«Oʻzbekistonda matnshunoslikning ahv... [Vahob Rahmonov]

«Oʻzbekistonda matnshunoslikning ahv... [Vahob Rahmonov]

Jahon ommaviy axborot vositalari dunyo mamlakatlari madaniy hayotiga doir yangiliklarida Moskva shahrida shu yil 10-11 avgust kunlari boʻlib oʻtgan «Kitob san’ati» uchinchi xalqaro tanlovi natijalarini keng yoritdilar. Oʻzbekiston Respublikasi uchun eng katta yutuq shunda boʻldiki, talabchan hakamlar hay’ati Gʻafur Gʻulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi tomonidan «Boqiy satrlar» turkumida nashr etilgan Hazrat Alisher Navoiy «Xamsa»sining besh kitobiga birinchi oʻrinni berib oltin medalga loyiq topdilar. Jahon ommaviy axborot vositalari dunyo mamlakatlari madaniy hayotiga doir yangiliklarida Moskva shahrida shu yil 10-11 avgust kunlari boʻlib oʻtgan «Kitob san’ati» uchinchi xalqaro tanlovi natijalarini keng yoritdilar. Oʻzbekiston Respublikasi uchun eng katta yutuq shunda boʻldiki, talabchan hakamlar hay’ati Gʻafur Gʻulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi tomonidan «Boqiy satrlar» turkumida nashr etilgan Hazrat Alisher Navoiy «Xamsa»sining besh kitobiga birinchi oʻrinni berib oltin medalga loyiq topdilar. Muxbirimiz ushbu nashr uchun «Xamsa» dostonlarini arab yozuvidan lotin yozuvida nashrga tayyorlagan matnshunos Vahob Rahmonov bilan shu voqea xususida suhbat qildi. — Istiqlol yillarida Oʻzbekistonning sport va madaniyat sohasidagi yutuqlari juda samarali boʻlmoqda. Ayniqsa, Alisher Navoiy ijodiyotining buyuk kulliyoti — «Mukammal asarlar toʻplami»ning yigirma jildining nashr etilishi turkiylar olamidagi eng yirik va mukammalligi bilan jiddiy madaniy voqea boʻldi. Oradan uch yil oʻtar-oʻtmas yana Alisher Navoiy ijodining gultoji — «Xamsa» dostonlarining besh kitobda ohorli bichimlardagi salmoqli nashri xalqaro kitobchilikda Oʻzbekiston dovrugʻini taratdi: nashr xalqaro tanlov oltin medaliga sazovor boʻldi. Vahob aka, bu oliy yutuq Gʻafur Gʻulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi jamoasi, ma’muriyati, olimlarga, jumladan Sizga muborak boʻlsin. Yanglishmasam, bu nashr Alisher Navoiy asarlarining lotin yozuvidagi ilk namunalaridan boʻlsa kerak? — Ha. Bundan ilgariroq yangi yozuvda Alisher Navoiyning «Vafo qilsang» nomli gʻazallar toʻplami va «Lison ut tayr» dostonining asli va nasriy bayoni 2004-2005 yillarda Gʻafur Gʻulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyida chop etilgan edi. — Menimcha, har bir yangi yozuv shugʻullanayotgan xalq uchun naqadar sinov manbai boʻlsa, mumtoz shoirlar asarlari nashri uchun ham shunday boʻlib chiqadi. Toʻgʻri arab yozuvidan 1947 yilda Sadriddin Ayniy qisqartirib nashrga tayyorlagan kiril yozuvidagi «Xamsa», ayniqsa, 1959-1960 yilgi «Xamsa»ning ikki mukammal nashri xalqimiz hayotidagi sezilarli adabiy hodisa edi. Mazkur, lotin yozuvidagi nashr ham Oʻzbekiston uchun shunday madaniy hodisadir. Biz kitobxonlar ilmiy tanqidiy matn nima va undan nashrga tayyorlash jarayonlarini tasavvur etishimiz qiyin. Nari borsa, kirill matnini lotinga kompyuter juda tez aylantirib beradi, degan xayoldamiz. Sizga birinchi savol: ilmiy-tanqidiy matn degani oʻzi nima? U qanaqa kitob va u qanday tayyorlanadi. — «Xamsa» dostonlari ilmiy tanqidiy matnlarini buyuk matnshunos olim Porso Shamsiev yaratganlar. «Layli va Majnun» dostonini professor Gʻulom Karimov va «Saddi Iskandariy» dostonini professor Mavjuda Hamidova tayyorlashgan. Ilmiy tanqidiy matn yaratuvchi olim biror kitobni tayyorlamoqchi boʻlsa: oʻsha asarning barcha qoʻlyozma, toshbosma va boshqa nusxalarini saralab yigʻadi. Nisbatan qadimiyroq va eng mukammal bir nusxani asos qilib oladi-da, boshqa nusxalarning hammasiga (10-15 nusxa boʻlishi mumkin) soʻzma-soʻz qiyoslab, sezilgan farqlarni asosiy matn hoshiyalarida birma-bir qayd etib boradi. Farqlar: bir soʻzning boshqa soʻzga almashingani, tushib qolgani yoki soʻz orttirilgani, hatto birikma va gap qoʻshilgani yoki tushirilgani, teskari ma’no beruvchi soʻz bilan ifodalangani kabi holatlar boʻlishi mumkin. Ilmiy tanqidiy matn arab yozuvida yaratiladi. Ommaviy nashrlar yoki akademik nashrlar imkon qadar ilmiy tanqidiy matn asosida tayyorlansa, ishonchli hisoblanadi. Chunki nashr ilmiy tanqidiy matn yuzasidan tayyorlanmasa — ishonchsizroq sanaladi. Buni tasavvur etish uchun turli yillarda nashr etilgan «Hayrat ul abror» dostonidagi bir baytning toʻrt-besh xil ekanligini misollarda kuzataylik. 1947 yilgi «Xamsa»dan: Tuz koʻrunur mehr chu turgʻon suda, Egri boʻlur ishtidod urgʻon suda. 1960 yilgi «Xamsa»dan: Tuz koʻrunur mehr chu turgʻon suda, Egri boʻlur ishtarak urgʻon suda. (92) 1972 yilgi «Navoiy asarlari lugʻati»dan: Tuz koʻrunur mehr chu turgʻon suda, Egri boʻlur ushturak urgʻon suda. (629) Navoiy «Asarlar» 6-jild «Hayrat ul abror» 1965 yil: Tuz koʻrunur mehr chu turgʻon suvda, Egri boʻlur ishtarak urgʻon suvda. (125-bet) Ilmiy tanqidiy matn shunday harxillikni oldini olib, bir xil xulosaviy matn tarzida yaratilishi bilan muhimdir. — Ilmiy tanqidiy matn asosida nashrga tayyorlangan akademik nashrlarni sahih — ya’ni eng ishonchli deb qarasa boʻladimi? — Aslida ilmiy taomilda shunday boʻlmogʻi kerak. Taassufki, amaliyotda koʻpincha shunday boʻlib chiqmaydi. — Nega? — Aftidan buning quyidagicha mantiqiy asoslari bor: 1. Ilmiy-tanqidiy matn arab yozuvidan koʻchirilgani va bir kishi mehnati natijasi boʻlgani uchun u sahih matn boʻla oladi. 2. Ilmiy-tanqidiy matndan kirill yoki lotin yozuviga koʻchirilsa — jarayon murakkablashadi. Chunki arab yozuvida shakli bir xil, biroq ma’nolari har xil — ya’ni boshqa-boshqa soʻzlar juda koʻp. Nashrga tayyorlovchi sal ziyrakroq boʻlmasa joʻn «vird» (takrorlash) soʻzini atoqli ot «Vard» holida oʻqib yuborishi hech gap emas. Chunonchi «Hayrat ul abror»ning ilmiy tanqidiy matnidagi ushbu baytni: Somkim adl qildi, vird, qani? Mazhari zulm — Yazdijird qani? Shu ilmiy tanqidiy matnni tuzgan olimning oʻzi «Xamsa»ning 1960 yilgi nashrida baytni quyidagicha koʻchirgan: Somkim adl qildi. Vard qani, Mazhari zulm Yazdjard qani? Qiyoslang qanday katta farqlar koʻzga tashlanadi! Buning sababi «Vird» va «Vard» soʻzlarining arab yozuvidagi shakldoshligidadir. — Bu xatoni keyingi yillardagi nashrga tayyorlovchilar tuzatganlarmi? — Taassufki — yoʻq: «Oʻzbek adabiyoti boʻstoni» turkumidagi «Sab’ai sayyor»da ham, Alisher Navoiy «Mukammal asarlar toʻplami»ning oʻninchi jildida ham bayt: Somkim adl qildi, Vard qani, Mazxari zulm Yazdjard qani? tarzida e’lon qilingan... — Keyingi nashrga tayyorlovchilar matnni Porso Shamsiev tayyorlagan 1959-1960 yilgi «Xamsa»dan koʻchirganlarmi? Nega xato tuzatilish oʻrniga takrorlanadi, axir? Siz ilmiy-tanqidiy matnda toʻgʻri yozilgan dedingiz-ku? — Barcha keyingi nashrga tayyorlagan olimlar kitob boshida «Porso Shamsiev tuzgan ilmiy-tanqidiy matn asosida nashrga tayyorlandi», deb yozishgan... — Shunday xatolarning aynan takrorlanishi tasodifiy holatmi yoki asosan qaytarilaverganmi? — Harqalay xatolarning bir xil takrori yuzlab marotaba kuzatildi. — Demak... Keyingi nashrlarning ilmiy-tanqidiy matn asosida tayyorlanmaganiga yetarli asoslar bor... Shundaymi? — ... — Yana shunday jiddiy xatolar takroriga misollar keltira olasizmi? — Eng qaltis nuqsonlardan biri «qalbgoh» (jangga saf tortgan lashkarning shoh turadigan oʻrni) «kalbgoh» «itxona» tarzida oʻqilishida sodir boʻlgan: Ilmiy-tanqidiy matndan koʻchiramiz: Ne ajab boʻlsa koʻngul oʻrnigʻa shoh, Chunki erur shoh yeri qalbgoh. (180-bet) «Xamsa»ning 1960 yilgi nashridan iqtiboslaymiz: Ne ajab oʻlsa koʻngul oʻrnigʻa shoh, Chunki erur shoh yeri kalbgoh. (131-bet) Endi shu matnni Navoiy asarlari yigirma jildligining yettinchi jildidan koʻchiramiz: Ne ajab oʻlsa koʻngul oʻrnigʻa shoh, Chunki erur shoh yeri kalbgoh. (307-bet) Nashrlar matniga ishonsak, shohning yashash joyi kalbgoh — itxona boʻlib chiqadi... Ikkinchi bir jiddiy nuqson: «Kasr» (kishilar tizilib oʻtirgandagi eng pastki, quyi oʻrin — poygak) soʻzi «qasr» tarzida nashr etilgan. «Xamsa» (1960 y.) yilning 41-betidan: Qasr harimida maqom ayladi, Ajzu tahayyurga qiyom ayladi. Navoiy asarlari yigirma jildligi yettinchi tomining 77-betidagi bayt ham ana shu nuqsonli misralarni aynan takrorlaydi: Qasr harimida maqom ayladi, Ajizu tahayyurgʻa qiyom ayladi. Vaholanki, mashhur matnshunos Porso Shamsiev tuzgan «Hayrat ul abror»ning ilmiy tanqidiy matnidan shu baytni koʻchirsak: Kasr harimida maqom ayladi, Ajzu tahayyurgʻa qiyom ayladi. (45-bet) Bunday misollarni, ya’ni jiddiy nuqsonli baytlarni «Xamsa»ning har bir dostonining ilgarigi nashrlaridan oʻnlab emas, yuzlab koʻrsatishimiz mumkin. Bu holat Oʻzbekistonimizda matnshunoslik ahvolining gʻaribligi, matnshunoslik tanqidining yoʻq darajada ozligi bilan izohlanadi. Nuqson bundagina emas, balki olimlarimizning matn tanqidi — sahihlik uchun kurashni ilm baxti deb emas, balki shaxsiy adovat deb tushunishlaridadir. Koʻpchilik olimlarimizning e’tiqod tushunchalari: «Mumtoz asarlarda minglab xato ketsa... menga nima? Buni aytsam falonchilar ranjiydilar, soʻng guruhlashib mening ildizimni quritadilar-a. Hay-hay! Yopiqliq qozon yopiqligicha qolaversin!» tarzidadir. Mumtoz adabiyotimiz nashrlari sohasidagi sernuqsonlilikni hamma olimlar biladilar, illo aytmaydilar. Buni ochiq aytishga botingan mard esa maydonda ayrimlarga igʻvogar, gʻalamis boʻlib koʻrinadi. «Men senga tegmayman, sen menga tegma» tamoyilida matnchilik va matnshunoslik nazariya hamda amaliyoti yashamoqda... Bora-bora bu tamoyil nimaga keltiradi? Chalasavodlikka, ilmdagi haqiqatni tan olmaydigan bosh-boshdoqlikka olib keladi, xolos. — Vahob aka, Alisher Navoiy «Xamsa»sining besh kitobini asosan siz Porso Shamsiev tuzgan ilmiy-tanqidiy matndan lotin yozuvida nashrga tayyorlagansiz. Shu mehnatingiz jarayonini batafsil aytib bersangiz. — «Xamsa»ning besh kitobini arab yozuvidagi ilmiy-tanqidiy matndan soʻzma-soʻz, harfma-harf lotin yozuviga koʻchirib chiqdim. Garchi oʻzimga nisbatan ishonchim, idrokimga nisbatan tayanchim boʻlsa-da, oʻz nuqsonlarimdan, boshqa nashrga tayyorlovchilar yutuq va kamchiliklaridan mukammal xabardor boʻlish uchun shu besh dostonni «Xamsa»ning 1960 yilgi nashriga, Navoiy «Mukammal asarlar toʻplami»ning 7-11 jildlariga soʻzma-soʻz, misrama-misra, baytma-bayt sinchiklab qiyoslab chiqdim. Shunda ham har bir dostonda oʻzim sezgan oʻnlab muammolar qoldi. Oʻshalarni zora hal qilsam degan umidda 30-90-yillar orasida bosilgan «Xamsa»ning lotin va kirill yozuvidagi alohida nashrlarini topib, oʻsha muammoli oʻrinlarni kuzatdim. Hech hal boʻlavermagan baytlarni shaxsiy kutubxonamdagi aziz doʻstim Abdujabbor Esonov sovgʻa qilgan Navoiy kulliyotiga qayta-qayta murojaat etdim. Ishni oʻzimga koʻpaytirganim mening ilmdagi qoʻrqoqligim emas, balki mumtoz daho shoir soʻzi mas’uliyati oldidagi vazifam tufaylidir. Shunda ham oʻzimcha toʻla hal boʻlmagan muammolarni ulugʻ ustoz va hamkasblardan: akademiklar Alibek Rustamov, Aziz Qayumov, professorlar Abduqodir Hayitmetov, Abdurashid Abdugʻafurov, Ibrohim Haqqulov, Saidbek Hasanov, matnshunos Mahmud Hasaniy, donishmand ustoz Yoqubjon Ishoqov, hatto ayrim ziyrak shogirdlardan ham soʻrab surishtirdim. Jumladan, Alibek Rustamovning uylariga ham bordim, metro vagonida ham soʻradim. Mahmud Hasaniy ishxonalariga — Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi, Sharqshunoslik instituti qoʻlyozmalar fondiga imdod soʻrab bordim. — Siz tayyorlagan besh doston bilan «Xamsa» dostonlarining sobiq nashrlari orasida qanday farq bor? — Bu sohada Ustoz Porso Shamsievni istisno qilaman. Ular qoʻl yetmas — namuna. Boshqa noshirlarga kelsak, men — qoʻrqoq ehtiyotkor, boshqalar — yurakli va botir. — Ular xato qilishdan qoʻrqmaydilarmi? — Ularga ikkita dalda bor: Birinchidan, bu kitobni oz odam oʻqiydi: Ikkinchidan, hech kim menchalik bilmaydi. Nusxamdan xato chiqmaydi deb oʻylab oʻzlarini xotirjam qiladilar. Uchinchi dalda ham bor: «Mening xatomni koʻrsatadigan mard chiqib qolsa-chi... unda oʻzidan koʻrsin!» Ana shu xayollar bandalari, ulugʻlik bandalari olimlar safida oz emas. — Vahob aka, Siz tayyorlagan «Xamsa» dostonlari bilan avvalgi nashrlarning eng jiddiy farqlarini aytsangiz. — Birinchisi: Bu mutlaqo yangi — lotin yozuvida amalga oshirildi. «Mutlaqo yangi» deganimning boisi bor: bu yozuv — 30-yillarda oʻn yil amal qilgan lotin yozuvidan jiddiy farq etadi. Oldingi nashrlarning asosiy qismi — kirilda amalga oshirilgan. Ikkinchisi: agar tinish belgilari, soʻz har xilliklari, soʻz uzishlar, soʻzni xato oʻqishlarning hammasini nuqson hisoblasak, ilgarigi nashrlardagi kitoblarning har birida oʻnta, yuzta emas, mingta va undan koʻproq xatolar sodir qilingan edi. Ana shu xavfli maktab — menga saboq boʻldi. Va imkon qadar Alisher Navoiyga sadoqatli kotib boʻlishga harakat qildim. Chunki chumoliga ozor bermaydigan Alisher Navoiy shunchaki kotiblarga nisbatan shunchalik qattiqqoʻl boʻlsalar: Gʻalat bitir kotib bobida qalam surmagu Qorasining gʻalatin yuziga kelturmak Falon kotib ar xatni mundoq yozar, Bu mansabdin ani qoʻpormoq kerak. Yuzin nomasidek qora aylabon, Qalamdek boshin dagʻi yormoq kerak. Qoradin qoragʻa beribon uloq, Qalamravdin ani chiqormoq kerak. Bir kitobni buzgan kotibga bunchalik jazoni loyiq koʻrsalar... Oʻn, yuz minglab nusxaga asos matn tayyorlovchi — ya’ni tanqidiy matndan asarni nashrga tayyorlovchi olimga nisbatan (agar u minglab xatolarga kitoblarda yoʻl qoʻysa) qanaqa jazolar koʻrgan boʻlur edilar? Meni ana shu jazo choʻchitadi emas, qoʻrqitadi! Qoʻrqitadi emas, vahimaga soladi! Shu ma’noda men oʻzimni qoʻrqoq deb hisoblayman. — Yuqoridagi bir fikringizga qiziqib qoldim. «Oʻz tayyorlagan nusxamni boshqalarnikiga qiyoslab oʻz nuqsonlarimni, boshqa noshirlarning yutuq va kamchiliklarini toʻliq oʻrgandim», dedingiz. Shuni izohlab bersangiz. — Navoiy asarlarini boshqa yozuvda nashrga tayyorlash koʻp muammolarni yuzaga chiqaradi. Negaki arab yozuvida shakli bir xil boʻlgan soʻzlar har xil oʻqiladi. Chunonchi qoʻlyozmalarda pir, bir, har bir xil yoziladi! Shuning uchun koʻpincha olimlar, «bahr»ni «hajr» deb koʻchiradilar. Bunday soʻz shakldoshligi tuzogʻiga mubtalo boʻlmaslik uchun noshirdan kuchli idrok, bilim, zako, tajriba, uslubshunoslik fazilatlari talab qilinadi. Men ham odamman. Mening ham idrokim hamisha ham olmosday keskir boʻlavermaydi. Matnning qaysidir bir soʻzini boshqa olim toʻgʻriroq oʻqigan boʻlsa, qoyil qolib oʻz xatomga ichimda iqror boʻlaman. Shunga aqlim yetmaganiga xijolat tortaman. Agar boshqa olim matnida biror soʻz xato oʻqilgan boʻlsa-yu, men toʻgʻri koʻchirgan boʻlsam, Xudoga shukr qilaman. Oʻta qoʻpol xato kuzatsam, «Nahotki?!» deb yuborganimni bilmay qolaman. Chunki boshqa barcha noshirlar shaxsini men oʻz shaxsimdan yuqori deb bilaman. Navoiy olimlar va kitobxonlarga nisbatan sinovchanlikda shafqatsiz san’atkordir. Men biror baytni tushunolmasam yoki boshqa olimlarning shoir baytini notoʻgʻri talqin qilganlariga duch kelsam xuddi daho adibimiz mening, bizning ustimizdan ermak qilib qah-qaha otib kulayotganday tuyulaveradi. — Demak, olimlar ishlarida matnni xato koʻchirishdan tashqari talqinda ham notoʻgʻri fikr yuritish holatlari ham boʻlarkan-da? — Yangi nashrdagi har bir kitobda dostonning ham asli, ham hozirgi oʻzbek tilidagi nasriy bayoni boʻlgani uchun oz boʻlsa-da, sobiq tabdillardagi ayrim nuqsonlarni esga olish foydadan xoli boʻlmasa kerak. «Hayrat ul abror» dostonidagi sher va durroj hikoyatida sher haqida yoziladiki: Chun boʻlur erdi bolalab zavqnok, Moʻr bolasin qilur erdi halok. (7-jild, 209-bet) Shu baytning tabdili dostonning nasriy 1974 yilgi nashrida quyidagicha ifodalangan edi: «Sher har yili bolalab xursand boʻlar va bolalari bilan oʻynashib, chumolilarning bolalarini tutib oʻldirar edi». Keyinchalik, 2002 yilgi 9-sinf «Adabiyot» darsligida shu bayt shunday talqin etildi: «U bolalagan boʻlib, ular oʻyinidan zavq olar, oyoqlari ostida esa chumoli bolalari halok boʻlar edi». (41-bet) Bunday talqinlardan Alisher Navoiyning ichagi uzilguday kulsa ajab emas, chunki bu talqinlar oddiy maktab oʻqituvchisi talqini emas, balki adabiyot ilmi mutaxassislarining talqinlaridir. Navoiyning baytini quyidagicha nasriy bayon qilish lozim edi: (Sher) bolalab zavqlarga toʻlganida chumolilar uning bolasini talab halok qilardi. Nozik sir shundaki matnda «Moʻr bolasin» birikmasi ibhomli — mubhamlik san’ati qoʻllanilgan tuzoq qoʻyilgan edi. Chunki oddiy kitobxon «Moʻr bolasin» — «Chumoli bolasini» deb tushunishga «haqli». Ammo adabiyot olimlarining oʻttiz yilda shu haqiqatni farq etmaganliklarini men izohlashdan ojizman. «Hayrat ul abror» dostonidan boshqa bir talqiniga ham toʻxtalib oʻtaylik. Asarning: Bazmda soqiylar oʻlub jilvasoz, Ahli gʻino har sori dostonnavoz baytini 1974 yilgi asar tabdili nashrida quyidagicha berilgan: Bazmda soqiylar shirin soʻzlar aytib jilva qilardilar. Boy-badavlat odamlar hiyla-nayranglar bilan mashgʻul edilar. Holbuki «Ahli gʻino har sari dostonnavoz» misrasini shunday tabdil qilish mumkin: «Musiqachilar turli ohangda kuy chalar edilar» yoki «ashulachilar turli ohangda ashulalar aytar edilar». Bir baytda — bir xil manzara beriladi-da: bazmda — mayxoʻrlik va sozu navo boʻladi... Demak, yangi nashrning uchinchi farqiga kelsak nasriy bayonlardagi nuqsonlar imkon qadar ozaytirilgan deyish mumkin. Yangi nashrning toʻrtinchi bir fazilati zamonaviy kitobchilik san’ati — ya’ni dizayn bilan izohlanadi. Rassomlar Anatoliy Bobrov va Bahodir Jalolovlarning ilhomlari mevasi sifatida ohorli bichim va xilma-xil rasmlar bilan muqova va ichki matn qismining ta’minlanishi kitobga alohida joziba, koʻrk bagʻishlagan. Navoiy asarlarining hozirgacha bizda yaratilgan nashrlari bunchalik goʻzal va salmoqli muqovalanmagan edi. Shuning uchun xalqaro kitob koʻrgazmasi hay’ati qarorini eshitgan Gʻafur Gʻulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyining direktori Mizrob Boʻronov: «Qanday baxtki, kitobchilikdagi oltin medal bizning Alisher Navoiymizga nasib etdi!» deya hayajonlarini yashira olmadilar. Zero bu kitobni bugungi navqiron yoshlarga shunday goʻzal va aslu tabdilni mukammal holatda yetkazish gʻoyasi shu kishida tugʻilgan edi. Biz, olimlar va rassomlar goʻyo ana shu qutlugʻ niyatga qoʻshqanot berdik. Mazkur nashr ahamiyatini quyidagicha izhor etish mumkin: — «Xamsa» dostonlarining mazkur yangi sahihroq nashri olimlar va ilm ahliga, ziyolilarga moʻljalangan ishonchli nusxalardir. — Keng kitobxon ommasi: maktab, kollej, litsey, gimnaziya oʻquvchi va talabalari idrokiga moslashgan kitoblar hamdir. Chunki har bir doston asliyati davomidan hozirgi oʻzbek tilidagi mukammal nasriy bayonlari ham berilgan. Tabdillarni akademik Gʻafur Gʻulom, Navoiyshunos alloma Abduqodir Hayitmetov, professorlar Saidbek Hasanov, Mavjuda Hamidova va yaxshi qalam sohiblari — Inoyatulla Maxsumov va Naim Norqulovlar amalga oshirishgan. — Vahob aka, soʻnggi savolim: Ushbu «Xamsa» dostonlari matni mutlaqo xatosiz, deya olasizmi? — Bu oʻta qaltis va jiddiy savolga javobim bor. Sir emaski, Navoiy asarlari nashri noshiri hech boʻlmasa, uch-toʻrtta tilni, ayniqsa serlahja boʻlgan turkiy tilni qadimdan Navoiy davrigacha boʻlgan soʻzlarini toʻla-toʻkis bilishga mas’uldir. Biroq bir odam — hamisha oʻz yolgʻizligi va ojizligini «Xamsa»day muhtasham qasrday ulugʻ kitob oldida ochiq sezadi. Biroq ishni boʻyinga olgan olim Haqdan va Hazrat Navoiyning oʻzlaridan imdod tilab ishga kirishadi. Men oʻzgalarga nisbatan qanchalik talabchan boʻlsam, oʻzimga nisbatan oʻn chandon talabchanman. Afsuski, ish ulugʻ, oʻta uzoq muhlattalab. Menimcha har bir doston ustida bir yil ishlash kerak edi. Holbuki, men nashriyot ehtiyojiga boʻyinsunib bir yilda ushbu ishlarni yakunlashga majbur edim. Shuning uchun nashrda xatolar ketgan boʻlishi mumkin. Men oʻzim allaqachon besh doston asliyatini qayta oʻqib chiqib ulgurdim va bir necha xatolar topdim. Bu nuqsonlar asosan tinish belgilarda va lotin yozuvining bizday yoshi ulugʻlar uchun anchalik qiyinligi tufayli (bir necha oʻrinda er — yer holida, el — yel holida bosilgan) sodir boʻldi. Oʻylaymanki, orzu qilamanki bu yangi yozuvdagi nashr saviyasi — nuqson va yutuqlari haqida yozishlariga ustoz va hamkasblarimizda imkon topilajak. — Vahob aka, samimiy, batafsil suhbatingiz uchun minnatdorman.

Muallif: Vahob Rahmonov