Shoir Hangomiy va qoʻtir echki (hikoya) [Sobir Abdulla]

Shoir Hangomiy va qoʻtir echki (hikoya) [Sobir Abdulla]

Bir zamonlar shaharning chekkaroq mahallasida yashovchi bogʻdor Mustafoqul ismli mulla kishi yoshi qaytgandan keyin birdaniga oʻzini shoir e’lon qilib, Hangomiy taxallusi bilan poyma-poy gʻazallar toʻqiy boshladi. Bogʻda ketmon chopib yoki tokni xomtok qilib turganda ilhom kelib qolar, ketmonni u yoqqa, tok qaychini bu yoqqa uloqtirib supadagi qalam-davvotga yugurar, dam shosha-shosha yozar, dam xayol daryosiga gʻarq boʻlib, osmonga qaragancha turib qolar, dam diqqatu, dam danak topib olgan jinnidek ogʻzi qulogʻida. Erining bu kayfiyatidan figʻoni chiqqan xotin, erining chala qoldirgan ishini davom ettirib turib, gʻudillaydi: — Shaerligingiz qursin! Na mehnatingizda baraka va na ovqatingizda maza!.. Qariganda shaerlikka balo bormidi! Koshki bunday odam eshitganda huzur qilib, quloq soladigan shigʻir boʻlsa!.. Boshdan-oyoq chalama-chakki gaplar!.. Xotinining gʻudillashidan ensasi qotgan Hangomiy, qalamni zarda bilan xontaxtaga tashlab, uni koyiy boshlaydi: — Hoy, esi past!.. Javray berib, ilhom parisini qochirib yubording-ku!.. Tushunmaganingdan keyin jimgina yura bermaysanmi?.. Astagʻfirullo! Bitta gʻazalni oxiriga yetkazgandan keyin, uni oʻqib berib, hordigʻini chiqarish uchun «zarshunos» shinavanda istab, guzarga yoʻrgʻalab qoladi. Hangomiydan yurak oldirib qolgan hammahalla noshinavandalar bir-birlarini turtib, «Hangomiy she’r olib kelyapti!..» deyishib qoʻyishar va tezroq tarqalish tadorikini moʻljallashardi. Bu oʻtirganlar orasidan hazil-mutoyibaga oʻch, shumroqlari ham topilib qolar, u odam Hangomiyga choy uzatib, daf’atan she’rdan soʻz boshlar edi: — Domla Hangomiy, bugun kechikib qoldingizmi?.. Yangilaridan bormi, taqsir?.. Shinavandalar toʻplanishib, chiqishingizni kuta-kuta, yoʻlingizga koʻzlarimiz toʻrt boʻldi!.. Hangomiy bu soʻzga chippa-chin ishonar, piyolani kigizga qoʻyib, yonidan gʻazalni olishga shoshilar, bir qoʻlida choʻqqi soqolini tutamlab turib, choʻkka tushib olib, oʻeiga xos ohangda oʻqishga boshlar: «Kamoli jilvagohing ar-ariy sarvi suman paydo, Dahoni kavsaringga shar-shariy vasfi chaman shaydo. Tamomi anbiyolar markabi vasfing suvoridir, Tamomi agʻniyolar shuhrating qoshida vovaylo. Quduming sharpasidan surmagardir huru gʻulmonlar, Uluming suprasidan gar nasibdir luqmai halvo. Junun bozorida kezdim sani istarda Hangomiy, Qadi yoqut, yuzi ar-ar, koʻzi oy, soʻzlari shahlo!..» Hangomiy unisini buklab yoniga soldi, ikkinchi choʻntakdan bunisini olayotganda odamlar asta-sekin turib, tarqala boshladilar. Bu ahvoldan xunobi oshgan Hangomiy uyiga joʻnadi va uyiga yetguncha javrab, koyinib, boʻgʻilib bordi: — Senlarni odam deb, gʻazalxonlik boshlasamu, senlar vujudni quloq qilib tinglab, huzur qilish oʻrniga, boz ustiga mendek katta shoirning yuzi xotirimni qilmay, joʻnab qolsanglar!.. Ah!.. Esizgina she’r lazzati-yu, mening qiymat vaqtim!.. Hammahallalaridan arazlagan Hangomiy koʻchaga chiqishni tark qilib, xotini non yopayotgan boʻlsa tandir boshida, kir yuvayotgan boʻlsa, togʻora yonida choʻnqayib, birin-ketin she’r oʻqir, ammo xotini tushmagur bir bor boʻlsa ham erining koʻngli uchun ta’sirlanib, boshini qimirlatmas, aksincha, koyib, bunday deb gʻoʻldirar edi: «— Shu she’rxonlik oʻrniga menga qarashib yuborsangiz-ku, tezroq boʻlib olar edim! Bilasizki, men she’rga tushunmayman, bunga hushim ham yoʻq! Uning ustiga-ustak, nima haqida yozganingizni anglab boʻlmaydi!.. Xotindan she’r toʻgʻrisida uch-toʻrt bor dakki yegan Hangomiy yuragini boʻshatib qaytish niyatida bir keksa shoir-bogʻdor ogʻaynisi yoniga joʻnadi. Kirib borsa, keksa shoirning bogʻida keksa-yu, yoshlar gavjum, yoshlar xizmat qilmoqdalar, keksalar oʻtirib, tebranib, tizzalariga urib shoirdan she’r tinglamoqdalar. She’rxonlik tugab, shinavanda odamlar tarqalgandan keyin Hangomiy keksa shoir ogʻaynisidan soʻradi: — Sizning hammahallalaringiz she’rga tushunadigan odamlar boʻlsa kerak, a?! — Men, oddiy, hammahallalarim tushunadigan she’r yozaman, sodda til bilan muhabbatni, mehnatni ulugʻlayman, uni eshitib ketish uchun meni yoʻqlab oʻzlari kirib keladilar, men ularni istab yurmayman!.. Hangomiyga bu haqqoniy soʻzlar maqtanchoqlikka oʻxshab tuyuldi, yuragi koʻtarmay, tezroq joʻnadi, uyiga yetguncha yana gʻoʻldirab bordi: — Hamma ham tushuna bersa, orasida tumtaroq iboralari boʻlmasa, sodda tilda, oson iboralar bilan yozilgan boʻlsa, she’r boʻptimi? She’r degan qiyin, odamlarni hayratda qoldiradigan boʻlishi kerak!.. She’rga tushunmaydigan, avom hammahallalari, qolabersa oʻz xotinidan kuygan Hangomiy alamini ichiga yuta-yuta, kasal boʻlib yotib qoldi, bundan xabar topgan hammahallalar tabib boshlab kirdilar, tabib uzoq tomir koʻrib, dardni aniqlay olmagandan keyin, yotib qolish sabablarini bilishga qiziqdi, surishtirdi, aniqladi, odamlarni chiqarib yuborib, domla Hangomiyga iltimos qila boshladi: — Kamina oʻzim tabib boʻlsam ham, she’r shinavandasiman! Janobingizning shoirlik dovrugʻingizni koʻpdan eshitib yurgan boʻlsam ham, kelib suhbatingizni topish, she’rlaringizni eshitib, bahramand boʻlish menga koʻpdan muyassar boʻlmas edi! Mumkin boʻlsa, she’r oʻqib bersangiz... Bu gapni eshitgan Hangomiyning dardi yengillashdi, koʻzlari yarq etib ochilib, yostiq ostidagi she’rga qoʻl yugurtirdi va uni yotgan yerida oʻqiy boshladi, tabib goʻyo butun vujudini quloq qilib joni dili bilan tinglashga tushdi, boshini tinimsiz likanglatib, beixtiyor tizzasiga urdi va ba’zan oh tortib, yeng uchida koʻz yoshini artgan boʻldi, ba’zi satrlarni takror oʻqishga shairni majbur qildi, soʻng soatiga qarab, bunday dedi: — Menga qolsa, kechgacha yoningizdan jilmay she’r tinglar edimu, soat toʻrtda bir ogʻir kasalga borishim oʻrtaga tushib qoldi. Salomatlik suhbat boqi, ertaga yana kelaman!.. Tabib ertasi kelib, Hangomiyni koʻrpa ustida emas, eshik oldida qoʻlida bir dasta qogʻoz bilan, mushtoqlikda kutayotgan holda uchratdi. U kirib, yana she’r tingladi, ketar paytida tabib oʻz fikru mulohazalarini aytdi: — Sizning kasalingiz uchun dori-darmon kerak emas, faqat siz she’r oʻqiganingizda roʻparangizda doim chayqalib, likanglab she’ringizni ma’qullab turadigan bittagina bekorchi bosh kerak! Ammo bu bosh odam boshi yoki boshqa bosh boʻlishining ahamiyati yoʻq, nomiga bosh boʻlsa boʻldi! Siz she’r oʻqiganingizda u doim likanglab tura bersa, inshoollo, sizda hech qanday nosogʻlikdan asar qolmaydi!.. Hangomiyga tabibning hoziqona, oqilona maslahati juda manzur boʻlib, ertasiga qanday boʻlmasin, bir qimirlab turadigan boshni istashga tushdi. Bunday qimirlab, tasdiqlab turadigan boshni mahalladan topishga aqli bovar qilmagandan keyin, Hangomiy shahardan chetroqqa chiqib istadi, yura-yura, banogoh bir chakalakzorda bogʻliq turgan qoʻtir echkiga koʻzi tushdi. Echki bogʻlangan yerida tippa-tik anqaygancha, uzoqdan koʻrikib turgan pastqam eshikka qarab, tinimsiz bosh qimirlatib turar edi. Chunki bu keksa qoʻtir echki bir kasalmand, asabiy kampirning echkisi boʻlib, echki ham oʻzidek asabiy!.. Hangomiyga uning tinimsiz bosh likanglatishi juda yoqdi, echkining qarshisida choʻkka tushib oʻtirib olib, hamma she’rlarni bir boshdan oʻqishga kirishdi, echki ham bir ohangda bosh qimirlatib, she’rlarni juda ma’qullar edi va goh-goh pashsha qoʻngan tuyogʻini yerga qattiq urib qoʻyar, uning bu tuyoq qoqishi xuddi tabibning tizzasiga urib, takror oʻqilishini iltimos qilganiga oʻxshab ketib, Hangomiy oʻsha satrni qaytib oʻqir edi. Hangomiyning tinkasi qurib, boʻgʻzi quruqshadi, ariqdan suv ichib, belidagi nondan sindirib kavshandi va bir burdasini echkiga berdi. Oʻshanda ham echki toʻxtovsiz bosh qimirlatar edi. «Shinavanda» echkining bu qadar she’rga «oʻch», «zarshunos»ligidan quvonib ketgan Hangomiy uning junlaridan silab turib bunday dedi: — Tasanno, mavlono echkiy!.. Mening she’r oʻqishim senga shunchalik zoʻr ta’sir koʻrsatgani shundan ma’lumki, hatto men oʻqishni toʻxtatsam ham sening bosh qimirlatishing toʻxtamayapti! Shundan ma’lumki, she’rxonlikni har kuni davom ettirsak ham senga malol kelmaydi!..

Muallif: Sobir Abdulla