Olov ichidagi boʻston (hikoya) [Kotib Yosin]

Olov ichidagi boʻston (hikoya) [Kotib Yosin]

— Grammatikani oʻrgataymi yoki she’r? — She’r. — Balki, ikkalasini hamdir? — Ikkalasini ham. Garchi tirnogʻidan ayrilsa-da u, Hech narsa oʻzgarmas, u yana arslon. Arslonlar ichida ulgʻaysa-da it, Arslonga aylanib qolmas hech qachon. — Kimki bu she’rni yoddan bilsa, demak, u arslon, – dedi otam. — Bundan chiqdi, men arslon ekanmanda. Dadam mast boʻlib kelganida qozi oshnasi unga nasihat oʻqir, javobini esa she’riy tarzda qabul qilardi. Oshnasi esa «Noma’lum xazina»dan misol keltirardi. Shunday kunlar boʻlardiki, qozi bilimini toʻldirish uchun otamga ergashib, qovoqxonaga yoʻl olardi. — Chinakam arslon doimo mast yuradi, — derdi otam. — Azaldan shunday. Ichib olsa, qizib turgan choʻgʻga aylanib, ogʻzidan oʻtdek qargʻish yogʻdiradi. Keyin moʻylabi osilib, sochlari oqaradi. Vaqt oʻtib, shamol choʻgʻni alangalatgandek sochlaridan siypalaydi… — Lekin ba’zida, — derdi onam, — oʻzgacha kayfiyatda xushiga keladi. Shunda volidam otamning gʻazabidan yashirinardi. Bolaligimda meni joʻjabirday oilam davrasida koʻrgan kishi, bu bola yozuvchi yoki hech boʻlmaganda, adabiyot shaydosi boʻlardi, deb oʻylashi turgan gap edi. Agar meni qaysi tilda yozishimni soʻrashsa, u kishi: «Albatta, ota-onasi, bobokalonlari singari arab tilida», — degan boʻlardi. Balki u haqdir: she’riyatni, shubhasiz, ona tilimdagi manbalardan oʻrganardim. Otam Qur’on sharhlari yoki musulmon farzlari bilan shugʻullanayotib, she’riy yoʻsinda soʻzlar, onam ham shu uslubda javob qaytarishga odatlanib qolgandi. Biroq onam teatr uchun tugʻilgan edi. Qanday tushuntirsam ekan?.. Uning bir oʻzi butun boshli teatr edi. Otam sudga ketganida men yagona tinglovchi boʻlib qolardim. Sudning natijasiga qarab, otam shod yoki gʻamgin kayfiyatda qaytardi. Onam buyuk aktrisa boʻlishi mumkin edi. Bir kuni menga vokzalni koʻrsatib berdi. Ikir-chikiridan tortib shovqin-suronlarigacha. Parovozga oʻxshab xushtak chaldi. Bu ayol — umrbod taqvodorlik yoʻlini tutganidan sayohatni yoqtiradigan, fidoiy inson edi… «Poyezd» ortidan chopib, qichqirardim: «Toʻxta, meni ham olib ket!» Biz jazoir-tunis chegarasidan uncha uzoq boʻlmagan Sadratda kun kechirardik. Mening eng gʻala-gʻovur, yorqin xotiralarim ana shu davrga taalluqli. O’sha paytlarda baxtiyor edim. Madrasaning vaqtinchalik «mehmon»i ekanman, hammasi yaxshi ketardi. Koʻplab tushunarsiz she’rlarni yod olib, hurmat taxtachasiga ilindim. Boshqa bilimlarni oʻzlashtirmay, shu bilan kifoyalansam boʻlardi, oʻrtamiyona, oʻziga toʻq shoir yoki zim-ziyo hovuzdagi baliq kabi. Hayhot, meni umri akvarium yoki tovada tugaydigan oʻsha mashhur gulmohining boʻronli hayoti kutardi. Ammo men ungacha koʻl boʻyidagi itbaliq ekanman, uning ham suvda, ham quruqlikda yashaydigan turining tungi ranglaridan faxrlanardim. Menga toliblik yoqmasdi. Yetti yoshga toʻlganimda, boshqa qishloqqa oʻtganimizda (biz tez-tez sayohat qilardik, toʻgʻrirogʻi, koʻchib yurardik: musofir boʻlmaguncha musulmon boʻlmas ekan), otam paysalga solmay, meni «Boʻrilar komi», ya’ni fransuz maktabiga berishga qaror qildi. O’z xohishiga qarshi boʻlsa-da, buni izohladi: — Arab tili bilan uzoqqa borolmaysan. Sen ham madrasa qurboni boʻlishingni istamayman. Bu tilni boshqa payt ham oying ikkovimiz oʻrgataveramiz. Hamma yoqda fransuz tili. Yoshligingda nimaiki uqtirgan boʻlsak, barini unutib, bu tilni oʻzlashtirishing shart. Fransuzchani oʻzingga singdirib, arabcha bilimlaringni bamaylixotir tiklay olasan. Otam taxminan shunday degandi. O’shanda bunga oʻzi ishonganmikan? Onam xoʻrsindi. Yangicha fanlarni oʻrganishga kirishib, yolgʻiz oʻzim dars tayyorlab oʻtirarkanman, volidam tinchini yoʻqotib, uy ichida izgʻirdi. Alvido, dunyoda yagona teatr… Dramaning tuguni yaqinlashib qolgandi. Boshida qiyin boʻlsa-da, keyinchalik bu chet tilini yoqtirib qoldim, muallimimizdek bemalol gapiradigan boʻldim. Onamning dili «xiyonatim»dan ranjigandi. Shu koʻyi meni kitobdan alahsitganlari esimda: — Betob boʻlib qolmagin yana! — derdilar. Bir kuni kechasi u muloyim, ammo ma’yus holda: — Men seni yangi dunyoingdan chalgʻitmasligim lozim. Menga ham fransuzchani oʻrgat… — dedilar. Shunday qilib yangi zamonning tuzogʻi zaif ildizlarimga bolta urishga ulgurdi. O’sha kunlardagi axmoqona takabburliklarimni eslasam, oʻzimdan uyalib ketaman. Ona qoʻlida fransuz jurnali bilan oʻgʻlining stoli roʻparasida sukut saqlab oʻtirardi. Qahri qattiq maktab bolasi esa undan jim oʻtirishni, nima desa shuni ortidan qaytarishni talab qiladi… Shunday keyin qalbimda farzand va ona oʻrtasidagi begonalikni his qildim. Biratoʻla oʻz ona tilimni ham, onamni ham boy berayotgan edim! Oradan yigirma besh yil oʻtdi. Qohiradaman. «Al-ahram» roʻznomasining muharriri qoʻlimga jurnal tutqazdi: livanlik shoir kitobimni oʻz ona tilimga oʻgiribdi. Men esa bu tilda ismimni arang yoza olaman. Ajdodlarimning tili menga nisbatan shafqatsiz boʻlib borayotgandi, goʻyo. Ibn Arabiyning olamshumul she’rlari kutilmaganda men uchun yangi ma’no, falsafa kashf etib borayotgandi: O, qanday karomat! Bu olov ichra boʻston. Har nega qodir turar, Vujudimda urgan jon… Baxtsizlik ichidagi bu alamli va zaif yuksalish, alanga ichidagi boʻston — darbadarlikda, fransuz tilida qogʻoz qoralayotgan jazoir shoirining boshpanasi mana qayerda ekan — boʻrilar komida.

Muallif: Kotib Yosin