Ruboiyot [Abusaid Abulxayr]

Ruboiyot [Abusaid Abulxayr]

Abusaid Abulxayr (967—1049) Abusaid Fazlulloh ibn Abulxayr Muhammad ibn Ahmad Mayhaniy Xurosondagi Xovaron viloyatining Mayhana qishlogʻida tugʻilgan. Sulton ul-orifin - Oriflar sultoni degan sharafli unvonga sazovor boʻlgan bu ulugʻ inson Abusaid Abulxayr, Shayx Abusaid Mayhaniy nomlari bilan musulmon olamida shuhrat qozongan. «Qutbi olam Abusaid Abulxayr qaddasallohu sirrihu barcha akobir va mashoyixlar qalbining podshohi edi. Bu dunyoda hech kimdan bu qadar koʻp karomatu riyozat naql boʻlgan emas. U - foniyi mutlaq, u - boqiyi barhaq, u - ilohiy mahbub, u - nihoyatsiz ma’shuq, u - mamlakat nozanini[1], u - ma’rifat boʻstoni, u - falakni sayr etuvchi arsh»[2], - deb vasf etgan edi uni Farididdin Attor «Tazkirat ul-avliyo» asarida. Alisher Navoiy «Nasoyim ul-muhabbat»da bu ta’rifni davom ettirib, uni «shariat sultoni», «tariqat sultoni», «zamona sultoni», «tariqat ahlining husni», «qulub mushrifi», ya’ni «qalblarni oʻziga qaratgan zot» kabi sifatlar bilan ulugʻlaydi. Uning zamonida barcha mashoyix Abusaidga tobe edilar, deydi. Naql qilishlaricha, Abusaid Abulxayr nafaqat donishmand, balki yaxshigina tab’i nazmi bor, oʻzi dilkash va suhbati huzurbaxsh kishi boʻlgan. Eronda uning 720 ruboiysi va parokanda she’rlarini oʻz ichiga olgan «Suxanoni manzumi Abusaid Abulxayr» toʻplami[3] hamda shayxning soʻzlari va holatlari bayoni, u haqdagi hikoyatlar asosida tartib berilgan «Asror ut-tavhid»[4] nomli manoqib nashr etilgan. Xususan: Havro ba nazorai nigoram saf zad, Rizvon ba ajab bimondu kaf bar kaf zad. On xoli siyah bar on rux mutraf zad, Abdol zi bim chang dar Mushaf zad[5], - ruboiysi shoirga favqulodda shuhrat keltirib, unga bagʻishlab 5 ta risola yozilgan[6]. Bu ruboiyni sohibqiron Amir Temur ham yod bilgan. Abusaid Abulxayrga «qabul nazari» Shayx Abulqosim Bishr Yosindan tushgan: u Abusaidning kelajagini bashorat qilib, «olam aning bila tirilgusidur»[7], degan edi. Soʻng Saraxsda Shayx Abulfazl Hasan Saraxsiyga murid boʻlib, undan tariqat odobini oʻrganadi. Ustozining da’vatiga koʻra Nishopurga borib, oʻz davrining mashhur olimi Abdurahmon Sulamiy qoʻlida diniy ilmlarini kamolga yetkazib, irshod darajasini oladi. U shayxlik xirqasini Shayx Abulabbos Qassob Omuliy qoʻlida kiyadi. Tasavvufga oid manbalarda Abusaid Abulxayr tariqatga she’riyatni omuxta etgan shayx sifatida tilga olinadi. Soʻfiyona royalarni aks ettirgan ilk qit'a va ruboiylar ham uning qalamiga mansub. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, tariqat shayxlarining she’riyatga murojaat qilishi Abusaid Abulxayrdan boshlangan. U oʻzidan keyingi tasavvuf adabiyotiga katta ta’sir oʻtkazgan. Ilohiy ishq vasfi, ezgulik va ezgu amallar, yaxshi axloq targʻibi, vafo va sadoqat, hijron tuygʻulari, zamonadan va nafsdan shikoyat va boshqa mavzular Abusaid Abulxayr ruboiylarining asosini tashkil etadi. Bu namunalar, avvalo, jozib ohangi, shavqingez ruhi va latif ma’nosi bilan kishini oʻziga tortadi. Ular xalq ogʻzaki ijodiga yaqin, ravon va yengil uslubda yozilgan. Lekin oʻzida tasavvufning koʻplab nozik nazariy masalalarini ifoda etganligi jihatidan bu ruboiylar asosan samo’ majlislari, soʻfiylarning ma’rifiy suhbatlari orqali mashhur boʻlgan. Ruboiyot 1 Olam siri to hanuz yechilmay keladi, Bu bebaho dur hamon teshilmay keladi. Har bir kishi aqli boricha soʻz aytar, Haq mohiyati lekin ochilmay keladi[8]. 2 Sen tesha kabi oʻylama oʻzingni faqat, Yo ishni qilib, qolma quruq randa sifat. Sen arradan ol saboq hayot maktabida: Yarmini oʻzingga olu yarmini uzat! 3 Keltirdi falak qancha bahoru kuzni, Almashtirib oʻrnini kecha-kunduzni. Nomard qoʻliga berish uchun dunyoni Mardlarni terib, yer qa’riga kirgizdi. 4 Xushboʻy hidiga mushk ila anbarni[9] gado Qilguvchi u soching kecha, ey nozik ado, Tushdi oyogʻing ostiga-yu, qildi nido: «Boshdan-oyogʻim boshdan-oyogʻishta fido!» 5 Maydon keng-u, ammo mardi maydon yoʻqdir, Mard ahlida hozir shavkatu shon yoʻqdar. Zohirlari garchi avliyoga oʻxshash, Botinlarida zarracha iymon yoʻqdir. 6 Tacbeh oʻgirib, umrni zoye’ qilma, May ista-yu, dunyo deb yugurma-elma. Deding: «Nima tuhfa keltiray ul doʻstga?» «Keltir nima keltirsang-u, bedard kelma» 7 Boʻlmas sira bizda dilki, xurram boʻlgay, Shodlik oʻzi biz tarafda-ku kam boʻlgay, Har shodligi dunyoni magar yuz ochsa, Kelguncha yetib bizga oʻshal gʻam boʻlgay. 8 Koʻnglimni u oʻtli soʻzlari oldilar-ey, Xam zulflari, ohu koʻzlari oldilar-ey. Derlar menga: «Dil berding ularga ne uchun?» «Men bergan emasman, oʻzlari oldilar-ey!» 9 Yordan soʻradim boisini hijronni, Bul boʻldi javobi menga ul jononni: «Men koʻzing erurman, yoʻq ajab, koʻrmasang-ey, Men joning erurman, kishi koʻrmas jonni». 10 Mahshar kuni hamma yigʻilar bir yerda, Ajr olish xavfi xar ayolu erda. Kaftimga qoʻyib ishqini peshkash etaman, Menga: «Qani tuhfang?» — degani taqdirda. 11 Hech bitga gʻami furqati jononcha emas, Har qancha yomon dardi-da hijroncha emas. Qandoq kechayin jonim esang, mushkul erur, Dunyoni(ng) biror boyligi chun joncha emas[10]. 12 Koʻp ezgu soʻzim, ammo amal yoʻq menda, Bu holimdan or loaqal yoʻq menda. Oson gapirish mudom, qilish mushkuldir, Oson koʻpu mushkul-chi, azal yoʻq menda. 13 Haq oshigʻi tunlarda turib roz qiladi, Yor eshigu tomi uzra parvoz qiladi. Har qayda eshik boʻlsa, yoparlar tunda, Oshiq eshigin tun chogʻida boz qiladi[11]. 14 Dunyo qulining mol gʻamidan koʻnglida dogʻ, Chogʻdir bu jahonda tanho darveshda dumogʻ. Zanjir bilan zanggi[12] boʻlsa boʻynida magar, Koʻproq koʻtaradi ul eshak yukni-da, boq. 15 Sharq choʻllari qoʻynida tikanlarki qator, Oshiq elining qoniga ogʻushta — xumor. Har qayda parichehrayu gulchehraki bor, Oh, bu nima dard — barchasiga men xaridor! 16 Ahvoli gʻaribni betayin bilgaymi? Dard lazzatini bedard his qilgaymi? Mard kishining qimmatini mard biladi, Nomard nazariga mardni hech ilgaymi? 17 Ogoh yashab, ogohlik ila oʻl, ey dil, Haq tolibisanmi, yoʻlda jon taslim qil. Ishq bunda tiriklik sifati — sen ham agar Mansub esang unga xoh yasha-yu, xoh oʻl! 18 Yodi tunu kun oshufta koʻnglimga yaqin, Savdosi uning koʻksimaro goʻshanishin[13]. Chiqmasman bandaligi doirasidan To dil uzugi ichra hayot naqshi bu kun. 19 Biz — ishq qurbonimiz, jahon — kushxona, Biz — ochmizu bedor, jahon — oshxona. Jannat havasi yoʻq bizda, jannat oʻzi — Bizning doʻzaxga rashk etar pinhona. 20 Harchand ishimizdan xabardormasmiz, Behuda tamoshobini gulzormasmiz, Ul hoshiyai kitobga darkormasmiz, Darkor-ku emasmiz vale bekormasmiz. 21 Men — ishqman-u, har tomirima gʻam payvand, Men — dardman-u, dil dardgadir hojatmand. Men — sabrman-u, sher panjasining komidaman[14], Men — shukrman-u, mudom xohishim xursand. 22 Har qancha agar yaxshi ishing — sendan emas, Yo boʻlsa yomon qilishing — sendan emas. Koʻn borigayu shod yasha, yaxshimi-yomon — Dunyo ishiga oʻtmas tishing — sendan emas. 23 Dunyo gʻamu dard manzilidir, bilgaysan, Yoʻq foydasi har qancha diling tilgaysan. Har quni biror doʻst firogʻida kuyib, Har lahza biror doʻstga vido qilgaysan... 24 Ey koʻz, qarasang sin solib, koʻrgaysan to: Dunyo ishi boshdan-oyoq dardu savdo. Xilvat va qanoat uyini ayla makon, Osuda boʻlay desang, yashagin tanho. 25 Oh, oʻtdi qunim dunyoi gʻaddor gʻamida, Oh, kechdi tunim ham yoʻq ila bor gʻamida. Bir lahzasi dunyolarga teng umrim, Oʻtdi behuda tashvishi roʻzgor gʻamida. 26 Yuz shukr, safo gulshani boʻldi taning, Ishq gʻunchasiga toʻldi tamom pirahaning[15]. Jismishta harorat adashib tushgan ekan, Ter aylab, uni toʻkdi oʻzidan badaning. 27 Dil ahli[16] mudom qibla bilar Oʻzingni, Koʻksiga tumor qilib taqar soʻzingni. Qay kimsaki, yuz oʻgirsa bu kun sendan, Qay yuz ila erta koʻradi yuzingni?! 28 Ruh gulshanining toza gulidir chehrang, Nozik shu qadarki, shom-sahar, ey shoʻxu shang, Koʻzim yonidan agar xayoling oʻtsa, Kiprik tegib, ahvoli uning boʻlgay tang. 29 Lozim hidoyat yoʻliga yuz tutmoq, Ishqida koʻngilni zoru yolgʻiz tutmoq. Oʻz toatu xayrishta umid qilma sira, Haq rahmatu fazliga kerak koʻz tutmoq. 30 Boʻlsin desang davlatu dunyo hamkor, Sendan kishiga yetmasin aslo ozor. Hech qoʻrqma oʻlimdan-u, yema rizq gʻamini, Har ikkisi oʻz vaqti bilan boʻlgay yor. 31 Aybu gunohim agarchi olam-olam, Lutfu karamishta umidim mustahkam. Qoʻllashga bechoralarni soʻz bergansan, Dunyoda bechora kishi yoʻq mendan ham. 32 Shod yor sitamidan kim agar oh etmas, Ichki siridan kimsani ogoh ztmas. Dil otashidan boshdan-oyoq kuysa-da sham, Oʻt etagidan qoʻlini koʻtoh[17] etmas. 33 Kim oshiq esa, boshiga tigʻ kelgusidir, Zahr yetsa unga, misli shakar bilgusidir. Harchand jigarida qatra suv boʻlmasa-da, Daryo-daryo qonni noʻsh qilgusidir[18]. 34 Har turfa xatoni gar Xudo bagʻishlar, Har gunoh uchun oʻzga ato bagʻishlar. Olamdagi bor narsani(ng) qaysiga fano, Qaysi biriga boʻlsa baqo bagʻishlar. 35 Bir toifa oʻzicha gʻurur ayladilar, Maqsad yoʻlida jabru qusur ayladilar. Bir toifa da’vogar-u, bir toifa-chi, Sendan uzilib, oʻzni haqir ayladilar. 36 Dilxastayu bagʻri chok boʻlmoq lozim, Kechmogʻu vujuddan — pok boʻlmoq lozim. Ish avvalida oʻz-oʻzidan pok boʻlib, Ishning oxirida xok[19] boʻlmoq lozim. 37 Ruxsorini beniqob boʻlmaydi koʻrib, Diydorini behijob boʻlmaydi koʻrib. Kun avjida koʻzingni qamashtirgaydir Oftob-da berib azob, boʻlmaydi koʻrib. 38 Hajring-la ketarkan, qoladi dil qoni, Doʻzaxcha-doʻzaxcha oʻtu kul xirmoni. Shavqing-la kelarkan bu jahon gulshaniga, Aybimdan ochilgay necha gul boʻstoni. 39 Bu dunyo vafo qilmas bir arpaga ham, Minglab kishi oshiq unga ammo har dam. Dushman bilar Olloh oʻziga dunyoni, Haq dushmanidir dunyoni sevgan odam! 40 Mulking seni dil, mayli, gʻaming moʻl boʻlsin! Qaygʻu selidan xasta vujud koʻl boʻlsin! Darding nima qilsa dilni lutfdir, yoʻqsa — Tor dilga gʻamingni chekkali yoʻl boʻlsin! 41 Gar madrasadan ajri amal topgaysan, Lek maykadadan ayshi azal topgaysan. Rindlar[20] uyiga agar buyursang tashrif, Iymon asosini tugal topgaysan. 42 Ey Tangri, Muhammad, Ali, Zahro haqqi! Husaynu Qasanu oli abo[21] haqqi! Qar ikki jahonda hojatim ayla ravo El minnatisiz Aliyula’lo[22] haqqi! 43 Ey Qaydari shohsuvor, madad vakti bu kun! Sakkiz imomu[23] choryor[24], madad vaqti bu kun! Bu dunyoda men ojiz-u, dushman koʻpdir, Ey sohibi Zulfiqor[25], madad vaqti bu kun! 44 Ey Tangri, oʻzing karimsanu gʻafforsan, Rahmonu rahimu rohimu sattorsan[26]. Orzum shuki, bu bandai sharmandani ham Hifzingga[27] olib, lutfu karam aylarsan... 45 Dil to bu jahon tashvishidan hur boʻlmas, Jisming sadafida[28] hech qachon dur boʻlmas. Bosh kosasini toʻldiradi nafsu havo, Endi unga boshqa narsa manzur boʻlmas. 46 Dil bogʻlama: dunyo tubanu koni havas, Toptaydi uni asli azal nokasu kas. Ming jazmani bor bu ma’shuqani netasan? Ul yorni tila, bir seniki boʻlgayu bas! 47 Ishq hatto sherni zoru giryon[29] qiladi, Yuksak baridan — kim nima gumon qiladi. Dushmanlik qilar boʻlsa, mehr koʻrsattay, Doʻstlik tilasa, yurakni u qon qiladi. 48 Ey, barcha bu koʻkligu bahorlar sendan, Yal-yal yongan bu gul’uzorlar sendan, Oh chekib, toʻkar yosh beqarorlar sendan, Cendan bu shamol, yomgʻiru qorlar sendan. 49 Ey bod[30], senga xoki Mustafo[31] haqqi qasam! Ey yomgʻir, Aliyi Murtazo[32] haqqi qasam! El keldi figʻonga, yetadi, bas qilgil, Ey daryo, shahidi Karbalo[33] haqqi qasam! 50 Ishq keldi-yu, sochdi boshimga xoki gʻam, Yogʻdirdi balo bulutidan yomgʻir ham. Qon boʻldi-yu koʻnglim, vujudim yondi chunon, Yosh oʻrniga kul toʻkildi koʻzdan har dam. 51 Yor sevgisi yoʻlida tutibmiz manzil, Yonish hunarini oʻtdan oʻrgandi koʻngil. Boshga koʻtararlar bu shaharda bizni, Bu obroʻni ishq tufayli qildik hosil. 52 Doʻzaxda agar zulfini qoʻlda tutaman, Jannat ahlining holidan or etaman! Yorsiz meni jannatga qilishsa taklif, Jannatni boshimga uramanmi — netaman?! 53 Bir lahza havaslar shamiga sen puf de! Koʻnglimga malol jamoli har Yusuf[34] de! Bu boldan bir yalam solay ogʻzishta, Shahdi seni mast aylamasa gar tuf de! 54 Gʻamginman-u, sen tufayli chekmasman gʻam, Har lahza umidvormanu shodu xurram. Sendek qoʻli ochiq zotning dargahidan Hech kim noumid emas, umidvor men ham. 55 Soʻngsiz gʻamu dardingdan bedarmonman, Koʻksim toʻla dogʻ — yona-yona biryonman[35]. Bagʻrimni yoqar alam: koʻzim gavharidek Koʻzimdasan-u, koʻrolmayin giryonman. 56 Bir kun gulob[36] orzusida boqqa kirdim, Gul chehrasini otash ichida koʻrdim. Dedim: «Nega kuydirishdi — aybing bormi?» Der: «Bogʻ ichida bir lahza xandon erdim». 57 Baxting asosini, ey rafiq, qoʻlga kirit, Umringni sovurma behuda — qadriga yet. Qar davrada, har yerda, har ish qilganda Koʻngling koʻzini hamisha ul yor sari tut! 58 Kim boshidan ishq ichra judo gar boʻlmas, Oshiqlik ishi unga muqarrar boʻlmas. Ham yorni-yu, ham boshni agar istar esang, Har ikkisi hech qachon muyassar boʻlmas! 59 Dil senga makon boʻlmasa, qon qilgum uni! Doʻst tutmasa koʻz, nahri[37] ravon qilgum uni! Jonimda yashar visol umidi, yoʻqsa, Haydab vujudimdan, bemakon qilgum uni! 60 Haq zikrini aytmoqqa zabon yaxshi emish, Toatni qilish tunda nihon yaxshi emish. Utmoq tilasang puli Sirotdan oson, Non ber gadolarga, chunki non yaxshi emish. 61 Har kimsaki, qoʻl tortmasa zulm — vahshatdan, Mahsharda u mosuvo erur shafqatdan. Ey yoʻltoʻsar, oxiratda bu sen toʻsgan Yoʻllar seni ham toʻsgusi haq jannatdan. 62 Orif[38] vujudi boʻlsa-da harchand ogoh, Qudsiy[39] haraming sari u yoʻl topmas, oh. Arbobi shuhudu[40] ahli kashfning[41] dasti Idroking etapshi tutishga koʻtoh. 63 Ka’bada xayoling etsa band begona, Toat bari fisq-u, Ka’badir butxona. Gar dilda Xudo-yu, manziling mayxona, Kechgay bu gunohingni oʻzi jonona. 64 Haq dengizi kon durri haqiqatta, abas, Girdobi uning tuzogʻ-u, kemasi — nafas. Har bir qulogʻi sadafni koʻz gavharidir, Har mavj ishoradir kishi qoshiga, bas. 65 Mayxona piri nola chekar dardingdan, Beayb goʻdak-da yosh toʻkar dardingdan, Tong qushlari-da figʻon etar dardingdan, Oh, barchani ming bir oh tutar dardingdan! 66 Sochiga taroq urdi oʻshal sarvi suman, Berkitdi yuzini anbarin zulfi bilan. Nomahram u yuzni koʻra olmay endi Sehr sohibining hiylasiga bergay tan. 67 Darvesh[42] boʻl-u, podshohga sira qasd etma, Hech faqr[43] etagidan-da uzib qoʻl ketma. Kir ogʻziga ajdarni-yu, dunyo tilama, Choh ichra oʻtir-u, orzuyi choh etma. 68 Ochdi oʻsha dilbarim niqob bir yoqdan Ham tong koʻtardi-ku hijob bir yoqdan, Gar qoʻpgan emas qiyomat — yuz ochdi nega Bir yoqdan ul oy-u, oftob bir yoqdan?! 69 Bu gʻamzadalar[44] davosini bilgaysan, Ushshoq[45] dilining duosini bilgaysan. Aytib nima qildim senga oʻz dardimni, Mendan koʻra yaxshiroq uni bilgaysan. 70 Bu hiyla deding, yigʻlasam ishqingda zor, Gar hiyla esa, nechun koʻzim qonli, yor? Sen oʻz yuragishta mengzama har dilni, Yoʻq, yoʻq, sanamo, dillar ichinda farq bor! 71 Sabrimga, Xudoyo, meni sarvar[46] ayla, Haq nuri bilan dilim munavvar ayla, Bu oshiqi sargashta[47] quling rizqini ham El minnatisiz Oʻzing muyassar ayla! 72 Gar Ka’ba sari bizni yugurtirgaysan, Mayxona aro yoki oʻtirtirgaysan. Bul barchasi mavjudligimiz sharti erur, Koshki edi oʻzlikni unutgirgaysan[48]. 73 Ul tun menga berganda visolingdan rang, Yaldo[49] kabi tun qisqa-yu, keshlikdir tang. Ul tun vale men zabun bilan qilsang jang, Tun koʻr-u, xoʻroz gung-u, Surayyodir[50] lang. 74 Dildan soʻradim: «Ishing nechuk, soʻyla, habib?»[51] Toʻldi uning diydasiyu yosh toʻkdi hadeb. Dedi: «Ne boʻlar holi oʻshal kimsanikim, Umrin basar etgay u birov xohishi deb?» 75 Koʻpdan beri dil gulxani hijronda kuyar, Ashkim hama ul diydai giryonda kuyar. Kuygay edim onqadar — dilingdan oʻzga Menda dili kofiru musulmon-da kuyar... 76 Men dod etaman, ishq ilkidan dod etaman! Bir nozli sanamga tushdi ishqim — netaman?! Yo jahd etib vasliga bir kun yetaman, Yo qoldirib armonlara dilni ketaman... 77 Majnun nima dasht-u, nima togʻ — farq etmas, Oshiq nima bosh, nedir oyoq — farq etmas. Mahv aylab oʻzini, seni kim topsa, oʻshal — Menlik nima, senlik nima — boq: farq etmas. 78 Oshiqmanu devonamanu shaydoman, Mashhurmanu afsonamanu rasvoman, Kofirmanu butparastmanu tarsoman[52] Bundan battarman necha bor hatto man! 79 Mansur[53] ma’rifat[54] bahri[55] nahangi goʻyo, Tan paxtasidan jon chigitin qildi judo. Keltirganida tilga «Analhaq» soʻzini, Mansur yoʻq edi unda, bor erdi Xudo! 80 Koʻnglimiz gʻaming bilan toʻliqdir, ey doʻst, Darding tunu qun bizga rafiqdir, ey doʻst. Men koʻngli siniklarni sevarman, debsan, Bizning-da shu koʻnglimiz siniqdir, ey doʻst. 81 Maqsad yoʻli — Ka’ba, chalgʻima oʻng-soʻlga, Mayxona desash, tusharsan oʻzga yoʻlga. Mayxona yoʻli valekin andoq obod, Chayqalmay oʻtar qadah-da qoʻldan-qoʻlga. 82 Dardingni chekib, tadbiri darmon qilmam, Zulfingni sevib, orzuyi iymon qilmam. Jononim, agar jon tilasang, xush boʻlgay, Jononim uchun andishai jon qilmam. 83 Xoh shodman-u, xoh qaygʻuda — yoding dilda, Oʻltirsamu tursam ezgu noming tilda. Yodingga men andoq chulgʻanibman, ey doʻst, Koʻrmaydi koʻzim oʻzgani bu manzilda. 84 Bermish senga ikki narsani qodir Egam, Har ikkisi zzgulikda toqdir chinakam: Ul bittasi siyrat — tutasan doʻst kishini, Ul bittasi suvrat — tutishar doʻst seni ham. 85 Sensiz meni bir lahza qarorim yoʻqdir, Garchi karamingdan sira zorim yoʻqdir. Til boʻlsa-da tanda har tukim — ming til ila Shukringni qilish uchun madorim yoʻqdir... 86 Yoshga toʻla koʻzlarimga uyqu yoʻlamas, Dardim — visoling orzusidan oʻzga emas. «Uyqungda koʻrarsan — koʻzni yumsang», — derlar, Hech kimsa vale: «Uyqung oʻzi bormi?» — demas. 87 Ey xoja, gʻurur senga boʻlibdi hamroh, Koʻnglingda mudom bogʻu rogʻu xirmangoh. Biz olami tajridning[56] oshuftasimiz, Bizning gʻamimiz: «lo iloha illalloh». 88 Koʻnglimdagi bor maylu tamanno[57] sensan, Boshimdagi bor ogʻriqu savdo sensan, Har qancha hayotga boqmayin, koʻrgayman: Sensan bugun-u, erta-da tanho sensan! 89 Har keksayu yoshning dili shod dardingdan, Dillar sira boʻlmasin kasod dardingdan, Men xastaning jismini bu tuproq uyida Aylantirib oʻynar girdbod dardingdan. 90 Gunoh yukidan zaif tanim boʻlmish xam, Tangrim, bu qulingni qilmagil koʻpdan kam. Garchand amalimda senga maqbul ish yoʻq, Lutfingni darigʻ tugma, Egam, mendan ham. 91 Ishqingda seni jonni fido qilgim bor, Koʻyingda yoʻgʻu borni ado qilgim bor. Qay kunki koʻrarman seni, ey umri aziz, Ul kunda senga jonni fido qilgim bor. 92 Ilm birla amal agar barobar boʻlgay, Har ikki jahon senga muyassar boʻlgay. Ul sahfani maqtanma, xatm etdim deb, Qaytar u varaq ortiga — daftar boʻlgay. 93 Moyilmizu may ichishga, taqvo dilda, Dunyoga berilgaymizu uqbo[58] dilda. Dunyo bila din sira kelishganmi, axir? Bas, boʻlgan emas na din, na dunyo dilda! 94 Har kimsaki, ishq uchun agar saylanadi, Ishq oʻqiga uchmoqqa oʻshal shaylanadi. Qonga belanib yotsa-da, turib-yiqilib, Uz qotilining atrofida aylanadi... 95 Qoshingda ayonlaru nihonlar bari hech, Bor oʻylar, ishonchlaru gumonlar bari hech. Boʻlmaydi berib nishona hech zotingdan, Har qaydaki, Sen bor — nishonlar bari hech! 96 Yor keldi-yu, aytdi: «Xasga tut koʻnglingni, Har lahza umidga basta[59] tut koʻnglingni. Men koʻngli shikastalarni doʻst tutgayman, Bas, meni desang, shikasta tut koʻnglingni». 97 Bul ahli zamonadan or qilsang-chi? Tark etgali suhbatin qaror qilsang-chi? Topmaydi rivoj banda ishi banda bilan, Ummidni Uzidan ixtiyor qilsang-chi? 98 Vasling seni qayda, meni mahjur[60] qayda? Durdona qayerda, gʻayrati moʻr[61] qayda? Qoʻrquv nima bilmagayman qancha kuysam, Parvona qayerda, otashi Tur[62] qayda? 99 Ey Tangri, meni gʻamga giriftor qilma, To doʻstu yaqinlar qoshida xor qilma. El minnatisiz bergil Oʻzing rizqimni, Lutfingni ayab, el qoʻliga zor qilma. 100 Bir zot dedi: «Yor yashaydi qay manzilda?» Dedimki: «Yor makoni bizning dilda». Dediki: «Diling qayerda?». Dedim: «Unda». Dedi: «U qayerda?» Dedim: «Umi? Dilda». 101 Ud[63] yoʻq edi, tol tayogʻini keltirdim, Yuz qorasiyu soch oqini keltirdim. Oʻzing degan erding-ku: umidsizlik — kufr, Shul bois umid mayogʻini keltirdim. 102 Bir lahza yuzingsiz istiqomat qilmam, Koʻyingda birovlarni malomat qilmam, Naslingni qidirgali iqomat[64] qilmam, Ishqingda-ku tavba to qiyomat qilmam. 103 Ul yor koʻyida oshiqi mardonaman-ey, Tushdim vujudimdan ayri, begonaman-ey, Ul ilm talab qilmadi — lab boylandi, Ul aql xarid qilmadi — devonaman-ey. 104 Ayb aylama, ey xoja, agar ichsam may, Oshiqligu xummorlik uchun etsam sa’y. Hushyor ekanimda qurshasa agʻyorlar, Behush ekanimda ogʻushi yorning shay. 105 Ishqing xosu omdan ersa pinhon, na qilay? Dard oshsa-da, topilmasa darmon, na qilay? Dil oʻzgaga mayl etsa qaniydi, ammo, Men istasam-u, bermasa dil yon, na qilay? 106 Qoʻzgʻoldi jahonda seni deb fitna-firoq, Darveshni yaqin tutding-u, boylarni yiroq. Sen xammaga soʻzlaysan-u, kardir hamma, Sen hamma bilan-u, hamma koʻrdir biroq. 107 Majnuni parishoning oʻzim — imdod[65] qil! Ovvorayu hayroning oʻzim — imdod qil! Har chorasi yoʻqning chorasozi boʻlgay, Bechorayu sarsoning oʻzim — imdod qil![66] 108 Dedimki: «Dilim». Dedi: «Kabob aylama koʻp». Dedimki: «Koʻzim». Dedi: «Selob[67] aylama koʻp», «Jonim», — degan edim, dedi: «Ishq olamida Koʻp zoru xarob, sen-da xarob aylama koʻp». 109 Istar esang, Olloh nazariga ilsin, Tegrangda malaklar aylanib-oʻrgilsin, Yo qilgil uning rizoligi bor ishni, Yo koʻn u seni har nima qilsa-qilsin! 110 Ey xoja, oʻlim xayoli gʻam keltirgay, Oʻrtab u koʻngilni, koʻzga nam keltirgay. Yuz marta hayotni oʻylagan qul bir bor Balki esiga oʻlimni ham keltirgay... 111 Haq toatisiz behisht umidin tutma, Din xotamisiz[68] mulki Sulaymon[69] kutma. Gar ikki jahon roziligin istarsan, Hech bitta musulmon dilini ranjitma. 112 Ey barcha tirik jonni yaratgan Birubor, Har bir qadami ularni senga oshkor. Dargohingga boyladim umid rishtasini, Endi meni qoʻllagil oʻzing, ey Gʻaffor! 113 Ma’lum edi senga to yaralishga qadar Qandoq boʻlishi aslida farzandi bashar. Bas, banda gunohi bandadan ermas, Egam, Ul banda qilar har neni amr etsang agar. 114 Ey Tangri, menga rahnamoye yoʻlla, Bul benavo qulga bir navoye yoʻlla. Taqdirim ipiga boq: tugun uzra tugun, Rahm ayla-yu, bir tugunkushoye[70] yoʻlla. 115 Dil ahli ma’rifat siridan ogohdir, Oʻzni unutib, Xudo bilan hamrohdir. Oʻz npf’ing-u, Haq vujudin isbotin qil, Shul ma’niyi «lo iloha illalloh»dir. 116 Begonaning ishqi dilini tutdi vatan, Deb hech meni yozgʻirmasin ul sarvi suman, Chunki hali ostonasining tuprogʻi Qaynoq jigarim qonlarining tafti bilan! 117 Soʻz gar uzun ersa, muxtasar etmak shart, Fe’l-xoʻyi yomon yordan hazar etmak shart. Chin yor koʻyida valekin oʻlmoq lozim Hamda uni tezda boxabar etmak shart. 118 Ey Tangri, karam eshigin och yuzimga, Koʻrinsin oʻshal najot yoʻli koʻzimga. Har ikki jahondan ozod ayla, toki Yodingni faqat koʻray ravo oʻzimga. 119 Ey yor, bilasanmi, nimani xohlayman: Vasling seni — bor-yoʻgʻim mani, xohlayman. Faryodu figonu ohlarim boisi shu: Qar ikki jahonda man sani xohlayman! 120 Ey nozli sanam, seni koʻngil xohlaydi, Ayyomi visolni muttasil xohlaydi. Vasling mening maqsadim mudom Ollohdan, Shunchadir umid — qanchani dil xohlaydi! 121 Ishq oʻlkasida biror osuda dam yoʻq, Dard ortigʻu bunda, ozgina malham yoʻq. Chekmay alamu dard etma darmonni umid, Beaybu gunoh umidi rahmat ham yoʻq. 122 Tut pokiza dilni — boqadi Haq dilga, Olmaydi gʻuborli dilni u bir pulga. Zohid[71] dilini poklasa Olloh yoʻlida, Aylantirar u jumla basharni qulga. 123 Koʻnglim sirini biluvchi Ollohim Oʻzing, Koʻrsatguchi toʻgʻri yoʻl buyuk shohim Oʻzing. Dam ursa chumoli gar biror choh tubidan, Chumolini holidan-da ogohim Oʻzing. 124 Boʻlganda ayon tabibga bul dardi nihon, «Yordan oʻzgasiga, — dedi u, — bogʻla zabon». Dedim: «Ne taom yey?» Dedi: «Dil qonini ich, Parhez senga boʻlgay, yana har ikki jahon» 125 Dunyo sira qilmagay vafo insonga, Na otaga qoldi-yu u, na oʻgʻlonga. To kelsa qoʻlingdan oʻtkaz umr toat ila, Shul charx ishi ham gado-yu, ham sultonga. 126 Yongan kuni olamda muhabbatning oʻti Ma’shuqadan oshiq kuyish ilmin oʻqidi. Ul doʻst tarafidan keldi bu soʻzu gudoz[72], Sham’ yonmasa, parvona sira kuymas edi. 127 Hayhot, yana taratdi xush boʻyini may, Qoʻpdi yana ovvozayi hoyu huyu hay[73]. Haq sirlari yangrar dil qulogʻida mudom, Olloh tilidan faqirga yoʻllar uni nay. 128 Oh-nola chekish — faqirga bor shp bu kecha, Na sabr namoyondir-u, na hush bu kecha. Oʻtgan kecha yor bagʻishlagan bir damlik Shodlikka tovon toʻlash bilan xush bu kecha. 129 To oʻz vujudingdan pushaymon boʻlmay, Dil ahliyu rind eliga sarbon boʻlmay, Bu xalq nazarida boʻlmagaysan kofir, Ishq mazhabi ichra chin musulmon boʻlmay. 130 Ey doʻst, davo yubor bu bemorlarga, Ber rizqini insu jinu ham yorlarga. Suv boʻyida tashnalab yuribmiz, suv ber — Chanqogʻini qondirgali bu zorlarga... 131 Hayhot, bu gʻamimga esh boʻlar odam yoʻq, Sevgining uzun yoʻlida bir hamdam yoʻq. Dil qa’rida roz javhari xirmon boʻldi, Tinglashga uni, netay, biror mahram yoʻq. 132 Afsuski, yigitlik zamoni oʻtdi, Shodmonligu komronlik[74] oni oʻtdi. Suv boʻyida tashna yotdim-u, yonimdan — Ul obi hayotning xush suroni oʻtdi... 133 Bor dardim-u, undan yuragim biryon-ey, Bor ishqim-u, har lahza koʻzim giryon-ey. Bir ishqki, dil tugul jahon tob bermas, Bir dardki, yoʻq unga sira darmon-ey. 134 Kelgil yana, xoh balandu pastsan, kelgil, Kofirmi, majusiy, butparastsan, kelgil. Hech boʻlma umidsiz bu ulugʻ dargohdan, Ming marta magar tavba ushatsang, kelgil. 135 Lutf ayla Oʻzing, qilma parishon bizni, Harchand oʻramish gunohu isyon bizni. Zoting — gʻani-yu, biz — muhtoj, Oʻzingdan — Oʻzgasiga qilma zoru nolon bizni. 136 Kim oʻtmasa jam’dan[75], u sira fard[76] boʻlmas, Kim kechmasa oʻzdan, u sira mard boʻlmas. Kim doʻst yoʻlida bor-yoʻgʻini etmasa mahv, Bedarddir oʻshal — koʻnglida hech dard boʻlmas. 137 Misli Xalilulloh Ka’ba bunyod etsang, Toat va namoz-la uni obod etsang, Har kun ikki ming bandani ozod etsang, Yetmas angakim — hammani gar pyud etsang! 138 Jonu dil aro suvratu ma’no sensan, Din maqsadi-yu, mazmuni dunyo sensan, Oshiq elining ma’shuqi tanho sensan, Kimlarga nihon, kimga huvaydo[77] sensan! 139 Oson necha ming Ka’bani obod aylash, Mushkul vale bir kimsa dilin shod aylash. Lutf ila bir ozodni qul etmoq mushkul, Oson vale mingta qulni ozod aylash. 140 Soqiy[78], boʻla qol, qadahni sun, oʻlgayman, Qoʻl may qadahidan olsa tin oʻlgayman. Har kimsani paymonasi toʻlsa — oʻlgay, Paymonam agar boʻshasa, men oʻlgayman. 141 Ishq soʻzini har damki, quloqqa ildim, Jonu dilu koʻzni gʻam tigʻida tildim. Oshiqu ma’shuqni ikki deb oʻylar edim, Ul ikkisi bir ekan — oʻzimdan bildim. 142 Kelgil yana, to sidqu niyozim koʻrgil, Bedor kechalardagi namozim koʻrgil. Devona emasman-u, firoqing soldi Shu koʻyga meni, e sarvinozim, koʻrgil... 143 Bilgilki, tiriklik bir umr doʻst ila xush, Koʻp ersa-da jabri, biribir, doʻst ila xush. Derlar tilaging behishtmi, doʻst diydori? Gʻofildir ular, behisht, axir, doʻst ila xush! 144 Ul doʻst visol eshigani bizga yopar, Har lahza firoq otashida dilni yoqar. Bas, men-da shu koʻnglimni siniq tutgayman, Doʻst chunki mudom koʻngli siniqlarga boqar. 145 Na sen-u, na men azal sirin bilgaymiz, Yo ushbu muammoni-da hal qilgaymiz. Haq pardasidan tashqarida bor soʻzimiz, Gar tushsa u, na sen-u, na men qolgaymiz…[79]. 146 Sevgisi uning boʻldi balo boshimga, Hech ajramas — oʻxshaydi qarindoshimga. Qochmoqqa urinsam ramidan — har goʻshada Togʻ-togʻ gʻami pegavoz chiqadi qoshimga. 147 Sulton dedikim, naqd xazinamdir oʻshal, Soʻfiy dedikim, gʻam toʻla siynamdir oʻshal, Oshiq dedikim, dardima malhamdir oʻshal, Bir men bilaman, dilimda ne gʻamdir oʻshal. 148 Sarmoyasi inson umrining bir nafas-ey, Boʻlsin shu nafasda mahraming hamnafas-ey, Oʻltirsang agar shu hamnafas-la bir nafas, Mazmuni hayotning xuddi shu bir nafas-ey. 149 Bul charxi falak koʻzimga sensiz tordir, Hijron yuki ostida dilim abgordir. Umrimni uzaytirib, xijil qismat ham, Jonimni olish esa ajalga ordir. 150 Har hol bila yoʻlingga kirilsa xushdir, Har yoʻl bila vasling qidirilsa xushdir, Qar koʻz bila yuzingni koʻrilsa xushdir, Har til bila nomingni tutilsa xushdir. 151 Qon boʻldi koʻngil, muncha sabr kimga kerak? Ey jon, meni tark ayla, jabr kimga kerak? Ey diyda, uyalsang boʻlar oʻz holingdan, Yor yuzini koʻrmasang, bu nur kimga kerak?! 152 Koʻz yoshiga aylandi-yu ketdi jismim, Jismim nima, ishqingda unutdir ismim. Mendan asare qolmasa — bu ishq nechun? Men boʻldim ma’shuq butun — oshiq kim? 153 Ahd[80] oshiqimiz-u, jon uning mushtoqi, Yongaymiz ishq otashida to jon boqiy. Gʻam gazag-u, dard nadim-u, mutrib — nola, May bizga jigar qoni-yu, koʻzlar — soqiy. 154 Kimning dilida bir siri pinhon boʻlmas, Koʻrinsa-da tirik, jismida jon boʻlmas. Bor, dard talab ayla — illating bedorlik, Bir dardki, unga sira darmon boʻlmas. 155 Oshufta yuzimdan tunu kun zar yogʻadi, Yosh oʻrniga koʻzdan oʻt sarosar yogʻadi. Ishqingning alangasida yondimki chunon — Sevgimni bulutidan samandar[81] yogʻadi! 156 Olamda agar charxu quyoshu oy bor, Ishqing mayidan barchasi mastu xummor. Sen forigʻu olamdan, olam sensiz hech, Xoriju makondan, u sening-la poydor. 157 Oshufta etib ishq otli daryoda Oʻzing, Mahv aylading oʻzlikni bu savdoda Oʻzing. Men qayga yetay zotu sifotingni tilab, Pinhon-da Oʻzingsan-u, huvaydo-da Oʻzing. 158 Ishq ismi u kuydirguchi otashni, ajab, Kufru din uyiga oʻt qoʻyar ul, yo Rab. Ishq mazhabi oʻzga-yu, boʻlakdir iymon, Paygʻambari ishq na ajamiydir, na arab. 159 Bor bizda jahonda yana bir oʻzga jahon, Jannat ham emas, doʻzax ham — u oʻzga makon. Sarmoyamiz oshiqligu beparvolik, Zuhd ahlini yoʻli esa oʻzga begumon. 160 Isyonlarimiz agarchi sahro-sahro, Bir xascha emas lutfi qoshida ammo Gunohlarimiz boʻlsa-da kema-kema, Gʻam yoʻq, sababi: rahmati daryo-daryo. 161 Goh xuddi farishta hazrati insonman, Gohi yeb-ichishdan ortmagan hayvonman, Goh yengadi shayton — sohibi isyonman, Bu turfa fe’limdan oʻzimam hayronman 162 To mehri Abu Turobni(ng) damsozimdir[82], Haydar[83] hamisha hamdamu hamrozimdir. Bu ikki jigargoʻsha — menga ikki qanot, Sindirma parimni — vaqti parvozimdir. 163 Darddan ogʻiz ochma, yoʻq-ku joningda oʻshal, Bu mavzuni qoʻy, yoʻq gʻaladoningda oʻshal. Lof ursang-u boyning qoshida gavhardan, Ahmoqlik erur, boʻlmasa koningda oʻshal. 164 Oʻxshaydi kumush koʻzaga asli bu jahon, Goh suvi shirin-u, gohi achchiqdir, ayon. Umrim mana muncha, deb gʻururlanma sira, Har lahza ajal oti egarloq begumon[84]. 165 Mendan soʻradi bir kishi: «Ma’shuqang kim? Tutdim oʻsha nozli sanam ismini shu zum. «Qanday yashayapsan bu kabi yor qoʻlida?» — Deb yigʻladi holimga oʻshal zot yum-yum. 166 Begʻam yashay olmaydi sira oshiqi lol, Beyoru diyorlik unga kelmaydi malol. Bir ishvasiga jon berish orzusi uning, Bilmay nima hijron-u, nima vaslu visol! 167 Umring samari boshdan-oyoq makru firib, Hech nolima, oʻtsang-da mudom qaygʻu chekib. Boʻlma sira magʻrur oʻzinga — asling, axir, Tuprogʻu havoyu suvu oʻtdan-ku, habib! 168 Yor aylasa qahrini namoyon senga, Gʻam chekmaki, mehri uni chandon senga. Oyinadagi suratga oʻxshar jonon: Gar sen qarasang, qaraydi jonon senga. 169 Ey Tangri, nazar ayla bu sargardonga, Lutfingni kam etma oshigʻu hayronga. Sen qilmishima qarab mukofot berma, Qimmat yarashar sening kabi Rahmonga! 170 Gar madrasada sen eng bilimdon boʻlsang, Har davrada zoʻr, donishi davron boʻlsang: Bu ilm ila ishq maktabida, tong yoʻqdir, Yosh bola kabi ojizu nodon boʻlsang. 171 Xasta bu koʻngil davosini bilgaysan, Oʻtli yuragim sazosini bilgaysan. Netdim yashirib, gunohga botgan kishining Sarkash dili muddaosini bilgaysan. 172 Yetmas qoʻli senga, kim xayoling qilgay, Yo men kabi orzuyi visoling kilgay. Oʻz hosilini koʻrib quvonsa shoyad, Xolikki, tamoshoi jamoling kilgay. 173 Oshiq kecha-kunduz oʻylagay sevganini, Ma’shuq qizitar nozu karashma fanini[85]. Biz aybu gunoh qilamiz, sen lutfu karam, Har kim qiladi-da qoʻlidan kelganini. 174 Bu gʻalvali bosh savdosi, ey jon, bir yon, Oʻz qahri bilan bu charxi davron bir yon, Oshufta bu dil dardi begumon bir yon, Bu barchasi bir yon, gʻami jonon bir yon. 175 Yodingdan koʻnglim sira gofil boʻlmas, Jon tanda ekan, oʻzgaga moyil boʻlmas. Dil koʻzgusiga tushibdi yuzing aksi, Bu suvrating endi sira zoyil boʻlmas[86]. 176 Ishqingda, sanam, goh butparast ermishman, Goh rindu xarobotiyu[87] mast ermishman. Devona fe’lim bariga bois — shodman, Gar gohi baland-u, gohi past ermishman. 177 Ul bandaga lutf et oʻzga yori yoʻqdir, Dardingni chekar — boʻlak shiori yoʻqdir. Ishqingda shu holatdaki ul, bir lahza — Na sensiz-u, na sen-la qarori yoʻqdir. 178 To koʻrdim-u gul yuzingni, ey sham’i Tiroz[88], Na ish qilaman, na roʻza bor-u, na namoz. Sen birla majozim-da mening jumla namoz, Sensiz-chi, namozim-da mening jumla majoz. 179 Eldan sira qilmishimni pinhon tutma, Dunyoni(ng) mushkulin menga oson tutma. Shod ayla bugun-u, erta ham lutfishta Mos boʻlmagan arzimas bir ehson tutma. 180 Yo Rab, men agar gunohni odat qildim, Jonimga oʻzim sitamni behad qildim. Amringga nima ziddir — oʻsha ishdan men Yuz burdimu tavba qildimu bad qildim. 181 Sen oʻylamaki, meni jahon qoʻrqitgay, Tashrifi Azroil begumon qoʻrqitgay. Haq boʻlsa oʻlim — men nega qoʻrqay undan? Xudbinman-u, shu meni yomon qoʻrqitgay. 182 Fazling ila barcha mushkulim oson qil, Lutfing ila dardimga mening darmon qil. Men — zoru haqir, bas, bir nima qilma umid, Sen — shohsan ulugʻ, shunga qarab ehson qil. 183 Mahshar kuni zoʻr savol-javob boʻlgaymish, Yor «marhamati» qahru itob boʻlgaymish. Yorning qoʻlidan garchi yomonlik kelmas, Dillardagi qoʻrquv behisob boʻlgaymish. 184 Afsuski, kishi ogoh emas dardimdan, Yoʻqdir xabari bu chehrai zardimdan[89]. Doʻstlik haki, ol xabar faqirdan, ey doʻst, Topmaysan asar yoʻqsa biror gardimdan. 185 Kuygan yuragimdan yigʻdi doman yuraging, Men — telbasidan qutuldi zotan yuraging. Gar qilsa vafo umrim, uzay dil sendan, Xuddi oʻzing uzgan kabi mendan yuraging. 186 Bul umr bahor erka yeliga qolsin! Bul diydami — togʻlarni seliga qolsin! Shunday yashakim, koʻz yumsang, hayrat qoʻlini Tishlamak ishi bashar eliga qolsin! ↑ Bu iborani, bizningcha, «Xudoning suyuklisi», «Ollohning erkasi» tarzida talqin qilish lozim (Ergash Ochilov). ↑ Bu iboraning mazmuni: «Ilohiy olamni sayr ztuvchi ulugʻ zot», demakdir (E. O.). ↑ Suxanoni manzumi Abusaid Abulxayr (Bo tashihu muqaddimayu havoshiyu ta’lifoti Said Nafisiy). Chopi shashoʻm. - Texron, 1376 (hijriy). ↑ Asror ut-tavhid fi maqomoti shayx Abusaid (Tolif Muhammad bin Munavvar bin Abusaid bin Tohir bin Abusaid Mayhaniy). Muqaddima, tashehu ta’lifoti doktur Muhammadrizo Shafe’iy Kadkaniy. Chopi chahoroʻm. Iborat az du jild. - Tehron, 1376 (hijriy). ↑ Suxanoni manzumi Abusaid Abulxayr. S. 30.Ma’nosi: Hurlar nigorimni qoʻrish uchun saf tortdilar. Jannat ham hayratlanib, qarsak chalib yubordi. U qora xolli mahbuba yuzlariga parda tortganida abdol (Xudoning xos bandalari, yaqinlari) qoʻrquvdan Qur’onga chang urdi. ↑ Valixoʻjayev B. Xoja Ahror tarixi. - Toshkent, 1994. 75-bet. ↑ Alisher Navoiy. Mukammal asarlar toʻplami. 17-jild (Nasoyim ul-muhabbat). - Toshkent, 2001. 207-bet. ↑ Bu ruboiy Abu Nasr Forobiyga ham nisbat beriladi. ↑ Anbar — xushboʻy modda; majozan: zulf. ↑ Bu ruboiy Pahlavon Mahmudga ham nisbat beriladi. ↑ Boz qiladi — ochadi. ↑ Zang — qoʻngʻiroq, zangoʻla. ↑ Goʻshanishin — pinhon oʻtiruvchi; xilvatda oʻtiruvchi. ↑ Kom — ogʻiz, tanglay; murod, maqsad, orzu; baxt. ↑ Pirahan — koʻylak. ↑ Dil ahli — ma’rifat ahli, oriflar, donishmandlar. ↑ Koʻtoh — qisqa, kalta. ↑ Noʻsh qilish — ichish. ↑ Xok — tuproq; xor, haqir. ↑ Rind — shariat va tariqat bosqichlaridan oʻtib, haqiqat asroriga yettan kishi. Ilohiy maydan mast va hurfikr inson timsoli. ↑ Oli abo — Muhammad paygʻambar xonadoni: Muhammadning oʻzi, kuyovi Ali, qizi Fotima, nabiralari Hasan va Husayn. ↑ Aliyula’lo — Hazrat Ali. ↑ Sakkiz imom — Hazrat Ali va uning avlodlaridan iborat imomlar: Ali ibn Abu Tolib, Hasan, Husayn, Zayn al-Obidin Ali, Muhammad al-Bokir, Ja’far as-Sodiq, Muso al-Kozim, Ali ar-Rizo. ↑ Choryorlar — «hulafo ar-roshidin» — «toʻgʻri yoʻldan borgan xalifalar»: Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali. ↑ Sohibi Zulfiqor — Hazrat Ali. Muhammad alayhissalom Zulfiqor nomli qilichini unga hadya qilgan. ↑ Karim, Gʻaffor, Rahmon, Rahim, Rohim, Sattor — Xudoning zoti va mohiyatiga ishora qiladigan ism va sifatlari boʻlib, ularning adadi 99 ta. ↑ Hifz — saqlash, muhrfaza qilish. ↑ Sadaf — ichida gavhar yetiladigan huqqa. ↑ Giryon — yigʻlovchi, yigʻlab turgan. ↑ Bod — yel, shamol. ↑ Mustafo — Muhammad alayhissalomnnig ismlaridan biri. ↑ Oʻz ilmi, xulqi va din yoʻlidagi xizmatlari bilan Olloh, paygʻambar va islom ahlining rizosiga sazovor boʻlgan, degan ma’noda Hazrat Aliga Murtazo laqabi berilgan. ↑ Shahidi Karbalo — Hazrat Alining oʻgʻli Imom Husayn. Xalifa Yazidga qarshi hokimiyat uchun kurashda 680 yili Kufa yaqinidagi Karbalo dashtida oʻldirilgan. ↑ Bu yerda husnu jamol timsoli boʻlgan Yusuf alayhissalom koʻzda tutilmoqda. ↑ Biryon — qovurilgan. ↑ Gulob — gul suvi, atirgul yaproqlaridan olinadigan xushboʻy ichimlik; majozan: koʻz yoshi. ↑ Nahr — daryo. ↑ Orif — ma’rifat sohibi, Ollohni tanigan kishi, komil inson. Ollohning zoti, sifatlari va ismlarini mushohada etadigan zavqiy va vajdiy ilmlar egasi boʻlgan zot. ↑ Qudsiy — pok, pokiza. ↑ Arbobi shuhud — vahdat ush-shuhud ta’limoti arboblari. Bu ta’limotning mohiyati shundan iboratki, soʻfiy nimaga boqmasin, oʻsha narsaning oʻzini emas, balki unda Haqni koʻradi. Chunki vahdat ush-shuhudning oʻzi hamma narsa Ollohdan degan ma’noni bidsiradi. ↑ Ahli kashf — oriflar, valiylar. ↑ Tasavvuf istilohotida darvesh izlovchi, istovchi ma’nosini ifodalab, soʻfiy, faqir, oshiq, orif, sohibdil, sohibasror, sohibnazar kabi oʻzini Haqqa bagʻishlagan kishilarning timsoli boʻlib keladi. ↑ Faqr — tariqatnnig toʻrtinchi maqomi. Dunyo ne’matlari, vujud ehtiyojlaridan qoʻl tortib, faqat Haqqa muhtoj boʻlish. ↑ Gʻamzada — ramgin, qaygʻuli. ↑ Ushshoq — oshiqlar. ↑ Sarvar — yetakchi, yoʻlboshchi, rahbar. ↑ Sargashta — sarson, ovora; sargardon; parishon. ↑ Oʻzlik — insonning nafs va dunyo bilan bogʻliqligi. Nafs va dunyo — Haq yoʻlida toʻsiq. ↑ Yaldo — qishning eng uzun kechasi; nihoyatda qorongʻi tun. ↑ Surayyo — yulduzlar turkumidan birining nomi. Olti kichik yulduzning bir yerda jam boʻlishidan iborat. ↑ Habib — doʻst. ↑ Tarso — nasroniy, xristian. ↑ Mansur — mashhur soʻfiy Mansur Halloj (858—922). «Anal-haq» — «Men — Xudoman» degani uchun oʻldirilgan. ↑ Ma’rifat — Olloh mohiyati haqidagi ilm. ↑ Bahr — dengiz, ummon, katta daryo. ↑ Tajrid — boshqalardan ajralish, tanholik. ↑ Tamanno — istak, umid; maqsad. ↑ Uqbo — oxirat. ↑ Basta — bogʻliq. ↑ Mahjur — ayrilib qolgan; mahrum. ↑ Moʻr — chumoli. ↑ Otashi Tur — Tur togʻida Muso alayhicsalomga namoyon boʻlib, oʻz jilvasi bilan togʻni maydalab tashlagan ilohiy nur. ↑ Ud - bu yerda: oʻtga tashlaganda xushboʻy hid taratadigan yogʻochning bir turi. ↑ Iqomat — bu yerda: sa’y-harakat ma’nosida. ↑ Imdod — koʻmak, yordam, qoʻllash; iltijo, yalinish, soʻrash. ↑ Bu ruboiy Jaloliddin Rumiyga xam nisbat beriladi. ↑ Selob — sel suvi, toshqin; majozan: koʻz yoshi. ↑ Xotam — uzuk. ↑ Sulaymon — shon-shavkatli podshoh va paygʻambar. Uning mol-mulki had-hisobsiz boʻlgan. Yeru osmon, shamol, devu pari, barcha hayvonot olami unga boʻysungan. ↑ Tugunkushoy — tugunlarni yechuvchi, mushkullarni hal qiluvchi. ↑ Zohid — uzlat va taqvoni kasb qilib, dunyo lazzatidan yuz oʻgirgan kishi. Bu toifa ishq va irfon (ilohiy ma’rifat)dan bexabar boʻlib, ularning maqsadi taqvo bilan oxirat magʻfiratini qozonish, Qur’onda va’da qilingan jannatning huzur-halovatiga yetishish. Soʻfiylarning har ikki dunyodan maqsadi Xudoning oʻzi, uning diydori boʻlganligi uchun ham zohidlarning bu ishini tama’girlik deb hisoblaydilar va ularni tanqid qiladilar. ↑ Soʻzu gudoz — yonishu quyish (erish); gʻamu alam, dardu gʻussa. ↑ Hoyu huyu hay — samo’ majlislaridagi gʻaybiy mohiyatga ishora qiladigan zikr soʻzlari. ↑ Komron — maqsadga erishgan, baxtli. ↑ Jam’ — xotirni jam qilib, xalqdan uzilgan holda Haqni mushohada qilish. Bu solikning fano martabasidir. ↑ Fard — tanho, xalqdan uzoq. ↑ Huvaydo — ayon, ravshan, oshkor. ↑ Soqiy deganda soʻfiylar Ollohni, Muhammad alayhissalomni, ma’shuqani, pir yoki komil insonni nazarda tutadilar. Soqiy davraga may ulashgani kabi ular hzm odamlar qalbiga ilohiy fayz bagʻishlaydilar, haqiqiy ishq oʻtini soladilar, gʻayb ma’rifatidan bahramand etadilar. ↑ Bu ruboiy Umar Xayyomga ham nisbat beriladi. ↑ Olloh oʻz rizosiga erishgan xos bandalariga oxiratda jamolini koʻrsatishga va’da qilgan. Bu yerda shunga ishora qilinayapti. ↑ Samandar — afsonaga koʻra oʻt ichida tugʻilib, oʻt ichida yashovchi, rangi ham olovrang jonivor. ↑ Damsoz — hamdam, hamsuhbat, ulfat, sirdosh. ↑ Haydar — sher; hazrat Alining laqabi. ↑ Bu ruboiy Umar Xayyomga ham nisbat beriladi. ↑ Fan — ilm, hunar, san’at; xiyla, nayrang; maqsad. ↑ Zoyil boʻlish — yoʻqolish. ↑ Xarobotiy —xarobotaxli. Xarobot — insoniy sifatlarning xarob-u, jismoniy vujudning foniy boʻlishi. Kishining xarobotiyligi uning komilligidirki, undan beixtiyor ravishda ilohiy ma’rifat sodir boʻladi. Xarobotdan maqsad — komil inson huzuri; piri xarobot — komil inson, orif shayx; xarobot ahli — rindlar. ↑ Sham’i Tiroz — Tiroz goʻzali; goʻzal mahbuba. ↑ Zard — sariq, sariqlik; sargʻaygan yuz.

Muallif: Abusaid Abulxayr