Masal (hikoya) [Mark Tven]

Masal (hikoya) [Mark Tven]

Masal Chogʻroqqina, ammo juda goʻzal surat chizgan bir rassom uni oynada aks etadigan tarzda osib qoʻyishga qaror qildi. — Suratni oynada koʻrsangiz,— dedi rassom,— unda miqyosi chuqurlashadi, boʻyoqlari muloyimlashadi. Meningcha, surat anchagina latiflashadi. Oʻrmonda yashovchi hayvonlarga bularning hammasi toʻgʻrisida xonaki mushuk gapirib berdi. U oʻzining bilimdonligiyu hassosligi, gʻaroyib boodobligiyu oʻta madaniyatligi bilan hamisha ularning havasini keltirardi. Mushuk boshqa hayvonlarning xayoliga ham kelmagan narsalar toʻgʻrisida bahs etishi mumkin edi. Biroq ular: aksar uning hikoyalaridan keyin ham gaplariga toʻla-toʻkis ishongilari kelmasdi. Mushukdan bu yangilikni eshitgach, oʻrmonda yashovchi hayvonlar juda hayajonlanib ketdilar. Unga savollar yogʻdirib bor gapni batafsil aytib berishiii talab qildilar. Ularni, ayniqsa, surat degani nima ekanligi qiziqtirardi. — Bilasizlarmi,— dedi mushuk, — surat degani yapasqi bir narsa. Shu qadar yapasqiki, zavq-shavqingizni oshirib yuboradi. Qolaversa, oʻzi juda goʻzal! Shundan keyin hayvonlarning qiziqishi nihoyatda kuchayib ketdi, ular mushuk surat deb atagan narsani koʻrish uchun borliqlaridan kechishga tayyor ekanliklarini aytdilar. — Darvoqe, uni bunchalik goʻzal qilib koʻrsatadigan narsa nima?— deb soʻradi ayiq. — Hayratomuz koʻrkamligi,— deb javob berdi mushuk. Bu ularning zavq-shavqini yanada oshirib yubordi, ayni bir vaqtda koʻtillarida muayyan gumon tugʻdirdi. Hayvonlarning qiziqishlari had-hududsiz edi. — Oyna degani nima?— deb qiziqsindi sigir. — Devordagi bir tuynuk,— deb tushuntirdi mushuk.— Unga qarasangiz — suratni koʻrasiz. Bu suratda shu qadar nafosat, latofat, samoviy shaffoflik aks etganki, u oʻzining aql bovar qilmaydigan koʻrkamligi bilan sizni shu qadar ilhomlantirib yuboradiki, boshingiz aylana boshlaydi. Hushingizdan ketib qolayozasiz. Shu paytgacha churq etmay turgan eshak daf’atan hamma yor-birodarlarini oʻyga choʻmdirib qoʻydi: — Mushuk lof urayotgan goʻzallikka oʻxshagan goʻzallik hech qachon boʻlgan emas,— deya hukm chiqardi u,— ajab zmaski, hozir ham boʻlmasa. Qolaversa, mushukning ana shu goʻzallikni ta’riflash uchun — shu qadar uzundan-uzoq tashbehlarni qoʻllashga majbur boʻlayotganligi shubha tugʻdiradi. Eshakning soʻzlari hayvonlarga ma’lum darajada ta’sir qilganini payqash qiyin emasdiki, dili-diligacha gʻoyatda ozor yetgan mushuk oradan chiqib ketdi. Bir necha kungacha oʻrmonda bu borada gap ochilmadi-yu, ammo soʻnib bitmagan qiziqish bora-bora yangi kuch bilan alangalanib ketdi-da, hayvonlar oʻrinsiz shubha-gumonlari bilan quvonchlariga rahna solgan eshakka ta’na qila boshladilar. Biroq, eshakka bas kelish mahol edi. Eshak pinagini buzmay, u haqlimi, mushuk haqlimi ekanligini hal qilish uchun birgina yoʻl borligini aytdi. Eshak rassomning uyiga borib, oʻsha tuynukka koʻz tashlaydi-da, qaytib kelgach, nima koʻrganini aytib beradi. Shundan soʻng barcha hayvonlarning koʻngli joyiga tushib, eshakdan tezroq rassomnikiga borib kelishni iltimos qila boshladilar. U yoʻlga tushdi. Lekin manzilga yetib kelgach, eshak yanglish ish tutib oyna bilan surat oʻrtasida turib qoldi-da, tabiiyki, surat degan narsani koʻrmadi. Oʻrmonga qaytib kelgach, qat’iyat bilan shunday dedi: — Mushuk yolgʻonchi ekan! Tuynukda allaqanday eshakdan boshqa hech narsa koʻrinmaydi. Yapasqi buyumdan-ku asar ham yoʻq. Men koʻrgan eshak garchand, anchagina yoqimtoy boʻlsa ham, lekin bari bir oʻzimiz bilgan eshak-da. — Sen sinchiklab qaradingmi oʻzi?— deb soʻradi fil.— Yaqinrogʻiga bordingmi ishqilib? — O, hayvonlarning hoqoni Xatxi, men hammasini sinchiklab koʻzdan kechirdim, shu qadar yaqin bordimki, tumshugʻimni tumshugʻiga urib oldim. — Bularning barchasi gʻalati,— dedi fil.— Hammamizga ayonki, shu paytgacha mushuk hamisha rost gapirib kelgan edi. U yerga yana birontalaringiz borib kelinglar. Sen bora qol, Balu, oʻsha tuynukka razm sol. Qaytib kelganingda u yerda nima koʻrganingni aytib berasan. Ayiq yoʻlga tushdi. U qaygib kelgach, hayvonlar shu gaplarni eshitdilar: — Mushuk ham, eshak ham yolgʻon aytishibdi: oʻsha tuynukda allaqanday ayiq yotibdi, xolos. Hayvonlarning orasida astoydil toʻs-toʻpolon koʻtarildi. Ulardan har biri kim haqli ekanligiga shaxsan amin boʻlgisi kelardi. Ammo fil ularni bitta-bittalab joʻnatdi. Avval sigirni joʻnatdi. U tuynukda sigirdan boshqa hech kimni koʻrolmay qaytib keldi. Yoʻlbars yoʻlbarsdan boshqa hech kimni uchratmadi. Arslon arslondan boshqa hech kimni uchratmadi. Qoplon qoplondan boshqa hech kimni uchratmadi. Tuya esa tuyanigina koʻrib qaytdi. Shundan soʻng dargʻazab boʻlgan Xatxi oʻzi borib haqiqatni haq toptirib kelishini aytdi. U qaytib kelgach, bugundan e’tiboran oʻzining barcha talablarini yolgʻonchi deb hisoblajagini ma’lum qildi, mushukning naqadar past ketganligini oʻylay-oʻylay, anchagacha oʻzini bosolmadi. — Tuynukda fildan boshqa kimsa yoʻqligini kaltabin ahmoqlargina payqamagan boʻlishlari mumkin,— dedi Xatxi. Mushuk chiqargan hissa Agar san’at asari bilan tasavvuringiz oynasi oʻrtasida turib qolsangiz — Oʻzingiz olib kirgan narsanigina koʻra olasiz. Unda quloqlaringizni koʻrasizmi-yoʻqmi, ammo quloqlaringizning mavjud boʻlishi muqarrar, bunisidan koʻnglingiz toʻq boʻlaversin.

Muallif: Mark Tven