Dunyoning siri (hikoya) [Xayriddin Sulton]

Dunyoning siri (hikoya) [Xayriddin Sulton]
Dunyoning siri (hikoya) [Xayriddin Sulton]
— Shunaqa... Yer yuzida toʻrt milliard odamga yetgan havo minga yetmaydi...
Bu gapni u hazillashib aytdi. Ammo Qunduz uning soʻz ohangidagi pinhoniy nadomatni ilgʻadi...
Zax va boʻyoq hidi anqib turgan katalakdek qiroatxona sovuq edi. Yigit yupungina plashga oʻranib kresloga choʻkkan, behafsala jurnal varaqlaydi. Bir haftadan buyon kutubxona ochilgan zahoti kirib keladi, kun boʻyi oʻqiydi, kechqurun Qunduz uyga otlangandan keyin rahmat aytib chiqib ketadi.
Kuz — «oʻlik mavsum». Sanatoriyda odam kam. Kutubxona deyarli kimsasiz. Diqqinafas xonada Qunduz yolgʻiz oʻzi kitoblarga termilaverib zerikadi. Ish tugasayu tezroq ketsa... Biroq «Indamasxoʻja» kechgacha miq etmaydi. Qunduz kurort daftarchasidan uning student ekanini, ismi Muzaffarligini bilar, ammo yigitning bepisand munosabatiga ensasi qotar edi. Aslida oʻranib-chirmanib yuradigan bu kasalmand kimsaning e’tiboriga zor emas: u bir oy avval turmushga chiqqan — oʻzi uchun batamom yanga, sirli hayot ogʻushida mast. Har kuni ertalab kelinlik liboslariga burkangancha gul-gul yashnab ishga keladi, lekin quyosh nuridan bebahra, rutubatli tor hujrada malohatidan hayratga tushadigan tirik jon yoʻqligi tufayli andak afsus chekadi. Bir ozdan soʻng eshikdan «ammasining buzogʻi» — Muzaffar kirib, nari-beri salomlashgach, kitoblarga koʻmiladi.
Uch kun burun u yigitni gapga solmoqchi boʻldi. Hiyla vaqt roʻparasida allanimalarni atay yozib-chizib oʻtirdi. Muzaffar bir payt kaftini ogʻziga tutib uzoq esnadi. Oʻz goʻzalligi qudratiga benihoya ishongan har qanday ayol kabi Qunduz ham qattiq ranjidi. «Kekkaygan student» haqida «Odamovi!» degan hukm chiqarib, minba’d soʻz ochmaslikka ahd qildi.
Biroq bugun ertalab beixtiyor: «Nima kasalsiz?» — deb yubordiyu tilini tishladi.
Muzaffar jilmayishga urindi, ozgʻin, qonsiz yuzlariga mahzun bir parishonlik qalqidi.
— Shunaqa... Yer yuzida toʻrt milliard odamga yetgan havo menga yetmaydi.
Qunduz unga ajablanib qaradi.
— Men astmaman-da, — dedi yigit xoʻrsinib. Uning soxta xushholligini koʻrib, Qunduzning rahmi keldi.
— Tuzalib qoldingizmi, axir? — deb soʻradi atay tetik ohangda.
— Vrachning gapiga koʻra, tuzalishim kerak. Lekin... doim doktorlarning aytgani boʻlaversa, olamda allaqachon kasallik qolmasdi.
U tasalli berishga shoshildi:
— E, hali koʻrmagandek boʻlib ketasiz!
Yigit bosh chayqadi:
— Qaydam...
— Hadeb oʻylab siqilavermang-da! Bu yerda qancha odam davolangan! Togʻ havosi...
— Keyin «salomatlik posbonlariga «Men sizdan shifo topdim» degan muzikali salom» yoʻllayman, shundaymi? — Muzaffar kulimsiradi. — Xuddi doktorga oʻxshaysiz-a... Menga qarang, tagʻin vrach boʻlmang?
— Yoʻq, — Qunduz ham ma’yuslanib kuldi. — Farmatsevt boʻlmoqchiydim.
— Kirolmadingizmi?
— Ximiyadan yiqildim.
— E-e... — Yigit qoʻzgʻalib qoʻydi-da: — Biror sirtqi boʻlimiga kiring, - deb maslahat berdi.
— Oʻqish endi... — deya kelinchak xandon otib kuldi. — Otasiz oʻsganmiz. Shuning uchun amakimning deganlari-degan.
— Ha-a, — dedi bosh irgʻab Muzaffar.
Qunduz gazeta-jurnallarni taxlashga kirishdi.
— Bu dard oʻlgur sizga qayoqdan yopishdi? Juda yoshsiz-ku? — deb soʻradi, ishdan bosh koʻtarmay.
— Bilasizmi... — Yigit soʻz qidirib kalovlandi. — Haligi, dadam shiyponga qorovul edi. Koʻp kasal boʻlardi. Oʻshanda oʻrnida turardim. Defoliatsiya vaqtida... Togʻda paxta ekilmaydi, defoliatsiyani bilarmikansiz?
— Qiziqsiz-a, nega bilmayman?
— Ana shu paytda dalada hech kim qolmasligi kerak. Men yotaverardim - shiyponni qarovsiz tashlab ketolmasdim... — U gunohkorona iljaydi.
— Sizni qarangu! — dedi kutubxonachi. — Shiyponni boʻri yermidi?!
— Yosh-bebosh boʻlganman-da! — deb achchiq kuldi yigit.
— Oʻqishingiz-chi?
— Bir yil yoʻqotaman, nachora? — Muzaffar qoʻlidagi jurnalni varaqlay boshladi. — Bu yil ayniqsa, koʻp qiynaldim.
— Sogʻayib ketasiz, — dedi ishonch bilan Qunduz. — Aytgandek, institutni bitirib kim boʻlasiz?
— Odam, — deb kuldi u.

* * *
— Togʻdan tushib kelyapman, — dedi u ertasi kuni Qunduzni koʻrgan zahoti. Egnida qalin sviter, eshik kesakisiga suyangan koʻyi hansirab turardi.
— Qalay?
— Togʻlar oʻksik, mening koʻnglimdek... — Yigit quyosh nuridan koʻzlari qamashib gapirardi. — Soʻz yoʻq! Balandroqqa chiqa olmadim-da, nafas qisib qoldi.
— Nega... oʻksik? — deb soʻradi kutubxonachi deraza pardalarini surarkan.
— Chiqsangiz koʻrasiz.
— Men hali chiqmaganman.
— Qoʻying-e?!
— Ishonmaysiz-a? Bir marta, toʻqqizinchi sinfda huv yonbagʻirgacha borganmiz, lola tergani. Keyin qoʻl tegmadi.
— Yopiray!
— Boʻzchi belboqqa yolchimaydi. — Qunduz xijolatomuz kulimsiradi. - Koʻklamda chiqmoqchimiz nasib qilsa. Chiroyli joylar...
Muzaffarni yoʻtal tutdi. Mushtini ogʻziga tugib yoʻtalarkan, yuzlari qizarib-boʻzarib, yelkalari silkinardi.
— La’nati-ey... — dedi xuruj bosilgach, yoshlangan koʻzlarini artib. - Sahardan boshlayapti-ya! Ha-a, chiroyli joylar, kiroyi joylar... — Javondan qora muqovali qalin kitobni olayotib, afsuslangandek: — Chiroyli joyla-r-r, — dedi u yana va oʻqishga tutindi.
Tashqarida, quyoshning haroratsiz yogʻdusiga chulgʻangan dov-daraxtlar tagida za’faron koʻylagi etaklarini sudragancha kuz dildirab kezadi. Hakkalar uchib-qoʻnib xazon titkilaydi. Olisdagi qorli choʻqqilar doʻppi gullaridek xayoliy tovlanadi. Koʻkish tuman ichra elas-elas koʻzga chalinayotgan yovvoyi bodom, togʻolcha, doʻlana butalari qoplagan oʻngarlar xonaga dilgar sukunat baxsh etadi.
Kunduz zerikdi. Nari-beri parishon yura boshladi. Gʻashlikka oʻxshash bir tuygʻudan yuragi siqilib, xoʻrsindi. Daf’atan oʻzini kimsasiz, gʻarib sezdi. «Bosh olib ketsang, bi-ir yoqlarga... — Zum oʻtmay hushiga kelib kulimsiradi: — Jinniga oʻxshab...»
Muzaffar bilan suhbatlashish allanechuk maroqli. Ammo yigit berilib oʻqir, goʻyo olamda uning borligini unutgan edi. Qunduz qatiyat bilan qimtilgan qalin lablarga, gʻamgin qoʻykoʻzlarga, qiz bolaniki singari uzun, ingichka barmoqlarga bir-bir tikildi.
— Nima oʻkiyapsiz? — deb soʻradi nihoyat jur’at kilib. Yigit bosh koʻtardi.
— Gegel.
Qunduz Gegelning kimligini soʻrashga iymandi, tushungan kabi bosh silkib qoʻydi.
— Qiziqmi?
— Nima desam ekan? Har narsa ham qiziqsangiz — qiziq. Faylasuf u.
— Kecha televizorda ham bir faylasuf chiqdi.
— Kim?
— Sharipovmi, Sharopovmi, shunaqa fan kandidati bor ekan-ku?
— Qaydam, boʻlsa bordir, — dedi yigit. — Bilasizmi, dunyoda kandidatlar, bakalavrlar, doktorlar, magistrlar, professorlar koʻp — olimlar kam.
Kelinchak angrayib oʻtirar, gʻayrioddiy tuyulayotgan bu soʻzlarni idrok etishga qiynalar edi.
Oʻqimaganiga oʻkindi. Agar oʻqiganda u ham shunaqa chiroyli gapirarmidi...
— Ovqatlangani bormaysizmi? — deya u soatiga koʻz tashladi.
— Tushlik boʻldimi? — Muzaffar oʻrnidan qoʻzgʻaldi. — Kechgacha ishlaysiz-a? Ozroq oʻqimoqchiydim.
— Ha.
Yigit bosh irgʻab eshikni yopdi. Qunduz koʻngli gʻash, Muzaffar stol ustiga qoʻyib ketgan kitobni asta varaqladi. Qalam bilan chizilgan satrlarga tikilib qoldi:
«Voqeiy narsalar — haqiqiydir, haqiqiy narsalar — voqedir»...

* * *
Kechasi yomgʻir yogʻdi. Ertalab yeru koʻkni tuman bosdi. Kunduz osmonni toʻldirgan qora bulut uyurlariga, namchil asfalt yoʻlga tashvishlanib qaradi-yu, kun boʻyi dildirab oʻtirishini oʻylab, gʻash tortdi. Maktabdan ishxonasiga telefon qilib, bir kunga ijozat oldi.
Uylarni yigʻishtirmoqchi edi, ammo qoʻli yumushga bormay yuragi orziqdi. Qalin tivit roʻmolini oʻrab, plashini kiydi-da, sanatoriyga joʻnadi.
Kutubxonani ochishi bilan ozoda kiyingan, koʻzoynakli, oq-sariq qariya kirib keldi. Birpas jurnal varaqlagach, kitob yozdirib chiqib ketdi.
Kunduz roʻmolini yelkasiga tashlagan koʻyi qoʻllarini kuh-kuhlab oʻtirardi. Boshida telpak, tomogʻini sharf bilan oʻragan, rangi boʻzdek Muzaffar ostonada paydo boʻlgan zahoti shoshib oʻrnidan turdi.
— Shu sovuqda ham keldingizmi? — deb soʻradi yigit achinib. — Shamollab qolasiz-ku! Bu yerga loaqal elektr pechka qoʻyishsa boʻlmaydimi?
— Isitish qozoni ishdan chiqibdi, tuzatishyapti, — dedi kelinchak gunohkorona.
— Qozon yorilibdimi? Tabiiy ofat-da! — deya tanglayini takillatdi yigit.
Qunduz nima deyarini bilmay:
— Kitobingizni olib beraymi? — deb soʻradi.
— Mayli. Rosa oʻqiydigan havo boʻlyapti! — U yoʻtalib, istar-istamas kresloga choʻqdi.
Sukunat devori ularni bir-biridan ajratib turar, deraza ostida chak-chak yomgʻir tomchilab, daralardan tuman pardasi koʻtarilib bormoqda edi.
— Kecha Zohida bilan urishdim, — dedi Qunduz kutilmaganda hasrat qilib. Yigit kitobdan koʻz uzib unga qaradi:
— Zohida kim?
— Buxgalter xotin.
— Nega urishdingiz?
— Kutubxonada farrosh yoʻq, oʻzim supurib-sidiraman. Boshqa birovning nomiga oylik chiqarkan, vedomostda koʻrib qoldim. «Direktorga aytaman», desam: «Boʻshaging kelayotgan boʻlsa aytaver», deydi. Xonani tozalasam oʻzim uchun qilaman, oylik talashmoqchimasman-u, shunday degandan keyin chidayolmadim-da, qizishib ketdim.
— Tavba! — deya yigit bosh chayqadi. — Odamlar ajoyib: shirin boʻlsang - yutib yuborishadi, achchiq boʻlsang — chaynab tashlashadi... — Soʻng barmoqlarini asabiy oʻynab: — Shuning uchun yer yuzida chuchmal odam koʻp-da, — dedi.
Shamol turdi. Yiroqdagi qorli choʻqqilar yana yarqiradi. Togʻ bagʻridagi yongʻoqzor osha yuqoriga oʻrlayotgan otliq elas-elas koʻzga chalinar edi.
Muzaffarni birdan yoʻtal tutdi. Nimjon gavdasini kreslo suyanchigʻiga tashlab, xirqirab qoldi.
— Doktor chaqiraymi? — dedi Qunduz shoshib.
— Yoʻq... oʻh-hoʻ. oʻh-hoʻ... oʻtib ketadi. — Yigit ogʻrikdan yuzini burishtirib, koʻkimtir tomirlar oʻynab chiqqan qoʻlini siltadi. — Deraza... derazani oching...
Derazadan yomgʻir aralash izgʻirin yopirilib pardani tortqiladi. Qunduz junjikib ketdi.
Muzaffar ogʻir-ogʻir nafas olib, toʻlgʻanardi.
— Oʻzim ham... oʻh-hoʻ... nega bugun tutmadi, deb turuvdim...
Kelinchak labini tishladi: «Qiynalib ketdi-ey!»
— Sovuq boʻlmaydi-da sizga, — dedi kuyunib.
— Hozir... Hozir-r bosiladi... Oʻx-hoʻ...
Titroq barmoqlari kreslo yogʻochini bemajol tirnar, tor koʻkrak qafasidan shigʻ-shigʻ degan tovush eshitilar edi.
— Mana, oʻtib ketdi. — Yigit manglayidan ter tomchilarini artib, omonat iljaydi. — Xasta oʻpkam achchiq gazlarga oʻrganib... toza havoda qiynalyapti.
Yomgʻir quyib yubordi. Muzaffar derazadan tashqariga qarab entikdi:
— Yomgʻir ham ezildi-ey! Nima oʻqiyapsiz?
Qunduz qoʻlidagi kitobni koʻrsatdi.
— Nima hakda?
— Bizning yoshimizda nima haqda oʻqishardi?
— E-Ha... — deya ma’nodor bosh irgʻadi Muzaffar derazani yoparkan. Yomgʻir tovushi pasaydi.
— Menda bir kitob bor, — dedi joyiga oʻtirgach. — Frantsuz yozuvchisiniki. Oʻqib, yigit boshim bilan yigʻlaganman.
— Rostdan-a?
— Yolgʻonchining uyi kuysin. Xohlasangiz, oʻqib koʻring.
— Bugun... yoʻq, mayli, ertaga olib kelasiz-a? Shunaqa ta’sirlimi? «Oʻtgan kunlar»ga oʻxshaydimi? Men qachon oʻqisam, oʻz-oʻzimdan yigʻlagam kelaveradi.
— «Oʻtgan kunlar»... O! — Yigitning koʻzlari chaqnab ketdi. — Faqat siz emas, Qodiriy oʻzi yozib, oʻzi yigʻlagan ekan!
Ertalab eri telpagani bostirib uydan chiqarkan, Qunduzga:
— Ishga borsang, qalinroq kiyin. Kunga ishonma, eshak oʻldiradigan oftob bu, — dedi.
Quyosh charaqlab turibdi, ammo havo sovuq. Koʻchaning ikki betidagi tunuka tomlarda qirov yiltillaydi. Kechagi yomgʻirdan soʻng ola-chalpoq quriy boshlagan yoʻlga teraklarning novvotrang yaproqlari toʻkilar, ikkita toʻqol echki barglarni yamlab yurar edi.
Tushgacha Muzaffardan darak boʻlmadi. Qunduz toʻsatdan oʻzining betoqatlanayotganini sezdi. «Kitob bermoqchiydi-ku?» — deb oʻyladi xayolini chalgʻitishga urinib.
Kun tushdan oqqach, yuragiga gʻulgʻula tushdi. Eshikni qulflab, uchinchi korpusga chiqib bordi.
Muzaffar toʻrt kishilik xonada yolgʻiz oʻzi oʻranib yotar edi.
— Sizga yolgʻonchi boʻldim-a? Koʻrmaysizmi... — deya xomush kulimsiradi. Qunduzning koʻzlarida hurkak bir bezovtalik paydo boʻldi:
— Tuzukmisiz?
— Rahmat, ertalab sal... — Yigit yuzini burishtirib yon-verini timirskiladi, keyin noumid qoʻl siltab qoʻydi.
— Yolgʻiz qiynalmaysizmi, hamxonangiz ham yoʻq ekan?
Muzaffar qaddini rostlab, hazin jilmaydi.
— Atay shu palataga joylashganman.
— Nega?
— Aslida odamlardan qochib keldim. Keyin... boshqalarning uyqusini buzish insofdan emas.
— Odamlarsiz qanday yashaysiz? — deb soʻradi kutubxonachi koʻzlari javdirab.
Yigit qoʻllarini koʻksiga chalishtirib, kuldi.
— Gyote boʻlib keting-e!
— Gyote?!
— Shunday nemis shoiri oʻtgan, bilsangiz kerak. Oʻshaning she’ri bor: «Qanchalar bema’ni boʻlmasin muhit, bari bir odamsiz yasholmas odam!» — deya viqor bilan oʻqidi u.
— Ana, koʻrdingizmi! Siz boʻlsa...
— Men boʻlsa... delfinga achinaman.
— Kimga?
— Savolingiz oʻzbek tili grammatikasi boʻyicha notoʻgʻri, lekin mohiyat e’tibori bilan juda toʻgʻri!
Qunduz tushunmay, yelka qisdi.
— Chunki delfin — tilsiz-ongsiz hayvon sanaladi. Hayvonlar esa «kim?» emas, «nima?» degan soʻroqqa javob boʻladi. Maktabda oʻqitishgan-ku? Ammo men aytayotgan delfin boshqacha, «kim?» deb soʻrashga arziydigan... Meni jinni deb oʻylamayapsizmi? — deb qoldi u toʻsatdan.
— Yoʻ-oʻq, nega?
— Sal poyintar-soyintar gapiraman-da... Indoneziyada bir delfin maktabga qatnaydigan bolalarni narigi oroldan berigi orolga oʻtkazib qoʻyar ekan. Doim ma’lum vaqtda qirgʻoqqa kelib, oʻquvchilarni kutib turarkan. Bir kuni bolalar bilan qandaydir mast odam ham unga minibdi. Qoʻlida lattaga oʻralgan pichogʻi bor ekan. Suv oʻrtasiga kelganda delfinning qoq yuragini moʻljallab sanchibdi...
— Voy-y! Nimaga?
— Nimaga deysizmi? Yovuzlikda qachon mantiq boʻlgan? Bu yogʻini eshiting: delfin suvni qora qonga boʻyab sohilga suzib boribdi. Bolalar qirgʻoqqa tushishi bilan u shalop etib agʻdarilibdi-da, jon beribdi... Koʻrdingizmi? Agar uning oʻrnida «kim» boʻlganida edi, pichoq sanchilgan zahoti yelkasidagilarni uloqtirib yuborardi.
— Voy, shoʻrlik! Darrov yarasini bogʻlashganda, balki oʻlmasmidi...
— Kim bogʻlaydi? Oʻsha, «nima» degan soʻroqqa javob boʻladigan kimsami?
Tumbochka ustidagi suvsiz bankaga solib qoʻyilgan bir dasta giyoh quriy boshlagan, elitguvchi talx hidi gurkirar, qovjiroq koʻkatlar huvillagan boʻm-boʻsh xonani yana ham befayz koʻrsatar edi.
Qunduz deraza rafida tartibsiz sochilgan qogʻozlarga razm solib:
— Dars tayyorlayapsizmi? — deb soʻradi.
— Yoʻq, — deya bosh chayqadi yigit. — bu — kundalik.
— Koʻrsam, sir emasmi?
— Sir!
— Harbiy sirmi? — deb kuldi Qunduz.
— Dunyoning siri, — deya jilmaydi yigit. — Olamda odamzodning aqli yetmaydigan bir sir bor. Uni hech kim tushunmaydi. Agar unga insonning aqli yetsa, yashashning ma’nosi qolmaydi.
Uni yana yoʻtal tutdi. Kelinchak vujudida ogʻriq tuyib, labini tishladi: «Xudoyim-ey!»
Muzaffar dahanini sochiq bilan artib, adyolini tuzatarkan, hansirab:
— Shunaqa, — deb qoʻydi.
«Tuzalib ketsin-ey, bechora», deya xayolan shivirladi Qunduz.
— Toʻyingiz qachon boʻlgan? — deb soʻradi yigit daf’atan.
— Bir oydan oshdi... — Nogahoniy e’tirof tuygʻusi Qunduzning koʻnglini titratib oʻtdi.
— Eringiz nima ish qiladi?
Bu savol unga malol keldi, negadir ranjidi.
— Kanalda... texnik.
— Ha-a, yaxshi, — dedi yigit qoshini chimirib, dagʻal tovush bilan.
Gap-soʻz tugagandek edi. Qunduz derazadan koʻrinib turgan bir parcha osmonga boqib:
— Gruppangizda qizlar ham oʻqisa kerak? — deb qoʻydi. Muzaffar qoʻllariga tayanib, yagʻrinini koʻtardi.
— Birontasini yaxshi koʻrasizmi, demoqchisiz-da? Yoʻq, yaxshi koʻrmayman. Meni ham dunyoda onamdan boshqa hech kim yaxshi koʻrmagan, — dedi u jilmayishga urinib.
— Nima uchun?
— Chunki... — deya u bir lahza taraddudlandi. — Keling, bu ham sir boʻla qolsin!
— Hammayoq sir deng? — Kelinchak oʻrnidan qoʻzgʻaldi. — Mayli, men boray.
— Shoshyapsizmi?
— Chanqadim.
— Choynakda choy bor. Sal sovuqroq.
— Yoʻq, rahmat. Vrachni aytib yuboraymi?
Yigit bosh chayqadi.
— Nega?
— «Tabib aytur: «Ey nodon, bu dardni bedavo derlar», — deya u tumbochkasidan moʻ‘jazgina kitobcha olib uzatdi. — Mana, oʻsha yigʻlatadigan...
Kunduz eshikni zichlab yoparkan, ichkaridan yoʻtal tovushi eshitildi.
Uyga xomush qaytdi. Darvoza ochiq, qaynatasi qoʻlida tokqaychi, olma daraxtlari tagida kuymanib yurar edi. Salom berib hovliga kirdi-da, yoʻl-yoʻlakay ertalab yoyib ketgan kirlarini yigʻishtirdi. Atlas darpardalar, guldor soʻzanalar bilan bezatilgan xona botib borayotgan kuyoshning qirmizi yogʻdusiga choʻmgan, burchaqdagi toshoyna, servant ustidagi soatda gʻurub shu’lasi yalligʻlanar edi. Kunduz toʻrdagi suratda kulib turgan, dakana roʻmolli jikkakkina kampirga bir zum tikilib qoldi.
U marhum qaynanasini koʻrmagan. Shu vajdan qoʻshni xotinlar uni: «Keng uyning kelinchagi», deb hazillashadilar.
Sigirni sogʻib boʻlib, ovqatga unnaganida mashina signali eshitildi. Dars tayyorlab oʻtirgan qaynisi — oʻn toʻrt yashar Isroil chiqib darvozani ochdi. Changga botgan sariq «Moskvich» kirib keldi. Bolonya kurtka, koʻk shim kiygan Komil mashinadan tushib ust-boshini qoqdi-da, ogʻilxonada terit qorayotgan otasi tomon yurdi. Kunduz obdastaga iliq suv quydi, ishkom bagʻaziga sochiq ilayotib, eriga uzoqdan sekin: «Hormang», dedi.
U oshxonada sabzi toʻgʻrayotib, bexos boshmaldogʻini kesib oldi. Shosha-pisha bogʻlayotganda eri gugurt qidirib kirdi.
— Qoʻlingni kesdingmi? E! Koʻzingga qaramaysanmi? — dedi u koyish ohangida. — Ha, mayli, qon — yorugʻlik. Namakobga botir — darrov toʻxtaydi.
Ovqat mahali poygakda choy uzatib parishonxayol oʻtirar, qaynatasining gaplari qulogʻiga uzuq-yuluq chalinar edi:
— ... qizil novvosning kunjarasi... Ertaga boqqa chiqib toklarni koʻmish kerak... Mulla Nurmatnikiga...
Choydan keyin cholni mudroq bosdi. Kelinchak unga oʻrin toʻshab bergach, idish-tovoq yigʻishtirishga tushdi.
Uyga qaytib kirganida televizor vagʻillab yotar, eri muk tushib pinakka ketgan edi. Sharpani sezib, koʻzlari yarq ochildi.
— Oʻchirib qoʻyaveraymi?
— E-e... charchabman... — Komil esnab, oʻrnidan turdi.
Qunduz pechkaga koʻmir solib, derazadan tashqariga tikildi. Qop-qorongʻi. Hovli etagidagi qari tut zulmat qa’rida qorayib koʻrinadi. Qaerdadir daydi mushuk zorlanib miyovlaydi.
«Yoʻtali bosildimikan? Sir deb nimani aytdi ekan-a? Hech kim tushunmasligi kerak... Nega? Sir boʻlgani uchunmi?..»
Sekin uf tortdi, sumkasidan u bergan kitobni oldi. Erinib varaqladi. Duch kelgan sahifadan oʻqiy boshladi. Avvaliga loqayd koʻz yugurtirdi, soʻng moʻ‘jizaga uchragandek, olamni unutdi... Na eshikning gʻijirlab ochilganini, na erining yoʻtalganini sezdi. Komil yelkasi osha engashib muzdek kaftini uning bilagiga qoʻygandagina choʻchib tushdi.
— Qanaqa kitob? Qani? Barb-yus?! Odamning otimi? Barbaris degan konfet boʻlardi...
Eri choponini yechib stul suyanchigiga tashladi. Bosh qashigancha birpas serrayib turdi-da, esnab:
— Mashinaning suvini toʻkib qoʻyish kerak. Qor yogʻadiganga oʻxshaydi, - deb uydan chiqdi.
Qunduz uning gapini eshitmadi. Bu vaqtda u... yigʻlar, lablari: «Azizim Lui! Senga bu maktubni yigirma yildan soʻng yozyapman...», deya shivirlar edi. Muzaffarni esladi. «Bu kitobni oʻqib, yigit boshim bilan yigʻlaganman...»
Erining qorasini payqab, yuz-koʻzini artdi.
Komil yechinib karavotga choʻzildi. Baquvvat qoʻllarini boshi ostiga qoʻyib, chalqancha yotar, nafas olganida keng koʻkragi koʻtarilib tushar edi.
— Qani, yotmaysanmi? — deya shivirladi u xushnud kulib.
Koʻzlari chaqnar edi!.. Qunduz bosh chayqab, oʻqishda davom etdi. Har kech shu gapni eshitganida a’zoyi badanini sirli hayajon qamrar edi. Hozir negadir vujudi junjikdi. Eri bir zum shiftga tikilib yotdi-da, norozi ohangda:
— Kun boʻyi toʻymadingmi, boʻldi-da! Oʻchir chiroqni! — dedi.
Keyin bir sapchib, xotinining baxmal nimcha sirib turgan belidan shartta quchoqlab bagʻriga tortdi.
— Oh, otincham-ey! Boʻldi endi!..
Qunduz birdan boʻshashib, koʻzlarini yumdi. Tun. Olam jimjit.
Qunduz koʻz ochdiyu seskanib tushdi: sovuq, zimiston xona, yoʻtal tutib yolgʻiz toʻlgʻanib yotgan... Muzaffar! Komil shoshib qoldi:
— Nega yigʻlaysan?
Qunduz oʻzini benihoya tahqirlangan his qilar, yelkalari dir-dir silkinar edi...
Eri turib chiroqni yoqdi.
— Aytsang-chi, nima boʻldi? Biror joying ogʻriyaptimi?
Komil jigibiyroni chiqib, karavot chetiga oʻtirdi.
— Odamni xun qilib yubording-ku! Gapirsang-chi!
Uning churq etmaganini oʻzicha tushungan eri yoniga ohista choʻzildi.
— Bilaman, ish koʻp, zerikib ketding, — dedi bir ozdan soʻng muloyim tovush bilan. — Loaqal kinoga oborolmayapman. Koʻrib turibsan-ku, qoʻlim tegmayapti. Ob’ektni topshiraylik, shaharga tushamiz, aylangani. Xohlasang, teatrga kiramiz...
Bu taskin-tasalli Qunduzni butkul oʻrtab yubordi.
Komil chiroqni oʻchirib, yotgan joyida sigareta tutatdi. Sigareta choʻgʻining lip-lip shu’lasida dala shamoli qoraytirgan horgʻin yuzi gʻira-shira koʻzga chalinardi. U bosib-bosib ichiga tortdi.
Er-xotinning uyqusi oʻchgan, birortasidan sado chiqmas edi.
Qunduz xira yorugʻ tushib turgan derazaga tikilarkan, opasi Zumradni esladi. Soʻng tugʻilib oʻsgan hovlisi, erta koʻklam tomida qizgʻaldoqlar lovillaydigan uy xayoliga keldi. Opasi oʻninchi sinfni bitirayotgan yili bir yigit bilan qochib ketgan edi. Onasi uni koʻp qargʻar, Kunduzdan jahli chiqsa ham albatta qoʻshib oʻtar edi: «Shumoyoq egachingga oʻxshamay oʻl! Qirchiningdan qiyilgur, oʻsha sharmandaga tortyapsanmi?!»
U opasining isnodi ostida ezilib oʻsdi. Maktabni tugatishi bilan onasi uni «gumdon qilish» payiga tushdi. Sanatoriy oshxonasida ishlab yurganida Qunduzni bir oylik oʻqishga yubordilar. Qaytib kelgach, u amakisining oshnasi Mirkamol domlaning oʻgʻliga fotiha qilinganini eshitdi.
Orasta uy-joy. Okqoʻngil qaynata, Royishli qayni...
Toʻsatdan ongida allanarsa charaqlab, uni titratib yubordi: yonida Muzaffar yotgandek tuyuldi... Bu xayoldan hatto oʻzi qoʻrqib ketdi. Koʻzlarini chirt yumdi: yana Muzaffar!
Qunduz vahimaga tushib, boʻgʻziga yigʻi tiqildi. Nahotki...
Komil beozor pishillagancha uxlab yotardi.
Shu odam uning eri. Bir umr!
Shuursiz bir tarzda Komilning issiq yuziga barmoqlarini tegizdi. Eri uyqusirab tamshandi. Yonboshiga agʻdarilib koʻzini ochdi:
— Haliyam uxlamadingmi?
Kunduz uning uyquli koʻzlariga tik boqib:
— Menga qarang, — dedi. Tovushi oʻta xotirjam, istigʻnodan asar ham yoʻq edi. — Meni... yaxshi koʻrasizmi?
Komil anglamadi:
— A?
— Meni yaxshi koʻrasizmi?
Eri yelkasidan quchdi.
— Gaping qiziq. Yaxshi koʻrmasam... uylanarmidim?
— Men-chi?
— Nima sen?
— Men sizni yaxshi koʻramanmi?
Komil dovdirab qoldi.
— Xotinim boʻlgandan keyin... yaxshi koʻrasan-da, — deya gʻoʻldiradi uyqusi oʻchib. Birdan sergaklanib oʻrnidan qoʻzgʻaldi. Tizzalarini quchoqlab, xotiniga jonsarak tikildi.
— Senga nima boʻldi oʻzi? — deb soʻradi u. — Rostini aytaver... Kelinchak derazadan tushayotgan oyning xira yorugʻida erining tumtaygan lablari, kirtaygan koʻzlarini koʻrib, rahmi keldi. — Hech narsa... — deya pichirladi u. — Yoʻq, «hech narsa»ga oʻxshamaydi! Yo... bitta-yarimtaga...
Qunduzning yuragi shuv etdi.
— Nega indamaysan? Gapir!
— Nega unaqa deysiz?
— Ha? Nimaga bunaqa gʻalatisan boʻlmasa?
Komilning dikqati oshdi. Nima qilarini bilmay, yana sigareta tutatdi. Saharxez xoʻrozlar qichqirgunga qadar churq etmay bedor yotdilar. Ikkalasi ham oʻrtada nimadir yoʻqolib, nimadir paydo boʻlayotganini anglagandek edi.

* * *
Eri tong qorongʻisida choy ichmay ishga joʻnadi. Qunduz boshi choʻyandek ogʻirlashib oʻrnidan turdi.

* * *
...Xat qisqa edi:
«Qunduz! Toʻsatdan joʻnayapman. Sovuq jonimdan oʻtib ketdi. Siz baxtli boʻlishingiz kerak. Siz oʻzingiz bilmagan holda menga qanchalik dalda berganingizni bilsangiz edi... Faqat rahmat ayta olaman.
Muzaffar».
— Manaviniyam qoldirdi, — dedi qorovul chol qora muqovali qalin kitobni uzatib.
Qunduz hayron boʻlib cholga qaradi.

U bamaylixotir, piyoladan achchiq koʻk choy hoʻplar edi.
Tavsiya qilamiz
. Tush.UZ - Tushlar tabiri
. Yuklamlar ombori
. O'zbekcha Android dasturlar
. Orginal Mp3 lar
. Aralash rasmlar + 9 000
. Kitoblar
Яндекс.Метрика