrquv qamrab olgandi.
— Bu hammasi jinnilikka oʻxshaydi... - tan oldi u.
— Lekin sen bunga ishonasan, - e’tiroz bildirdi Richard.
Uorren Bugengagenning xatini stolga tashladi.
— Mana oʻsha xat. oʻzing oʻqib koʻr.
— Yoʻq.
— Agar Bugengagen haq boʻlsa, - dedi Charlz, - u holda hammamizning hayotimiz xavf ostida. Sen, Anna, Mark - hammamiz. Joan Xartga nima boʻlganini esla - u bilgan ekan.
— Men qari ahmoqning xatini oʻqimayman!
— Richard, - yalindi Uorren, - men Bugengagenni bilardim. U qari ahmoq emasdi. Nahotki, hech narsani sezmayotgan boʻlsang? Birorta ham gʻalati...
— Yoʻq! - oʻshqirdi Torn.
Uorrenga xuddi Richard hozir uni uradiganday tuyuldi, lekin u soʻzini davom ettirdi: - Senga gʻalati koʻringan biror narsani sezmadingmi? Bolaning soʻzlarida, harakatlarida?
— Hoziroq ketishingni istayman, Charlz...
— Ajal bizni quvlab keladi...
— Joʻna! - Torn gʻazabdan titrardi.
Lekin Uorren oʻzini toʻxtatolmasdi.
— Injilni oʻqi, unda hammasi yozilgan! Biz oxiriga yetishimiz kerak!
— Nimaning oxiriga?
— Igayel devori, - ogʻir nafas chiqardi Uorren. - Bugengagen xatida bu devor uni ishonishga majbur qilgan soʻnggi dalil ekanligini yozadi. Hozirda Igayel devori Nyu-Yorkka keltirilmoqda. Yaqin kunlarda yetib keladi.
— Sen qadimiy zamonlarga chuqur kirib ketibsan, - dedi Torn zaharxandalik bilan, - va doʻsting Joan Xartga oʻxshab diniy mutaassibga aylanib qolibsan. Yoʻq, buni menga aytmay qoʻyaqol. Oʻzing borib istagan narsangni koʻraver.
— Men boraman, - dedi Charlz xonadan chiqarkan.
Ezilgan va ma’yus Richard stulga oʻtirib qoldi. U Uorrenning soʻzlarida oz boʻlsa-da, haqiqat borligini his qilar, ammo Charlining bu ma’lumotlardan voqif ekanligidan achchiqlanardi. Qolgan barcha narsalar esa... Richard bosh chayqadi. U yaqin doʻstini yoʻqotganini his qildi, lekin nima uchunligini tushunmadi.
Proyeksion boʻlmada oʻtirgan Mark xazondek titrardi. U tirqish qopqogʻini sekin yopib qoʻydi.
Bu paytda Demen oshxonada Annaga sendvich tayyorlashga yordam berayotgandi. Eshik yopilib, mashina yurib ketganini eshitib, ular bir-birlariga qarashdi.
— Nimayam derdik, - gap qotdi Demen. - Sendvichlarni oʻzim yeyishimga toʻgʻri keladi.

11
Demen qotib uxlardi.
Anna ham uxlab yotardi.
Lekin Richard Torn umuman koʻz yummadi, xuddi Mark kabi.
Tong otayotgandi.
Uyqusizlikdan charchagan Torn oʻz xonasidagi yozuv stoli oldida oʻtirardi. U boshini changallaganicha nima qilish kerakligini oʻylashga urinardi. Stolda Bugengagenning unga yozgan maktubi turardi. Richard uni bir necha marta oʻqib chiqdi. Dalillar juda gʻaroyib edi, shuning uchun Tornga ularni singdirish uchun vaqt kerak boʻldi.
Richard varaqlarni yigʻishtirdi. Soʻng oʻrnidan turib kerishdi. Deraza oldiga bordi. Quyosh endigina koʻtarilib kelayotgandi.
«Bu haqiqat boʻlishi mumkin emas, - pichirladi Torn. - Shayton faqat odamlarning xayolida boʻladi».
U oʻgirildi va hech boʻlmaganda bir-ikki soat uxlab olish umidida yotoqxonaga koʻtarildi.
Richard bugun Mark ham uxlamay chiqqanini bilmasdi. Bola oʻzini uxlayotganga solgan, uy jimjit boʻlishi bilan oʻrnidan turib pastga, kutubxonaga tushgandi. U kitob javonidan Injilni olib oʻqishga kirishdi.
Mark kitobni oʻqib boʻlganida kutubxona derazasidan quyoshning ilk nurlari kirib keldi. U oʻzini oʻlgudek charchagandek his qildi. Lekin eng dahshatlisi, Mark kitobda hozirgina oʻqib bilgan narsa edi.
Zero, Mark Demen Iblisning zurrigʻdi ekanligiga oʻylab oʻtirmasdan ishondi.
U oʻrnidan turib kitobni joyiga qoʻydi. Keyin esa oyoq uchida yurib zalga chiqdi, kiyim ilgichda turgan paltosini kiydi va hech kimga sezdirmasdan koʻchaga chiqib ketdi. U bu yerdan ketishi va nima qilish kerakligini oʻylab koʻrishi zarur edi...
— Kim, kim? Kim - Demen? - dedi Anna qovurayotgan tuxumini ham unutib. - Sen shunga ishonyapsanmi, Richard?
— Bunga ishondim, deganim yoʻq, Anna, - e’tiroz bildirdi eri qoʻlida Bugengagenning xatini ushlab turarkan. - Men faqat Charlzning gaplarini va mana bu xatda nima deb yozilganini aytdim, xolos.
— Lekin sen Nyu Yorkka uchmoqchi emassan-ku! - Anna likop olish uchun shkaf yoniga bordi. Suhbat unga bema’nilikday tuyuldi. - Bu esa...
— Yoʻq! - baqirdi Richard. - Bu hammasi boʻlmagʻur gap va men bunga ishonmayman. Lekin Robert Demenga pichoq sanchmoqchi boʻlganida cherkovda oʻldirilgan...
— Ha-ha, Uorren baribir seni ishontiribdi. - Anna stol ustiga likopchalarni qoʻya boshladi. - Endi sen ham bu bema’nilik bilan chalgʻiyapsan.
U erining qoʻlidan Bugengagenning xatini olib stol ustiga tashladi. Soʻngra Richardning qoʻlini ushladi.
— Men bunga yoʻl qoʻymayman. Sen charchagansan. Hech qayerga bormaysan. Hammasini unut...
— Anna...
— Yoʻq, yoʻq, boʻldi. Sen bu ahmoqona ertakni eshitding - endi unut. - Anna yigʻlab yubordi. - O, Richard, bizga nima boʻlyapti? Yoki hammamiz aqldan ozdikmi?
Richard uni bagʻriga bosdi.
— Yigʻlama, - u xotinini tinchlantirishga urindi. - Gaping rost. Men charchadim. Meni kechir, iltimos, kechir...
— Albatta, - dedi Anna uning yelkasiga bosh qoʻyib.
— Boʻldi, tinchlan. Men hech qayoqqa bormayman.
— Demen-chi?.. Unga ilgarigiday munosabatda boʻlasanmi?..
— Ha, albatta.
— Va’da ber.
— Va’da beraman.
Richard xotinini quchoqlaganicha derazaga tikildi. Birdan u Demenning tashqarida yurganini koʻrib qoldi. Bola oʻrmon tomonga ketardi.
Richard negadir xavotirga tushdi.
— Mark qani? - dedi u yuragidagi gʻulgʻulani bosishga urinib.
— U saharlab chiqib ketibdi, - javob berdi Anna. - Ertalabdayoq uning paltosi joyida yoʻqligini koʻruvdim.
— Kel, bir tashqarini aylanamiz, - taklif qildi Richard.
— Tuxum... - Anna kuya boshlagan tuxumlar tomon yugurdi.
— Toza havoni aylansak boʻlardi.
Anna eriga tikildi. Ularning oilasida qandaydir gʻalati narsalar yuz berayotgan, u buning nimaligini anglay olmayotgandi. Bir paytlar Richardga turmushga chiqayotgan paytda u hayoti qanday murakkab boʻlishini bilgandi. Lekin Anna Richard va bolalarni shunchalik yaxshi koʻrardiki, u har qanday oilaviy muammolarni hal qila oladigandek tuyulardi.
Lekin hozir Annaning bu ishonchiga darz yetgandi.
U yelkasini qisdi va tovani chetga olib qoʻydi.
— Boʻpti, - rozi boʻldi u, - ketdik.
Mark daraxt ostida oʻtirardi. Uning koʻzlarida bolalarga xos boʻlmagan dahshat ifodasi qotib qolgandi. U tizzasini quchoqlab oʻtirar, sovuqdan emas, balki dahshatli qoʻrquvdan dagʻ-dagʻ titrardi, chunki Mark umrida hech qachon bunchalik qoʻrquvga tushmagandi.
Bola kimdan yordam soʻrashini bilmasdi. Axir ilgari u barcha muammolarini Demen bilan hamjihatlikda hal qilardi-da. Endi-chi?
Endi u bu dahshat bilan tanho oʻzi yuzma-yuz qolgandi.
Shu payt u qadam tovushlarini eshitdi.
— Mark? Ey, Mark!
Bu Demen edi. Har yerda hozir Demen.
Mark oʻrnidan sakrab turdi va oʻrmon ichkarisiga qarab yugurdi.
Demen uning izidan yurdi.
Mark qocha boshladi.
— Ey, Mark!
Mark uzoqqa bora olmasligini yurak-yuragidan tushunib turardi. Bola tuni bilan uxlamagan, qoʻrquv uning darmonini olib qoʻygandi. U daraxtga suyanganicha nafasini rostlashga tutindi.
U yana Demenning ovozini eshitdi.
-Shu yerdaligingni bilaman, - dedi Demen.
Markning butun tanasiga qaltiroq yugurdi.
— Meni holi qoʻy, - dedi u zoʻrgʻa.
Demen Markning yoniga yaqinlashdi.
— Nega mendan qochyapsan? - alam bilan soʻradi Demen.
Oraga sukunat choʻkdi. Nihoyat Mark javob qaytardi:
— Men... sening kimligingni bilaman.
Demen iljaydi.
— Bilasanmi?
Mark bosh silkidi .
— Doktor Uorren dadamga nima deganini eshitdim.
Demen qovogʻini uydi.
— U nima dedi? - bu savoldan koʻra buyruqdek yangradi.
— U aytdiki... - Mark soʻzlarni zoʻrgʻa topardi, - u aytdiki, Iblis yerda oʻz qigʻfasini yaratishi mumkin ekan.
— Davom et.
Mark yuzini oʻgirdi. Koʻz yoshlari uning yuzini yuvardi.
— Qani ayt, Mark, - deyarli shivirlab gapirdi Demen. Mark yutindi.
— U aytdiki... sen Iblisning bolasi ekansan.
Demen akasiga tikildi.
— Davom et, - buyurdi u.
Shu zahoti Mark bidirlay ketdi.
— Sen Teddini nima qilganingni koʻrganman, - qichqirdi u. - Axerton va Pasarianga nima boʻlganini ham koʻrganman. Dadang seni oʻldirmoqchi boʻlgan! Uni aqldan ozgan, deyishadi, agar shunday boʻlsa, u bilgani uchun shunday boʻlgan. - Mark boshdan-oyoq qaltiragancha choʻkkalab qoldi.
Demen hayajonlana boshladi. U akasiga yomonlik qilmoqchi emasdi.
— Mark, - soʻz boshladi u.
— U-u-u-u, - hoʻngrab yubordi Mark.
— Sen mening akamsan, men seni yaxshi koʻraman...
— Meni aka dema! - baqirdi Mark. - Dajjolning akasi boʻlmaydi!
Demen Markning yelkasidan tutib silkidi.
— Gapimga quloq sol! - qichqirdi u.
Mark boshini chayqadi.
— Tan ol, - dedi u, - oʻz onangni oʻldirganingni tan ol!
Bu soʻnggi tomchi boʻldi. Bolalarni bogʻlab turgan ip uzildi.
— U mening onam emasdi, - gʻazab bilan e’tiroz bildirdi Demen. - Mening onam...
— ... shoqol boʻlgan.
— Ha! - faxr bilan qichqirdi Demen va uning ovozi oʻrmonda aks-sado berdi. Endi u oʻzidagi butun qudratni toʻla anglab yetgandi. Demenning koʻzlarida oʻt yondi, yuzidan esa gʻalati nur tarala boshladi. - Men buyuk kuch qigʻfasida tugʻilganman, - dedi u. - La’natlangan farishta! Oʻz qudratidan mahrum boʻlgan va doʻzaxga tashlangan! Lekin u menda vujudga keldi! U mening koʻzlarim bilan koʻradi va mening tanam ham unikidir.
Mark umidsizlangancha atrofga alangladi. Qoʻrquv oʻtib ketgandi. Boʻlib oʻtayotgan voqea adogʻi yoʻq dahshatli tushga oʻxshar va undan qochib qutulishning hech qanaqa imkoni yoʻq edi.
— Yur, men bilan, - taklif qildi Demen. - Seni oʻzim bilan olib yuraman.
Mark uning koʻzlariga qaradi. U qaltiramay qoʻydi, amakivachchasiga uzoq tikilib turdi, nihoyat boshini chayqadi:
— Yoʻq.
Demen yana bir marta uni koʻndirishga urindi:
— Meni yalintirma...
Mark soʻzida qat’iy turib oldi:
— Yoʻq!
Bu e’tirozi uning kuchiga kuch qoʻshganday boʻldi. Mark sakrab turdi va bor kuchi bilan yugura boshladi.
— Mark! - chaqirdi uni Demen.
— Menga yaqinlashma, - dedi u Demenga.
— Mark! - qichqirdi Demen Markning ortidan. Bu ovozni Mark ilgari bir marta eshitgandi. Oʻshanda Demen Teddiga xuddi shunday ovoz bilan qichqirgandi. - Menga qara! - buyurdi u.
Mark toʻxtab qoldi. Uning qadam bosishga holi qolmagandi.
— Iltimos, ket, - yalindi u.
Demenning ovozi uni turgan joyiga mixlab qoʻydi.
— Yana bir marta oʻtinaman, - dedi Demen xotirjamlik bilan, - iltimos, yur men bilan.
Mark oʻgirildi va Demenning koʻzlariga tik boqdi.
— Yoʻq, - javob qaytardi u qat’iyat bilan va birdan oʻzini xotirjam his qildi. - Sen, Demen, oʻz taqdiringdan qochib qutula olmaysan. Men esa - oʻz taqdirimdan. - Markka xuddi qandaydir kuch uni shu soʻzlarni aytishga majbur qilayotgandek tuyuldi. - Sen peshonangga nimalar qilish yozilgan boʻlsa, shuni qilishga majbursan.
Taqdirga tan bergan Mark jim boʻlib qoldi.
Demenni qahr-gʻazab tuygʻulari oʻrab oldi. Bu qahr tobora oʻsib borar, uning koʻzlari borgan sari yorqinroq chaqnardi. Birdan uning koʻzlari yoshga toʻldi va Demen osmonga tikilganicha titray boshladi...
Richard va Anna bolalarning izlari boʻylab kelishayotgandi. Anna xotirjam koʻrinardi. Richard esa tez-tez osmonga qarab qoʻyardi. U goʻgʻki qandaydir noxushlikni sezayotgandek edi.
Kutilmaganda Mark serjant Neffning xonasi yonida Teddi eshitgan gʻalati tovushni eshitdi. Xuddi yupqa metall lappaklar bir-biriga urilayotgandek tovush kelayotgandi.
Bu quzgʻun qanotlarining tovushi edi.
Mark koʻrinmas, toʻxtovsiz hujum qilayotgan raqibidan oʻzini himoya qilish uchun qoʻllarini koʻtardi va ortiga tisarildi. U dodlagancha qochishga urinar, lekin yovuz qushning dahshatli tumshuq va tirnoqlari uning tanasiga botardi. U yiqilib tushdi va ogʻriqdan ingrab yubordi. Uning koʻzlaridan qon oqa boshlagandi: u roʻparasida koʻrgan yagona narsa qaddini tik tutgan, shafqatsiz va sovuq, yovuzlikdan yaralgan Demen boʻldi.
Qush tumshugʻi bilan Markning boshini oʻyib tashladi. Bolaning koʻzlari bir umrga yumildi.
Qanot tovushi tindi. Demen Markning jonsiz tanasiga qaradi va ovozining boricha qichqirdi. Uning ovozida yolgʻizlik ohangi mujassam edi.
Markning atrofidagi qor oqayotgan qondan tobora qizarib borardi.
Demen choʻkkalaganicha Markning jasadini koʻtarmoqchi boʻldi. U akasini hayotga qaytarishga urinardi.
Demenning dodlagan ovozi Anna va Richardga yetib bordi. Ular yugurib kelishib, akasining jonsiz tanasi ustida engashib turgan Demenni koʻrishdi. U «Mark, o Mark...», degancha yigʻlardi.
Annaning qichqirigʻini eshitib Demen boshini koʻtardi va bir zumda oʻziga keldi. U oʻrnidan sakrab turdi.
— Biz aylanib yurgandik... - dedi Demen. - u yiqilib tushdi! U...
— Uyga joʻna! - baqirdi Richard.
Demen e’tiroz bildirishga urindi:
— Men hech narsa qilganim yoʻq!
— Uyga joʻna, jin ursin seni! - Richard gʻazabdan qaltirardi.
Demen uy tomon keta boshladi. Uning koʻzlaridan duvillab yosh toʻkilardi.
— U yiqilib tushdi! - dedi bola yoʻl-yoʻlakay. - Men unga hech narsa qilganim yoʻq!
Richard Demendan yuzini oʻgirdi va xotinining ustiga engashdi. Uni yelkasidan tutib turgizdi. Anna oyogʻida tura olishiga ishonch hosil qilgach, Richard jonsiz oʻgʻlini qoʻliga oldi.
Soʻngra Annaga tik qaradi. Uning koʻzlari xotinini ayblardi.
— Yoʻq, yoʻq, bu Demen emas. U...
Lekin u gapini tugata olmadi. Richard oʻgʻlining qonga belangan yuziga yonogʻini bosganicha qadam tashladi.

12
Tornlarning oilaviy sagʻanasi Shimoliy qirgʻoqda joylashgandi. Bu yerda Rejinald Torn xotini bilan abadiy uyquda yotardi; Richardning birinchi xotini Meri ham shu yerga koʻmilgandi; Merion xola ham akasining yonidan joy olgandi.
Markni onasining yoniga dafn etishdi.
«Kuni kelib, - birdan oʻylay ketdi Richard Torn kichik qabr atrofida yigʻilganlarga bir-bir qararkan, - men ham shu yerdan joy olaman».
Richard bilan Anna qora kiyinishgandi. Annaning yonida turgan Demen moviy rangli kursantlar kiyimini kiyib yengiga qora tasma taqib olgandi.
Pol Buxer dafn marosimida «Torn Indastriz» kompaniyasi nomidan qatnashayotgandi. Akademiyadan faxriy qorovul bilan kelgan serjant Neff ham shu yerda edi. Tobutni qabrga tushirishganida kursantlar qoʻllarini chakkalariga tirashdi, ulardan biri esa oldinga chiqib Markning burgʻusini chaldi.
Burgʻu ovozini eshitgan Anna hoʻngrab yigʻlab yubordi. Tornga esa burgʻu ovozi uning bolaligidagi qoʻshiqni eslatdi. Bir paytlar u ukasi Jeremi bilan Akademiyada oʻqishganida kursantlar bilan shu qoʻshiqni kuylashardi. Xotiralardan Richardning koʻzi yoshga toʻldi va u yigʻlab yubordi.
Ruhoniy ma’ruza oʻqishni boshlagach, Richard teskari qarab oldi. Butunlay notanish odam Mark haqida nima deya olardi?
Richardning koʻzi Demenga tushdi va birdan sergak tortdi. Bola Neffga tikilib turar, Neff esa oʻz navbatida Buxerdan koʻz uzmasdi. Buxerning nigohi Demenga qadalgandi. Oʻziga xos kichkinagina uchburchak hosil boʻlgandi.
Tornni kimdir yengidan tortganday boʻldi. U oʻgirildi va Annani koʻrdi. Uning yuzi yoshdan hoʻl boʻlib ketgan, koʻzlari esa marosimdan chalgʻimaslikni soʻrardi.
Richard xotinining qoʻlini siladi va qabrga tikilgancha, ruhoniyning soʻzlarini tinglashga urindi. Lekin uni yana xayol olib qochdi.
U doktor Fidlerning xonasida boʻlib oʻtgan suhbatni esladi.
— Bu qanday sodir boʻlishi mumkin? - soʻragandi Richard. - Axir siz uni tugʻilganidan beri kuzatib borasiz-ku. Nahotki, birorta ham belgi bermagan boʻlsa?
Oila shifokori qaygʻu bilan bosh chayqagandi.
— Ming afsus. Ilgari ham shunday voqeaga duch kelgandim. Bola yoki erkak mutlaqo soppa-sogʻ boʻladi, lekin bu narsa inson tanasida joylashib olib qulay paytni kutadi. Uning arteriya devori juda nozik boʻlgan. Shu devor yorilib ketgan... - Shifokor qoʻllarini yoydi.
Anna uning soʻzini boʻldi:
— Demak, u tugʻma boʻlgan ekan-da?
Fidler bosh irgʻadi.
— Shunday. Chuqur ta’ziya bildiraman.
Koʻmish marosimi tugadi. Kuchli jala quya boshladi va hamma oʻz mashinasi tomon yoʻl oldi.
Richard xayrlashayotganlarning ta’ziyalarini qabul qildi, soʻng Anna va Demen oʻtirgan avtomobilga oʻtirdi. Limuzin asta oʻrnidan qoʻzgʻaldi.
Oradan bir hafta oʻtib kechki payt Tornlarning uyida telefon jiringladi. Nyu-Yorkdan bir ruhoniy qoʻngʻiroq qildi va Richardning zudlik bilan yetib kelishini soʻradi. U doktor Charlz Uorren ogʻir ahvolda ekanini va tinmay Richard Tornni soʻrayotganini ma’lum qildi.
Richardga narsalarini yigʻishtirish uchun bir necha daqiqa yetarli boʻldi. Anna undan hech boʻlmasa ertalab ketishini iltimos qildi, lekin u bu haqda eshitishni ham istamasdi. U zudlik bilan yoʻlga tushishi kerak edi.
— Men borishni istamayman, - qichqirdi u xotiniga, - lekin borishim shart!
Anna karavotga oʻtirdi va sigaret tutatdi. Uning qoʻllari qaltirardi.
— Charlz bilan telefonda gaplashib qoʻyaversang boʻlmaydimi? - soʻradi u. - Nyu-Yorkka borib nima qilasan? Charlz sening eng yaqin doʻsting emas-ku, yarim tunda uning yoniga borgani.
— Uning hayoti xavf ostida ekanligini va mening borishim shart ekanligini aytishdi, - dedi Richard. U biror narsani unutmadimmi, degan xayolda xonaga koʻz yugurtirdi.
— Sen bizga bu yerda judayam keraksan, - dedi Anna.
Richard unga qaradi.
— Iloji boricha tezda qaytaman. - U Annaning yonogʻidan oʻpdi va eshik tomon yoʻnaldi.
— Ertaga Demenga nima deyman? - soʻradi Anna.
Ostonada turgan Richard bir oz kalovlanib qoldi. U bu haqda oʻylamagandi.
— Unga, - dedi Richard, - men Charlzga Nyu-Yorkda bojxona masalasida yordam berishim kerakligini ayt. Biror bahona oʻylab top. Faqat haqiqatni aytib qoʻyma!
Oyoq uchida zinadan tushib limuzin tomon borayotgan Richard Demenning yotoqxonasi eshigi qiya ochilganini sezmadi. Mushuknikidek sap-sariq koʻzlar zulmatni yorib oʻtdi.
Samolyot koʻtarilishi bilan Richard Bugengagenning xatini qoʻliga oldi. Torn soatiga qaradi. Soat besh yarim boʻlgandi. Nyu-Yorkka yetti yarimda, kechi bilan sakkizda yetib boradi. Shahar bu paytda endigina uygʻonayotgan boʻladi.
Richard xatni oʻqishga kirishdi:
«Yirtqich shunday yaratilganki, unga sajda qilmagan har bir inson oʻldiriladi».
Torn titrab ketdi. Keyingi bir necha oy ichida shunchalik koʻp oʻlimlar sodir boʻldiki, ularni tasodif deyish qiyin edi. Bu oʻlimlar zanjirida birinchi boʻlib Merion xola turardi. Tornning miyasida uning gaplari aylana boshladi.
«Demenning ta’siri dahshatli, nahotki buni payqamayotgan boʻlsalaring? - degandi Merion xola. - Nima, Markdan ajrashni, uning oʻlimini istaysizlarmi?»
Keyin esa anovi jurnalist Joan Xart. Dahshatli fojia. Gazetada yozilishicha, u dahshatli tarzda azoblanib oʻlgan. Bu kimga kerak edi?
«Barchangizning hayotingiz xavf ostida! - ogohlantirgandi Joan. - Xudoga ishoning!»
Keyin esa Axerton. Yana bir gʻalati yoʻqotish. U kimga xalaqit bergandi? Torn mana shuni tushuna olmadi. Pasarianning oʻlimi ham tushunarsiz edi.
Richard dunyodagi eng yirik korporatsiyalardan biri boʻlgan oʻz kompaniyasi haqida oʻylay boshladi. Vaqti kelib, u Demenga oʻtadi. Shu zahoti uni oʻylantirayotgan savollarga javob topildi. Axerton Buxerning yoʻliga toʻgʻanoq boʻlgan va shuning uchun yoʻq qilingan. Buxer kompaniya prezidenti boʻldi va uning rejalari amalga osha boshladi. Lekin ish u istaganchalik silliq ketmadi. Qandaydir muammolar paydo boʻldi va buni birinchi boʻlib Pasarian sezib qoldi. Soʻngra... halok boʻldi.
Buxerning rejalari amalga oshsa, Demen butun yer yuzini oziq-ovqat bilan ta’minlaydigan korporatsiyaning xoʻjayini boʻladi.
Torn Markni koʻmish marosimini va Demen, Buxer hamda Neff oʻrtasidagi gʻalati aloqani esladi. Neff qanday vazifani bajaradi? Richard bu savoliga javob topish uchun yana xatga nazar tashladi:
«... va butun yer yuzi yirtqich ortidan ergashdi va yirtqichga qudrat bergan ajdarga sajda qildi. Va ajdar ta’zim qilarkan, yirtqichga kim bas kela oladi, dedi».
Ajdar.
Balki, Neff xuddi oʻsha ajdardir? Jang olib borishdan saboq beruvchi harbiy...
«Va u barcha iymonlilar bilan urush olib boradi: u barcha xalqlar ustidan hukmronlik qilishni istaydi...
Va u Maliklar Maligiga qarshi bosh koʻtaradi...»
Torn u yogʻini oʻqiy olmadi. Uning koʻzlari ogʻrir, xayoli esa chalkashib ketgandi. U biror narsa haqida oʻylaydigan holatda emasdi. Richard uxlab olishi zarur edi.
Torn birdan dunyoda sodir boʻlayotgan voqealarni oʻylab ketdi. Yaqin Sharqdagi vaziyat borgan sari umumiy urushga aylanib ketish xavfi ostida turar, ehtimol, unga koʻplab davlatlar qoʻshilishi mumkin edi. Bu Uchinchi jahon urushi deb ataladi. Albatta, agar buni shunday deb ataydigan biror inson tirik qolsa.
Yadroviy qurollanish jadal sur’atlarda tarqalayotgandi. Deyarli har bir davlat atom bombasiga ega edi. Bor-yoʻgʻi bitta bomba portlasa kifoya - shu zahoti zanjirli reaksiya boshlanadi: har bir davlat yer yuzidan yoʻqolib ketmaslik uchun boshqa davlatni yoʻq qilishga tushadi.
Nyu-York bu yil fojiaga duch kelgan shaharlar qatorida edi. London, Parij, Moskva, Tokio - bu shaharlarda dahshatli fojialar yuz bergandi. Hamma yoqda talonchilik, oʻgʻirlik, zoʻravonlik va qotilliklar avjga chiqqan, ular borgan sari shafqatsiz tus olayotgandi.
Dunyo xaritasida ofat yuz bermagan biror-bir shahar deyarli qolmagandi.
Aftidan, insonlar kundan-kunga hissiz va bemehr robotlarga aylanib borishayotgandi. Bu bema’ni hayotda ular bir daqiqaga toʻxtash va oʻylashga vaqt topolmasdilar. Odamlar tobora atrofidagi olamdan oʻzlarini oʻrab, mustahkam uy-qoʻrgʻonlariga yashirinib olishayotgandi.
Tabiatda ham tushunib boʻlmas va gʻaroyib voqealar sodir boʻlayotgandi. Ilgari qor haqida gap ham boʻlishi mumkinmas joyda qor yogʻar, seryogʻin joylarda qurgʻoqchilik boshlanib, taqir yerlarni sel bosardi. Boʻronlar, toʻfon va zilzilalar yer yuzini vayron qilayotgandi. Falokatlar kundan-kunga koʻpayayotgandek edi.
Torn uyqusiga qarshilik qila olmadi. Charchoqdan uning koʻzlari yumildi. U notinch uyquga ketdi.

13
Kompaniyaga qarashli samolyot la Gardia ayeroportining qoʻnish chizigʻiga kelib tushganida tong allaqachon yorishgandi.
Torn kerishdi va esnaganicha soatiga qaradi. Yettidan qirq besh daqiqa oʻtgandi.
Birdan Richard oʻzini ahmoq boʻlgandek his qildi. Uorrenning ahvoli haqida qandaydir ruhoniy qoʻngʻiroq qilgani uchun ming mil bosib kelgani Tornga bema’nilikday tuyuldi. Buning ustiga Richardning Charlz bilan boʻlgan soʻnggi suhbati janjalga aylangandi. Torn endi u bilan ilgarigi munosabatini tiklay olmasligiga ishonardi.
Lekin oʻsha oqshomda Uorren aytgan soʻzlar Richardning yuragida toshdek qadalib turardi. Endi Richardning oʻzi ham Igayel devorini oʻz koʻzi bilan koʻrish va barcha narsani anglash ishtigʻqida yonardi.
Richardni Uorrenning oʻzi emas, balki ruhoniy qoʻngʻiroq qilgani jiddiy tashvishga solgandi. Ehtimol, Uorren uni Nyu-Yorkka shu yoʻl bilan keltirmoqchi boʻlgandir. Torn ayeroport binosidan chiqib oʻtirdi va ruhoniy aytgan manzilni aytdi. Taksichi Tornga hayron boʻlib qarab yelkasini qisdi va mashina joyidan qoʻzgʻaldi.
Taksida oʻtirgan Torn bularning barchasi kim uchun naf keltiradi, degan savolga javob izlardi. Birdan u bu dahshatli hodisalar faqat Demen Torn manfaati uchun foydali ekanligini anglab yetdi.
Demenni qudratli kompaniyani boshqarish imkoniyatidan faqat ikki kishi toʻsib turardi: Richard Torn va uning xotini.
Torn Uorren nima uchun u bilan uchrashishni istayotganini taxminan bilardi. Charlz undan Demenni oʻldirishni soʻraydi.
Bunday iltimos ilgari ham boʻlgandi. Bugengagen va Jeremi Torn. Ular yetti yil ilgari bu ishni amalga oshirishga urinishgandi, ammo halok boʻlishgandi.
— Yoʻl kirani hozir toʻlaysizmi? Sizni kutib turaymi? - Taksichi Tornning xayolini boʻldi.
Richard uzr soʻragandek mingʻirladi va choʻntagidan hamyonini chiqardi. U haydovchiga oʻttiz dollar toʻlab mashinadan tushdi va atrofga alangladi. U temir yoʻl yaqinida joylashgan yarim xaroba ibodatxona oldida turardi.
Richard ibodatxonaga yaqinlashib eshikni itardi. Ibodatxona ichi chang-gʻubor bilan toʻlgandi. Yogʻoch oʻtirgichlar xuddi agʻdarilib ketadigandek koʻrinardi.
Torn ichkaridagi eshik tomon yurdi. Birdan eshik ochilib, boʻyi unchalik baland boʻlmagan bukri ruhoniy koʻrindi.
— Janob Torn?
Richard bosh irgʻadi.
Ruhoniy oqsoqlanganicha unga yaqinlashib koʻrish uchun qoʻlini uzatdi.
— Men ruhoniy Uyenstonman. Kelganingiz uchun rahmat. - U Tornning qoʻlini qisdi. - Janob Uorren sizni kutyapti. - Ruhoniy yoʻl boshladi.
Richard uning ortidan ergashdi.
— Qoʻngʻiroq qilganingiz uchun rahmat, - dedi u. - Doktor Uorrenga nima boʻldi?
— U men bilan gaplashishni istamayapti, faqat u dahshatli sarosimaga tushganiga mening ishonchim komil.
Ular yoʻlakdagi eshiklardan biri oldida toʻxtashdi va ruhoniy eshikni ohista taqillatdi. Ichkaridan xirildoq ovoz eshitildi: «Kim u?». Bu Uorrenning ovoziga oʻxshamasdi.
— Janob Torn keldi, - dedi ruhoniy.
Eshik ochildi va ostonada Uorren paydo boʻldi. Uning koʻrinishi gʻalati edi. U qandaydir dahshatli kasallikka chalingandek edi. Charlzning koʻzlari qizarib ketgan, yonoqlari osilib qolgan, rangi esa sargʻayib ketgandi.
— Richard? - dedi u xavotirli ohangda.
— Ha, menman, Charlz.
Uorren oldinga tashlandi. U Tornning yoqasidan ushladi va xona ichiga sudradi. Eshikni yopib, zulfinini tushirib qoʻydi.
— Yirtqich oramizda, - pichirladi u. - Bu hammasi haqiqat! Men devorni koʻrdim...
— Charlz, iltimos, quloq sol...
— Men uni koʻrdim! Dahshat! - Uorren qaltiray boshladi.
Torn Uorrenning yelkasidan ushladi.
— Oʻzingni qoʻlga ol! - Richard oʻz koʻzlariga ishonmasdi. Nahotki uning roʻparasida uzoq yillar davomida muzeyni boshqargan va sodiq doʻst boʻlgan kishi turgan boʻlsa?
Uorren birdan qaltirashdan toʻxtadi. U Tornga tikildi.
— Endi sen menga ishonasan, Richard, - dedi u, - yoki hali ham meni telba deb oʻylayapsanmi?
Torn Igayel devorini oʻz koʻzi bilan koʻrishi shart edi.
— U qayerda? - soʻradi u. - Igayel devori qayerda?
Uorren va Torn yuk vagonlari turgan temir yoʻl boʻylab ketishardi. Charlz vaqti-vaqti bilan toʻxtar va osmonga qarab qoʻyardi.
Nihoyat, ular «Torn Indastriz»ning konteynerlarida turgan vagon yoniga yetib kelishdi. Uorren qulfni ochdi. Torn Charlzga qarab turgandi.
Richard vagonga chiqdi va Uorrendan soʻradi:
— Chiqmaysanmi?
Uorren bosh chayqadi va yana osmonga qaradi. Kutilmaganda u dahshatdan qotib qoldi.
Torn u tikilib turgan tomonga qaradi. Yigirma fut balandlikda ulkan qora quzgʻun aylana yasab uchardi.
Richard qoʻrqqanidan vagonga yopishib qolgan Uorrenga qaradi.
— Chiq, Charlz. - U Uorrenni tinchlantirishga urindi. - U bor-yoʻgʻi oddiy qush-ku.
U quzgʻundan koʻzini uzmay bosh chayqadi.
Torn uf tortdi va vagon ichiga kirdi.
Vagon turli oʻlchamdagi qutilar bilan toʻla edi. Qutilardan biri kimdir tomonidan ochilgandi.
Shu payt uzoqda turgan uzun eshelon birdan yura boshladi.
Ogʻir vagonlar shovqin bilan bir-biriga urilganicha «Torn Indastriz» konteynerlari turgan yakka vagon tomon harakatlana boshladi.
Vagon yonida turgan Uorren koʻzlarini yumib iltijo qila boshladi. Kutilmaganda qoʻshni yoʻldan katta tezlikda poyezd oʻtdi. Uorren oʻzini yerga tashladi. Poyezd oʻtib ketgach, Charlz oyoqqa turdi va vagonning old tomoniga oʻtdi.
Torn vagon ichidagi qutilardan birida devor boʻlagini koʻrdi. Devor juda qadimiyga oʻxshardi. Uning boʻgʻqlari unchalik oʻchmagandi. Richardning koʻzi devordagi suratga tushdi. Bu goʻdakning tasviri edi. Lekin uning yuzi chaplashib ketgandi.
Tashqarida esa ogʻir eshelon borgan sari tezlikni oshirardi. Eng oldindagi vagon zanglab ketgan uzun-uzun temirlar bilan qoplangandi. Eshelon yoʻlni buruvchi koʻrsatkichga yaqinlashdi. Koʻrsatkich ishga tushdi va yoʻl almashdi. Vagonlar «Torn Indastriz» yuklari joylangan vagon tomon burildi.
Uorren yoʻl oʻrtasida turgancha koʻzlarini mahkam yumdi va duo oʻqiy boshladi. Uning tepasida esa quzgʻun borgan sari tezroq aylana boshladi.
Torn qutining keyingi boʻlimida devorning boshqa qismini koʻrdi. Unda Shaytonning doʻzax chetida osilib turgan payti aks eks etgandi. Lekin bu suratda ham Shaytonning yuzi chaplashib ketgandi.
«Jinni boʻlib qolmadimmikin? - oʻyladi Torn. - Hech qanday isbot yoʻq-ku».
Richard qutining soʻnggi boʻlimini ochdi.
Va shu lahzada u inson qigʻfasini koʻrdi. Uni xuddi bir necha yil ilgari chizishgandek edi, surat aniq-tiniq edi.
Bu Demen Tornning yuz qigʻfasi edi.
Unda ayrim farqlar ham bor edi, albatta. Rassom soch oʻrniga uzun tillarini chiqarib turgan ilonlarni chizgan, koʻzlar esa insonniki emas, mushukniki kabi sap-sariq edi. Lekin bu Demenning yuzi ekanligi aniq edi.
Vagonlar Torn turgan vagonga borgan sari yaqinlasha boshladi. Duo oʻqiyotgan Uorren koʻzlarini ochdi, lekin oʻzini chetga olib qochish uchun endi kech boʻlgandi. Katta tezlikda kelgan vagon Uorrenning tanasini «Torn Indastriz» vagoniga qapishtirib tashladi. Uorren dahshat va ogʻriqdan qichqirdi.
Vagon ichidagi Richard zarbadan yiqilib tushdi. Igayel devori asta-sekin qulay boshladi. Richard oʻzini zoʻrgʻa olib qochishga ulgurdi. Devor hozirgina u yotgan joyga quladi va parcha-parcha boʻlib ketdi.
Torn uzoq yoʻl bosib koʻrgani kelgan dalil endi yoʻq edi.
Lekin Torn buni oʻylamadi ham. U vagondan sakrab tushdi va yuragi potirlagancha Uorrenni izlay boshladi. Uorren hali tirik edi. Uning oyozidan qon oqar, koʻylagi qip-qizil boʻlib ketgandi.
— E, Xudo! Charlz! - Dahshatga tushgan Torn oʻlayotgan doʻstiga tashlandi.
— Pichoqlarni... top. - Charlz zoʻrgʻa nafas olardi.- Bola... oʻlishi... shart.
— Pichoqlar sendami? - qichqirdi Torn.
— Ket, - dedi Uorren, - hali ham kech emas!
Torn yuqoriga qaradi. Vagon tomida quzgʻun unga koʻzlarini tikib oʻtirardi. Torn yana Uorrenga qaradi.
— Pichoqlar qayerda? - U birdan oʻzining ham hayoti xavf ostida ekanligini angladi.
Lekin Uorren hech nimani eshitmasdi. Uning koʻzlari qotib qolgandi.
Torn qoʻrquvdan oʻzini orqaga tashladi.
Shu lahzada quzgʻun qagʻillaganicha Tornga qarab otildi.
Richard jon-jahdi bilan qocha boshladi. Quzgʻun uning tepasida bir-ikki aylandi, soʻng uchib ketdi.

14
Devidson harbiy Akademiyasida shaxsiy qurolni topshirish marosimiga bagʻishlangan kecha boʻlayotgandi.
Marosim Akademiya hovlisida oʻtkazilayotgandi. Ota-onalar va boshqa kursantlar esa balkonda turishganicha eng a’lochi bolalarga mukofot topshirilishini tomosha qilishayotgandi.
Bu yil olti nafar kursant shunday mukofotga munosib topilgandi. Demen ham ular orasida edi. Mark ham mukofotga sazovor boʻlgandi va besh kursant shunday tarzda saflanishdiki, ularning safida bir kishi yoʻqligi bilinib turardi.
Demen mayorurlik bilan qaddini gʻoz tutganicha oʻz navbatini kutib turardi. U hali ham bilagiga qora mato taqib yurardi.
Anna balkonda Buxer bilan birga turardi. U yigʻlab yuboray dedi. Buni sezgan Buxer unga roʻmolcha uzatdi.
Balkonning qarama-qarshi tomonida qizlar toʻplanib turishardi. Ularning hammasi bir xil koʻylak kiyib olishgandi. Qizlar orasida bir sohibjamol ajralib turardi. Uning orqasida qora kostyum-shim kiygan ikki barzangi turishardi. Bir qarashdayoq ularning tansoqchilar ekanligini bilish mumkin edi. Qizning otasi, Illinoys shtati gubernatori farzandiga birov ozor yetkazishini istamasdi.
Tantanali marosim davomida qiz Demendan koʻzini uzmadi.
Ismi e’lon qilinganda Demen oldinga chiqdi. Poshnalarini bir-biriga qarsillatib urgancha mukofot beruvchining oldida gʻoz qotdi.
Demen shaxsiy qurolini olgach, mukofot beruvchi unga ikkinchi xanjarni uzatdi.
— Mana buni ham ol, - dedi u qurolni topshirarkan. - Bu oramizda endilikda yoʻq boʻlgan akang Markniki. U bu mukofotga loyiq edi.
Yigʻilganlar qarsak chalib yuborishdi. Anna yoshlangan koʻzlarini artdi. Gubernatorning qizi hammadan qattiqroq qarsak chalardi.
Demen ta’zim qildi va ortiga qaytdi.
Annaning yonida haydovchi Myurrey paydo boʻldi. Myurrey uning qulogʻiga nimadir deb shivirladi. Anna bosh irgʻadi va Buxerga murojaat qildi:
— Men ketishim kerak, Pol. Richard qaytib kelyapti ekan. Uni ayeroportda kutib olmoqchiman.
Buxer bosh silkidi.
— Kechki bazmga kelasizlarmi? - qiziqdi u.
Anna yelkasini qisdi.
— Harakat qilamiz, - dedi u va Myurreyning ortidan shoshildi.
Buxer uni kuzatib qoldi, soʻng pastga qaradi va Neffning nigohini topdi. Ular bir vaqtning oʻzida bosh irgʻashdi va oʻgirilishdi.
Anna avtomobilning orqa oʻrindigʻida oʻtirardi. U Richardning kelishini sabrsizlik bilan kutayotgandi.
Samolyot deyarli avtomobil yonida toʻxtadi. Motorlar oʻchdi va zina tushirildi. Eshik ochilib, Richard shoshilgancha pastga tusha boshladi.
Richard Anna bilan soʻrashish oʻrniga Myurreyga gap qotdi:
— Demen qani? - Uning ovozi hayajondan qaltirardi.
— Akademiyada, janob, - bunday savolni kutmagan Myurrey kalovlanib qoldi.
— Biz taksida muzeyga boramiz. Siz esa hoziroq Demenni olib muzeyga boring. - Richard orqa eshikni ochib, xotinining mashinadan tushishini kutib turdi. - Ketdik, - buyurdi u, - sen men bilan borasan.
Ular ayerovokzal binosi tomon shoshilishdi. Anna eridan qolib ketmaslikka urinardi. U nima boʻlayotganini tushunolmasdi. Myurrey ularning ortidan qarab qoldi va birdan uning koʻzlarida nafrat uchquni chaqnadi.
Bazm avjida edi. Bu yerdagi oʻsmirlar va qizlar xuddi qadim zamonlardan kelib qolishgandek edi. Kursantlar bayram mundirini kiyib olishgan, qizlar esa etagi yerga tekkudek koʻylaklarda edilar.
Devor yonida raqs tushishni istamagan oʻsmirlar turishardi: kimdir uyalar, kimdir esa raqs tushishni bilmasdi. Bir guruh qizlar ham ularning roʻparasida turib olishgan, yigitchalar bilan koʻz urishtirishardi.
Qarshi tomondagi devor yonida Demen va Neff raqs tushayotganlarni kuzatib turishardi. Neff birdan ikki tansoqchi hamrohligida Demendan koʻzini uzmay turgan qizni koʻrib qoldi.
— Uni raqsga taklif qil, - dedi serjant Demenga.
— Gubernatorning qizini-ya? - dedi Demen.
Neff bosh silkidi.
Demen jilmaydi.
— Ularning oilasi bilan tanishman, - dedi u serjantga va qiz turgan tarafga yoʻl oldi.
Neff uni kuzatib qoldi. Serjantning yuzida qoniqish ifodasi bor edi.
Richard muzeyning pastki qavatiga olib boradigan zinadan yugurib tushardi. Uning ortidan Anna yugurardi.
— Men bunga ishonmayman! - dedi u eriga yetib olishga urinarkan.
— Bunga ishonishing shart! - e’tiroz bildirdi Richard. - U Markni oʻldirdi, Axerton va Pasarianni ham u oʻldirdi.
— Bas qil! - yolvordi Anna unga yetib olib qoʻlidan ushlarkan. Richard oʻgirildi.
— Qotilliklar davom etaveradi. U yoʻliga qarshi chiqqan har bir kishini oʻldiradi. - Richard xotinining changalidan qutulib chiqdi va zina boʻylab pastga tashlandi.
— Qanaqasiga? - baqirdi Anna. - Qanday qilib oʻldirgan? Nima, muzni yorilishga majbur qilganmi?..
— Yoʻq, - eri uning soʻzini boʻldi, - u oʻzi emas...
— Yoki gaz quvurini yorib yubordimi?..
Richard yarim yoʻlda qotib qoldi va xotiniga qaradi.
— Boshqalar ham bor, - dedi u. - Uning atrofidagilar.
— Richard, - dedi Anna oʻzini xotirjam koʻrsatishga urinarkan, - nima deyayotganingni oʻylab koʻr! Bu bema’nilik-ku! Qanaqa «boshqalar»? Shaytonlarmi? Shaytonlar maxfiy tashkilotimi? Richard, iltimos!
Richard uning qoʻlidan ushladi.
— Anna, - dedi u yolvorgannamo, - men Charlzning qanday halok boʻlganini koʻrdim...
Annaning nafasi boʻgʻziga tiqilib qoldi. U Uorrenning oʻlganini endi eshitayotgandi.
— Igayel devorida Demenning yuzini koʻrdim!
Oraga uzoq jimlik choʻkdi.
Richard va Anna bir-birlariga qarab qotib turishardi: bu dahshatli kurashdagi ikki raqib. Richard faqat bir narsani istardi: Annaning unga ishonishini. Anna esa bularning hammasi hazil boʻlib chiqishini xohlardi. Mayli, dahshatli boʻlsa-da, hazil boʻlib chiqishini.
— Nima qilmoqchisan? - soʻradi u.
Demen gubernatorning qizi bilan raqs tushardi. Bolalar ularni kuzatib turishar, aksariyat qizlarda esa rashk hissi uygʻongandi.
Raqs tushayotib, Demen zal burchagida Neff bilan Myurrey turishganini koʻrdi. Ular nima haqdadir jiddiy suhbatlashishardi. Haydovchi Demenning nigohini sezdi.
— Kechirasiz, - dedi Demen qizga, - men tezda qaytaman. - U gubernatorning qizini tansoqchilar yoniga kuzatib qoʻydi va Myurrey bilan Neffning oldiga yoʻl oldi. Demen ularga yaqinlashganida Neff u tomon qadam tashladi va dedi:
— Ehtiyot boʻling!
Demen unga sovuq nazar tashladi va dona-dona qilib dedi:
— Kimligimni unutib qoʻyibsiz.
Neff xuddi uzr soʻragandek boshini egdi.
Demen oʻgirildi va Myurreyning ortidan ergashdi. Ular avtomobil tomon yoʻl olishdi.
Richard nihoyat kalitni topdi va doktor Uorrenning xonasini ochdi. U xona ichiga otilib kirib chiroqni yoqdi va nimanidir qidira boshladi: qutilarni u yoqdan bu yoqqa surdi, stollar ostiga qaradi.
— Nima qilyapsan? - dedi Anna ostonada turarkan. Richard javob qaytardi:
— Pichoqlar shu yerda. Shu yerda boʻlishi kerak.
Anna xonaga yugurib kirdi.
— Richard, yoʻq! - qichqirdi u. - Unday qilma! Bunga yoʻl qoʻymayman...
Richard uni itarib yubordi.
— Ket! - buyurdi u. - Pichoqlar shu yerdaligini bilaman.
Anna dahshatga tushdi.
— Uni oʻldirmoqchimisan?
Richard shkafni titkilashda davom etdi.
— U shu yerda boʻlsa...
— Yoʻq!
— Anna, bu bola odam emas! - Torn qulfloyoliq qutini topdi.
— U ukangning oʻgʻli-ku! - Anna hoʻngrab yubordi. - Yetti yil davomida uni oʻz oʻgʻlingdek yaxshi koʻrib kelding!
Lekin Richard uni eshitmasdi. U qutini ochishi kerak edi. U birorta asbob topish ilinjida u yoq-bu yoqqa alangladi va turli arxeologik asboblar turgan qutini koʻrib qoldi. Uning ichida bolgʻa bor edi. Torn uni oldi va qutiga engashdi.
Muzey roʻparasiga avtomobil kelib toʻxtadi. Undan Demen tushib keldi. U Myurreyga nimadir dedi, soʻng zina boʻylab yuqoriga koʻtarildi.

15
— Toʻxta, Richard! - yolvorardi Anna. - Iltimos, toʻxta!
Lekin Richard xotinini eshitmasdi. U quti qulfini sindirdi va sovuq yiltirayotgan yetti dona pichoqqa qandaydir qoniqish bilan qaradi.
Bu paytda esa demen pastki qavatga olib boradigan zinadan yugurib tushardi. uning qulofiga uzoqdan ovoz eshitildi, anna nimalardir deb yolvorar, richard esa qarshilik qilardi. Demen pastga tushishda davom etdi.
Anna erini itarib yubordi va pichoqlarni qoʻliga oldi.
— Bunga yoʻl qoʻymayman... - chinqirdi u. Richard Annaga tikildi.
— Pichoqlarni ber, Anna.
U bosh chayqadi, koʻzidan esa duvillab yosh toʻkilardi.
— Anna, - dedi Richard. - Ularni menga ber.
Ular bir-birlariga tikilishdi.
Nihoyat, Anna undan koʻzini olib qochdi.
Demen uorrenning xonasi eshigi ortida turardi. U diqqat bilan quloq soldi. Uning nigohi toʻfriga qaratilgandi. Demen koʻzlarini yumdi. U boshdan-oyoq titray boshladi.
Anna talmovsiradi. U qandaydir harakatdan oʻzini toʻxtatishga urinayotgandek edi. U eriga qaradi.
Richard pichoqlarga qoʻl uzatdi.
Kutilmaganda Anna yovvoyilarcha oldinga tashlandi. Uning yuzi bujmaydi, nigohi esa telbavor edi. U eriga yaqinlashdi va uning qulogʻiga shivirladi:
— Mana, Richard, mana pichoqlaring! - va qoʻlidagi pichoqlarni erining tanasiga sanchdi.
Dahshat va ogʻriqdan Richard koʻzlarini katta-katta ochdi.
— Anna! - deya oldi u yuztuban yiqilarkan va pichoqlar uning tanasiga yanada chuqurroq kirdi.
Anna boshini maqrur koʻtardi, uning koʻzlari gʻolibona chaqnar, labida esa tabassum bor edi. Va u qichqirdi:
— Demen!
Demen titrashdan toʻxtadi va koʻzlarini ochdi. U eshik tutqichiga qoʻlini choʻzdi, soʻng unga kimdir qarshilik qilgandek, ikkilanib qoldi. Demen bir oz oʻylanib turdi. Soʻngra shartta orqasiga qayrilib zina tomon yoʻl oldi.
Uorrenning xonasi bilan yonma-yon boʻlgan qozonxonada eng katta qozonlardan biri silkina boshlandi...
Anna xonada turardi.
Demen qadamini tezlatdi.
Shu lahzada qozon portladi. Qaynoq yoqilgʻi oqimi ventilyatsion panjara orasidan Uorrenning xonasiga kirdi. Garangsib turgan Annani olov qoplab oldi. U qichqirdi va ... tirik mash’alaga aylandi.
Demenning bu yerda qiladigan ishi nihoyasiga yetgandi. U tezda zalni kesib oʻtdi. Pastdagi yonfindan ishlab ketgan signalizatsiya ovozi hammayoqni tutib ketgandi.
Yongʻinni oʻchirish tizimi ham ishga tushdi. Annaning tanasidan buq koʻtarildi.
Anna qichqirdi:
— Demen! Demen!! Demen!!!
Muzeydan chiqish eshigi oldida Demen qadamini sekinlatdi va ortiga qaradi. Uning koʻzlarida qaygʻuga oʻxshash ifoda bir chaqnab oʻtdi. Keyin u eshikni ochdi va zulmat tomon qadam tashladi.
Birdan uzoqdan sirena tovushi eshitildi. Muzey tomonga oʻt oʻchirish mashinalari kelmoqda edi.
Muzey roʻparasida uzun qora limuzin turardi. Myurrey har doimgidek orqa eshikni ochib xoʻjayinini kutayotgandi.
Demen yugurib kelib mashina ichiga oʻzini tashladi.
Ichkarida Pol Buxer va serjant Neff oʻtirishardi. Ular kulimsirab qoʻyishdi.
Myurrey mashinani yurgizdi. Limuzin tun qoʻyniga singib ketarkan, Demen yana bir marta oʻt ichida qolgan muzey binosiga qaradi. Olov shu’lasi mashina oynasida, Demenning yuzida aks etardi.
Uning koʻzlari quvonchdan porlardi...
Demen iljayib qoʻydi...

Ikkinchi kitob tugadi.

№	Mualifning boshqa asaralari
1	Омен (иккинчи китоб) [Jozef Hovard] 336

№	Eng ko'p o'qilganlar
1	Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 60951
2	Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 45064
3	Gʻazallar [Nodira] 39179
4	Guliston [Sa’diy] 34189
5	Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 21449
6	Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 20754
7	Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 16582
8	Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 16478
9	Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 13519
10	Alkimyogar (roman) [Paulo Koelo] 13219