Ayniy domlaning nisholdasi [Olmos]

Ayniy domlaning nisholdasi [Olmos]

Bolalik ekan, nechanchi yilligi aniq esimda yoʻq. Toʻqqiz-oʻn yoshlarda boʻlsam kerak. Hovlimizda ikki qavatli uy, yozgi oshxona, koʻmirxona bor edi, xolos. Erta bahor, hayit arafasi edi, shekilli. Uyimizda aziz odamlar keladigandek tantanavor, katta tayyorgarlik qilinardi. Hammayoq saranjom-sarishta. Mehmonxonada men bilgan Muniraxon domla. Sobir amaki yana yoshroq shoirlar mehmonlarni kutishardi. Sadriddin Ayniy, Rahim Jalil, Mirzo Tursunzoda, Jalol Ikromiy deb bir-birlariga gapirishayotganini eshitib qoldim. Intiq boʻlib kutilgan mehmonlar kelishdi. Hovlimiz gavjum boʻlib ketdi. Men bir chekkada ayam aytganlaridek, «hech kimga savol bilan xalal bermay» uzoqdan kuzatib turardim. Mehmonlar avval uyimizning ikkinchi qavatidagi mehmonxonada ayam va oshpazimiz Oxun amakining uygʻurcha quyuq-suyuq taomlari bilan obdon siylandilar. Dam tojikcha, dam oʻzbekcha suhbat qizigandan qizidi. Soʻng mehmonlar hukumat yuborgan mashinada shahar aylangani ketishdi. Sadriddin Ayniy domla: «Men dam olaman, Toshkent oʻzimning shahrim, koʻrmaganlar koʻrsin», deb uyda qoldilar. Ayam dadamning ijodxonalaridagi divanga atlas koʻrpachalar, parqu yostiqlar toʻshab, joy qildilar. Shundan soʻng Oxun amaki bilan kechki ovqatga unnashdi. Sadriddin Ayniy domla uzoq yotolmas ekanlarmi yoki boshqa sababmi, hovliga tushdilar. Men ayamning oldilariga borib: — Domla turdilar, — dedim. — Tepaga chiqib u kishiga xalal bermadingmi? — Yoʻq, kabinet eshigidan qarasam uygʻoq ekanlar, otimni soʻradilar, aytdim. — Uygʻotib yuboribsan-da, — dedilar afsus ovozda. — Otlarini aytma, ayb boʻladi, buva degin, deb qoʻshib qoʻydilar. — Domla, qizimiz shoʻx, uzr uygʻotib yubordimi, — deya soʻroqladilar. — Yoʻq kelin, hammasi badastur, dam oldim, men biror ish qilay... — dedilar. Ayam xijolat boʻlib: — Qancha ish boʻlsa oʻzimizdan qolmaydi, yordamchilarimiz bor, — dedilar. — Bachalarga bir nishollo qilib beray. — Ovora boʻlmang, yegingiz kelsa bozor yaqin, hoziroq keltirishadi. — Yoʻq kelin, nabiralarimga oʻzim nishollo qilib beraman. — Domla, bular nisholdani har kuni yeyishadi, — dedilar ayam yanada xijolat tortib. — Men tayyorlagan nishollo necha kun buzulmaydi, bunaqasini yemagansizlar, — dedilar domla ham boʻsh kelmay. — Qaynagan suv, shakar, 5-6 ta tuxum topiladimi? — Voy, domla, topishga topiladiyu, siz charchaysiz-da... — Yoʻq, havasga, bachalar shirinlik yesin deyapman. Ayam hozirgi uy-muzey hovlisidagi soʻriga yangidan yana koʻrpachalar olib chiqib joy qildilar. Domlani shu joyga taklif qilib, atroflariga yostiq, bolishlar qoʻydilar. Oldilariga taxti buzilmagan oq dasturxon yozib, aytgan narsalarini bir-bir keltira boshladilar. Men ham ayamga yordamlashib, nisholda qiladigan mis qozonni, ichidagi chila choʻpni yuvib, artib domlaning oldilariga qoʻydim. Domla mening chaqqonligimni maqtadilar. Ayam oshxonada qiyom tayyorlaguncha u kishi paltodan kalta, kostyumdan uzun, katta yoshdagilar kiyadigan ust kiyimlari (otini bilmayman) choʻntagidan oq qogʻozga oʻralgan, daraxt ildiziga oʻxshagan narsani olib, pakkicha bilan parrak-parrak qilib maydaladilar. Ayam choy keltirganlarida undan bir qismini berib: — Kelin, bir kosa suvda qaynatib, tindirib qoʻying — dedilar. Butun vujudim koʻzga aylangan, bu ishlarni diqqat bilan kuzatardim. — Bu ildizmi? — Ha, dorivor ildiz. — Oti nima? — Qizim-e, qiziquvchan ekansiz-ku. Bu ildizni yetmak deydi, uning koʻpiruvchan xususiyati bor, busiz nishollo qilib boʻlmaydi. Qiyomni pishirib, yetmak (haligi ildiz)ni qaynatib tindirib, tuxum oqini ajratib, «toʻkasan» deb menga ishonmay, ayam oʻzlari domlaning oldilariga keltirib qoʻydilar. Domla mis qozonchaga avval tuxum oqini, soʻng yetmak eritmasini solib, chila choʻpda tez-tez aylantirib, koʻpira boshlagach, sekin, oz-ozdan qiyom qoʻyib, yana koʻpirtira boshladilar. Men bu «tomosha»ni va shunday buvam borligini oʻrtoqlarimga koʻrsatgim, maqtangim keldi. Yugurib borib ularni aytib keldim. Hammamiz domlaning atroflarini oʻrab, chugʻurlashib, ozgina masalliq koʻpirib, qozoncha toʻlib-toshay deyotganini bir moʻ‘jizadek kuzatib turardik. Nihoyat, oppoq nisholda deyarli tayyor boʻldi. Shunda ayam uzr soʻragandek: — Domla, Sizni charchatmadikmi, biror narsa kerakmasmi, — dedilar oʻrtoqlarimga qarab, — voy sizlar ham shu yerdamisizlar, domlani savollaringiz bilan qiynamadinglarmi? — deya soʻradilar. — Yoʻq, biz tomosha qildik — deyishdi ular chugʻurlashib. — Kelin, vanil bormi? — deb soʻradilar domla. Ayam chopganicha uyga kirib xuddi poʻstli loviyaga oʻxshagan narsani olib keldilar. Men bu narsani avval ham koʻrganmanu lekin nimaga kerakligini bilish uchun soʻradim: — Vanil oʻzi nima? — Afrikada oʻsadigan daraxtning mevasi, quritib shokolad, konfet, vareniye (murabbo)larga solinadi. U xushboʻyligidan tashqari, kishining ruhini yengillashtiradi, koʻngliga quvonch bagʻishlaydi, — dedilar. Keyin domla oʻsha mevaning qobigʻini yorib, ichidagi oppoq yaltiroq upaga oʻxshagan poroshokni tayyor nisholdaga sepib, chila choʻp bilan yana aralashtirdilar. Hammayoq xushboʻy shokolad, konfet va ayamlar qiladigan pishiriqlar hidi bilan toʻldi. Ayniy buvam menga: — Qizim, shuncha taxtacha topib keling, — dedilar kaftlarining yarmini koʻrsatib. Darhol oshxonadagi meva soladigan yashikdan uzun taxtacha koʻchirib keldim. Domla meni yana alqadilar. Soʻng qor kuraydigan kurakchaga oʻxshagan kichkina-kichkina «qoshiqcha»lar yasab berdilar. Keyin oʻsha kurakchalarga nisholdadan qor kuragandek solib, birma-bir berib: — Yeb koʻringlarchi, — dedilar. — Nisholda quyuqligidan kurakchadan oqmas, juda mazali edi. Hidi butun hovlimizni tutib ketgandi. Men va oʻrtoqlarimning quvonchi bir dunyo edi. Mahallamizda hali hech kimning buvasi nisholda qilib, «qoshiqcha» yasab, bolalarga tarqatmagan edi-da. Men buvamni koʻrmagan, buva qanday boʻlar ekan, deya koʻp oʻylardim. Endi mening ham shunday saxiy buvam borligidan magʻrur edim... Ayam mehmonlarga qayta dasturxon tuzar ekanlar, ular shahar aylanib qaytib kelishdi. Buvam tayyorlagan «nishollo»ni dasturxonga tortganlarida esa hamma hayratda qoldi. Ayniy domla: — Agar yozuvchilik kasbim boʻlmaganida, holvapaz boʻlsam kerak edi, — dedilar. Suhbat rosa qizidi shekilli, ochiq oynadan kechgacha kulgu, qahqaha, qiyqiriq eshitilib turdi. Men boʻlsam, bir qoʻlimda shirmoy non, bir qoʻlimda yogʻoch kurakchadagi nisholdani yalab, mehmonlarning askiyalariga tushunmasam-da, eshitishga harakat qilardim. Hozir oʻylasam, shunday bir ulugʻ yozuvchi yoshi ulugʻligiga ham qaramay, bolalarni xursand qilay, deb shogirdining uyida nisholda tayyorlagan ekan. Odamiylik, kamtarlik bundan ham ortiq boʻlishi mumkinmi? Yillar oʻtib ketgan boʻlsa-da, muborak ramazon oylari, hayit arafalarida, toʻylarda qilinadigan oʻzbek va tojik xalqining milliy taomi boʻlmish nisholdani yesam, murgʻak qalbimga muhrlanib qolgan oʻsha saodatli kunni eslayman. Ayniy domla tayyorlagan nisholdaning ta’mi hamon ogʻzimda.

Muallif: Olmos