Осмонниг охири (достон) [Muhammad Yusuf]

Осмонниг охири (достон) [Muhammad Yusuf]

Осмоннинг охири қаерда, дедим бир донишга. У миқ этмади. Менга жуда ёқди бу жавоб. Осмоннинг охири йўқ, ахир! Ирмоқнинг охири дарё. Дарёнинг охири денгиз. Осмоннинг эса охири йўқ. Йўл четида юмалаб ётган тошни тепдим. Тошдан садо чиқмади. Худога солдим, дегани бу. Олма шоҳига осилиб деворга чиқдим. Тўкилган мева қумурсқаларга эрмак бўлди. Тўкилган девор тупроғи эса гуноҳимга гуноҳ бўлиб қўшилди. Тунда пахсакаш чол тушимга кирди. Менинг ширин уйқум бузилди. Худди эски девор бузилганидай… Уйқунинг охири – ўлим. Ўлимнинг охири эса йўқ. Бўлса ҳам ҳеч ким унга етган эмас. Ахир ўлим бу ҳамма нарсанинг охири-да. Одамнинг умри гоҳо ерда ётган қоғозча ҳам эмас. Eрталаб ишга кетаётиб кўрган қоғозингни кечда қайтишда ҳам кўришинг мумкин. Эрталаб кўрган одамни эса ҳамиша кечқурун кўравермайсан. Чумоли чумолини ўлигини ташийди. Бия қулунидан кўз узмай ўтлайди. Оқибат фақат одамларда етишмайди. Ер одамни боқади. Кийинтиради. Одам эса уни бир кунда саҳрога айлантиради. Сув одамнинг мардикори: ҳосил беради, тегирмон юргизади. Одам уни ўйламайди. Дунёдаги ҳамма нарса одамга яқинлашиши билан ўзлигини йўқотади. Одам одамга яқинлашганда ҳам топганидан йўқотгани кўпроқдир... Офтоб қаерга ботади, дейман бобомга. Осмоннинг охирига, дейди у. Офтоб осмоннинг охирига бориб ботмайди, балки йиғлайди. Дунёдаги барча йўлларнинг охири - йиғи. Дунёнинг охири - қиёмат ҳам йиғи. Одам йиғи нималигини англаб етгунча яқинлари оламдан ўтган бўлади. * * * Кўрпангга қараб оёқ узат, дедим ўзимга ўзим бир куни. Кейин ўйланиб қолдим. Ким айтган экан бу гапни биринчи марта. Eҳтимол, Одам Ато Момо Ҳавога айтгандир. Йўқ, бу яқин кишилар бир-бирига айтадиган гап эмас. Бу гап кўрпаси бир одамларнинг гапи эмас. Бинобарин, Одам Ато билан Момо Ҳавода кўрпа ҳам нима қилсин?.. Ибтидоий одамлар тери ёпиниб ётишган. Қулларнинг кўрпаси тупроқ бўлган. Феодаллар кўрпа талашишмаган. Демак, бу ҳам капитализм иллати! * * * Чақалоқ учун ҳамма нарсанинг боши-охири Она кўкраги. Офтобни чақалоққа ўхшатиш мимкин бўлса, унинг боши осмоннинг кўксида. Хўш, Осмоннинг боши кимнинг кўксида? Тоғларнинг боши Ернинг кўксида. Ернинг боши-чи?.. Билмайман. Билмаганимдан ҳижолат ҳам эмасман. Бу ёруғ дунё аслида «билмайман» деган сўздан иборат. Мен қачон туғилганимни айтиб беришган. Мен қачон юришни ўрганганимни ёлғиз онам билади. Қачон тилим чиққанини ҳам. Мен биринчи шеъримни қачон ёзганимни ўзим билмайман. Хўш қани ким айтади, охиргисини қачон ёзаман?.. Билиб туриб бировга озор беришдан ёмони йўқ. Ўзинг ҳам билмасдан бировга яхшилик қилишдан ортиқ яхшилик йўқ. Шеър ёзиш ҳам ўзинг билмай бировга яхшилик қилишдан гап. Ҳақиқий шеърият ҳамиша оёқ остида. Мисралар қулунлар каби тупроққа ағанаб ётишибди. Тур, чойчоқ, чопамиз, десанг бас. Биз ҳар замон бир оёқ остига боқиб шеър топамиз. Кейин унинг чангини қоқамиз ва қанча кўп юксак — шунча кўп шеър йўқотамиз... Барча буюк зотларнинг буюклиги ҳам ҳокисорлигидир! * * * Мен ҳозир Ерни ушлаб тўхтатаман. Нега тинмай айланаверади у? Наҳот зерикмаган бўлса? Ернинг охири қайда? Тасаввурничи?.. Аниқ рақамларни жиним суймайди. Учбурчаклар — тасаввур қафасларидир. Хаёл чўмоғ и қисқа зотларнинг умри ҳам қисқадир. Машаққатнинг охири роҳат. Роҳатнинг охири яна машаққат. Куннинг охири тун. Туннинг эса охири йўқ. Бир оғиз совуқ сўз билан дилинг яна зимистон. Лоақал, бир кунгина кечгача бахтли бўлиб юрган одамни топиб бер-чи менга! Сиз минг машаққат билан чиққан чўққида капалак ҳам бор. Қумурсқа ҳам яшайди. Сизнинг бу ютуғингиз улар учун оддий бир турмуш ташвиши. Улар кунда-шунда. Мен ҳидлаб тўймаган бедани бия қасирлатиб чайнайди. Ялпизни сув оқизиб кетади. Мен кўзимга суртган сувда қурбақа чўмилади. Момақалдироқ дунёни бошига кўтариб ҳайқиради. Юлдузлар қўрқиб қочиб қолишади. Булутлар йиғлашга тушади. Ер юзида қўзиқоринлар туғилади. Ҳар қандай ҳайқириқ сўнггида нимадир дунёга келади. Нимадир дунёдан кетади. Кулиб гул очилади — йиғлаб шабнам тўкилади. Дарё тошади — тоғ нурайди. Келин хўрсинади — янга эрмак қилади... * * * Одам дунёга бир марта келади. Шу бир калима соз` билан қанча савоб ишлар қилиш мумкин. Шу бир калима сўз пинжида қанча гуноҳга ботиш мумкин. Бу гапни қари қиз айтса , йиғлагинг келади. Сатанглар айтса, энсаси қотади одамнинг. Қўй ўша севги-певгингни, ажрашинглар, дейди бойвучча она қизига. Одам дунёга бир марта келади! Сени бир ҳафтада онаси ўпмаганга уйлантириб қўяман-э, дейди такаббур ота ўғлига: Ажраш. Одам дунёга бир марта келади! ...Олисга қатновчи автобус ҳайдовчиси йўл бўйи хаёл суриб келаётганимни кўриб, мени гапга солади. Ҳа, йигит. Мунча ўйчансиз, севиб қолдингизми? Мен индамайман. Севги йўқ, дейди у жаҳлим чиққанидан ҳузур қилиб. Севги сувга тушиб кетган. Тоҳирнинг сандиғида... «Қалай, бопладимми?» Бу — унинг қовоқ юзидаги ним табассум. Мен ундан қутулиш учун жилмайган бўламан. У буни ўзича тушунади. Eнди насиҳатга ўтади: Хафа бўлмагин-у, бўшанг йигит экансан, оғайни. Шунақа хаёл суриб юраверсанг, хотинсиз қоласан. — Ўзингиз севиб уйланганмисиз? Саволим унга ёқмайди. Шубҳаланиб бир қараб олади. Ва иддао билан: Бўлмасам-чи! Севган қизимга уйланганман, дейди. — Ахир, севги сувга тушиб кетмаган-ку, дейман. Тоҳирнинг сандиғида. У энди эшитмаганга олади. Мен ҳозир чамбаракни шеригимга бердим, дам олмоқчиман, дейди. Кейин яна қулоғимга шивирлайди: хафа бўлма, устидент, ҳазиллашдим. Осмонниг охири қаерда, дейман унга жиддий. У, ҳеч нарсани тушунмадим, дегандек елка қисади. Мана, у шундай юрагимнинг ёнбошида хуррак отмоқда. Мен уни уйғотиб юборишдан қўрқаман! Мудроқ босган дилим, Айтаман бир сир, Тангри уйқуни-да Паллада тортар. Уйқу - ҳам Насияга берилган умр, Уйқунг ортган сайин Қарзинг ҳам ортар... * * * Менинг истеъдодли шоир дўстим ниҳоят бир қизни севиб қолди. Биз бугун бирга кинога борамиз. Мен бўлажак келиннинг дугонасини зериктирмаслигим керак. Саломлашамиз. Яъни, мана бундай: улар менинг ҳали ҳам қуриб улгурмаган ялтироқ бўйинбоғимга қараб жилмайиб қўйишади. Бу — қалайсиз, дегани. Мен уларнинг белидан юқориси нафис кўйлакларига қарай олмай хўрсинаман. Қизлар шоир оғайнимнинг озғин бўйнига ишора қилиб қиқирлашади. Уларни бир амаллаб Эскижувага топшириб, тангаларимизни жаранглатиб метрога чопамиз. Дўстим менинг ёқамга ёпишади: Қалай бизнинг қаллиқча? Бўлмайди, дейман. У сени истаган куни ташлаб кетиши мумкин! Қишлоғингга кет , дейман. У кетади. Уйига эмас — Узоқ Шарққа. Кейин уёқдан менга хатлар кела бошлайди. Аё, дўстим, осмоннинг охирини топдим. Осмонниг охири Узоқ Шарқда — денгизнинг ёқасида экан!.. Шоир ярим йилдан сўнг, ярим кечада устимга бостириб келади. Кайфи тароқ — эгнига чарм куртка. Чўнтак тўла пул. Уйни балиқ ҳиди тутиб кетади. — Биласанми, Нилу - (Нилуфар) эрга тегаётганмиш. Тўйига таклифнома юборибди... Тўйга бормасликка кўндираман. У туни билан ухламай ёзган шеърини конвертга жойлаб бевафо қаллиқчасига жўнатамиз. Шоир Узоқ Шарқдан фақат балиқ ҳиди эмас, янги мақол ҳам олиб келган эди. У деярли ҳар куни мендан сўрайди: Нега мен сени ўзимга дўст тутдим, биласанми? Ким учундир жонимни беришим мумкин бўлиши учун!.. Одам дунёга бир марта келади, дўстим... * * * Кенг бир ўтлоқ бўлса. Атрофинг кўм-кўк майса. Осмон тип-тиниқ. Майсага ястаниб ётсанг-у... ўлиб қолсанг! Бедазорда ана шундай хаёл суриб ётсам, қанотлари оппоқ бир капалак келиб елкамга чордона қуриб ўтириб олади. Салом, оғайни. Нега кайфиятинг ёмон? Чарчадим, дедим унга. Яшашдан чарчадим. Капалак бир хўрсиниб жўнаворди. Қизиқ, унда ҳам бола-чақа бормикин? Капалакнинг капаси қаерда? Нега шундай ожиз ва нафис жонзот ҳам одамдан юқорида учиб юради. Бақувват ва вазмин нарсалар ҳамиша оёқ остида бўлишадими? Демак, одам оги`р-босиқлиги учун хорми? Енгилтак ва хушомадгўй кимсаларни шунинг учун ошиғи олчи экан-да... «Фикрларингизни жиловлаб олинг, улар ҳамма нарсанинг бошланишидир». Ҳалиги капалакнинг қанотидаги ёзуб бу. Танишганимдан хурсанд эдим. Тонгда мен уни боғда кўрдим. Атиргулнинг шохида. Кечаги тушкун ҳолатим учун уялдим. Узр сўрамоқчи бўлдим. Аммо кечидим. Атиргулдан юмалади капалак, Бир силкиниб қўймади ҳам гул шохи. Жон талашиб, қум ялади капалак, Кўчди менинг кўксимга ҳам титроғи. Мен ундан Осмоннинг охири қаерда деб сўрамоқчийдим. Ахир, буни фақат ўша қаноти ожиз қуш билиши мумкин эди-да... * * * Осмон ҳеч кимга қарамайди. Булутларнинг ҳам эгаси йўқ. Ҳеч ким қуёшни ҳам меники, деб айта олмайди. Агар шундай даъвогар топилса, уни девонага чиқаришади. Хўш нега одамлар ерга эгалик қилишади. Атрофини ўраб олишади-да, бу ер меники, дейишади. Ер талашиб бир-бирини ўлдиришади. Менга айтинг-чи, баҳорнинг эгаси ким?.. Бойчечалнинг бошлиғи, бинафшанинг хўжайини-чи?.. Eкканингни ўрасан. Экмаганингни эса, кўрасан, холос. Мен болалигим ўтган жойларни ўзгариб кетишини истамайман. Мен кимдир ўтинга мўлжаллаб қўйган қадрдон шотутни одамни соғингандек соғинаман. Толлар билан қучоқлашиб сўрашгим келади. Худди қизларни қучоқлаган сингари. Агар шу гапларни беда қоровули эшитса, хиринглаб кулади. Кел, дейди, ана дала тўла қоратол, хоҳлаганингни қучоқла, истаганингча ўп: Горко! Осмоннинг охири эса, ялпизнинг елкасида. Бир елкасида. Унинг бошқа елкаси тўла соғинч, мурувват, муҳаббат. Агар шу гапларни беда қоровули эшитса... * * * Осмоннинг охири қаерда, дедим мен суйган қизимга. У менинг пешонамни ушлаб кўрди: иссиғинг йўқми, ишқилиб... Саволимни такрорладим. «Осмоннинг охири қайдалигини билмадим-у, лекин дўконга сариёғ келганмиш. Агар мумкин бўлса, бир ғайрат қилсалар...» Ҳеч иложи йўқ, дедим. Улуғ ишлар билан бандман. Ҳали уйланмасимдан иш буюради. Аёл зоти, агар унга ишқинг тушганини сезиб қолса, бурнингни ерга ишқайди. Қайси доно бобокалон айтган эди бу гапни? Аммо кимнидир севмасдан ҳам яшаб бўлмайди. Осмонниг охири эса йўқ. Бўлса ҳам менга нима? «Нега аллақандай така туркманларни мақтайсан? Менинг қаерим кам улардан?..» Кўйлаклари билан кўчаларни супуриб юргани учун яхши кўраман, билдингми? Осмоннинг охири туркман қизларнинг узун енгларида. Улар қўлларини кўтарган жойда кўк тугайди. Қўллари қуёшни тўсиб қўяди... Қизиқ, ўзи умримда биронта туркман қиз билан кўришмаганман. Тилига ҳам тушунмайман. Лекин яхши кўраман. Ахир, худони ҳам юзини бир кўрмай туриб яхши кўради-ку, бандалари. Муҳаммад ҳам унинг бандаси. Унинг ва муҳаббатнинг бандаси. * * * Вокзал қаердан бошланади?.. Вокзал — чиптахонадан. Тайёрагоҳ — паспортни излашдан. Хўш, бозор-чи, бозор қаердан бошланади? Ҳазилкашроқ киши чўнтакни кавлашдан, дейиши мумкин. Жиддийроғи хомчўтдан, дейди. Ҳаммаси тўғри. Чунки бозорга ҳамма ҳар хил хаёлда боради-да. Кимдир шунчаки зерикиб. Кимдир дам олиш учун. Биров тўй тараддуди ила. Хуллас, бозорга ҳамманинг ўз сўқмоғи бор. Менимча, бозор дарвозадан бошланади. Ўз дарвозангдан чиқиб, харид қилишни кўзлаганинг бозор дарвозасидан хатлашинга ҳамон ўгаради-қолади. Бозорда, айниқса, Шарқ бозорида, ўзингга қўшилиб яна бир жуфт қўл чўнтагингга кириб чиқаётгандек гўё. Бир зумда нон ушоқларига қўлинг тегиб қолади. Корейс кампирнинг хушбўй карамларидан тотиб кўриш ҳисси пайдо бўлади. Араб қизларининг юзларидек лўппи хурмолар ёнидан кўз юмиб ўтиб кетолмайди одам. Тарвузлар ўзлари юмалаб оёғинг остида ўйинга тушади. Навбатда туриб ғирт суяк гўшт оласан. Ичинда эса «мени таниди, суяк қўшмади», деган ёлғон тасалли. Инқиллаб автобус бекатига келасан. Шундагина уйдан олиб чиққан маошинг ёдга тушади. Ёпирай, наҳотки барини ишлатдим?.. Хурмони нега олдим? Тарвуз уйда бор эди-ку! Ана шунақа гаплар. Хўш, бозор қаердан бошланар экан? Билмадим, билмадим. Билганим — бозор нима билан тугаши. Хотин ила жанжал билан тугайди. ...Олтиариқлик турпфуруш чолдан сўрадим. Отахон, билмайсизми, осмоннинг охири қатерда? Чол мени имлаб ёнига чақаириб олиб, қулоғимга шивирлади: Торозихонда, болам!..

Muallif: Muhammad Yusuf