Shimolliklar va janubliklar (romandan pa... [Li Xo Chul]

Shimolliklar va janubliklar (romandan pa... [Li Xo Chul]

Li Xo Chul («Lee Ho Chul») 1932 yili hozirgi Shimoliy Koreyaning Veonsan shahrida dunyoga keldi. Hibsga olinguniga qadar Koreya jangida, Shimoliy Koreya Armiyasida xizmat qildi. 1950 yilda suv yoʻli orqali janubga yoʻl oldi va 50-yillarning oʻrtalariga qadar Qoʻshma Shtatlar Armiyasi zahirasida soqchi boʻlib ishlay boshladi. U 1955 yili «Uydan yiroqda» nomli kichik hikoyasi bilan adabiyot maydoniga kirib keldi. Mazkur asar yozuvchining haqiqiy badiiy iste’dod egasi ekanligini isbotlab berdi va kitobxonlarda katta taassurot qoldirdi. Li Xo Chul Korea Respublikasi Milliy Madaniyat Akademiyasining a’zosi, bir qancha mukofotlar sovrindori. U eng nufuzli «Zamonaviy adabiyot» («Panmunjon» asari uchun) «Dongin» («Horgʻinlik» asari uchun) mukofotlari sovrindori. Li Xo Chul qariyb 50 yildan beri yaqinlaridan yiroqda, Janubiy Koreyada yashab kelmoqda. Yozuvchining «Shimolliklar va janubliklar» deb nomlangan mashhur romani uning boshidan kechirgan ogʻir oʻtmishi, iztiroblari, Shimol va janub oʻrtasidagi ziddiyatlar, shuningdek umumbashariy muammolar haqida hikoya qiladi. Roman bir necha tillarga tarjima qilingan. 1947 yilning bahori edi. Pak Chonoʻk mamlakatda boshlangan liberallashtirishdan oldin kemasozlar bilan ishlab, keyingi bir-ikki yil davomida ishlari oʻngidan kela boshlagandi. U oʻqishga boʻlgan qiziqishi, tirishqoqligiga ishongani uchun oʻzining maxsus jomadonchasini koʻtarib, shahar mehnat birjasi homiyligida maktabimizga «yangi bola» boʻlib kirib keldi. Boshdan oyogʻigacha kiyib olgan qora maktab kiyimi ancha juldur, yirtiqlaridan osilib turgan ip boʻlakchalari bu koʻrinishni yanada gʻaribroq koʻrsatar, xuddi kimdir boshiga gazetani yaxshilab oʻrab undan qolganini qirqib tashlagandek. Qop-qora, hurpaygan sochlarining kirligiga qarab, uni yaqin orada yuvmaganini bilish qiyin emas, ustiga ustak ularning tikka-tikka boʻlib qolgani bir qarashda hech qanday yoqimli taassurot qoldirmasligi aniq edi. Unda nafislik va xushbichimlilikni koʻrmoqchi boʻlgan har qanday kishi koʻzini qanchalik ishqalab, ochib- yummasin, bari befoyda edi. Bir kun oldin sinf rahbarimiz kemachilar tarafidan yangi bola kelishini, uni iliqlik bilan kutib olishimiz lozimligini uqtirib, aks holda butun sinf oldida kechirim soʻrattirishini va shunga oʻxshash bir qator jazolar berishini ta’kidlagandi. Oʻshanda bu bola haqida umumiy tasavvurga ega boʻlsak-da, uning bu darajada aftodahol ekanligini mutlaqo kutmagan edik. Murabbiy ogohlantirmaganida, uning bu holatidan xandon otib kulishimiz tayin edi. Rahbarimizning tanbehiga qaramasdan, bir necha orqa oʻrindiqdagi bolalar Pak Chonoʻk kirishi bilan oʻzlarini tutolmasdan, nafaslarini ichlariga yutib qiqirlashdi. Murabbiy ingliz tilidan dars berardi. Burjua davri boʻlishiga qaramasdan har doim oq koʻylak bilan sariq rangli tor kostyum kiyib, sariq zanjiri osilib turadigan choʻntak soatini olib yurardi. Aslida bunday kiyinish oʻsha paytda shimol sharoitiga umuman toʻgri kelmasdi. Odamlarning kiyinish madaniyati xususida toʻxtaladigan boʻlsam, ularning nihoyatda oddiy va soddaligini bilsam-da, oʻqituvchilar orasida yoshlarning ongi past va ilmsiz deb qaralganligi tufayli bu haqda gapirish qiyin edi. Ingliz tili darsida, yozish mashq'ulotida doskada gap tuzgan paytimiz, «Y» ni egib yoziladigan qismini qat'iylik bilan yozolmasdan, shoshilib egib yozdim-u, oxirigacha yetkaza olmadim. Qoʻrqqanimdan daq'-daq' titrab, qaltiraganimni hali ham eslayman. Shu sabab oʻqutuvchimiz baribir yaxshi odam emas, degan tasavvur xayolimdan ketmaydi. Oyogʻi kalta, tanasining tepa qismi mittigina gavdasiga mos, qalin labli Pak Chonoʻk ilk boqishda juda sodda koʻrinishiga qaramasdan, kuchli va baquvvat edi. U minbar tepasida tik turib, ikki koʻz soqqasini tez-tez, taajjub bilan sinfning u yogʻ-bu yogʻigacha yugurtirib, sinf oʻqutuvchimizning tanishturuv soʻzini eshitib boʻlgach, navbati kelishi bilanoq xuddi kutib turgandek «Oʻrtoqlar, xursandman, Son Bang Kong portida yashayman, Pak Chonoʻk», deb jarangli ovozda oʻzini tanishtirishni davom ettirdi va qisqa nutq soʻzlashni boshladi. Sinf oʻqituvchimizdan tortib, oʻquvchilargacha - hammasi hech narsaga e’tibor bermay, shovqin-suron qilib, Pak Chonoʻkni savollarga koʻmib yubordi. «Biz nafrat tuygʻusini oʻrganishimiz kerak. Oʻrtoqlar, sinfimiz dushmandan nafratlanmasa, biror ish ham qilolmaymiz. Nafrat tuygʻusini oʻrgansakgina, inqilobni amalga oshirishimiz mumkin. Bu davlatimiz uchun yagona haqiqatdir. Bugun sizlar bilan ilk uchrashgan mana shu ajoyib dargohda men eng avvalo sizlarda ana shunday tuygʻuni uygʻotishni xohlayman. Sizlardan ham shuni kutib qolaman». -«Jin ursin, boshidagi qoʻpolligidan asar ham qolmadi», koʻpchilik uning oʻzini tutishi, nutqidan lol boʻlib, yosh boladek uyalib, ismini aytishga ham tili aylanmay qolgandi. Pak Chonoʻk ta’zim qilib, oldindan belgilab berilgan joyga borib oʻtirdi. Sinf oʻqituvchimiz gʻalati kulib, xayoli parishon holda maqtovga oʻxshash bir-ikki ogʻiz gapirganda, allaqachon uning yuzi gʻazabdan boʻzargandi. Xullas, sinfdoshlarimizning kayfiyati buzilganligi bois bir be’tayinning toʻsatdan singdirmoqchi boʻlgan «tuygʻusi» bizga togʻri kelmadi. Oʻsha kunlari tanaffus boʻlishi bilan yoshi katta, boʻyi uzun bolalar Pak Chonoʻk tomonga yashirincha qarab-qarab qoʻyishar va oʻzlaricha allanimalarni pichirlashishardi: -Ha, hamma yomonliklarni koʻrarkanmizda... -Nimasini aytasan, endi bizga bir balo boʻlmasaydi... -E, oʻziyam gʻirt kommunist ekan-da! Ikki oy oʻtar-oʻtmas ingliz tili murabbiysi hech bir sababsiz janubga ketib qoldi. Aytishlaricha, u kechasi yoʻlga chiqqan, yoʻl boshlovchi yollab, tunda 38-paralleldan oʻtib olganmish. Oradan ancha vaqt oʻtgach, oʻqituvchimning janubdagi bir orolda maktab direktori boʻlib ishlayotganidan xabar topdim. Shundan keyin Pak Chonoʻkning maktabimizga kelgunga qadar kechirgan hayoti, turish turmushi bilan qiziqdim. Oradan yillar oʻtib, 1960 yilning oʻrtalarida janub tomon yoʻl olgan muallimim Pak Chonoʻk bilan Seulga kelgan ekan. Murabbiy bilan uchrashganimda har ikki-uch gapning birida Pak Chonoʻk haqida bergan savollarimga javob berish paytidagi ustozning kulib turgan yuz ifodasi hayajonli edi. Bu tabassumning sabablarini oʻz mushohadamdan kelib chiqib, quyidagicha izohlagan boʻlardim: yoshligida Yaponiya universitetlaridan birida tahsil olgan muallim mustaqillikka erishganimizdan keyin shimolning eng shimoliy qismida yashab, sharoyitga chidolmasdan, janub sari yoʻl olgandi. Oʻn yildan ortiq vaqt mobaynida janub hayoti, dilida qolgan armon yoxud taqdirga tan berish hissi aks etmaganmikan bu yuz ifodasida?! Afsuski, shundan keyin bu inson koʻp yashamadi va bu dunyoni tark etdi. Aslini olganda, mustaqillikdan keyingi davrda Pak Chonoʻk oʻz harakatlari, qiladigan ishlariga mos ismi-sharifining ham qishloq ahliga xosligi, buning ustiga zamonaviy boʻla olmayotgani sababli boy koʻcha savdogarlarining oʻrta maktabda oʻqiydigan oʻgillari orasida har doim kulgiga qolib yurardi. Umumiy hammomning borligini ham bilmasligi, xitoy oshxonalariga hatto kirib ham koʻrmaganligi, buning yana bir isboti edi. Shunga qaramasdan, hech kim uni nazardan chetda qoldirmasdi. Darsdan keyin bir guruh bezori bolalar unga uyatsiz gaplar aytib, haqorat qilishardi. Ayrim hollarda esa xunuk soʻzlar bilan masxara qilib, bema’ni laxjalar bilan siylashardi. Bularning ta’sirida Pak Chonoʻk ham sekin -asta tasavvur va zehnini tiniqlashtirib, nafratini berkitib oʻz talqinidagi tabaqaviy dushmanlariga qarshi kurash oʻtida yonardi. U oʻqishga qabul qilinishi bilanoq, Ming Chongning boshlangʻich tashkiloti boshqaruvchisi sifatida tanilib, oradan koʻp oʻtmasdan mas’ul boshqaruvchi mansabiga ega boʻldi. Shundan soʻng uning nafratga toʻla qalbi jazavaga tusha boshladi. Avvallari pisibgina xonaga kirib - chiquvchi odamdan bir yumalab sinf lideriga aylandi va bu oʻrnini mustahkamlay boshladi. Bir oz vaqt oʻtgach oʻqishni yigʻishtirib, biznesga kirishib ketdi, natijada kim qoʻrqoq, kim qat'iyatsiz, kim burjua qarashlaridan qutula olmagan, degan fikrlarga barham berdi. Uning bu holati jonimizga tegib, hatto qiliqlaridan charchay boshladik. Masalan, har kuni dars tugab, xayrlashuv paytida oʻqituvchi gapini yakunlagach, u oʻrtaga chiqib, uyalmasdan «shu kunning yakunlovchi soʻzi» deb oʻttiz-qirq daqiqa jamoaviy oʻqish haqida gapirar va seminar vaqtida esa beoʻxshov tovushlar chiqarib baqir-chaqir qilardi. Sinf majlislarining barchasida goʻyoki u hammadan ustundek edi. Maktab oʻquvchilari oʻrtasida boʻlib oʻtadigan anjumanlarda ham Pak Chonoʻk yagona etakchi boʻlib qoldi. Maktabda oʻtkazilgan majlislarda doim birinchi yoki ikkinchi oʻrinda soʻzga chiqib, xotirjam, ohista gapirardi. Pak Chonoʻk oʻz sinfdoshlarini qoʻrqitib, ularning ustidan hukmronlik qila boshladi va hatto oʻqituvchilarning aksariyati undan hayiqishgani uchun oddiy muomila ham qila olmay qoldilar. Ba’zida nazariga biror kishi tushib qolsa, shubhasiz, uni tanqid qilib, ovozining boricha haqoratlardi. Pak Chonoʻk maktabimizga kelgan paytda sinf rahbari boʻlgan oʻsha ingliz tili oʻqituvchisi janubga yoʻl olganidan bir yilcha oʻtib, deyarli barcha oʻqituvchilar uning izidan oʻsha tomonlarga ketib boʻlishgandi. Natijada ularning oʻrniga ikki yillik pedagogika institutini tamomlagan yangi, yosh oʻqituvchilar kelishdi. Bu yoshlar oʻz xohishi bilan shimolning, shuningdek maktabimizning yangi qoidalariga tezda moslashib borishardi. Pak Chonoʻk Ming Chong boshlangʻich tashkilotga yangi tayinlangan, oʻquvchi hayotiga mas’ul shaxs - ustoz Che Sang Ho bilan doim pinhona sirlashib turardi. Har doim odmigina jemfer kiyib yuradigan Che Sang Honing ovozi yoqimsiz, ikki koʻzi bejo, nigohi qoʻrqinchli edi. U oʻrta maktabni bitirgan, juda kambagʻal dehqon oilasidan chiqqan yolgʻiz farzand boʻlib, mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, anchadan beri koʻngliga tugib qoʻygan niyati amalga oshib, Pxenyan rus maktabiga oʻtadi. Bitiruvchilarning koʻpchiligi zobit sifatida ishga kirayotgan bir paytda u armiyadan qochib, yuqori va oʻrta maktab rus tili oʻqituvchisi boʻlib ishlashni lozim topgandi. Lekin oradan ikki yil oʻtib, qilgan ishining notoʻgʻri ekanligini kech boʻlsada anglab yetdi. Bu rus maktabi haqida gapiradigan boʻlsam, uning janubdagi ingliz maktablaridan umuman farqi yoʻq, faqatgina nomi rus maktabi edi, xolos. Maktabning maqsadi esa, eng zoʻr maxfiy agentlarni tayyorlashdan iborat boʻlgan. Che Sang Ho onasining yolgʻiz farzandi ekanligi uchun oilasiga tirgak boʻlishni koʻp oʻylar, shuning uchun ham armiyadan qochib, oʻqituvchi boʻlishni istagandi. Ikki yil oʻtib, 1950 yilning boshida xizmatdan qochib katta xato qilganini tushungandi. Ammo yana askar boʻlib, yoʻqotilgan vaqtni qaytarib boʻlmasligini, hammasini boshqatdan boshlashga endi juda kech ekanligini ham bilardi. Uning sinfdoshlari leytenant yoki kapitan boʻlishgan, unvonlari kundan-kun oshib borardi. 1950 yil erta bahor kunlarining birida uning maktabga sochi olingan holatda kelganini hali-hanuz unutolmayman. Yuz ifodasidan oʻtgan yili rus tili maktabini bitirib, armiyadan qochib, oʻqituvchilikni tanlagani xato boʻlganidan afsusdaligini, ikkinchi tomondan, oʻzining burjua holatidan ham koʻngli toʻlmayotganini bilish qiyin emas edi. Lekin oradan vaqt oʻtib, 25 iyun voqeasi boshlangach, mamlakat notinchlikka yuz tutgan pallada, Che Sang Ho birdan mayor boʻlib oldi. Bu oʻsha davrda shimoldagi hayot tarzi, sharoit qay ahvolda boʻlganligidan dalolat berardi. Shunday qilib, yangi rus tili oʻqituvchisi boʻlib maktabimizga kelgan ustoz Che Sang Honing maktab xodimlari orasidagi obroʻsi Pak Chonoʻkning oʻquvchilar orasidagi obroʻsi bilan bir xil edi. Uning jahli chiqsa ikki koʻzi doim qizarib, qattiq jazavaga tushardi. Bir voqea hodisasi shunday boʻlgan edi: Yaponiyaning Kiyoto universitetini bitirib, mustaqillikkacha sotsializm nazariyotchisi sifatida uzoq-uzoqlarda tashviqot olib borgan, ozodlikdan keyin, professional maktabning direktori boʻlib ishlagan bir kishi, maktabimizda direktor oʻrinbosari lavozimida ish boshladi. «Olti tilni bilarmish» kabi mish-mishlar tufayli oʻquvchilar orasida obroʻsi oshib ketdi. Uning past boʻyiga oʻtkir nigohi mutanosib, doim bejirim kostyum, yengil shlyapa kiyib yuradigan, vazmin, tashqi koʻrinishi bilan hammaga oʻrnak boʻladigan olim edi. Lekin yangi director oʻrinbosari lavozimida bir yil ham ishlamasdan, mavqei tushirilib, ishdan boʻshatildi va Chung Ang partiyasi nashriyotiga tarjimon etib tayinlandi. Sababi, bir kuni tor yubka, kamzul kiyib olgan, mayxonada ishlovchi ofitsiant qiz kredit pulini olish uchun direktor xonasiga kirganida, xonaning bir burchagida ham yordamchi, ham «qoʻriqchi» vazifasini baravar olib borayotgan ustoz Che Sang Ho koʻrib qoladi va oʻqituvchilar yigʻinida bu voqe’ani muhim hodisa deb hisoblab, bosh organga yetkazadi, keyin bu rostdan ham katta muammoga aylanadi. Bu voqeaga boy odamlar erkinligining namunasi deb ham tamgʻa bosdilar. Bu inson direktor oʻrinbosari boʻlishiga qaramasdan, oʻz ixtiyori bilan adabiyotdan dars berishni istagani, bir kuni esa oʻquvchilar orasida iqtidorini koʻz-koʻz qilish uchun nemis va ona tilidagi she’rni doskaga yozdirganini koʻrib, biz u haqda engil tabiat va bir oz maqtanchoq deb xulosa chiqargan edik. Direktorimiz ishdan boʻshab ketgach, Peng Kang Gun partiyasining sobiq raisi, baland boʻyli va ochiq yuzli bir kishi yangi direktor boʻlib keldi. U fursat topdi deguncha xonasining bir burchagida yordamchi va «qoʻriqchi» vasifasini bajarayotgan oʻsha yoshgina Che Sang Ho bilan har bir ish xususida maslahatlashib oladigan boʻldi. Jahon klassik adabiyotini oʻqishi lozimligini uqdirishga qanchalik harakat qilinmasin ustoz Che Sang Ho baribir adabiyotga qiziqa olmadi. U badiiy san'atga boʻlgan qiziqishini bir chetga surib, butunlay boshqa tomonga ogʻib boʻlgandi. Agar oʻtish davrining oʻquvchisi timsoli sifatida Pak Chonoʻk tilga olinadigan boʻlsa, albatta, oʻsha davrning oʻqituvchisi timsolida ustoz Che Sang Honi koʻrsatishimiz mumkin. Bir ogʻiz soʻz bilan aytganda, Pak Chonoʻk sinfdoshlarini qoʻrqitib buyruq berganidek, ustoz Che Sang Ho ham oʻqituvchilarni deyarli qoʻrqitib, oʻz amriga boʻysundirardi. Esimda, oʻshanda birinchi sinfda oʻqirdim. Qaysidir shanba kuni oʻz odatimga xilof ravishda uyga erta qaytayotgandim. Tasodifan Pak Chonoʻkning uyi tomonga borib qoldim. Uyimga ketish yoʻlida temir yoʻllar kesishgan joy bor edi. Pak Chonoʻk shu kesishmadan keyingi, bitta ham daraxt oʻsmaydigan, qiyshayib qolgan, toshkoʻprigi bor, xaroba qishloqda yashardi. Hatto poyezddan chiqayotgan tutun ham bu joyga yetganda negadir quyuqlashib ketardi. Bu qishloq asosan qimorbozlar, oʻgʻrilar, eski, yolgʻiz mayxonada xizmat qiladigan qizlar va piyonistalar, xullasi kalom, hayoti barbod boʻlgan kishilar yashaydigan bir sharmanda makon edi. Tomiga qora simlar oʻralgan kulbalar toshkoʻprik atrofidagi tepalikning u yer- bu yerga qurilgan boʻlib, betartib sochilgandek. Ularga kirishing bilan zumda burningga badboʻy hid urilardi. Oʻsha kuni uyiga yaqinlashishimiz bilan Pak Chonoʻk maktabdagi faolligidan farqli ravishda birdan gapirmay, jim boʻlib qoldi. Qora rangli sumkasidan bir toʻp kitobni olib, ozgina oldinroqda ketayotgan bu bolani men bunday ahvolda hech ham koʻrmagan edim va tabiiyki, nima boʻlayotganini ham tushuna olmasdim. Sotsializmni maqtashni unchalik hushlamaydigan, koʻcha bolalaridan farqli oʻlaroq, kattalarga xos yomon soʻzlarni ishlatmaydigan Pak Chonoʻk, nazarimda, men haqimda ham yaxshi fikrda edi goʻyo. Balki, buning sababi men uning uyiga ketayotganim uchun hamdir degan oʻy ham bor edi, menda. Ammo ba’zida koʻzini baqraytirib yovqarash qiladigan bu bolaning oʻsha kundagi nigohi yanada qoʻrqinchliroq edi. Oʻsha kuni uning uyigacha borgim ham kelmasdi. Pak Chonoʻk faqat ikkimiz boʻlishimizga qaramasdan yana odatdagi qiliqlarini namoyish qilayotgandi. — Shunaqa degin, xoʻsh, Kim Ho domlang yana nimalar dedi? Yoki... — Ha, sening fikringga koʻra Tolstoy deganlari shunaqa inson boʻlgan ekan-da?! Lenin fikrlarida, hatto Ulugʻ Vatan Urushi deya ta’rif berilgan davrlarda, hatto Stalinning gaplarida ham u haqida bir necha bor gapirilgan ekan-da, demak?? Lekin nima uchun shunday odam dinga, avom uchun afyun boʻlgan dinga ishongan?? Uning bunday savollariga nima deb javob berishni bilmasdan, boshim qotib qolardi. Pak Chonoʻkning uyiga borganimizda meni gʻalati bir his chulgʻab oldi. Bir qarashdayoq nochorligi koʻzga tashlanib turardi. Birgina arzigulik manzara shuki, salqin koʻcha va dengiz ochiq-oydin koʻz oʻngingizda yastanib yotardi. Ammo bu manzarani koʻrsa koʻngil xira boʻladigan darajada chang bosgan pol buzib turardi Ustiga-ustak qalin chang bilan qoplangan pol yurganingizda gʻichirlab ketardi. Uyning bisoti shu yagona xonaga qoʻshni yakka oshxonaga solingan sholcha bilan yakunlanardi. Bulardan tashqari uyning hatto oddiygina bir omborxonasi ham yoʻq edi. Bitta eski quti va mol terisidan qilingan togʻora turgan sh — Ha, keldingmi?.. Oshxonada qaynatilgan ikkita kartoshka bor... Eb ol.... Qari onaizor judayam zaif, ingichka ovozda gapirardi. Otasi ishga chiqib ketgan, ukasi esa hali maktabdan qaytmagan ekan. Pak Chonoʻk shalogʻi chiqqan eshikni sekingina ochib, oshxonaga kirdi. Ikkita qaynatilgan va sovib qolgan kartoshka solingan oq idish bilan bir siqim tuz olib chiqdi. Uning bu holati maktabdagi vajohatidan butunlay farq qilardi. U sodda va mehribon inson qiyofasiga kirib qolgandi. Yosh boladay kulib: — Qani, bittadan oldik. Sovib qolgan boʻlsa ham yesa boʻladi dedi-da, bitta kartoshkani mening oldimga surib qoʻydi... Bu voqeadan keyin, mana, deyarli oʻn yil oʻtib ketgan boʻlsa ham oʻsha kuni yegan, ezilib ketgan gʻalati kartoshka ta’mini haligacha unutganim yoʻq. Bilmayman nega, oʻshanda koʻzlarimda achiq yoshni his qilgandim. Shundan soʻng Pak Chonoʻkning maktabda tentirab yurishini, har qanday noodatiy qiliqlarini tushunganday boʻlardim va uni kechira olardim. Binobarin, biz yashab turgan muhit ostida eng asosiy ijtimoiy turmush yashiringanini ham tushunib etgandim. Pak Chonoʻk ham yuqori maktabning soʻnggi bosqichi (3-sinfi) ni bitirishi yaqinlashgani sari bezovtalana boshladi. Oldinda universitetga kirish va Sovet Ittifoqiga oʻqishga borish turardi. Baholarimiz faqat ijtimoiy fanlardangina yaxshi boʻlib, qolganlari aytib boʻlmas darajada edi. Pak Chonoʻkning oʻqishga ishtiyoqi balandligi uchun kechasi bilan tinimsiz mutolaa qilardi. Oqibatda tez-tez boshi ogʻrib qolar, uning bu holatidan esa biror yaxshi natija kutish amrimahol edi. Shu paytga kelib mamlakatda 25 (yigirma beshinchi) iyun voqealari boshlandi. 28 (yigirma sakkizinchi) iyun kuni tush paytida, Pak Chonoʻk maktab majlisida birinchi nutq soʻzlovchi boʻlib turardi. Uning soʻzlagan nutqi, gapirgan gaplari va baqirgan ovozi uzoq vaqtgacha qonimizni qaynatdi. Odatdagi juda koʻp majlislarda me’daga tegadigan gaplarini yigʻib kelmaganmikan deb notoʻgʻri fikrga borgan edik, bu safar. Oʻsha kuni bitta ham oʻquvchi darsdan qochib ketmadi. Bulutlar pastlab, kun qorongʻilashib qolgandi. Lekin shu qorongʻulik qoʻynida ham uzoq- yaqindagi togʻlar yana ham qorayib, aniqroq korinib turardi. Biz sinfdan otilib chiqib, ma’ruza zaliga kirdikda, bir-birimiz bilan pichirlasha boshladik. Hammaning yuz korinishi jiddiy, yagona muhit hukmron edi. Seulning bosib olinishi haqidagi xunuk xabar yuragimizni ezardi. Kun ochiq boʻlsa ham yorugʻlik yaxshi tushmasligi bois elektr yoritgichlari uzun arqon bilan u yer-bu yerga osib qoʻyilgan, ma’ruza zalida boʻsh joy qoldirmasdan zich boʻlib oʻtirgandik. Direktor va oʻqituvchilar kirib chiqadigan eshik tomonning oxiriga noodatiy ravishda bir chiziq boʻlib tizilishdik. Gavjum zal ham suv quyganday jim -jit edi. Birdamlik hammamizni bir-birimizga yaqinlashtirganini barchamiz his etib turardik. Shunday qilib, birinchi boʻlib Pak Chonoʻk: «Oʻrtoqlar bizning botir askarlarimiz bugun tongda Seulni qaytarib oldilar. Vatanimiz yakdilligi koʻz oldimizda yaqinlashib kelmoqda. Ayni daqiqada biz qanday qilib shunchaki tomoshabin boʻlib turishimiz mumkin, doʻstlar!«, deb stolni mushti bilan "taq" etib urib qoʻyganida qarsak va olqishlar momaqaldiroqday tinmay yangradi. Bu kabi olqishlarning oʻxshashi yoʻq, ularning tengi boʻlmaydi. Oxir-oqibatda olqishlar toʻfonida portlash sodir boʻlib, atrof goʻyo toshqin ichida qolgandek, zal vajohatli tus oldi. »Toʻgʻri!!! Toʻgʻri!!!» - qaysidir oʻquvchi beixtiyor oʻrnidan turib ketdi va qoʻllarini bir-biriga urib bor ovozi bilan qichqirdi: — Seulning egallanishini, birdamlikni biz qoʻsh qoʻllab quvvatlab, iliq kutib olaylik!! Ha, kutib olaylik!! Kutib olaylik!! Kutib olaylik!!! Kimdir toʻsatdan turib uning da’vatini davom ettirdi: — Bu sharafli vazifa yoʻlida biz, birodarlar, vaqtni bir kunga ham choʻza olmaymiz - ketdik!!! Ketdik!!! Ketdik!!! Zalda hukm surayotgan xursandchilik va hayajon eritilayotgan temirning qaynashiga oʻxshardi. Birlashish deganda, hammaning xayoliga jarayonga tezda kirishib, qoʻshilib ketish kelardi, oʻsha onlarda. Birlashish tushunchasi charxpalagida hech kim ortda boʻlmasligi, chekinmasligi va qoqinmasligi kerak edi. U xoh Pak Chonoʻk boʻlsin, xoh Sang Ho boʻlsin yoki haydalgan director yoxud yangi kelayotgani, xoh janubga ketgan oʻsha ingliz tili oʻqituvchisi- hamma-hammasi birlashish deb atalmish qaynoq qozon ichida baravar qaynayotgandi. Ikki kundan keyin, 30-iyunda, koʻngillarda oʻzgacha bir umid va hislar mavjlanayotgan bir paytda, maktabimizning har bir burchagida, favqulodda noxush xabar tarqaldi: BMT urush boshlanganini e’lon qilgandi! Bu xabarni eshitib karaxt boʻlib qolgandik. Bu yuqoridan pastga toʻsatdan yiqilib tushganda sodir boʻladigan holatga oʻxshardi, quloqlarimiz bitib qolgandek. Bizni bir muddat dahshatli sukunat chulgʻab oldi. Barchamiz esankirab qolgandik. Tovushlarimiz titrab, oʻzimizni hushdan ketayotganday his qilardik. Barchamizning koʻz oldimizga kuni kecha boʻlgan yigʻilish va unda aytilgan xushxabar kelar, birlashish haqidagi fikrlar endi bir sarobday tuyulardi. Aslida bu xabarning asl mohiyatini tushunmaganimiz uchun ham bu gaplarning bizga umuman daxli yoʻqdek edi. Ushbu voqea zamiridagi koʻngilsizliklar, oʻttiz yil va undan ham koʻproq taqdirning oʻqdek tigʻlari koʻnglimizni pora-pora qilishi haqida oʻylash hayolimizning bir chetiga ham kelmagan edi. Oʻshanda biz buni echimi yoʻq jumboq, uzluksiz davom etadigan muammo ekanligini bilmagan ekanmiz. Iyulning boshiga kelib koʻchamizda allaqachon «Harbiy dengiz kuchlari boshqarmasi» joylashgan va hatto bu binoda dastlabki portlash ham sodir boʻlgan edi. Biz, maktabning uchinchi - yuqori bosqich talabalari ekanligimizga qaramasdan ikki guruhga boʻlinib, hamma odamlar qatori urushga tayyorgarlikni boshlab yuborgandik. Bundan tashqari yalpi vaziyat ham oʻzgacha tus olgan, iyulning oʻrtalaridan boshlab, asosiy front allaqachon boshi berk koʻchaga kirib qolgandi. Shu yilning 15 (oʻn beshinchi) avgustini ona Vatanning birlashishi yoʻlidagi bayram sifatida nishonlashni katta maqsad qildik va uni Seuldan boshlashni lozim topdik. Bu ishlarning olib borilishi sekin - asta Masan, Vekvan, Yoʻngdoʻk kabi shaharlarga koʻcha boshladi. Bundan ortib bosh ham qimirlatib boʻlmasdi. Ba’zida frontdan maqtov aralash yetib kelayotgan xabarlar tuman kabi mavhum edi. Kichkina harbiy qismning oddiy askarlari yoki mustaqil mulohazaga ega boʻlmagan zobitlari haqidagi mish-mishlar front haqidaerishni boʻetkazadi. ang Ho koʻnt qiz kredit pulini olish uchun direktor qot olib borgan,____ gʻalati xabarlar tarqalishiga sabab boʻlardi. Bu mish-mishlar asosan zobit yigitlarning doʻstlari orqali etib kelardi. Aslida bunday gap-soʻzlarsiz ham koʻz oldimizda boʻlayotgan hodisalar talvasaga tushish uchun yetarli edi. Deyarli har kun bombardimonchi samolyotlar shahar uzra uchib yurar, davlatga qarashli harbiy binolar allaqachon vayronaga aylangandi. Vodiylar, koʻchalar va qishloqlar pulemyotlardan daqiqa sayin tartibsiz otilayotgan oʻqlar va piyoda askar diviziyasi bilan shu darajada toʻlgan ediki, tiqilinchdan hatto qoʻzgʻalish ham mumkin emas edi. Askarlar okop qazib, yashirinib olgan yoki maktab va uylarga tarqoq joylashtirilgandi. Harbiy marsh va boshqa harbiy manyovrlarni tunda bajarishga majbur boʻlishardi. Shundagina dushman shikast yetkaza olmasdi. Urush chegarasidan tashqaridagi barcha hududlarda ham doʻzax kabi tartibsizlik hukmron edi. Ustiga-ustak janubdan Seul tomon shimoliy yoʻnalishda koʻp sonli askarlar ommaviy tarzda yoʻlga chiqishgan, lekin ularda talabga javob beradigan kuchning oʻzi yoʻq edi. Zobitlarning etib kelishi oz sonli yaroqli odamlarni ham oziq-ovqat yetishmovchiligi qiynayotgan paytga toʻgʻri kelgandi. Bu jahannam va doʻzax azobi shunday ogir vaziyatda Janubdan endigina kirib kelayotgan koʻngilli lekin tajribasiz soldatlarning siyosiy va gʻoyaviy harakatlariga umid boq'lash va ishonish natijasi ekanligini tushunib yetdim. Odam sonining yetishmasligi sabab armiya brigadasiga yaqindagina oxirgi boʻlib qoʻshilgan biz maktab bitiruvchilaridan bir nechtasini favqulodda topshiriq bilan joylarga yuborishardi. Lekin oʻsha paytlari janub dunyosi haqidagi mavhum narsalarni oʻrganishga boʻlgan qiziqishim tushga oʻxshash, sababsiz yuzaga kelgan, telba bir hissiyot edi. Umuman Seulga kelayotgan koʻngilli askarlar aslida kimlar? Ularning koʻrinishlari qanaqa? Koʻngilli boʻlishlaridan maqsadlari nima? Bundan tashqari soʻnggi 5 (besh) yil davomidagi janubliklarning hayoti umuman qanday koʻrinishga ega, haqiqatan ham shimoldan eshitganimizdekmi, yoki boshqachami? Bularning hammasini bilishni istardim. Vahshilylik bilan qilinayotgan shafqatsiz hujum paytida birlashish hali ham dolzarb muammoligicha qolgandi. Maxsus yigʻinlarda, aniq ma’lumotlar asosida «Yosudagi qoʻzgʻolon«, »Chejudagi isyon» va shunga oʻxshash voqealarning qanday sodir boʻlganligi haqida quloqlarimizga bir necha bor quyilib, ulardan bezib ham ketgandik. Aslida bizni inqilob yetakchilari koʻproq qiziqtirardi. Ana shunday qoʻzgʻolonlarning sardorlari hisoblanmish Sing Man Ri yoki Kim Gu oʻzi qanday odam ekan.?! Sovet Ittifoqi qoʻshinlari tomonidan egallab olingan, sotsializmni ilgari surayotgan Shimoliy Koreya tizim turining, Pak Chonoʻk, Che Sang Hoga oʻxshaganlarning siri nimada ekan? Demokratiyani va’da bergan janubiy Koreya kimlarga tayanib ish koʻrmoqda? Bularning hammasi men uchun qiziq edi. Janub dunyosidagi muhit, turmush tarziga oʻzim guvoh boʻlmaganim uchun u haqida aniq tassavvurga ega emas edim. Lekin hammaning yeb-ichish va yashash ilinjida 38- parallelni kesib oʻtib, janubga yoʻl olayotgani Janub haqidagi taxminimni qat'iy xulosalarga almashtirishimga yetarli asos boʻla olardi. Shuningdek, bularning hammasi janub xususidagi taassurotimni tiniqlashtirardi. Aslida, bunday aniq xulosalarga kelishimning asosiy sababi Chong Sang Dong ogʻaning hayoti bilan ham bogʻliq edi va uning misolida janubdagi hayot koʻz oldimda yaqqol gavdalanardi. Yapon mustamlakasining soʻnggi yillarida oʻrta maktabning 1- (birinchi) kursiga kirgandim. 4- (toʻrtinchi) kurs oʻquvchilari eng katta kurs boʻlib, ogʻalar boshligʻi hamma kurs oʻquvchilarini birday nazorat qilib, mashq bajarishga majbur qilishardi. Chong Sang Dong ismi jismiga monand mittigina, past boʻyli, lekin oʻziga yarasha salobatli, kelishgan yigit edi. Qachon, qayerda koʻrmang haqiqatgoʻy obroʻlilardan hisoblanar, bir koʻrishdayoq aslzodalarday taassurot qoldirardi. Oʻylaganimdek, u eng boy hudud - Sanjedongda yashagan ekan. U odatda kamgap va jiddiy boʻlib, ikir- chikirlarga e’tibor bermaydigan odam edi. Lekin mavridi kelganda hamma maktab oʻquvchilarini muhim ishlarga jalb qilib, ulraga yoʻlboshchilik ham qila olardi. Unga hech kim qarshilik qilmasdi. Xullasi kalom, ana shunday e’tiborli odam edi Chon Sang Dong. Yaponiya chekingandan soʻng, 1945 yilning sentabr oyida boʻsh oʻrinlar yangitdan toʻldirilib, maktab darvozasi qaytadan ochilgandan soʻng, Chon Sang Dong ham maktabga odatiy, boshqa oddiy oʻquvchilar kiyimida qatnay boshladi. Uning oʻzigagina xos savlat, muloyimlik har bir kishining koʻziga darrov tashlanib turardi. Tez orada Chon Sang Dong hech kimning e’tirozisiz oʻquvchilar jamiyatining rahbari etib tayinlandi. U zalning orqa oʻrindiq'ida oʻtirganlarga oʻz minnatdorchiligini eshitilar-eshitilmas darajada, bir necha soʻz bilan ifodalab, sokin gapirardi. Chon Sang Dong nutqidagi xotirjamlik ham uning yana bir oʻziga xos fazilatini koʻrsatardi. Bir necha oylardan soʻng, 1946 yilning yanvari boshlarida direktor maktab xodimlari va oʻquvchilar oʻrtasida maktabni boshqarish bilan bogʻliq bahs-munozaralar, kelishmovchiliklardan bezib, bir necha oʻqituvchini oʻzi bilan ergashtirib janubga ketib qoldi. Uning oʻrniga daotsizm ta’limoti tarafdori boʻlgan odam-tuman xalq ta’limi boʻlimining sobiq mudiri direktor boʻlib keldi. Oʻshandan keyin Chon Sang Dong ogʻa ham sirli ravishda, izsiz yoʻqolib qoldi. 1946 yil gʻalayonlari paytida janubga birinchi boʻlib qochganlar orasida bizdan ketib qolganlar ham boʻlganmikin-a? Menga qolsa maktabimiz vakillarini «qochoq» deb aytmagan boʻlardim. Taxminlarimga koʻra, 1945 yilning sentabridan 1946 yilning yanvar oyi oxirlarigacha boʻlgan toʻrt oy mobaynidagi maktab muhitini eslasam, bu qandaydir oʻxshovsiz ishlangan shisha idishga yoki tutruqsiz ertakka oʻxshab koʻrinardi. Bu muhit yangidan oʻsib chiqqan pibimpabga[1] oʻxshab janub hayotidan umuman farq qilmas, xuddi Toiso va Suoiva davrlarida Yaponiya boshidan kechirgan hayotdek edi. Aslida, ustozlarning koʻp qismi yapon yuqori maktabi yoki universitet bitiruvchilari boʻlib, kamdan kam holatda Amerika va Yevropa tuzini totgan odamlar qoʻshilib qolgandi. Domlalarning hammasi ham Gʻarbiy Yevropaning oliyjanob jentelmenlari, har qaysi jihatdan «qiynalish« degan narsani bilmay oʻsgan odamlar edi. Ertalabki choshgohda kichkina jussasiga hamohang koʻrinishli maktab oʻqituvchisi plash ichida joylashgan apelsin rangidagi chiroyli kostyumining yuqori choʻntagida ikki bosh barmogʻi tiqilgan holda moviy osmonga alanglab qarab, »bugun osmon juda musaffo, talabalar, sizlar ham bugungi tong kabi sof va musaffosiz deb», aytganida tushunib boʻlmaydigan bir hisni tuygandim, oʻshanda. Bir necha yildan soʻng men ham janubga qochoq boʻlib kelgan vaqtimda qachonlardir ilk qochoqlar oqimiga qoʻshilib kelib qolgan oʻqituvchilarim allaqachon bu yerdagi universitetlarda professor, oliy boshqarmalar mutaxassisi va boshqa nufuzli lavozimlarda faoliyat koʻrstaishardi. 1946 yilning yanvar oyi boshlarida qat'iyatsizlik va ikkilanishlar, chalkashliklardan bezib turgan paytlarimiz janub gʻoyalari oʻrniga orzularga yetaklovchi, yangi Shimoliy Koreya tizimini oʻrnatish harakati bizning maktabimizga ham etib kelgandi. Maktabdagi ushbu harakat boshida turgan kishi, albatta, oʻsha eski direktorimiz oʻrniga kelgan, daotsizm ta’limoti tarafdori, sobiq xalq ta’limi mudiri edi. Oʻsha paytlari biz uning ikki soatlab davom etadigan uzundan uzoq targʻibot, nutq va ma’ruzalarining dastlabki guvohlari edik. «Oʻtmishning kishani - yapon mustamlakachiligi zulmidan azob chekib, 36 (oʻttiz olti) yil umrimiz oʻtdi. Undan keyin hukumatimiz oʻyin qilib, bizni avvalgidan ham qiynayotganiga 3 (uch) oy boʻlibdi, vaholanki, mustaqil boʻlganimizga 4 (toʻrt) oy boʻldi, oʻrtoq talabalar. Jabr chekkan butun jahon xalqlarining ozodligiga general Stalin boshchiligidagi buyuk ruslarning mardonavor kurashi bilan erishilgan«, deb dona-dona soʻzlash uslubi, gapirish ohangi ham boshqacha edi, yangi maktab direktorining. Uning biz uchun noma’lum boʻlib kelgan fikrlari, safarbarlikka chorlovchi (azbaroyi nima haqida gapirayotganini tushinmagan boʻlsam-da) qandaydir tarix va jamiyat tizimi haqidagi mafkuraviy chaqiriqlari shu paytgacha qulogʻim ostida jaranglab turgandek boʻladi. Barcha talabalar jamlangan joyda bir qoʻlida koʻk daftar tutib, tik turganicha Leninnikiga oʻxshash koʻk shlyapasini stol ustiga qoʻyib, peshona terini arta-arta, ikki soatlab, uzoq, joʻshqin nutq soʻzlagandi. »Ha shunday! Endi...Bugun osmon musaffo. Siz talabalar, hammangiz shu tong kabi sof va musaffo koʻrinasiz» kabi maroqli va sururli, shuninged samimiy gaplar bizni endi butkul tark etgandek edi. Chon Sang Dong ogʻa ham oʻsha tartibsiz vaziyatlarda sirli ravishda gʻoyib boʻlgandi. Yoʻq, bunday oʻzgarish, albatta, ishonchli boshqaruv borasidagi munozaralar qurshab olgan mudhish vaziyat bilan bir vaqtning oʻzida sodir boʻlib qolgan emasdi. Ogʻaning yoʻqolib qolishi navbatdagi zarba edi, xolos. Oʻzgarishlar allaqachon boshlanib, sekin-astalik bilan natija koʻrsatayotgandi. Oldiniga Chon Sang Dong Koʻng Chong nomi bilan talabalar uyushmasiga raislik qildi. Bu odamning oʻzi tabiatan boshqalarga oʻxshmaydigan, tugʻilganidan boshlab Gʻarbiy Yevropalik jentlmendek fikr yuritardi. Dunyo charxpalagida hech narsa abadiy boʻlmaganidek ma’lum muddatdan keyin raislik yana almashib, boshqa bir talaba uyushmaga rahbar etib tayinlandi. Chon Sang Dong ogʻaning oʻzgarishlar ta’sirida oʻz oʻrnini boʻshatishi ta’biiy boʻlsada, keyin sirli ravishda, birdaniga yoʻqolib qolishi hayron qolarli edi. Uning ham janubga ketib qolganini anchadan keyin bildim. Birinchilardan boʻlib janubga ketgan kishilar, aslida bizdan farqli, boshqacha odamlar boʻlgan, degan mavhum tushuncha bor edi bizda, oʻsha paytlarda. Ulardan keyin 1948 yil 38 - parallel yopilgan paytda orqama-ketin janubga yoʻl olganlarning ikkinchi guruhi, men avvalroq ta’kidlagan ingliz tili oqituvchi singari odamlardan iborat edi.. Qochoqlarning keyingi, uchinchi oqimi Korea Jangi boshlangandan keyin, yaqinlashib kelayotgan Xitoy qoʻshinlaridan qochib, chegarani kesib oʻtishga majbur boʻlgan, juda katta guruhdan iborat bechorahol qochoqlar boʻlgan. Yuqoridagilarni hisobga olib Chong Sang Dong ogʻa ketganlarning aniq birinchilari boʻlsa kerak, degan xulosaga keldim. Shunday qilib Chong Sang Dong Janubga birinchilar qatorida ketgan va keyin, ba’zi mish-mishlarga qaraganda, harbiy xizmatdan soʻng, Seul universisetining huquqshunoslik fakultetiga oʻqishga kirgan emish. Uning tabiatidan shunday qaror qabul qilishiga ishonsa boʻlardi. Bu voqealardan keyin, chamasi bir yildan koʻp vaqt oʻtib, 1947 yilning boshlarida yoki Pak Chonoʻk qaytib kelishidan oldinroq, kutilmaganda Chon Sang Dong ogʻa ta’til olib, oʻzi tugʻilib oʻsgan joylarga qaytib keldi. 38 -chiziq qattiq nazorat ostiga olinganligiga ancha vaqt boʻlgan edi. Yapon boshqaruvi davrida oʻzini ancha tutib olgan odamlar oʻz oʻrnini mustahkamlab boʻlishgan. Bu janobning tasodifan qaytib kelishi meni ozgina hayratga solib qoʻydi. U Seulga shunchaki universitetda oʻqish uchun ketgandek edimi? Lekin universitet faqatgina Seulda mavjud emasdi, balki Heng Yangda ham allaqachon yangi oliygoh ochilgan boʻlib, uzoq-yaqindagi koʻpchilik yoshlar shu erga hujjat topshirayotgan bir davr edi. Buning ustiga, aynan oʻsha paytlarda Yon Chong boʻylab oʻtgan 38- parallelni pulga yoʻl boshlovchi yoʻllab kesib oʻtayotgan baxtsiz odamlar taqdir taqozosi bilan rus askarlari oʻqlaridan otib tashlanar, yoki qoʻlga tushib uzundan-uzoq choʻziladigan harbiy sudga duchor boʻlishardi. Shunday xavfli vaziyatda, bundan bor yogʻi bir necha kun oldin 38 - parallelni kesib oʻtgan Chon Sang Dong ogʻaning hech qanday asoratsiz va qiyinchiliksiz kirib kelgani ajablanarli edi. Uning yuz-koʻzlaridan goʻyoki kuppa- kunduzi, chegarani xotirjam kesib oʻtgan-u, yoʻliga toʻgʻanoq boʻlganlarga esa sharaf bilan: «Meni oʻz yurtimda qiladigan ishlarim bor va koʻnglim vatanimga kelishni xohladi, istagim ona-yurtimga qaytish ekan, xoʻsh, kim menga qarshi chiqa oladi» - deb aytayotgandek boʻlardi. Chon Sang Dong ogʻa hech narsa boʻlmagandek shimolga qaytib kelgandi. U janubga ketib qolgan paytidagidan umuman farq qilmasdi. Faqat oganing gʻarb ziyolilariga xos modali kostyumi va unga mos boʻyinbogʻi, oʻsha paytlarda udum boʻlgan soch qoʻyishi uni ancha bashang qilib koʻrsatardi. Kalta qilib ochilgan ensasi ham butunlay boshqacha koʻrinishda boʻlib, aynan Chon Sang Dong uslubining oʻziga xosligini eslatardi. Unda talabalar uyushmasi boshligʻi vazifasini egallagan vaqtlardagi hayajon endi umuman yoʻq edi. Oʻzi tamomlagan eski maktabga oʻz oyogi bilan yana qaytib kelgan odam ham aynan Chon Sang Dong, chunki u aynan shuni istagandi. Keyinroq bilsam, Chon Sang Dong, taxmin qilganimdek, 1946 yilning boshlarida, koʻchishning ilk bosqichidayoq eng birinchilardan boʻlib, oilasi bilan yana janubga ketib qolgan ekan. Oʻsha paytlari janubga ketgan boʻlsa ham, keyin ochiqchasiga oʻz vataniga qaytib, oʻzi bitirgan maktabni izlab kelgan. Uyushma boshligʻi boʻlgan paytlari oʻzi yordam bergan talabaning maslahatiga koʻra maktabning har bir burchagini koʻzdan kechirib, mamnun holda boshini chayqab, miyigʻida kulib qoʻyardi. Koʻnglida tasodifan uyushma rahbarligidan chetlashtirilishi, keyin boshqa birovning rais etib tayinlanishi haqidagi xabar bilan bogʻliq achchiq xotiralar boʻlsa-da, unda hech qanday norozilik ifodasi yoki biror kimsaga nisbata alamzadalik hissi korinmas edi. Bu dunyoda nima boʻlganda ham ularning oʻziga xos sabablari bor ekanligini chuqur tafakkur, tiniq tasavvur bilan his etib, toʻgʻri xulosalarga kelish, uning xulq -atvori, oʻzini tutishi va ichki olamida namoyon boʻlardi. Oʻsha kuni Chon Sang Dong ogʻaning barcha maktab oʻquvchilari qarshisida turganligining ayni haqiqat ekanligi meni yana bir bor ajablantirgandi. Dars tugagandan soʻng, Ming Chong uyushmasi tomonidan berilgan tezkor xabarga koʻra har bir sinfning a’zo talabalari jang sirlari oʻrgatiladigan zalga yigʻilishdi. Yapon boshqaruvi davrida qilichbozlik va dzyudo oʻrgatiladigan zalga oʻxshash bir xil xonalarga oʻsha zamonlarda tatami[2] toʻshalgandi. Lekin hozir bu jang koʻrpalari olib tashlangan, tekis, qop-qora, ochiq taxtali pol koʻrinib turardi. Biz bu yerni Yapon boshqaruvi davridan qolgan nom bilan atab kelardik. Aslida bu zaldan koʻp ham foydalanilmasdi. Odatda maktab hovlisida turli marosimlar, talabalarning umumiy yigʻilishlari uchun joy kerak boʻlgan holatlarda shu zaldan foydalanishardi. Yangilik bilan bogʻliq yigʻilishlar odatdagi munozaralarsiz boʻlmasdi. « Xabarlar haqidagi yigʻilish»- degan bu atama ham, nazarimda, bir oz gʻalati va gʻayritabiiy edi. Yigʻilish tugagach, tashqariga chiqqanimizda bulutlar pastlagandek, bir ozdan keyin qor ham yogʻib yuboradigandek tuyuldi. Kech qish havosi boʻlishiga qaramasdan yoqimli bir iliqlik bor edi. Biz kitob, sumkamizni tutganca guruh-guruh boʻlib mudojan[3] zaliga kirib bordik. Hozirgina tozalangan zal ichini tutun aralash chang tutib ketgandi. Turli sinf a’zolaridan boʻlgan oʻquvchilar navbat bilan, hech narsasi yoʻq, yalangʻoch taxtali polga tiqilishib, yonma -yon oʻtirdik. Birozdan soʻng, Ming Chong uyushmasi rahbari miyigʻida kulib, notiqni ichkariga olib kirdi. Ne koʻz bilan koʻrayki, qarshimda Chon Sang Dong turardi. Hayratdan tilim aylanmay qoldi. Undan ikki yosh kichik boʻlgan, a’zolarning hozirgi boshligʻi yon devorda osilgan ulkan tekikki[4] tagidagi toza stol oldiga borib, ohista gap boshladi: «Bugun yana bir maxsus axborot haqida xabar bermoqchiman. Nafaqat boshqalar, balki siz janoblar ham yaxshi bilasizlarki, biz hurmat qiladigan, oʻrtoq Chon Sang Dong bir qancha vaqt muqaddam Seoulga ketgan edilar. Bu hurmatli doʻstimiz bir necha kun oldin qaytib, Milliy Universitet tashkil etish rejasiga qarshi chiqqanlarning etakchisi boʻlishda davom etmoqdalar. Shu sabab doʻstimizning kamtarlik qilishlariga qaramasdan ularga soʻz berishga qaror qildik.» Mana shu tarzda Chon Sang Dong Janubiy Korea davlatining Seoul Universitetini Milliy Universitetga aylantirish rejasiga qarshi kurash axborotini berish uchun kelgandi. Boshqacha qilib aytganda, u ushbu jangning jasur jangchisi sifatida axborot bermoqchi edi. Shu tariqa tanishtiruvdan soʻng Chon Sang Dong yuzida tabassum bilan, biroz oldinga odimladi. Oʻrindiqning ikki chetiga qoʻllarini tirab, yuzida chuqur hayajon aks etganicha jim qotib turdi. Nihoyat oxistalik bilan gap boshladi: «Hozirgina Ming Chong uyushmasi rahbari meni shu kunlarda Milliy Universitet rejasiga qarshi kurash yetakchisi sifatida faoliyat yuritmoqda deb aytdilar. Janob «etakchi» deb biroz oshirib yubordilar. Balki etakchilikdan uzoqroq, eng uquvsiz, oxirgilarning oxiri deyishim ham mumkindir. Lekin shunday desam oʻzimni ham, sizlarni ham kamsitgan boʻlaman. Shuning uchun, keling yaxshisi, eng oxirida yuruvchilardan sal yaxshiroqman, deb aytaqolay.» Ushbu soʻzlarni aytarkan yonida oʻtirgan Ming Chong uyushmasi rahbariga qarab miyigʻida, ma’nosiz kulib qoʻydi. Yalangʻoch taxta polda oʻtirgan biz talabalar ham unga ergashib kuldik. Bunday nutq, bu ohang, bu yuz ifodasi -bularning hammasi jang maydonidan yiroq boʻlsada, u hozir haqiqiy jangchiday soʻzlayotgandi. «Avvalo, sizlarni qiziqtirayotgani Milliy Universitet rejasi mohiyatini bilishdan iborat deb oʻylayman. Bu oʻzi nima? Buning ortida kimlar turipti? Milliy Universitet rejasida qanday siyosiy maqsad bor? Umuman, shunga oʻxshash savollarga bir oz toʻxtalib oʻtmoqchiman». U oʻz nutqini mana shunday jiddiy koʻrinishda davom ettirib, har safargidek xotirjam gapirardi. Uning har bir aytgan gaplari sodda va tushunish oson edi. Quyilib kelayotgan bu soʻzlar, fikrlar, bir ikki soat davom etadigan, aniq dalill va faktlarga asoslanmagan, quruq, umumiy gaplardan iborat boʻlgan odatdagi axborotlardan butunlay farq qilardi. Bu kabi yigʻinlardan koʻnglimiz buzilib, zerikib ketgandik. Lekin Chon Sang Dongning Janubdagi vaziyat, Milliy Universitet rejasiga qarshi olib borilayotgan harakatlarning holati haqidagi nutqi, soʻzlash ohangi va uslubi bizni butunlay rom qilib, qiziqtirib qoʻyqandi. Chon Sang Dong, janubdagi Milliy Universitet rejasiga qarshi boʻlganlarning biri boʻlgani uchun buning salbiy tomonlarini tushuntirishga harakat qilardi. Bu reja bilan bogʻliq muammolar echimini sekin - asta, birma-bir topib kelayotgandek edi. Undagi bu kabu xususiyatlar oʻsha paytlarda, biz oʻrganib qolgan sotsialistlardek oʻrindiqlarni silkitib chiqib ketish, ortiqcha magʻrurlik, oʻzini ustun qilib koʻrsatish kabi jirkanch jihatlardan ancha yiroq edi Chon Sang Dong aynan shu koʻrinishda, goʻyo janubdagi Milliy Universitet barpo etish rejasiga qarshi jangda qatnashayotganga oʻxshardi. Gaplari qisqa va loʻnda boʻlsada, qiziq hikoya kabi ta’sirli edi. Bu narsa meni bir tomondan hayratga solsa, boshqa tomondan chalkashtirib yuborardi. Shimoliy Koreyaning yangi tizimi tarafdorlari boʻlgan Che Sang Xo, Pak Chonoʻkka oʻxshagan gʻalamis kishilardan qutulish uchun birinchilardan boʻlib janubga ketgan , Chon Sang Dongdek odam, qanday qilib bir oʻzi butun boshli Milliy Universitet barpo etish rejasiga qarshi kurashayotgan ekan. Bu janub dunyosida qanday siyosat hukmronki, shunday mukammallikni yaratmoqda. Oʻsha vaqtlarda janub haqidagi ilk yorqin tasavvurim aynan Chon Sang Dong ogʻa orqali uygʻongandi. Uning 38-parallelni kesib oʻtib, yana janubga ketib qolganiga chamasi 30 (oʻttiz) yil boʻldi. Hozirgacha undan aniq xabar topmaganman. Balki Seouldagi gʻalayon paytida shimollik yoki janublik askarlar tomonidan otib oʻldirilgandir. Yoxud oʻsha paytdagi koʻpchilik askarlar safiga qoʻshilib yana shimolga qaytib kelgandir. Taxminlar koʻp. Nima boʻlganda ham bu taxminlarning qaysi biridir haqiqat. Chon Sang Dong 1947 yilning erta bahorida kuppa- kunduzi, bamaylixotir chegarani kesib oʻtib, yoʻliga toʻgʻanoq boʻlganlarga sharaf bilan: «Men oʻz mamlakatim uchun qiladigan ishlarim bor va koʻnglim yurtimga kelishni xohladi, istagim vatanimga qaytish ekan, xoʻsh, kim menga qarshi chiqa oladi» - deb, qaytib kela olmasligi aniq edi. Kim biladi, balki oilasi bilan birinchilardan boʻlib Amerikaga koʻchib ketgan boʻlsa ham kerak. Hozir ham 50 yil oldingi oʻziga xos sifatlarga ega boʻlgan Chon Sang Dong Amerika fuqaroligini olib, tinchgina, hassasiga tayanib, Kimgang va Pektu togʻlarida sayr qilib yurgan boʻlishi ham mumkindir. Bu taxmin ham hech qanday asosga ega emas. Mening Janub haqidagi ikkinchi tasavvurim Li Guang Jin hayoti orqali namoyon boʻlardi. U Guangvoʻndoʻning Toʻngchoʻn degan joyidagi oʻrta maktabdan sinfimizga yangi kelgandi. Lekin Li Guang Jinda oddiy qishloq bolasiga xos soddalikdan asar ham yoʻq edi. Bir qarashdayoq boshqa bolalardan keskin ajralib turishini bilish qiyin emasdi. Li Guang Jin ozod boʻlgan yilimiz yapon yigitlari tashlab ketgan boʻsh oʻrinlarni toʻldirish uchun oʻquvchi yigʻish vaqtidan sal kechroq kelgandi. Oʻsha paytda faqat Li Guang Jingina emas, balki boshqa uzoq-yaqin qishloqlardan ham koʻpgina bolalar maktabimizga tizilib kirib kelishdi. Yaponlar qaytib ketgandan keyin, mustaqillik yillari ta’limga katta e’tibor berilganligi uchun maktabimiz eshiklari katta ochilishi bilan birga yangi maktablar yomgʻirdan keyingi qoʻziqorinday koʻpayib ketdi. Yaqin atrofdagi Anbyoʻn, Munchoʻn kabi qishloqlardan kelgan bolalar mayliku-ya, hattoki janub tomondagi Sepoʻ, Choʻrwoʻndan tortib shimoldagi Koʻvon, Yoʻngvongacha boʻlgan qishloq bolalari har oy uy ijara haqi sifatida 2 (ikki) kg. guruch toʻlab oʻqishardi. Bu bolalarning koʻpchiligi goʻl va sodda boʻlib, bu erlik koʻcha bolalaridan butunlay farq qilardi va kishida boshqach tasavvur qoldirardi. Bir-ikki yil ichida bu qishloq bolalarning koʻpchiligi Pusan, Jongyo shaharlarida tashkil etilgan Ming Chong qoʻmitasida asosiy boshqaruv oʻrinlarini egallab olishga ulgurishgandi. Chekka qishloq bolalaridan boʻlgan Li Guang Jin ulardan keskin farq qilardi. Qish faslida, koʻkragining oʻrtasida oq toʻlqinsimon chiziqlari bor toʻq jigarrang sviter, qaytarma qalpogʻi (kapyushoni) osilib turadigan qimmat plash kiyib, uncha-muncha shahar bolalarini ortda qoldiradigan darajada xushbichim edi. Har qanday ishda oddiy qishloq bolasiga oʻxshamas, qat'iyatli, qiziqqon va ozoda edi. Asli kelib chiqishi haqida soʻrashganda u hardoim «oʻrtahol fermer» deb aytardi. Lekin uning oilasi qishloq xoʻjaligi, baliqchilik, savdo-sotiq va yana shunga oʻxshash narsalarni birgalikda olib boradigan boylar sinfi sifatida ma’lum boʻlgan, shaharning mahalliy savdogarlaridan biri ham boʻlishi mumkin edi. Li Guang Jinning qanday oiladan ekanligini Severanc Tibbiyot maktabini tamomlab, yaxshi mutahasis boʻlish uchun tibbiyot maktabi shifoxonasida faoliyatini davom ettirayotgan katta akasidan ham bilish qiyin emasdi. Xullas Li Guang Jingga oʻxshagan koʻcha bolasi hech bir mahalliy savdogarning oʻgʻillaridan kam emas, har qanday shahar bolasiga har jihatdan bas kela olardi. Fanlardan olgan baholari ham sinfdoshlaridan ancha yuqori boʻlgan. Lekin Li Guang Jinning gʻalati jihati ham bor edi. U sinfdoshlari bilan tez-tez urushar, urushganda ularni bigiz bilan qoʻrqitardi. Shunday tez va qiziqqon tabiatiga mos ovozi ham boʻgʻilganga oʻxshab chiqardi. Ikkinchi yarim yillikning oxirida, ona tili fanidan imtihon topshirayotgan paytimiz Li Guang Jin orqamdagi partada oʻtirardi. Men javob varaqamni toʻldirib boʻlib, zerikkanimdan, chiqib ketsammikin, degan hayol bilan ikkilanib oʻtirganimda, birdan orqamdan sekin-asta, uch-toʻrt marta turtdi. Asta oʻgirilib qaragandim, u ogʻzini tez-tez qimirlatib, «javob varaqangni partaning narigi chetiga surib qoʻy, oʻzing suyanib, devorga yaqin oʻtir« deb pichirladi. Men imtihon kuzatuvchisi turgan joyga qarab, nima qilishni bilmay qoldim. Bundan tashqari, Li Guang Jin ijtimoiy fanlarni mendan kam bilmasligi, hatto tabiiy fanlarni mendan-da yaxshiroq bilishi haqida oʻylab, hatto imtihon qoidasiga rioya qilmagan taqdirimda ham, tushunib boʻlmaydigan narsani iltimos qilayotgandi. Men u bilan koʻp hollarda kim oʻzarga musobaqalashib, bahslashib qolardim. Bir ikki daqiqa ikkilanishdan keyin birdan oʻrnimdan turib, toʻldirilgan javoblar varaqasini imtihon kuzatuvchisi oldiga olib borib qoʻydim va chiqib ketdim. Tashqariga chiqib, kuzatib turdim. Li Guang Jin qalam orqasini tishlab, chaynalar, atrofga alang-jalang qarab, nordon narsa yeb qoʻyganday aftini burishtirib oʻtirardi. Anchadan keyin stadionga chiqqan Li Guang Jin gʻazabdan qattiq asabiylashayotgandi. Ikki koʻzi gʻazab oʻtida yonib, butun bir sinf oldida menga mazax aralash tikilib turardi. "Pastkash, yaramassan", dedi u. »Sinfdagi birinchilik kabi narsalarga befoyda jon kuydirish - bu xudbinligingdan dalolat, namuncha birinchi boʻlishni yoqtirmasang.»,- dedi u jahl va kinoya bilan. Lekin birorta bola uning tarafini olib gapirmadi. Chunki aslida kim birinchilik uchun kurashayotganligi va boshqalardan oʻgʻrincha koʻchirayotganligi hammaga ma’lum edi. Qolaversa, unga qarshi chiqqanlar gʻashga tegadigan va asabni buzadigan soʻzlarga koʻmilishi tayin edi. Li Guang Jin har qanday ishda faqat oʻzinigina oʻylaydigan xudbin va takabbur bola edi. Sinfdagi birinchilik uchun kurash shu darajada asabni buzadigan yoqimsiz va kulgili narsa ekanligini men ham yaxshi bilardim. Asta-sekin maktab tizimi shakillana boshladi. Pak Chonoʻk kabilarga har jihatdan ta’sir oʻtkaza oladigan bola aynan Li Guang Jin edi. Avval boshidan u Pak Chonoʻkdan shunchalik nafratlanar ediki, uni koʻrganda xuddi shilimshiq qurtni koʻrganday jirkanardi. Oppoq sopol tugmasining uch donasi osilib turgan, ola-bula qoraga boʻyalgan kanop paltoning yoniga qora xaltani uzun qilib osib olgan Pak Chonoʻkning sharpasi paydo boʻlishi bilanoq, Li Guang Jinning darhol rangi oʻzgarib, qaltirab ketardi. Har gal uni koʻrdi deguncha «chirt» etib tuflardi-da, qayergadir sekingina qochib qolardi. Tabiiyki, Pak Chonoʻkdan nafratlanishda Li Guang Jin ham undan qolishmasdi. Li Guang Jinni xuddi ilonni koʻrganday yomon koʻrardi. Qachon unga duch kelib qolsa ikki koʻzidan gʻazab oʻti chaqnardi. It-mushuk deganlari xuddi shu boʻlsa kerak. Bu ikki inson orasidagi munosabat, hozirgi taxminimcha, bundan ancha oldin, 1930 yillarda, Germaniyada natsistlarning kommunistik partiyadan nafratlanishining bir turi emasmikan deb oʻylayman. Pak Chonoʻk va Li Guang Jin orasidagi kelishmovchilik ularning ijtimoiy tabaqalaridagi farq bilan ham bogʻliq emas, deb ham oʻylardim, oʻshanda. Lekin hozir Li Guang Jin va Pak Chonoʻk oʻrtasidagi adovat ularning ichki dunyosidagi farqdan kelib chiqqandek tuyulardi menga. Oʻsha paytlarda, har jihatdan axloqsiz boʻlishga ulgurib boʻlgan Li Guang Jin mendan bir sinf yuqori oʻqiydigan qiz bilan oshiq-ma’shuq boʻlib yurardi. Muxabbatini hammaga koʻz-koʻz qilib, sinfdoshlari oldida faxrlanib, ogʻiz goʻpirtirib gapirardi. Sevgi-muhabbatlarini doston qilish, aslida, tengdoshlari orasida ham tez-tez uchrab turadigan holat boʻlgan. Lekin bu narsa sinf bosh sardori Pak Chonoʻkning qulogʻiga yetib borsa biror ishkal chiqishi muqarrar edi. Shanba kungi umumiy majlisda Pak Chonoʻk faqat Li Guang Jin masalasini tutib olib, uni ogʻzidan koʻpik toshib tanqid qildi. Undan keyin muzokara jarayonida ham tashkiliy sardor, tashviqot sardori va ulardan tashqari yana uch-toʻrttasi chiqib, boshqa bolalar ham bosh sardorning gaplariga butunlay qoʻshilishlarini aytidilar va Li Guang Jinni qattiq qoralashdi. Uning xulq-atvoridagi chidab boʻlmaydigan burjuazik xatti-harakatlarni birma- bir sanab, shaxsiyatparast, xudbin, murosasiz ekanligini aytib, buni aniq misollar bilan isbotlab berishdi. Hatto eshitganda ham gunoh boʻladigan uyatli ishlarning ikir-chikirigacha aytib tashlashdi. Majlis soʻngida Li Guang Jin tanqid stulida turib, bularga javob berishi kerak edi. Lekin u bu tanqidlarga osonlikcha yon bermadi. Boshqa bolalardan farqli, yetarlicha qat'iyat va xotirjamlik bilan barcha ayblovlarni rad etdi. Haq ekanligini isbotlashga harakat qilardi. «Yigit va qiz bir-birlari bilan uchrashib turishining nimasi yomon», dedi u xirillab, soʻrash ohangida. Bundan tashqari Li Guang Jin maktabga uzoqdan qatnashini va ijarada yolgʻiz turishini aytib, bu uning uchun oson emasligini, u qiz unga opa oʻrnida boʻlib, kiyimlarini yuvib, u-bu ishda unga qarab turishi aslida maqtovga loyiq, tengi yoʻq munosabatlar deya barcha tanqidlarga qat'iy e’tiroz bildirdi. Pak Chonoʻk ham haq ekanligini isbotlashda undan boʻsh kelmasdi. "Bu gaplarni sen qanday qilib aytyapsan, oʻrtoq Li Guang Jin. Odatdagi doʻstlarning soʻz va amallari shunday boʻladimi?. Shu sof opa-ukachilik boʻlsa, buni shunday iflos burjuaziyaga xos yoʻl bilan maxtanib aytasanmi? Oʻrtoq sen hali xam oʻzingga kelmading, chogʻi? Agar sen oʻzingni oqlab shunday fikrda qolsang biz buni shunday qoldirolmaymiz. Bu muammoni maktabning Ming Chong uyushmasi umumiy yigʻilishida muhokama qilish uchun yubormoqchiman, dedi Pak Chonoʻk. Shundan soʻng Li Guang Jinning kapalagi uchib, qoʻrqib ketdi va jahlini ichiga yutib, tanqidlarga qarshi churq etmadi. Biroq oʻshandan bir necha kun oʻtgach, Li Guang Jin birdaniga koʻzdan gʻoyib boʻldi. Avvaldan gʻalati harakatlar qilib yurgan bola boʻlgani uchun uning toʻsatdan gʻoyib boʻlgani hammaga qiziq tuyuldi. Faol oʻquvchilardan bir nechtasi uni hatto qidirib, maktab tashqarisidagi ijara uyiga ham borishdi, lekin undan biror xabar topisholmadi. Uy egasining gapiga qaraganda, u uch-toʻrt kunga oʻz uyimga borib kelaman deb, yuklarini yigʻishtirib, chiqib ketgan ekan. Bu voqeadan yigirma kunlar oʻtgach, Li Guang Jin kutilmaganda yana maktabda paydo boʻlib qoldi. Bilishimizcha, u sevgan qizi bilan chegarani kesib, Sovet Ittifoqi hududlariga oʻtish ushun Тumen Daryosi tomon boradi, yoʻlda qoʻlga tushib, qaytib keladi. Daryo boʻyidagi Sosura degan joydan ijaraga uy olib, qayiq haqida surishtirib yurganida shubhali koʻringani uchun chegara qoʻshinlari tomonidan tutib olingan. Uni soʻroq qilishganida muvaffaqiyatlarga erishishning eng yaxshi yoʻli kommunizm tugilgan yurt-Moskvada oʻqish kerakligini, bu uning eng katta maqsadi ekanligini ochiq -oydin aytib beradi. Qoʻlida qimmatbaho kumush bezakli buyum bor edi. Nihoyat har ikki talabani mahalliy boshqaruv organiga topshirishadi. Ularni Tong Chongdagi uyi va maktabi toʻgʻrisida surishtirib, soʻroq qilishadi. Keyin kuzatuv ostida kelgan yoʻllaridan yana poezd orqali qaytarib yuborishadi. Ular shahar tekshiruv burosi tomonidan yana soʻroq qilinib, oz fursatdan keyin qoʻyib yuborishadi. «Hech narsadan qoʻrqmaydigan yosh bolalardek, chegarani osongina kesib oʻtmoqchi boʻlishgan, bu zumrashalar. Bunda hech qanday jiddiy muammo yoʻq», deb hisoblaydi, hukumat. Maktab ham buni hech qanday muammo sifatida qabul qilmaslikka qaror qilishdi. Hukumatning ularga hech qanday jazo bermaganining sababi Li Guang Ji bilan birga ketgan qizning akasi, oʻsha paytda tuman hokimi ekanligi boʻlsa kerak. Shundan keyin, bir oy oʻtmasdan Li Guang Jin yana yoʻq boʻlib qoldi. Bu safar u hech kimga bildirmasdan gʻoyib boʻlgandi. Lekin uning janubga ketganligi aniq edi. Oʻquvchi qiz oʻrtasidagi munosabatlari qizning akasi aralashuvi bilan tugatilgach, olov xarakterga ega boʻlgan Li Guang Jin uchun ketishdan boshqa chora yoʻq edi. 1948 yilning erta bahor kunlaridan birida, Li Guang Jin maktabda yana paydo boʻldi. U shahar hokimligida ishlash va maktabda qayta oʻqish uchun hujjat topshirgandi. Hech kimga bildirmasdan ketib qolgandan keyin, Peche yuqori maktabida oʻqib yurgan paytida ayrim jinoyatlarga bosh boʻlganligi sabab politsiya tomonidan qidilayotganligi uchun bu tomonlarga yana qochib kelgandi. Li Guang Jin mana shunday yaramas va takabbur bola boʻlgan. Li Guang Jinning bu safargi koʻrinishi butunlay boshqacha edi. Unga nima boʻlayotganini aniq aytish oson boʻlmasa-da, undan janubning hidi kelayotganligin bilish qiyin emasdi. Tuflisining tagigacha osilib turgan qora shimining choki xuddi pichoq bilan qirqilganday tep-tekis, undan taralayotgan oʻtkir atir hidi qandaydir gʻalati va yoqimsiz, burunni achishtirib, koʻzni yoshlantirardi. Bu atir hidi, bir tomondan, dekadentlarga[5] xos tasavvurni bersa, ikkinchi jihatdan, me’yordan ortiq erkinlikning buzuq va axloqsiz koʻrinishini eslatardi. Bu pirovardida har bir unsur oʻz holicha, hech qanday qarshiliksiz ozod va erkin boʻlib, oʻz yoʻlida davom etayotgandek tassurot qoldirardi. Har bir burchakka sochilib yotgan urugʻlardek, hech bir qonun -qoidasiz oʻz holicha ketayotgan olam bizni tomosha qilib turgandek edi. Bir oz vaqtdan keyin, 1950 yilning dekabrida shimol qochoqlaridan biri boʻlib Pusanga keldim. Birinhci kun tunda ish qidirib, uchinchi chiziqqa chiqqanimda gʻaramlangan somon ustida oʻn yetti-oʻn sakkiz yoshlardagi bir yosh ishchi yigit «Shillaning oydinli kechasi« qoʻshigʻini aytayotgandi. U bu qoʻshiqni huddi oziq ovqat gʻaram boʻlgan togʻ choʻqqisida, oyogʻini tebratib oʻtirgandek, berilib kuylardi. Shu payt gʻalati hayajonni his qildim. Shuning barobarida, bu menga yana oʻsha paytlarda radio orqali muntazam yangraydigan »Petti sahifasi» qoʻshigʻini ham eslatardi. Har gal oʻsha qoʻshiqni tinglaganimda huddi iflos va jirkanch suvda choʻmilgandek, his qilardim oʻzimni. Endigina janubdan kelgan Li Guang Jin mana shunday iflos va jirkanch ishlar bilan barobar chegara bilmas tiyraklikni ham birgalikda olib borardi. Li Guang Jin Chon Sang Dong ogʻada mavjud yaxshi fazilatlar - sof va pokizalik, toʻgʻrilikdan yiroqroq kiborli va takabbur boʻlib koʻrinardi. Shlyapasidagi artib tashlanmagan mumdan tortib, tashqi koʻrinishigacha gʻalati edi. Seuldan yakka kurash sirlarini oʻrganib kelib, odamlar orasida oʻzini koʻrsatishga ham ulgurdi. Uning har bir harakati butunlay oʻzgacha- axloqsiz va betavfiq, haddan ziyod faollik, chegar bilmas erkinlik-bularning hammasi Janub dunyosining haroratidan boʻlsa kerak degan tasavvur uygʻonardi, menda. Seuldagi oʻrta maktab bezorilari oʻrtasida katta janjal chiqqanligi, toʻpolonda pichoqdan qurol sifatida foydalangani va katta lavozimdagi odamning oʻgʻli yaralangach, jazodan qoʻrqib shimol chegarasidan oʻtib kelgani haqida gapirib, baland ovoz bilan hammaga maxtanardi. Lekin bularning hammasi menga quruq gapdek tuyulardi. Pak Chonoʻk va Ming Chong uyushmasining boshqa a’zolari Li Guang Jinga qanday javob berishni bilmay mulzam edilar. Va nihoyat, beixtiyor qahramon jangchi sifatida nom qozongan Li Guang Jinga yaxshi muomalada boʻlishga qaror qilib, bir paytning oʻzida uning jabr koʻrgan holatlarini birma-bir oshkor qilib, ayyorlik bilan muammoni oʻzlaridan soqit qilishdi. Lekin oradan ikki oy oʻtar oʻtmas Li Guang Jin ishkalli talabalar orasida muammolarga koʻmilib, butunlay ajralib qoldi. U endi hamma narsaga e’tiborsiz, begʻam va beparvo boʻlib qolgandi. Tobora kuchsizlanib borayotgan Li Guang Jin chindan ham achinarli holga tushib, kundan kun zaiflashib borardi. Nihoyat, bir yil oʻtmasdan, 1949-yilning boshida yana janubga ketib qolibdi. Oʻshandan keyin uning janubda nima ishlar bilan bandligi, turish turmushi haqida aniq bir xabar ololmadim. <references>

Muallif: Li Xo Chul