Ruboiyot [Umar Xayyom]

Ruboiyot [Umar Xayyom]

Umar Xayyom (1048—1131) Ulugʻ faylasuf, shoir, munajjim, matematik va tabib boʻlgan Gʻiyosiddin Abulfath Umar ibn Ibrohim Xayyom Nishopuriy Eronning Nishopur shahrida tugʻilgan. Aniq fanlar sohasida oʻz davrining yagonasi boʻlgan olim tomonidan tuzilgan taqvim, manbalarning yakdillik bilan guvohlik berishicha, amaldagi Grigorian kalendaridan ham aniqroq boʻlgan. Uning riyoziyot, ilmi nujum va falsafaga oid bir qancha asarlari bizgacha yetib kelgan. Umar Xayyom Nishopur, Balx, Buxoro shaharlarida oʻqiydi. Rivoyatlarga qaraganda Saljuqiylar vaziri Nizomulmulk unga Nishopur hokimligini taklif qiladi. Lekin Umar Xayyom bunga rozi boʻlmaydi. U 1074 yildan boshlab Isfaxon rasadxonasi ishlariga rahbarlik qilib, matematika, astronomiya sohasida tadqiqotlar olib boradi. Uning matematika, falakiyotshunoslik, falsafaga oid bir qancha asarlari va kashfiyotlari ma’lum. Masalan, 1077 yilda u yunon olimi Evklid kitobiga sharh yozib, butun sonlarning ildizini topish yoʻllarini koʻrsatib beradi. 1079 yilda Xayyom yangi isloh qilingan kalendar ishlab chiqaradi. Bu kalendar Yevropada undan 500 yil keyin qabul qilingan va hozirgi vaqtgacha qoʻllanilayotgan Grigorian kalendaridan ham aniqroq boʻlgan. Shuningdek uning "Risolatul-kavn vat-taklif" ("Koinot va uning vazifalari"), "Risola fil-vujud" ("Borliq haqida risola"), "Risola fi kulliyati vujud" ("Borliq umumiyligi haqida risola") kabi asarlari ham mashhurdir. Umar Xayyom oʻzini sira ham shoir deb hisoblamagan. Ruboiylarini ilmiy izlanishlardan charchagan paytida turli dafgarlarning hoshiyasiga bitgan. Qismat oʻyinini qarangki, olim oʻz umrining asosiy qismini sarflagan fanning turli sohalaridagi buyuk kashfiyotlari bir chekkada qolib, u ikkinchi darajali hisoblagan ruboiylari Xayyom nomini dunyoga taratdi. Umar Xayyomni dunyoga mashhur qilgan uning ruboiylaridir. Umar Xayyom shoir boʻlmagan, lekin hayot haqida ba’zi mulohazalarini 4qatorlik she’r qilib qogʻozga tushirib qoʻyavergan. XVIII asrga qadar uning ruboiylari haqida tadqiqotlar olib borilmagan. U haqda dastlab Oksford universiteti professori Tomas Gayd, undan soʻng Fon Gomer Birgestel va Meme Nikoloslar tadqiqot olib borishgan. 1859 yili ingliz shoiri va tarjimoni Edvard FitzJerald Umar Xayyomning 70 ruboiysini tarjima qilib e’lon qilgandan soʻng, bu she’rlar juda mashhur boʻlib ketgan va ingliz tilidan jahonning boshqa tillariga ham tarjima qilingan. Xayyom ruboiylarining soni turli ma’lumotlarda 11 tadan 1200 tagacha ekanligi aytiladi. Xayyomga nisbat beriladigan ruboiylarni u yozganligiga ham turli shubhalar mavjud. Ayniqsa, zamondoshlari "katta ilm egasi, mutaffakir, taqvodor zot edi" deb ulugʻlagan shoirning mayxoʻrlik, yengil hayot, aysh-ishrat, kufr, dahriylik mavzularidagi ruboiylari ishonchsizdir. Bunday ruboiylar Islomga qarshi ba’zi toifalar tomonidan ataylab toʻqib chiqarilgan, degan ma’lumotlar bor. Hatto Londonda saqlanayotgan Umar Xayyom ruboiyoti qoʻlyozmasi ham soxta ekanligi aniqlangan. Umar Xayyom ruboiylari kirib bormagan oʻzbek xonadoni boʻlmasa kerak. Uning falsafiy mazmuni teran va badiiy jihatdan pishiq ruboiylari atoqli mutarjim Sh. Shomuhamedov tarjimasida bir necha marta nashr etilgan. Keyinchalik J. Kamol shoir ruboiylaridan bir qanchasini oʻz aruziy vazni bilan oʻzbek tiliga oʻgirdi. Avval tafakkurda tugʻilib, keyin qalb qoʻriga yoʻgʻrilgan Umar Xayyom ruboiylari, bir soʻz bilan aytganda, Olam va Odam haqida. Shoir dunyo evrilishlariga donishmandona bosiqlik, taassuf aralash loqaydlik bilan qaraydi: dunyoni oʻzgartirishki qoʻlingdan kelmas ekan, uni deb qaygʻurish behuda. Uning uchun tugʻilish va oʻlim, yaxshilik va yomonlik, halol va harom — bir xil: hammasi oʻz tabiiy qonuniyatiga asoslanadi. Dunyoviy falsafa vakili sifatida Xayyom dunyoni aql elagida elaydi — Olam va Odam muammosini umumfalsafa mezoni bilan oʻlchaydi. Shu ma’noda, Xayyom ijodida biz odamdan ham, olamdan ham ustun turadigan — dunyoni qamrab oladigan shafqatsiz falsafaga duch kelamiz. Lekin farang faylasufi Laroshfuko: «Falsafa oʻtmish va kelajak kulfatlari ustidan tantana qiladi, lekin bugunning qaygʻusi falsafa ustidan tantana qiladi», — degani kabi Umar Xayyom ruboiylari ham buyuk mutafakkirning falsafiy mezonlariga boʻysunmagan, ularni yorib chiqqan zalvorli fikrlar poʻrtanasi, beorom qalbiga sigʻmagan otashin tuygʻular silsilasidir. Agar shunday boʻlmaganda, Xayyomning isyonkor she’riyati ham dunyoga kelmas edi. Buyuk olim, astronom Umar Xayyom 1122 yili Nishopurda vafot etadi. Ruboiylar (Shoislom Shomuhamedov Tarjimalari) Afsus, umr behuda boʻlmishdir barbod, Boʻlmadim haromdan bir nafas ozod, Buyurganin qilmay yuzim qarodir. Amringdan tashqari ishlaringdan dod! * * * Dunyoning tilagi, samari ham biz, Aql koʻzin qorasi - javhari ham biz. Toʻgarak jahonni uzuk deb bilsak, Shaksiz uning koʻzi - gavhari ham biz. Sen-mendan oldin ham tun-kun bor edi, Aylanga falak ham butun bor edi. Tuproqqa avaylab qadamingni qoʻy, Bu tuproq qora koʻz bir nigor edi. * * * Kulol doʻkoniga kirdim bir safar, Dastgohda ishlardi usta koʻzagar, Gado qoʻlidan-u, shohning boshidan, Koʻzaning boʻyni-yu dastasin yasar. Bizlar boʻlmasak ham jahon boʻlgʻusi, Bizlardan na nomu nishon boʻlgʻusi, Avval-ku yoʻq edik, yetmovdi halal Yana boʻlmasak ham, hamon boʻlgʻusi. * * * Bu yerning yuzida har zarraki bor, Bir zamon boʻlmishdi oy yuzli dildor. Nozaninlar yuzin gardin asta art Goʻzal chehra edi bir vaqt bu gʻubor. Dilim ilmlardan mahrum boʻlmabdi. Bir sir qolmabdiki mavhum boʻlmabdi. Tunu kun oʻyladim yetmish ikki yil. Ongladim - hech narsa ma’lum boʻlmabdi. * * * Sening maftuningman berayin xabar, Uni ikki soʻzla etay muxtasar: Ishqing tuproq qilgay, ammo mehringdan Boshimni koʻtarib boʻlgum jilvagar. Keksa, yosh - hayotga har kimki yetar - Hammasi izma-iz birma-bir oʻtar. Bu dunyo hech kimga qolmas abady, Keldilar, ketamiz, kelishar, ketar. * * * Yuragim qonidan yuz xona vayron, Uvvos tortuvimdan qoʻrqinch yuz chandon, Har bir kiprigimda qon daryosi bor, Kipriklar yumulsa boshlanur toʻfon. Afsuski yigitlik mavsumi bitdi, Koʻklam oʻtib ketdi, qish kelib yetdi, Yoshlik deb atalgan u sevinch qushi Bilmadim, qachonlar keldi-yu ketdi. * * * Bu koʻp eski ravot, olam unga nom, - Tun-kun tulporiga bor bunda orom. Bu eski bazm yuzlab Jamshiddan qoldi, Bu goʻrda yotadi yuz-yuzlab Bahrom. Yoʻqlikdan pok kelib, nopok boʻldik biz, Shoʻxu quvnoq kelib, gʻamnok boʻldik biz. Koʻzimiz toʻla yosh yurakda olov, Umr yelga ketdi, ham hok boʻldik biz. * * * Bir gʻarib koʻnglini qila olsang shod - Yaxshidir yer yuzin qilgandan obod - Lutfing-la bir dilni qul qila olsang, Afzaldir yuz qulni qilmoqdan ozod. Nokasdan sir berkit, dilingno bogʻla, Ablahdan yashirin boʻlmoqni chogʻla, Kishilar joniga oʻz qilimishing koʻr, Sen ham shunga koʻz tut, shuni soʻroqla. * * * Bu kun kelar ekan, qoʻlingdan, zinhor, azizlar xotirin shod et, ey dildor. Husning saltanati turmas abadiy, Toʻsatdan qoʻlingdan ketishi ham bor. Mol-dunyo hasrati qilmasin afgor, Mangu yashar kishi qani, qayda bor? Bir necha nafasing tanda omonat, Omonatga omonat boʻlmoqlik darkor. * * * Ahil boʻlsa olov ichra ham inson, Ahil kishilarga olov ham oson. Noahil kishilar suhbatidan qoch, Noahil suhbati yomondan yomon. Oʻzni dono bilgan uch-toʻrtta nodon Eshak tabiatin qilur namoyon. Bular suhbatida sen ham eshak boʻl, Boʻlmasa "kofir" deb qilishar e’lon. * * * Bir soʻngakka sordek qanoat qilgʻon, Afzaldir nokasga boʻlgandan mehmon. Nokasning shinnilik nonidan yaxshi Oʻzing topib yegan burda arpa non. Misoli bir oltin koʻza bu dnyo Suvi goho shirin, achchiqdir goho, Shuncha umrim bor deb kerilma aslo. Egarloqdir ajal oti doimo. * * * Meni halok etmish gʻamu hijroning, Etagingni tutdim ketgan zamoning. Ketding-u gʻamingdan ming koʻngil oʻldi, Qaytding, yana ming jon boʻldi qurboning. Tokay pastlar xizmatin etasan bajo, Har yemishga pashshadek qilma jon fido, Bir nonni ikki kun ye, tortma minnat, Oʻzga nondan oʻz dil qoning koʻp avlo. * * * Gʻayrating sarf etsang kiymoq, ichmoqqa, Arziydi bu ishni ma’zur tutmoqqa. Hushyor boʻl, qolganin bari arzimas Umringni sarf etib, oʻtib ketmoqqa. Bir qoʻlda Qur’onu bittasida jom, Ba’zida halolmiz, ba’zida harom, Feruza gumbazli osmon ostida Na chin musulmonmiz, na kofir tamom. * * * Biror kishi chiqib har zamon, mana Men, deydi, Molu siymu zari bor chunon, mana Men, deydi. Ishi rivoj topib turganda, bir kuni ajal, Pistirmadan chiqib nogahon, mana, men deydi. Kelolmagach qaytib ushbu olamga, Qoʻrqamen, yetmasmiz yoru hamdamga. Bu damni gʻanimat hisob etaylik, Balki yetolmasmiz hatto shu damga. * * * Jonimiz bu tanni tark etib ketar, Ikki gʻisht goʻrimiz koʻzin berkitar, Keyin boshqa goʻrga gʻisht qoʻymoq uchun, Bizning tuproqlarni ezib loy etar. Kelolmagach qaytib ushbu olamga, Qoʻrqamen, yetmasmiz yoru hamdamga. Bu damni gʻanimat hisob etaylik, Balki yetolmasmiz hatto shu damga. * * * Dilim boʻlgan edi bitta yorga zor, U oʻzga bir yerda gʻamga giriftor. Men undan oʻzumga doru izlasam, Netay, tabibimning oʻzi ham bemor. Oʻlik-tirik ishin tuzatkuvchisen, Tarqoq koinotni kuzatkuvchisen, Yomon boʻlsam hamki, sening bandangman, Men nima ham qilay? Yaratguvchi – Sen! * * * Tinglang bu abadiy sado boʻladi, Gadoning dushmani gado boʻladi, Ikkisi bir-birin topishguncha to, Oʻrtada bu dunyo ado boʻladi. Kulol doʻkoniga tashladi nazar, Ikki mingcha koʻza jim suhbat qurar: — Qaysimiz sotuvchi, - dedi bir koʻza, — Qaysimiz oluvchi, qani koʻzagar. * * * Bozorda bir kulol koʻrsatib hunar, Bir boʻlak xom loyni tepib pishitar, Loy ingrab aytadi: Hoy, sekinroq tep, Men ham kulol edim, sendek, birodar. Ketishdan qoʻrqmayman men bu dunyoda, Chunki u dunyoda umrim ziyoda. Vaqti yetgach tanda omonat jonni Topshirayin shunday boʻlgach iroda. * * * Jahon gʻamin yema doʻstim behuda, Gʻam yemagil jahon tirriqdir juda, Bori oʻtib ketdi, yoʻgʻi hali yoʻq, Bor-yoʻqni gʻam qilmay yasha osuda. Shuhrat topsang, kishilar hasadi yomon, Yolgʻiz qolsang sendan qilishar gumon. Xizr boʻlsang hamki hech kimni bilma, Seni ham bilmasin mayli biron jon. * * * Soʻzimga quloq os, ey doʻsti a’lo, Dunyo ishlarini oʻylama aslo. Qanoat goʻshasin aylabon makon, Olam ishlarini qilgʻil tamosho. Umrim qiymoqdadir, dardim be iloj, Rohat qisqa, zahmat topmoqda rivoj. Xudoga ming bora shukrki, balo Va kulfatga meni etmadi muhtoj. * * * Baxtingdan obodlik shoxi unsa ham, Hayoting libosi boʻlsa-da, hurram. Tanang chodiriga suyanma koʻpam, Toʻrttala qozigʻi sustdir, ey odam. Qayda kamol topding, jononam oʻzing, Oyni uyaltirar tunda yulduzing. Bazm uchun yuzlarim bezar goʻzallar, Jahon bazmin bezar bir sening yuzing. * * * Agar mulking Misr, yo Rum yoki Chin, Yo hukmingda butun yer yuzin tutgin, Oxir bu boylikdan olar hissang, bil: Oʻn gaz kafan bilan ikki gaz zamin. Oʻzgartirib boʻlmas ne bitmish qalam, Faqat dil xun boʻlur tortaversang gʻam, Butun umr jigar qonin yutsang ham, Umring uzaytirib boʻlmas biror dam. * * * Olma sardaftari ishqning imlosi, Yoshlik qasidasin jilva ziyosi. Ey, ishq olamidan xabarsiz, bilgʻil, Ishq emasmi asli hayot ma’nosi. Kimsani ranjitma, ranjitma hayhot, Gʻazabing birovga sochmagil, ey zot. Oʻzing ranj cheku, hech kimni ranjitma, Rohat desang agar oʻzing gʻamga bot. * * * Muhabbat oʻtida yonmasa koʻngil, Holiga voy degil bemoru zahil. Muhabbatsiz oʻtgan har bi kuning, bil: Umringdan behuda ketmish behosil. Bir burchakda qotgan nonga qanoat, Istamadim undan ortiq hashamat. Jonu dildan harid etdim faqirlik, Faqirlikdan ortiq koʻrmadim davlat. * * * Poku, ahil, oqil kishiga oʻrtqo - Boʻlu noahildan qochaver yiroq. Dono senga zahar tutsa ham ichgil, Qoʻl choʻzmagil sharbat tutsa ham ahmoq. Dardga chalinmish bu dili vayronam, Ishqdan uygʻonmadi sarmast jononam, Oshiqlik sharobin berganlari kun Jigarim qoni-la, toʻldi paymonam. * * * Hikmat chodirini tikladi Xayyom, Andux koʻrasida yondi ul nokom. Umr ipin kesdi ajal qaychisi, Xizmatiga oxir shul erdi in’om. Shoislom Shomuhamedov tarjimalari. Ruboiylar (Ergash Ochilov Tarjimalari) 1 Har zarraki, tuproq qatida — boqsa tuzuk, Shoh toji erur balki oʻshal yoki uzuk. Gardini suluvlar yuzining asta sidir, Boʻlgan edi bir vaqt u gʻubor koʻzi suzuk... 2 Menman oʻsha osiy — rizoying qani? Koʻnglim uyi zulmat — ziyoying qani? Jannatni berar boʻlsang agar toat uchun, Bul haqqim erur — lutfu atoying qani?! 3 Oh, koshki qazo lavhiga qoʻl yetsa edi, Oʻz xohishini unga dilim bitsa edi, Gʻam oti butun yer yuzidan yitsa edi, Shodlikni jahon boshiga toj etsa edi.. 4 Dunyo siri garchi menga besh qoʻldek ayon, Sirtimga chiqarsam uni oʻzimga ziyon. Tegramda meni tushunguday inson yoʻq, Har soʻzni qilib boʻlmas bu elga bayon. 5 Ul zotki, zaminu charxu aflok[1] tuzdi, Dogʻ soldi koʻngilga — uni gʻamnok tuzdi. Bisyor aqiq labu hilol yuzlarni Yer ichra yashirdi — bir siqim xok tuzdi…[2] 6 Masjidga magar niyoz uchun kelganman, Qilmangki xayol: namoz uchun kelganman. Sajjoda[3] oʻgʻirlagan edim — eskibdi, Bas, pokiza joynamoz uchun kelganman. 7 May ichmas esang, mastni malomat qilma, Gʻiybat toʻrini toʻqishni odat qilma. Bilsang, seni(ng) qilmishlaring bundan battar, Bas, ichmaganingni bizga ibrat qilma! 8 Bizdan avval ham bu jahon bor boʻlgan, Inson shu falakning qoʻlida xor boʻlgan. Tuproqqa oyogʻingni avaylab bosgin, Bu tuproq bir zamon suluv yor boʻlgan. 9 Jismimni yuving boda bilan oʻlsam agar, Yod aylasangiz soz yana may birla sahar, Mayxonani tuprogʻiga tashlaydi nazar, Mendanki, qiyomatda tilar kimsa xabar... 10 Oshiq hamisha mastu shaydo boʻladir, Devona, parishon, yana rasvo boʻladir. Hushyor kishi gʻam-qaygʻu tuzogʻiga asir, Xummor kishi dunyoga beparvo boʻladir! 11 Dunyo degani mehnat-u, davron esa gʻam, Taqdir degani ofat, tiriklik-chi — sitam; Filjumla[4], jahon holiga boqsam, koʻraman: Begʻam kishi yoʻq bunda, magar boʻlsa-da — kam. 12 Har narsani Haq yaratmish oʻz shakli bilan, Bas, nega biri afzal uning, biri tuban: Gar yaxshi esa, mahv etishiga ne sabab? Gar boʻlsa yomon — unda gunoh kimda ekan?!. 13 Bir doiraga oʻxshar bu koʻhna jahon: Na boshi uning ma’lum-u, na soʻshti ayon. Hech kimsa ochib bergan emas bu sirni: Qaydan keladi odam-u, ketgusi qayon?! 14 Bizlarni qoʻgʻirchoq qilib oʻynaydi falak, Shul soʻzdan ayon oʻrnimiz olamda, malak, Qilgancha hayot sahnasida jonni halak, Soʻng qismat adam qa’riga otmoqmi palak?! 15 Koʻnglim toʻla gʻam — tut menga bir kosa sharob, Bu bebaqo umrim tuyular misli simob. Ut yoshliging oʻrnida qolar kul behisob, Chin baxt oʻzi yoʻq narsa — u uyquyu sarob... 16 Baxtim sira kulmaydi, ishim oʻnglanmas, Borgan sari gʻam koʻp-u, quvonch ozdir, bas. Ollohga shukur, qancha balo bor, mendan — Boshqa kishiga uni munosib koʻrmas. 17 Butxonayu Ka’ba — xonasi qullikning! Zangoʻla chalish — taronasi qullikning! Mehrobu kalisoyu tasbehu salib, Haq ulki, bari nishonasi qullikning! 18 Bir kosa sharob yuz dilu dinga arzir! Bir qatrai may davlati Chinga arzir! Yoʻq yer yuzida may kabi hech narsa — uning Achchiqligi ming joni shiringa arzir! 19 Gar maqsadi pul boʻlmasa-da dononi, Pulsiz esa zindon koʻradi dunyoni. Qoʻl qisqaligi sabab binafsha mungligʻ, Xandon labi gulning zoʻridan tilloni! 20 Ey Tangri, Karimsanki, karimlik bu — karam, Osiyga nechun berk erur ul Bogʻi Eram?! Ermas-ku karam toat uchun etsang afv, Aybimni kechirsang, bu — karam, lojaram[5]. 21 Ey dil, bu zamondan sira ehson tilama! Tartibni falak charxidan, ey jon, tilama! Darmon soʻrabon ortadi darding battar, Koʻn dardiga har lahza-yu, darmon tilama! 22 Qorgan kuni loyimni oʻshal kunda Xudo, Fe’limda ne ham boʻlsa — Oʻzi qildi ato. Gar hukmi bilandir hamma aybim bexato, Koʻrgay nega doʻzax ichra kuymoqni ravo?! 23 Bilgilki, gʻarib koʻnglini bir shod etmoq — Sozdir nechakim, jahonni obod etmoq. Lutfing bila aylasang asir bir dilni, Hech qoshida mingta qulni ozod etmoq. 24 Oʻltirsa edim — qoʻlimda bugʻdoy noni, Bir juft qadah bilan sharob, qoʻy soni, Vayronada yornikim boʻlib qurboni, Topmas bu safoni yer yuzin sultoni! 25 Bul charxi jafopeshaki, oliy bunyod, Bir dilni hanuz aylamagandir obod. Dogʻdir dili har kimsani koʻrsang, soʻzsiz, Dogʻ uzra qoʻyar dogʻ yana charxi bedod... 26 Jon olamida aql ila ish tutmoq xush, Dunyo ishida yaxshisi turmoq xomush. To oʻrnida erkan koʻzu til hamda quloq, Topgaysan ularni unutib osoyish... 27 Dunyoga ishonma, muttahamdir puxta, Davron oqizar yoshingni laxta-laxta. Ogʻzishta magar solsa zamona halvo, Yutma sira ham — unga zahar omuxta. 28 Ishq asli hayotning bezavol oftobi, Ishq asli koʻngilning pokiza mehrobi. Gʻov koʻrdimi, bas, nolani boshlar bulbul, Oshiqqa pisand emas balo girdobi! 29 Qildi bu dilim ilmi laduniyni havas, Oʻrgat, dedi, har ne senga ma’lum bu nafas. Dedimki: «Alif». Dedi: «Ogʻiz ochma boʻlak, Haq boʻlsa koʻngilda, bir harf yetgusi, bas!» 30 Ey Tangri, asir dilimga rahmat ayla! Shu gʻamzada bulbulimga rahmat ayla! Mayxonaga chopgan bu oyogʻimni kechir Ham ilki qadahgirimga rahmat ayla! 31 Tahqiq[6] daraxti hali gul qilgan emas, Haq mohiyatini hech kishi bilgan emas. Lekin uzatar hamma uning shoxiga qoʻl, Hech kimning umidi, chunki uzilgan emas. 32 Bas, boda ichib, shod yurimoqlik — odat, Forigʻ yashamoq kufr ila dindan — toat. Soʻrdim: «Qalining ne?» — deya dunyo qizidan, Ul dedi: «Qalin — shod diling har soat». 33 Derlarki, behishtu huru kavsar bordir, Anhor toʻla may, sut, yana shakkar bordir. Tutgilki, qadahni toʻldirib ilkimga, Ioʻq nasyasi, bas, naqdi muqarrar bordir! 34 Ermas emish ichmoq sira sha’bonda ravo, Qoʻsh soʻngra rajab oyini — ul xosi Xudo. Ollohu Rasulga qoʻy bu ikki oyni, Sen ich ramazonda may — bu oy bizniki to! 35 «Bas, bormi ariqkim, suvi ortga qaytar?» — Shunday deya oʻrdakka baliq naql aytar. Oʻrdak dedi: «Bizlarki, kabob boʻlsak gar, Yoʻq farqi, jahon — suvmi, sarob yo battar». 36 Gul chehrasida nasimi Navroʻz na goʻzal! Kezganda chaman, boʻlsa dilafroʻz na goʻzal! Shod boʻlsang-u har lahza bugun zavqi bilan, Oʻtgan kundan hech ochmasang soʻz na goʻzal![7] 37 Koʻngling tilagan yor ila boʻl bir umr! Ishq shavqi, hayot zavqiga toʻl bir umr! Yoʻqlik sari ketmoq emish oxir qismat, Bilmas bu abad uyquni goʻl bir umr... 38 Qabr ahliki, boʻlmishlar, ajab, xoku gʻubor, Ogʻushida bir-birini har zarraki — bor. Ichgan kishi, ne may bu, qilib jonni nisor, Dunyosi bilan ham ishi yoʻq — shuncha xumor... 39 Ul fasli yigitlikda sharob koʻp yaxshi, Zebo yuz ilan bodai nob[8] koʻp yaxshi. Bul olami foniy erur uyquyu xayol, Bas, bunda yashash mastu xarob koʻp yaxshi. 40 Hech kimga nasib oʻlmadi ul vasli nigor, Tulmay zamon hasratidan koʻngliga xor. Koʻz tashla taroqqa: to tilinmay bagʻri, Zinhor yaqinlatmadi bas, zulfiga yor. 41 Gul tegmasa-tegmasin — xor bas bizga, Nur yetmasa-etmasin — nor bas bizga, Gar xirqayu xonaqohu shayxlik boʻlmas, Zangoʻla, kaliso, zunnor bas bizga! 42 Ey soqiy, agar kirsa quchogʻimga sanam, Tutsa May emas, obi hayot dam-badam Ham Zuhra mugʻanniyu Masiho hamdam, Shodlik tatimas, boʻlmasa dil xotirjam. 43 Yosh toʻkdi kelib oʻg uzra yigʻloqi bulut, Shod etgali dilni qirmizi bodani tut. Shul sabza6 kabi koʻzni quvontirguvchi Oromgoh oʻlur bizning-da gulzori vujud... 44 Aylanguchi charxdan ulushing, dilbar, ol! Ilkishta tarab[9] taxti aro sogʻar ol! Bas, toatu aybishta Xudo zor emas, Dunyoda murod tuxmini soch, gavhar ol! 45 Harchand baxting mangu tuyulgay, ey doʻst, Jisming esa sogʻlom va goʻzal — bekamu koʻst, Sen qattiq ishonma bu tanang chodiriga, Toʻrt ustuni ham uning omonatdiru sust... 46 Soqiyki, labi[10] goʻyo farahbaxsh yoqut, Dilga gʻami quvvatdir-u, jonimga qut. Kim oʻlmagan esa gʻami toʻfoni aro, Nuh kemasi oʻshanga boʻlibdir tobut. 47 Taqdirni bilish oʻyida band etdi u dam Lavhu qalamu behishtu doʻzax meni ham. Bir kun dedi ustod menga: oʻzingda-ku jam, Bilsang agar, behishtu doʻzax, lavhu qalam. 48 Haq ganji qoʻligata kirmasa, aylab dod, Umringni gumonlar ila qilma barbod. Eng yaxshisi may jomini qoʻldan qoʻymay, Na mast-u, na hushyor boʻlaylik dilshod. 49 Biz may ichamiz maykadaga[11] nur kiritib, Bul ishni qilolmas kishi ming tavba tutib. Gar menda gunoh boʻlmasa, rahmat na qilar, Bas, koʻrsatadi rahmatini Tangri netib?! 50 Vayronada yoru mutribu bodayu man, Jonu dilu jomu toʻn sharob dardi bilan. Yoʻq rahmat ilinji-yu, azob vahmi abas, Kechdim oʻtu suv, xoku shamol tashvishidan! 51 Xayyom tikar erdi chodiri hikmat, oh, Gʻam koʻrasiga tushdi-yu, yondi nogoh. Miqrozi[12] ajal kesdi hayot rishtasini, Dalloli amal tekinga sotdi, evoh... 52 Manzilgoh ekan bizga shu foniy dunyo, Husnishta koʻp izladim qiyos, ey jono: Yuzing kabi oy ravshan emasdir — bildim, Qadding kabi tik emas u sarvi ra’no[13]. 53 Gardun bu ezilgan tanimiz uzra kamar, Jayhun esa yoshli diydamizdandir asar, Doʻzax — behuda ohimizdan sharar[14], Jannat — bir lahza osuda vaqt magar. 54 Kufr olamidan dingacha bir lahza emish, Shak manzilidan chingacha bir lahza emish. Bas, sen bu aziz lahzani xush oʻtkazgil, Umr oʻzi shu — oʻlgungacha bir lahza emish... 55 Inson umri asli-azal bir tutam, Bas, shod yasha yetsa-da senga qancha sitam. Akl ahli bilan boʻl, bu vujuding asli — Tuprogʻu shamolu yana otash ila nam. 56 Ishq — boshi jahon daftarining, ma’nosi, Yoshlik gʻazalin matla’si — muddaosi. Ey, angla, xabarsiz yurgan ishq olamidan, Ishq birla yaralgan bu bashar dunyosi! 57 Yoshlik degan ul noma oʻqilmish — bitmish, Umrimning bahori qish tomon yuz tutmish. Bilmayman, oʻshal baxt qushi — yoshlik otligʻ, Boshimga qachon qoʻnib, qachon tark etmish?.. 58 Navroʻz kuni lola yuzini yuvdi bulut, Shahd ayla-yu, tur — qoʻlishta sof bodani tut. Qabringdan unar ertaga — hech qilma unut, Sayr etganing ushbu kun hama sabzayu oʻt... 59 Aslida umid donasi xirmanda qolur, Bogʻ hamda saroy na san-u, na manda qolur. Bas, siymu[15] zaringni donalab yiqquncha; Doʻstlar-la yeb-ich, boʻlmasa dushmanda qolur! 60 Hech boʻlma rivoyatga asir, ey soqiy, Mushkuldir u ming yoinki bir, ey soqiy. Xokmiz, baribir, changni jaranglat, mutrib, Bodmiz, baribir, bodani ber, ey soqiy! 61 Bu ajzu niyoz yoʻlida bir dil gʻanimat, Suhbat tilasang, doʻsti komil gʻanimat. Yuz Ka’ba oʻtaversin bir dil qoshidan, Yuz Ka’basidan bir dilni bil gʻanimat. 62 Soqiy, dilim ahvoli oʻlikdan-da xarob, Marhumni bezovta qilmagay ranju azob. Har qancha etakni yuvsa koʻz qoni bilan, Koʻzdan koʻra etak nam-u, gardi behisob. 63 Toptar tuproqni oyogʻi nodoshpshg, Balki u qoʻli yo yuzi bir jononning. Har gʻishti bu osmonoʻpar ayvonning — Barmogʻi vazirning-u, boshi sultonning. 64 Umr daftaridan qaysi kuni ochdim-u fol, Kuygan dilini etdi bayon sohibi hol: Baxtli kishi ulkim, tuni yildek choʻzilib, Qoʻynida suyuk yori toʻlishsa chu[16] hilol. 65 Tut bodani — ochsin oʻsha bahri dilimiz, Husning bila hal et yana har mushkulimiz. Bir koʻza sharobni, kel, ichaylik birga, Aylangunicha koʻzaga bizning gilimiz... 66 May ichsam agar bois emas ayshu tarab, Tark etmak uchunmas sira yo dinu adab. Bir lahza suzish bahrida bexudlikning[17] — May ichmagu mast yurmagima asli sabab. 67 Husn ahliga ulkim, labi xandon bermish, Dard ahliga oʻz yuragidan qon bermish. Gar qismatimiz boʻlmasa shodlik — gʻam yoʻq, Shodmiz, baribir, qaygʻuni chandon bermish... 68 Tokaygacha umring oʻtadi oʻzni deya, Yo tashvishini borligu yoʻqlikni yeya. Ich bodani, qasdida yurar boʻlsa ajal, Umr oʻtgani soz uyqu yo mastlikda-ku-ya... 69 Ishqida suluv yorni dilim zor boʻlmish, Ul gʻamga boʻlak yerda giriftor boʻlmish. Men dardima dori istabon etsam sa’y, Hayhot, tabibimning oʻzi bemor boʻlmish. 70 Bul kunki, saodatli u yoshlikni gali, Bordirmi sababdan koʻpi may hoʻplagali?! Ayb aylama, achchiq esa ham xushdir ul, Shum qismatim etmish uni achchiq azaliy... 71 Ovvoza emish elda gʻamim, ey soqiy, Andozasiz ul mast damim, ey soqiy. Xattingdan erurman qarilikda sarxush, Dil toza, bahor hamdamim, ey soqiy. 72 Gar bodani toqqa bersa, togʻ raqs etadi, Noqis kishi mayni qoralab, nahs etadi. Maydan sira tavba qilmagum — ushmundoq Bir narsaki ul — tarbiyati shaxs etadi! 73 Sabr ayla, falak ostida gar beboksan[18], May ich, bu jahon oʻt esa, sen — xoshoksan. Avval bila oxiring, axir, tuproqdir, Rad aylama, bir kuni boʻlarsan xok san... 74 Qar kimsani bor boʻlsa yeyishga noni Ham oʻziga loyiq uyi-yu oshyoni, Ul qul-da emas birovga, hokim-da emas, Bas, qandini ursin oʻsha — xush davroni! 75 Har qanchaki menga husni zebo berdi, Lola kabi yuz, qomati ra’no berdi. Oʻtkinchi jahonda menga naqqoshi azal, Bilmam, ne uchun bunchalik oro berdi?! 76 Ul koʻzanikim bodasi yoʻq — ahvoli bad, Toʻldir kosani, oʻzing ich-u, menga uzat. To koʻzaga aylangunicha tuprogʻing Umringning oʻtar har onini bil gʻanimat. 77 Ul charx qulogʻimga shivirlar asta: «Boʻlsaydi qazo hukmi menga payvasta, Bul bema’ni aylanishni tark etgaydim, Bitganda, basharti, gardishimga dacta...» 78 Yo Rab, ne uchun may jomini sindirding? Aysh istagida erdi koʻngil — tindirding. Men ichdimu may, sen qilasan badmastlik, Ogʻzim toʻla qum aylab, nima undirding?! 79 May koʻhnami, yangi — biz xaridormiz unga, Bir arpani hayf bilguchimiz dahri dunga. Sen qayga yubormoqni oʻlar chogʻ soʻrama, May ber-u, joʻnat xoh behisht, xoh doʻzaxingga! 80 Ul lola yuzini tongda shabnam tutadi, Binafsha chamanda boʻynini xam tutadi. Yayraydi qoʻngil gʻunchaga boqib, rosti, Yoymas etagini u sira — jam tutadi. 81 Istar esang umr asosi mahkam boʻlsin, Bir dam bu diling jahonda xurram boʻlsin. Tark aylama bir lahza sharob ichmoqni, To lazzati umringning damodam boʻlsin! 82 Bermish tunu qun dahrga azaldan sayqal, Charx aylanar erdi sira qilmay mahtal, Tuproqqa qoʻy ohista qadamingniki, ul — Koʻz gavhari erdi bir goʻzalning avval... 83 Qopshmda mudom sharobi nob boʻlsa, na soz! Ham tinglaganim nayu rubob boʻlsa, na soz! Gar koʻza yasar boʻlsa kulol xokimdan, Ul koʻza-da liq toʻla sharob boʻlsa, na soz! 84 Bizdan oʻsha Mustafoga ayting-da salom, Ul dam soʻrang undan aylab e’zozni tamom: «Aylab shariatda achchiq ayronni halol, Qilding nega bizga pokiza mayni harom?!» 85 Tortib mashaqqatni kishi hur boʻladi, Ul qatra sadaf ichra yashab, dur buladi. Mol ketsa, qolur oʻrniga boshing-ku omon, Jom boʻshasa, may-la yana ma’mur boʻladi! 86 Bul koʻza meningdek oshiqi zor erdi, Bir sochi uzun malakka xushtor erdi; Bul dastaki, qoʻza boʻynida — erdi-yu qoʻl Ham oʻrni mudom gardani dildor erdi. 87 Dedimki: «Boʻlak bodai gulgun ichmam, Tok qoni erur sharob, yetar, xun ichmam». «Jiddiymi soʻzing?» — deb qari aqlim soʻrar, Kuldim: «E, hazil barisi — nechun ichmam?!» 88 Qay damki, binafsha yuziga rang yugurar, Yirtish boʻladi gul etagin yelga hunar. Oqil kishi gulshanda suluv yorni quchib, May ichga-yu, may koʻzasini toshga urar! 89 May ichsa magar gado — amirlikka yetar! Tekkizsa labini tulki — sherlikka yetar! Gar keksa tatib koʻrsa — yashargay shaksiz, Sipqorsa yigit sharobni — pirlikka yetar! 90 Hech kimsani ranjitma iloj topsang agar, Ogʻritma biror dilni — sira sochma zahar. Gar mangu farogʻatni etarsan tama’, Chek yolgʻiz oʻzing uchrasa har qancha kadar. 91 Shunday ichayin mayni — bu qul oʻlsa edi, Hattoki goʻrim may hidiga toʻlsa edi, Qabrim qoshidan oʻtar ekan har kimsa, Ul may hididan mastu xarob boʻlsa edi! 92 Oxirlasa umring seni — achchiqmi, shirin, Bagʻdodida oʻlding nima, Balxida u qun? Ich mayni, hilol sen bila mendan soʻng ham Ming marta boʻlur mahvu chiqar boz, tayin. 93 Qushmiz goʻiyo biz — ikki oyogʻida dom, Dilxastai roʻzgor, yana oshufta mudom. Sargashta bu doirada — yoʻq eshigu tom, Yetdik na tilaklarga, bajo boʻldi na kom. 94 Mayxonada koʻrdim bitta cholni — xummor, Soʻrdim xabarin oʻtganu ketganning zor. Soʻz qotdi u: may ich, senu mendek bisyor, Tark etdi-yu dunyoni — xabar yoʻq zinhor... 95 Bir qoʻlda qizil may, birida yor zulfi, Ultirsa chamanda ochilib dil qulfi. May ichsa jahonning tashvishini chekmay, Ul zot biladir chin aysh qilmoq urfi! 96 Dunyoning gʻami — zahar, sharobdir daf’i, Yoʻq boda ichuvchiga zaharning xavfi. Ich sabzada mayni sabzaxat yorni quchib, Koʻmguncha goʻring sabzaga qismat lavhi... 97 Gar biz yoʻq esak ham, bu jahon boʻlgaydir, Bizdan na biror nom, na nishon boʻlgaydir. Mavjud emas erdik kecha — yetmovdi xalal, Ertan yana yoʻqmiz — u hamon boʻlgaydir... 98 Soz dilni mudom boda bilan shod etsang, Ham oʻttanu kelmaganni kam yod etsang, Boz ustiga, zindoniy omonat jonni Bir lahza aql ilkidan ozod etsang. 99 Tuttilki, qadah menga — suxan chogʻi, habib, Ul pista labingkim, bu kecha boʻldi nasib. Qoʻlimga yuzingdek qirmizi mayni uzat, Tavbam yana zulfing kabi ketmish chuvalib... 100 Sayyodi azal dona sepib, dom qoʻydi, «Odam» deya soʻng oʻljasiga nom qoʻydi. Aylab oʻzi bor yaxshi-yomonlikni mudom, Aybin avom ustiga har ayyom qoʻydi. 101 Hushyor ekanmanki, quvonch pinhondir, Gar mast esam, aqlima bir nuqsondir. Men bandasiman ul holning — mastlik ila Hushyorlik arosinda — hayot shul ondir. 102 Ul kunki, qiluvdim koʻzagar sori guzar, Har lahza u koʻrsatardi xokdan hunar. Hech shubhasi yoʻq, barcha koʻrar — qilsa nazar: Xokini azizlarning u ilkida ezar... 103 Misru Rumu Chin agarda mulking boʻlgay, Osmonu zamin qoʻlingda tutqun boʻlgay, Bir gaz yer-u ikki gaz kafan, bilsang agar, Bizlarning ulush jahonda ul kun boʻlgay. 104 Bizning oʻsha mayxona sahar berdi sado: Ey, tingla meni, rindi xarobotu gado, Paymonani ol qoʻlga — yetaylik tagiga, Boʻlgungacha paymonasi umringni ado. 105 Doʻstlik uyini hamisha bunyod eting, Tez-tez koʻrishib, bir-biringiz shod eting, Quyganda sharob kosaga soqiy, mani Bechorani ham duo bilan yod eting. 106 May ichki, falak bizni halok etmoqchi, Jon qasdida ul, dilni-da chok etmoqchi, Bas, sabzada oʻltir va tiniq maydan ich, Unsin, deya sabza bizni xok etmoqchi…[19] 107 Ey charx, kinangdan bu xaroblik meva, Zolimlik erur senga azaldan sheva. Koʻksingni, zamin, koʻrsa edilar ochib, Gavhar chiqar erdi necha minglab teva... 108 Derlarki, sharob ichma — balodir boshga, Mahsharda doʻzax tuhfa boʻlur avboshga[20]. Haqdir bu, biroq, ikki jahonga arzir Yotsang-da boʻlib mast agarchi toshga... 109 Koʻnglimki, namoz, roʻzaga moyil oʻldi, Dedim: deguchi murodi hosil oʻldi. Afsus nechakim, yelda tahorat sindi Ham qatra sharob-la roʻza botil oʻldi. 110 Qil oshnachilik oqilu pok kimsa bilan, Qoch bir necha farsang[21], esa har kimki tuban. Noʻsh ayla zahar uzatsa dono choʻchimay, Lab urma, sharob tursa-da nokas, umuman! 111 Tong chogʻida ul gulki, kulib toʻkiladi, Yel birla hikoyatni qilib toʻkiladi. Oʻn kun ichida gul nish urar, gʻuncha tugar Ham ochilar ul, hidga toʻlib toʻkiladi. 112 Ol koʻza, piyola-yu, quloq ber bu soʻza: Joy tanla ariq boʻyi-yu ham qoʻklik uza, Oy yuzli, alif qaddi malaklarni falak Yuz marta piyola qildi, yuz marta koʻza. 113 Indinning jilovi ermas ilkingda seni, Sigʻmas qarichishta dunyoning boʻyu eni, Oydinda simir mayni, ey oy, to bu hilol Topmay sira porlar necha sen birla meni…[22] 114 Gul fasli-yu, suv yoqasi-yu, sabzada shod, Ham ulfati chor-u, bir hur oshiqqa murod. Tutsin qoʻliga qadah — saharda ichgan Butxonayu masjidni sira etmadi yod. 115 Qar dasht aro lolazor yonib tovlanadi, U shoh qonidan rang olib olovlanadi. Binafshaning har novdasi yerdan ungan — Yor xoli va shundanmi u koʻp «ovlanadi». 116 Ich bodani — topmoq tilasang mangu hayot, Yoshlik qushiga ham oʻsha berguvsi qanot. Gul fasliyu mayu sarxush ulfatlar ila Shod boʻl, oʻzi dunyoda yashashdan shu murod! 117 Mahbub kabi suvratiga boqqanda bu jom, Sindirmadi hurmat yuzidan masti avom, Naq sarv ne nozaninni — dil etguchi rom, Kimdir u — yasar va sindirar kimsa mudom?! 118 Keldi-yu bulut, sabza uza yigʻladi — boq, Bas, bodai argʻuvonsiz dil boʻlmadi choq. Ul sabza bu kun sayru tamosho bizga, Kimlarga boʻlar tamosho bizning tuproq?... 119 Asror esa pinhon dilida dononing, Sir bahsida lol qoldiradi Anqoni. Ul qatra doʻnar durga sadaf ichra yashab, Pinhon siri boʻlganligidan daryoning. 120 Boʻston sari yoʻl oldi oʻshal bulbuli mast, May jomi-yu, gul chehrasini topdi, abas. Ul dam unutib oʻzni, qulogʻimga dedi: «Qaytmas sira, bilgil, gʻanimat ushbu nafas!» 121 Ming tavba magar qasd etibon shay boʻlsa, Maydan sira qilma tavba, gar may boʻlsa. Gul yoqasi chok-u, andaliblar nolon, Qoʻi tavbani bul damda u qanday boʻlsa! 122 Begona yaqin menga — vafo qilsa agar, Yot hatto qarindosh-da, jafo qilsa agar. Gar yoqmasa bol — bormi zahardan farqi? Bol oʻrnidadir zahar — davo qilsa agar. 123 Bul kunki, saodat gulidir serhosil, Jomdan ne sabab ayri erur ammo qoʻl? May ichki, zamon bir gʻanimi gʻaddor, bil, Topmoq bu kabi kunni keyin koʻp mushkul. 124 Oqil dedikim tushga kirib: — Baxt guli Ochilmadi ul kimsani — uyquni quli. Ich mayni, ajalning etaging uzra qoʻli, Bilmaydi abad uyquni odamni(ng) goʻli... 125 Ilkingda erur bugun, biroq indin yoʻq, Indin gʻamini chekingda hech mazmun yoʻq, Oʻtkazki bu damni xush diling to xun yoʻq, Kim mangu yashar? Jahonda bir ustun yoʻq... 126 Ul boda sabab gʻamning hayoti oʻzga, Bosh ogʻrigʻini may oʻzi solgay izga. Oʻrtanma, qazo qoʻlda emas, bejizga, Ulgur oʻtayotgan kechayu kunduzga. 127 Boq, tong yelidan gul etagi chok boʻladi, Bulbul yetishib gʻunchaga quvnoq boʻladi. Gul soyasida oʻtir, u qumga singsa, Bizning-da vujud ertaga tuproq boʻladi... 128 Sensiz oʻqimoqdan necha mehrobda namoz, Aytilsa xarobotda na xush sen bila roz! Sensiz bari hech: avvalu oxirsan — Oʻzing, Xoh oʻtga uloqtir meni, xoh ayla navoz[23]. 129 Yoʻl qoʻyma, seni olmasin ul gʻussa asir, To yonmasin anduh oʻti ichinda bagʻir. Oʻtkaz dame suv yoqasi-yu sabza aro Devor qoʻtarilmay hali xokingdan axir... 130 Yayraydi sharobdan bu dili tang, keltir, Ul bodai mushkinboʻyu gulrang keltir. Maqsad esa gʻam lashkarini mahv etmoq, Yoqut kabi mayu ham ipak chang keltir. 131 May garchi haromdir, uni ammo kim ichar Ham qancha ichar va boʻlib oshno kim ichar? Har damda shu uch qoidaga qilsa amal, Bas, ichmasa may odami dono, kim ichar?! 132 Soqiy, gulu koʻklikka nazar sol — quvnoq, Zavq etki, oʻtib hafta u boʻlgay tuproq. May ichgil-u, gul ter, yana bir boqquncha Gul qumga-yu, xasga aylanar har yaproq. 133 Shayx derki: «Doʻzax oʻtida yongung bir umr, Zino-ku harom, mast yurishing dinda kufr». Fohisha degay: «Har nima desang — oʻshaman, Sirting-da ichingdaymi oʻzingning ham, axir?!» 134 Shod boʻlki, hayit oyi kelish orzusida, Sozi tarab ilhomga toʻlish orzusida. Ul oy-da behol, origʻu dol, rangi sariq, Nochor bu azobdan qutulish orzusida. 135 Tark aylamasingdan bu qadim olamni, Ich bodani — quvgay u koʻngildan gʻamni. Och zulfini hurlarning mudom bandma-band, Band-bandga ajratmay bu charx odamni... 136 Koʻnglim yana yuzi gulga payvand erur, Qoʻl boʻlsa-chi, jomi mulga[24] payvand erur, Har juzvki[25] bor, olay nasibam undan Ul damta qadarki, kul(l)ga[26] payvand erur. 137 Sipqor necha gul faslida gul rangli sharob, Tursin taralib nolai nay, changu rubob. Aysh etsam-u men may bilan, sen hoʻplamasang, Ich toshni, netay, senga erur ushbu javob! 138 Ul may ila boʻlki, mulki Mahmud[27] shudir! Ham tinglaki changni, bazmi Dovud shudir! Kelmakni-yu ketmakni boʻlak yod etma, Bir soniya xurram oʻlki, maqsud shudir! 139 Xum ogʻzidagi gʻisht davlati Jamdan[28] soz! Mayning hidi ming gʻizoi[29] Maryamdan soz! Mastlar dilidan saharlab uchgan har oh — Ul nolai Busaidu[30] Adhamdan[31] soz! 140 Ishq domiga gar tushmasa keksa boshim, Boʻlgaymidi hech jom ila may yoʻldoshim. Ul tavbani aql berdi, malak sindirdi, Chok oʻldi toʻning ham chidamay, bardoshim... 141 Umring yugurib zumda, ajab, oʻtgusidir, Oʻltirma beparvoki, tarab oʻtgusidir. Gʻam chekma, xazon faslini oʻylab, soqiy, Ich may, kechalar boda soʻrab oʻtgusidir... 142 Bermoq yashirin sirdan xabar xohlayman, Qilmoq vale soʻzni muxtasar xohlayman: Ishqing ila yer qa’riga kirmoqni-yu, boz Mehring ila topmoqni samar xohlayman... 143 Eng maqbuli shuki, doʻstni orttirsang kam, Soz qursang uzoqdan gurung davr ahli-la ham. Qar kimsaki, bul hayotda mahram kabidir, Akl koʻzi-la boqsang, oʻsha dushman chinakam. 144 Yigʻ hushniki, umri nozanin oʻtmoqda, Och koʻzniki, xoru zor, hazin oʻtmoqda. Umr oʻtdi-yu, bilmadim nedir ayshu tarab, Yuz hayf u hayottakim, chunin oʻtmoqda... 145 Har lahza qoʻlim jom bila sogʻar tutsin, Ming hayf, desam: daftaru minbar tutsin. Bas, sen — quruq zohid-u, men — hoʻl fosiq, Hech tinglamadimki, oʻtga hoʻl bar tutsin. 146 Biz oshiqu oshuftayu mastmiz bu kun, Hurlar koʻyida bodaparastmiz bu kun, Butkul unutib oʻzni Xudo vaslini deb, Payvastai dargohi alastmiz[32] bu kun. 147 Soqiyki, yuzing jomi Jamshiddan[33] xoʻb! Yoʻlingda oʻlish hayoti joviddan[34] xoʻb! Xoki qadamingkim, koʻzim undan ravshan, Har zarrasi uning yuz ming xurshiddan xoʻb! 148 Koʻnglingni qilar zamona gʻamgin har choq, Pok ruhing uchar xuddi daraxtdan yaproq. Bas, bir necha kun sabzada oʻltir, shod boʻl. Oʻstirmayin oʻt koʻksida bizning tuproq. 149 Ulsam, meni tuprogʻimi siz gum aylang, Holimni mening ibrati mardum aylang, Soʻng may bila xokimni qorib, gʻisht qiling — Xum ogʻziga yopgali va yo xum aylang... 150 Hech davru jahon — boʻlmasa may va soqiy, Nola qilib turmasa nayi Iroqiy. Ahvoliga dunyoni necha soldim koʻz: Naqd ishratidan oʻzgasi ermas boqiy! 151 Ey charx, qurumsoqqa qarashding obdon — Berding unga hammomu uyu tegirmon. Bir luqma taomga zor saxovat ahli, Yakson esa soz edi buningdek davron. 152 Bemorman-u, dil imtihonimda mening, May hoʻplamasam, u qasdi jonimda mening. Boq, turfa ekan har nima bemorlikda: Maydan boʻlagi emish ziyonimda mening. 153 May birla xoʻrokimni mudom but aylang, Bu kahrabo[35] chehramni-da yoqut aylang. Koʻz yumsam agar mayga yuvib jismimni, Tokning choʻbidan taxtayu tobut aylang. 154 Siz — dayru[36] but[37] birla-yu, biz ma’shuqu may, Siz — ahli behisht, biz — jahannam eli, hay. Peshonaga ul roʻzi azal taqdirni Naqqoshi azal bitsa shu xil, men na qilay?! 155 Ertan bu nifoq ilmini bas qilgayman, Oq sochim ilan bodaga qasd qilgayman. Yetmishga yetibman, mana, shodlikni demak, Men qilmasam endi, qay nafas qilgayman?! 156 Qur’onniki, beqadr kalom oʻqirlar, Goh-goh, ya’nikim, olib orom oʻqirlar, Bir oyat bor piyola chetida biroq, Har yerda uni hamda mudom oʻqirlar. 157 Toʻrt kun bu tiriklik, base, noʻsh ayla sharob, Toʻrt kunlik umr qaytmagay — oʻtkaz beitob. Bilgilki, jahon tutar xaroblik sari yuz, Sen ham kecha-kunduz yasha, bas, mastu xarob. 158 Tokay bu zamon hasratidan mahzunsan, Koʻzlar toʻla yosh ham dili lim-lim xunsan. Ich bodani, sur ayshni, koʻngilni xush tut, Chiqmay turib ul doiradan bir kun san... 159 Bu charx dilim xamisha gʻamnok qilur, Aysh koʻylagini tagʻin u gʻar chok qilur. Ul bodki, biz taraf esar — oʻt aylab, Ogʻzimdagi suvni har zamon xok qilur... 160 Haq soʻzni degum, rafiq, agar bersang yoʻl, Ol1 bodayu oqbadan malak birlan boʻl! Ollohni sening moʻylabing-u hamda mening Soqolimdan oʻzga ham gʻamu tavishi moʻl... 161 Qoʻy, chekma alam, arzimagay bor yo yoʻq, Lozimmi yashash xush deya xam yor yo yoʻq, Toʻddirki qadahni, ichga yutgan nafasim Qaytib chiqararman yana takror yo yoʻq... 162 Olgan edim ul kun koʻzagardan koʻza, Ochib necha asrorni u kirdi soʻza: «Erdim kecha shohu qoʻlda zarrin kosa, Boq, endi boʻlibman, mana, xummor qoʻza». 163 Har sabzaki, suvning boʻyidan joy olmish, Ul tal’ati[38] hur xattini yodga solmish. To sabza sari tashla oyogʻingni ayab, Ul sabza sanam chehrasidagi xolmish...[39] 164 May ich, ochu toʻqlik gʻami dildan ketadi, Yetmish ikki millat qaygʻusi tark etadi. Maydan sira parxez etma — bir kimyodir ul: Bir qatrasidan ming dardishta naf’ yetadi. 165 Osmon bulutdan nastara[40] toʻkmoqda, Gullarni ochib, bogʻ uzra shan toʻkmoqda. Savsan[41] kabi jomga mayi gulgun quygil, Chun abri binafsharang suman[42] toʻkmoqda... 166 Koʻhna rabot asli olami gʻirromning, Oromgoh erur otiga subhu shomning. Bir bazmki, qolmish oʻsha yuz Jamshiddan, Bir qasrki, takyagohi[43] yuz Bahromning. 167 Bir lahza dilim ilmdan mahrum emas, Dunyoning biror siri menga mavhum emas. Naq yetmish ikki yil tunu kun oʻy surdim, Ma’lum boʻldi: hech nima ma’lum emas[44]. 168 Ul boda xayotga oʻzga fayz baxsh etar, Ich mayni agarchi boshga ogʻriq yetar. Bas, sen kabi mehribonni dunyo netar, Shosh, lahza ichinda naqdi umring ketar... 169 Har dilki, asir oʻlsa uning dardiga xush! Har boshki, toʻlar gar koʻyining gardiga xush! Gʻam tiygʻini doʻst otsa hecham ranjima — bu Kelgay emish oshiq elining mardiga xush! 170 Ul nechaki, shohi fazlu odob oʻldi, Bas, jam’i kamolu sham’i ashob oʻldi. Zulmat kechada yurgali yoʻl topmasdan, Degani fasona, qilgani xob[45] oʻldi... 171 Nafsimga mudom yetmadi kuchim-da, netay? Aybim ketidan gʻam toʻla ichimda, netay? Aybim karaming birla kecharsan, ammo, Nomus ila oʻlmoq esa ishim-da, netay?.. 172 Boylik gʻami-yu, hasrati dunyo ne uchun? Mangu yashagan kimsani koʻrdingmi bu kun? Omonat erur tandagi bul necha nafas, Dil berma omonatga, esang aqli butun. 173 Bilganda adolat neligin zarra falak, Sevgan boʻlar erdi uni har kimsa beshak. Ustun esa dunyoda adolat rasmi, Dono dili aslo ogʻrimas erdi demak. 174 Ey doʻst, neki sir boʻlsa, oʻzing ogohsen, Bas, nega chekursan bu qadar koʻp oh sen? Yurmas yoʻrigʻingdan bu falak gʻildiragi, Shukr ayla tirikliging uchun goh-goh sen... 175 Bir qatra sharob masnadi[46] Qobusdan[47] xoʻb! Ham taxti Qubodu[48] mulkati Tusdan xoʻb! Har nolaki, subhidamda chekmish rindlar, Ming toati ul zohidi solusdan[49] xoʻb! 176 Bizlarni halok etdi gʻami hijroning, Qoʻlim sira qoʻyvormas edi domoning. Ketding-u, halok boʻldi gʻamingdan ming dil, Kelding yana ming jon sening qurboning! 177 Xayyom, gunoh deb bu qadar motam ne? Chekmoq kamu koʻp naf’i sabab alam ne? Gar boʻlmasa hech bir gunoh — afv nechun? Gar afv gunoh uchun ekan, bas, gʻam ne? 178 Kim ketdi jahondan ilgari, ey soqiy, Tuproq aro yitdi bari, ey soqiy. Haq soʻzni eshit mendan-u, bor, bodani ich, Sovruldi shamolga soʻzlari, ey soqiy... 179 To bor ekan imkoning qoʻlingda zinhor, Yod ayla azizlar xotirini, dildor. Husn davlati hech kimga vafo qilgan emas, Zor yigʻlatib bir kun seni ham ketmogʻi bor... 180 Shodlik tilama, umring davom etmas uzoq, Jamshid ila Kayqubod xoki bu tuproq. Ahvoliga bu jahonni(ng) boqsang, koʻrasan: Uyquyu xayolu hiyladir boshdan-oyoq... 181 Ranju alamim garchi mening koʻpdan-koʻp, Ayshu tarabing sening tuganmas — bir toʻp. Hech bitgasiga suyanma, bu mutribi charx Koʻrsatar emish pardada ming nagʻma xoʻp... 182 Ul mayki, hayoti jovidoniydir — ich, Sarmoyai lazzati javoniydir[50] — ich. Otash kabi yondirguchi ul, lek gʻamni Qilgʻuvchi ziloli zindagoniydir[51] — ich. 183 Oh, tushdi chekimga meni(ng) sarxushligu may, Qoʻzgʻoldi ham el ichra malomat talay. Boʻlgandami har haromda mayning isi, Topilmas edi jahonda bir hushyor, hay... 184 Kun yaxshi, havo boʻlsa na sovuq, na iliq, Gulzor yuzidan yuvdi bulut changni toʻliq. Bulbul-chi, sariq gul bila oʻzni unutib, Ushshoqqa «Sharob ich!» deya bermoqda yoʻriq. 185 Ey dil, bu jahon haqiqatidir majoz, Bekor gʻamu qaygʻu chekmagil duru daroz[52], Taqdir ishiga tan ber: u koʻpdir yoki oz, Hukmini tuzatmas u qilib senga niyoz. 186 Maydan boʻlagi boʻlgani koʻtoh yaxshi, Ul mayni yana uzatsa dilxoh yaxshi, Boʻlmoq yana mast, darveshu gumroh yaxshi, Yer birla falakdan jur’a may, oh, yaxshi! 187 Jom ichra sharob xohishi koʻngil, keltir, Mahram va munis ersa oʻshal gul, keltir. Yaxshi bilasan, olami xokning soʻnggi — Yeldir, base, shosh, lahzada may — mul keltir! 188 May ichsam-u, har kimki, chu men ahl oʻlur, Oldida xirad[53] ahlini bu sahl[54] oʻlur. Bilgay edi ichmogʻimi may Oʻzi azal, Noʻsh aylamasam, Tangri ishi jahl oʻlur. 189 Uyyunki, sahar chogʻida ozoda yigit, Billur kabi jom ichra tutib boda yigit, Qar lahza fano kunjida[55] oʻtkinchi erur, Topmas kishi izlab uni soʻng, soda yigit... 190 Har yaxshi-yomonlikki, bashar tab’ida bor, Har shodligu kulfatki, qadar lavhiga yor. Osmonga havola etma, idrok yoʻlida Sendan bu falak ojizu bechorayu xor... 191 Navroʻzda qoʻlingga tut qadah lola misol, Topsang yana lolayuz bilan ayla visol Ham hoʻpla sharob xurramu shod, koʻhna falak Bir kun bu alif qadni egib, qilgʻusi dol. 192 Charx uzra birov zafar toʻnin kiygan emas, Odamni yutib, zamin sira toʻygan emas, Kekkayma meni yemadi deb, hech kimni — U navbati kelganda yemay qoʻygan emas. 193 Tut qoʻlga sharobi lolagun, ey soqiy, Tursin joʻsh urib koʻzada xun, ey soqiy, Bir yori munis jahonda yoʻq, jom ichra Ul doʻsti asilki yashirin, ey soqiy. 194 Koʻklamda qilib nozli sanam himmatni, Oʻtloq boʻyida tutsa mayi ishratni, Uygʻotsa-da el ichra soʻzim nafratni, Mendan qoʻra it yaxshi desam jannatni! 195 Kun boʻyi degum: tunda qilar dil tavba, May kosasiyu koʻzasidan ul tavba. Endi esa atrofda bahor — tavba qayon? Gul mavsumida tavbasidan qil tavba![56] Ergash Ochilov tarjimalari Ruboiylar (Jamol Kamol Tarjimalari) 1 Ul husni falak, xurshidi tobondir — ishq, Ul qushki, goʻzal chamanda sayrondir — ishq. Bulbul kabi un chekishni sen ishq sanama, Xar lahza oʻlib, chekmasa afgʻondir ishq... 2 Karvoni umrga boq, chunun oʻtgusidir, Har lahza tarab aylaki, kun oʻtgusidir. Soqiy, chekaverma koʻp qiyomat gʻamini, Sun menga piyolaniki, tun oʻtgusidir... 3 Ul mayki, sharobi jovidoniydir, ich, Sarmoyayi ishq, ayshi jahoniydir, ich. Yondirguvchi otash ul va darding oqizib Ketguvchi ziloli zindagoniydir, ich... 4 Gul boʻlmasa bizga bogʻ aro xor ham bas, Nur yetmasa bizga, yetmagay, nor ham bas. Gar boʻlmasa bizga xonaqo, xirqavu shayx, Noqisu kaliso bila zunnor ham bas... 5 Loyimni oʻzing qorgan esang, men na qilay? Shaklimni oʻzing chizgan esang, men na qilay? Har yaxshi-yomonki men etarman, yo Rab, Manglayga oʻzing yozgan esang, men na qilay?.. 6 Yoshdir-qaridir, jahonga yuz tutgaylar, Bu nuktani to koʻngilga jo etgaylar. Hech kimsaga qolmagay abad mulki jahon, Keldik, ketamiz, boz kelib-ketgaylar... 7 Evohki, yoshlik edi — nomam, toʻldi, Qish keldiyu ul toza bahorim soʻldi. Ul murgʻi tarab erdi ajab, ismi shabob, Bilmam, u qachon keldi — muyassar boʻldi!.. 8 Kun oʻtsa kuningdan, sen uni yod etma, Ham kelmagan ul ertaga faryod etma. Bu kelmagan - oʻttan bila bunyod etma, Xoʻp xayr, degil, umrni barbod etma... 9 Azm etki, koʻngil, bazm quraylik endi. May noʻsh etibon, aysh suraylik endi. Sajjodani bir piyola sharbatga sotib, Nomusni otib, yerga uraylik endi... 10 Soqiy, gulu sabza bas tarabnok emish, Boq, hafta oʻtib, oʻshal bari xok emish. Gul uzgilu may simir, shitob et, ha demay, Gul xok emishu sabza ham pok emish... 11 Ul nechaki, ma'ni duriga botmishlar, Tangri nasabi vasfida soʻz qotmishlar. Sarrishtayi asror nadir, bilmasdan, Avval necha vaysab, oxiri yotmishlar... 12 Bor erdi kulol doʻkoni, kirdim bir gal, Dastgoh boshida koʻzagar ishlardi jadal, Koʻrdimki, gado ilkiyu shoh kallasidan Ul koʻzaga bejirim boʻyin, dasta yasar... 13 Bir jur’a sharob davlati Qobusdan xub, Ul taxti Qubodu masnadi Tusdan xub. Oshiq dilidan saharlab uchgan har oh, Zohid eli chekkan nolayi muzdan xub... 14 Shoh tojimi, xon ziynati — biz otgaymiz, Dastoru libosni nay uchun sotgaymiz. Tasbehki, makr lashkarining elchisidir, Nogoh uni ham may uchun sotgaymiz... 15 Bir qoʻlda tutib Mushafu bir qoʻlda-chi jom, Gah mardi halolmizu gah mardi harom. Bizdirmiz oʻsha gumbazi niliy tagida Na kofiri mutlaq, na musulmoni tamom. 16 Ey zohidi din, agarchi may ichgumdir, Lek menga ayon, gʻofilu hushyor kimdir. Men may ichamen, sen esa qon ichasen, Insof bila ayt, aslida xunxor kimdir? 17 Pok kelgan edik adamdin, nopok boʻldik, Shodon yetishib eshikka, gʻamnok boʻldik. Oʻtdik base dil otashi, koʻz yoshi bila, Berdik shu umrni yelgayu xok boʻldik... 18 Ilkimda sharobi nob boʻlsin doim, Qoshimda nayu rubob boʻlsin doim. Xokimdan agar koʻza yasar boʻlsa kulol, Ul koʻza toʻla sharob boʻlsin doim... 19 Ey charxki, nokasga berarsan beshak, Hammomu tegirmon, mol-dunyo lak-lak. Bir burda nonga zor yurar toʻgʻri kishi, Uch pulga ham arzimas demak boʻyla falak... 20 Ul yorki dilim koʻyida koʻp zor oʻlmish, Koʻrgilki, oʻzi gʻamga giriftor oʻlmish. Men ishqida dardimga tilarmen darmon, Koʻrgil, oʻsha darmon oʻzi bemor oʻlmish... 21 Kelgan ketadir, bir samar — sud qani? Bu tori vujuddin, oʻyla, maqsud qani? Charx otashi yondirar va pokiza vujud Otashda yonib, kul boʻladir, dud qani?.. 22 Asrori azalnn sanu man bilmasmiz, Bu harfi chigalni sanu man bilmasmiz. Har nechaki soʻzladik, dedik parda osha, Chu pardaki tushdi, sanu man bilmasmiz... 23 Derlar mani telba, mayparast — shundoqmen. Derlar yana man fosiqu mast — shundoqmen. San suvratu zohirimga koʻp solma nigoh, Botinda nechuk esamki, bas, shundoqmen... 24 Ayyomi tiriklikdan agar on oʻtsin, Azm aylaki, ul hurrami shodon oʻtsin. Zinhorki, sarmoyai bu mulki jahon — Umr emish, ul ham guzaron — oʻtsin... 25 Ul zotki, sanamga labi xandon bermish, Dardmandga jigar qoni-la darmon bermish. Qismatki nasib etmadi shodlik, gʻam yoʻq, Shodmiz, gʻam ila qaygʻunp chandon bermish. 26 Gar boda ichib, asiru mastmen, mastmen, Gar oshiqu rindu butparastman, pastman. Har kimsada bir xayolu taxminu gumon, Lek men bilamen oʻzimni, shak etmasmen... 27 Mendan chu ajal bila oʻlim vahmi yiroq, Qismatki tiriklikni beribdi bundoq. Jonimni omonatga olibmen, uni ham, Qaytib beradirmen, muddati yetgan chogʻ... 28 Koʻrgil, necha rangu roʻi zebo bermish, Chun lola ruhu chu sarv bolo bermish. Lek ma’lum emas, bizga shu tuproq uyida Nakqoshi azal namuncha oro bermish? 29 Bu koʻhna rabotki, anga olam nomdir, Tin olguvchi koʻksida sabohdir, shomdir. Bir bazmdir ul, koʻrgani yuz Jamshiddir, Bir qabrdir ul, koʻynida yuz Bahromdir... 30 Bir suv boʻyida bodayu jono bila men, Boʻlsam, bu tarabdin ne uchun kechgaymen? Bor erdimu bormenu yana boʻlgaymen, May ichdimu ichmoqdamenu ichgaymen... 31 Gar boʻlsa muhayyo menga bugʻdoy nonim, May boʻlsayu qoʻy goʻshti — oʻshal darmonim. Yonimda navozish etsa ul jononim, Aysh menda boʻlur, senda emas, sultonim. 32 Xayyom, gunohga boʻyla motam ne kerak? Chekmak bu alamlar senga har dam ne kerak? Gar boʻlmasa hech gunoh, ma’zur nimadir? Ma’zurki nasib etsa, senga gʻam ne kerak? 33 Ey charx, dilimni boʻyla gʻamnok etding, Koʻksimni alam tigʻi bila chok etding, Bagʻrimga shamol ufirsa — otash etding, Ogʻzimga chu suv oldim, uni xok etding. 34 Bilgaymisen, oyo, saharlarda xoʻroz Faryod etarda senga ne soʻylar roz? Ul derki, ayon boʻldi sahar koʻzgusida Tun oʻtdi umrdin, bexabardirsen boz... 35 Avlodi bashar boʻyla jigarpora emish, Shodlik bila gʻam koʻyida ovora emish. Sen charxga umid boylama, ul charxi falak Sendan-da gʻarib ermishu bechora emish. 36 Olam ishiniki men chunon koʻrgayman, Olamni oʻshanda roygon koʻrgaymen. Subhonolloh, har neki koʻrsam unda Chun manglayi shoʻrligim ayon koʻrgaymen... 37 Koʻrgilki, zamonda ne shitob, ey soqiy, Bergil menga bir jomi sharob, ey soqiy. Ochgil u eshiknikim, sabuhiy kirsin, May sunki, koʻrindi oftob, ey soqiy. 38 Gʻam behuda chekmagil, mudom shod yasha, Bedod ioʻlida aylama bedod, yasha. Koʻrgilki, jahonning oxiri yoʻqlikdir, Yoʻqliq gʻamini oʻylama, ozod yasha. 39 Har chandki bihishtda yuz karomat boʻlgay, Murgʻu mayu huri sarviqomat boʻlgay. Soqiy, menga toʻldirib mayi gulrang ber, May boʻlmasa, boshimda qiyomat boʻlgay. 40 Mohi ramazon oʻtdiyu shavvol keldi, Gʻam ketdi yiroqqa, bizga bir hol keldi. Keldi magar ul yelkada may meshi ila, Poʻsht, poʻsht, - degaylar, yana hammol keldi. 41 May asli nadir — bodaparastlar bilgay, Qandoq qilib ul bagʻri qafaslar bilgay? Rofil kishi gʻaflatda ekan, ma’zurdir, Bu zavqu surur gashtini mastlar bilgay. 42 May birla oʻtirki, mulki Mahmuddir bu, Chang rozini tingla, rozi Dovuddir bu. Ketgan kimu qolgan nimadir, yod etma, Shod boʻlki, jahonda senga maqsuddir bu. 43 Ul qasrki, Bahrom quliga jom olmish, Ohu koʻpayib, tulkilar orom olmish. Bahromki umr boʻyi qabr qizmishdi, Koʻrgil, mana, ne qabrni Bahrom olmish. 44 Bu dahrki, bir muddat orur manzilimiz, Boʻldi bari gʻam birla balo hosilimiz. Evohki, hal boʻlmadi bir mushkulimiz, Ketdik, vale ming alamda qoldi dilimiz. 45 Desangki, umr asosi mahkam boʻlgay, Koʻngling bu jahonda necha hurram boʻlgay. May kosasini oʻzingdin ayru tutma, To lazzati jon senga damodam boʻlgay. 46 Bir jur’ai may u mulki Chindan afzal, Bir qatra sharob yuz dilu dindan afzal. Afzal nima bor emish sharobdin, aytgil? Achchiq mazasi joni shirindan afzal... 47 May ichsang, uni oqilu dono bila ich, Yo nozli sanam, bir guli ra’no bila ich. Oz-oz ichu gah-gah ichu pinhona simir, Koʻp ichma, ruju aylama, ma'no bila ich... 48 Shundoq ichayin sharobki, to boʻyi sharob, Chiqsin u qabrdanam, esam xoki turob. Qabrim boshiga yetsa agar maxmure, Boʻlsii u sharob boʻyidin mastu xarob... 49 Paymona kabi bir kuni toʻlsam, ne ajab, Boshimga ajal yetshpsa, oʻlsam, ve ajab. May koʻzasini qoʻshib koʻmingiz zinhor, Ul boʻyi sharob ila tirilsam, ne ajab... 50 Doʻstlar uyushib, koʻngilni obod aylang, Diydor koʻrishib, bir-biringiz shod aylang. Soqiy toʻlatib ilkiga olganda qadah, Bir dam meni bechorani ham yod aylang... Jamol Kamol tarjimalari ↑ Aflok — falaklar, osmonlar, osmon qavatlari. ↑ Bu ruboiy Pahlavon Mahmudga ham nisbat beriladi. ↑ Sajjoda — joynamoz. ↑ Filjumla — xullas, qisqasini aytganda. ↑ Lojaram — albatta, shaksiz, shubhasiz. ↑ Tahqiq — narsaning mohiyatini bilish, haqiqatga yetish. Tasavvufda bandaning haqiqatni kashf etish uchun qiladigan sa’yu xarakati. ↑ Bu ruboiy Farididdin Attorga ham nisbat beriladi. ↑ Nob — sof, toza, pok. ↑ Tarab — xursandlik, shodlik, ayshu tarab. ↑ Lab — soʻfiylar istilohotida ma’naviyat olamidan anbiyoga malaklar vositasida, avliyoga esa ilhom orqali nozil boʻladigan kalom. Shuningdek, pirning ilohiy ma’rifatga kon soʻzi va bu jonbaxsh kalomning mazmuni ham koʻzda tutiladi. ↑ Maykada — mayxona. Tasavvufda shavqu zavqu ilohiy fayzga kon komil orifning botini. Ilohiy olam ma’nosida ham keladi. ↑ Miqroz — qaychi. ↑ Sarv — tik oʻsadigan, ignabargli, hamisha koʻm-koʻk boʻlib yashnab turadigan xushqomat daraxt. Mumtoz she’riyatda ma’shuqaning goʻzal, kelishgan qaddi-qomati sarvga nisbat beriladi. ↑ Sharar — uchqun, alanga. ↑ Siym — kumush; tanga, pul; oklik, oq badan. ↑ Chu — chun; bamisoli, oʻxshash, monand. ↑ Bexudlik — sukr va oshiqlik maqomi; oʻzidan bexabarlik. ↑ Bebok — qoʻrqmas; beparvo, loqayd; sitamgar ma’shuqa. ↑ Bu ruboiy Farididdin Attorga ham nisbat beriladi. ↑ Avbosh — bebosh, bezori, yoʻltoʻsar, badkor. ↑ Farsang — taxminan 6 kmga teng uzunlik oʻlchovi. ↑ Bu ruboiy Farididdin Attorga ham nisbat beriladi. ↑ Navoz — siylash, mehribonlik qilish. ↑ Mul — may, sharob. ↑ Juzv — qism, boʻlak. ↑ Kull — butun. ↑ Mahmud — Sulton Mahmud Gʻaznaviy (998—1013) ↑ Jam — qadimgi Eronning afsonaviy shohi Jamshid nomining qisqargan shakli. ↑ Gʻizo — oziq-ovqat, yegulik, taom. ↑ Busaid — mashhur tasavvuf shayxi Abusaid Abulxayr Mayhaniy. ↑ Adham — mashhur soʻfiy Ibrohim Adham (vafoti — 777 yil). U Olloh yoʻlida ixtiyoriy ravishda toju taxti, oilasi, mamlakatidan voz kechib, Balxdan Nishopurga kelib, darveshlik bilan kun kechirgan. ↑ Alast — azal, avval (yaralishning ibtidosi ma’nosida). Dargohi alast — Xudo dargohi. ↑ Jomi Jamshid (Jam) — shoh Jamshidning qadahi — u butun olamni oʻzida aks ettirar emish; umuman, may qadahiga ishora. ↑ Jovid (Jovidon) — doimiy, abadiy, mangu. ↑ Kahrabo — sariq rangli qattiq tosh; majozan: sariq rang. ↑ Dayr — otashparastlar ibodatxonasi; majozan: mayxona. Tasavvufda «hammaslak pokboz oshiqlar davrasini», shuningdek, «zoti ahddiyatdan huzurlanishshi bildiradi. ↑ But — tasavvufda asosiy maqsad, matlab, ya’ni ma’shuq timsoli. ↑ Tal’at — yuz, chehra, husn. ↑ Bu ruboiy juz’iy tafovutlar bilan Najmiddin Kubro ruboiylari orasida ham uchraydi. ↑ Nastaran — oq yoki qizil tusli xushboʻy va goʻzal gul. ↑ Savsan — gulsafsar. ↑ Suman — yosmin guli; xushboʻy oq gul. ↑ Takyagoh — turar joy, dam oladigan joy. ↑ Bu ruboiy ba’zi bir tafovutlar bilan Abu Ali ibn Sino ruboiylari orasida ham uchraydi. ↑ Xob — uyqu. ↑ Masnad — taxt; martaba. ↑ Qobus — sosoniylar sulolasiga mansub podshoh. ↑ Qubod — sosoniylar sulolasiga mansub podshoh. ↑ Solus — riyokor, firibgar. ↑ Javoniy — yoshlik, oʻktamlik. ↑ Ziloli zindagoniy — tiriklik suvi. ↑ Duru daroz — davomli, nixryatda uzun, mufassal. ↑ Xirad — akl, idrok, donish. ↑ Sahl — yengil, oson. ↑ Kunj — chet, burchak, goʻsha. ↑ Bu ruboiy Farididdin Atgorga ham nisbat beriladi.

Muallif: Umar Xayyom