Oq sukunat (hikoya) [Jek London]

Oq sukunat (hikoya) [Jek London]

— Karmen yana ikki kun sudralishgayam yaramaydi. Meyson muz parchasini tuflab tashlarkan, shoʻrlik jonivorga bepisand qarab qoʻydi. Keyin itning panjalari orasida qotib qolgan muz boʻlaklarini tishi bilan tozalay boshladi. — Jimjimador laqabli qancha itlarga duch kelgan¬man, odatda ular hech narsaga yaramaydilar, — u oʻz ishini tugatib, itni nariga itardi. — Ular zaiflashadilar va oxir oqibat harom qotadilar. Sen oddiygina Kasyar, Sivash, Xaski laqabli itlar bilan qandaydir koʻngil¬sizlik yuz berganini sira eshitganmisan? Hech qachon! Shukumga bir qaragin... Ancha uzoqlashib qolgan koʻppak birdan oʻqday uchib egasiga sapchidi va baquvvat tishlari bilan Meysonning boʻgʻziga chang solmoqchi boʻldi. — Xayolingga nima keldi, a? Boshiga qamchi dastasi bilan tushirilgan qattiq zarba itni qorga qulatdi. U bezovta qaltirar, soʻyloq tishlari orasidan sargʻimtil soʻlak tomchilar edi. — Shuning uchun ham Shukumga qara deyapman-da, u xato qilmaydi. Garov boylashim mumkin, bir haftaga qolmay u Karmenni holdan toydiradi. — Men boʻlsam, — soʻzlandi Meylmyut Kid muzlab qolgan non boʻlagini gulxan ustida aylantirar ekan, — garov oʻynaymanki, manzilga yetib bormasimizdan burun Shukumni soʻyib yeymiz. Sen bunga nima deysan, Ruf? Hindu ayol qahvani sovutish uchun idishga muz boʻlagini tashlar ekan, avval Meylmyut Kidga, soʻng eriga qaradi. Soʻngra itlarga nazar soldi, biroq lom-mim demadi. Negaki, vaziyat shundoq ham ma’lum edi. Qarshilarida boshqa yoʻl qolmagandi. Ular yana ikki yuz mil yoʻl bosishlari kerak. Ovqatlari koʻpi bilan olti kunga yetadi. Itlarga esa beradigan yegulikning oʻzi yoʻq... Ikki ovchi va ayol gulxanga yaqin oʻtirib nochorlarga xos tarzda nonushta qila boshlashdi. Itlarni chanadan boʻshatishmadi, bu shunchaki qisqa muddatli tanaffus edi, jonivorlar odamlar ogʻzidagi har bir luqmani adovat bilan kuzatishardi. — Ertadan boshlab nonushta ham yoʻq, — dedi Meylmyut Kid. — Keyin itlardan koʻz uzmaslik kerak. Ular bizga boʻysunmay qoʻyishdi. E’tiborsiz boʻlsak, payt poylab tashlanib qolishlari hech gap emas. — Men esa bir paytlar uslubchilar tashkilotini boshqarib, yakshanba maktablarida dars berganman. Nima uchundir bu mavzuda soʻz ochgan Meyson mokasinalarini1 tomosha qilganicha oʻyga choʻmgandi. Ruf unga qahva uzatib, xayollar changalidan ozod etdi. — Xudoga shukr, hozircha bizda choy bor. Men hovlimizda, Tennessida, choyning qanday oʻsishini koʻrganman. Ayni paytda issiqqina joʻxori noni uchun nimalarni bermasdim-a? Qaygʻurma, Ruf, yana ozgina qoldi, shundan soʻng ochlikdan qutulasan, mokasina kiyib yurishga ham hojat qolmaydi. Bu soʻzlardan keyin ayol ortiq xoʻrsinmay qoʻydi. Koʻzlarida oq tanli xoʻjayiniga boʻlgan muhabbat uchqunlari porlay boshladi. Meyson u duch kelgan birinchi oq tanli odam, unga ayol siymosida qandaydir yoqimsiz hayvonni emas, oʻzgacha bir xilqatni koʻrish ham mumkinligini anglatgan birinchi erkak edi. — Ha, Ruf, — eri ikkovlarigina tushunadigan tilda davom etdi, — tez orada biz bu yerlardan qutu¬lamiz, oq tanli kishining qayigʻiga oʻtirib olamiz-da, Shoʻr suv boʻylab suzib ketamiz. Ha, bu yoqimsiz, ayqirgan suv — misoli suvdan bunyod boʻlgan togʻlar gohi yuqoriga, goh pastga siljiyotgandek tuyuladi. Bu suv behudud, unda uzoq suzishga toʻgʻri keladi! Oʻn uyqulik, yigirma, yoʻq, qirq uyqulik yoʻl, — aniq hisoblash uchun Meyson kunlarni barmogʻida sanardi, — hamma vaqt suvni, yoqimsiz suvni koʻrasan. Keyin katta dunyoga yetib boramiz, odamlar koʻp, yozgi botqoq pashshalari singari hamma teng. Kulbalar shu qadar balandki, — Oʻn, yoʻq, yigirmata qaragʻayni ustma-ust qoʻygandek!. Eh-he! U soʻz topolmay jimib qoldi. Va shafqat soʻragandek Meylmyut Kidga boqdi. Soʻng hafsala bilan yigirmata qaragʻayni qanday qilib ustma-ust joylashtirish mumkinligini qoʻllarida koʻrsata boshladi. Meylmyut Kid istehzoli kuldi, Rufning koʻzlari hayrat va baxtdan chaqnab turardi. Ayol erim hazillashyapti deb oʻylagan va bu iltifot shoʻrlik ayol qalbini toʻlqinlantirayotgan edi. — Keyin esa qutiga oʻtirib olamiz va... joʻnab keta¬miz. — Meyson soʻzlariga izoh bergan kabi boʻsh krujkani havoga otdi va chaqqonlik bilan ilib olib qichqirdi:— Mana, bir zumda yetib keldik! Ey, ulugʻ shomonlar! Sen Fort — Yukonda yurasan, men Arktik -Sitida boʻlaman. Oramiz yigirma besh uyqulik yoʻl. Oʻrtamizda uzun arqon, men arqonning bir uchidan ushlab olib, senga gapiraman: «Allo, Ruf, qalaysan?« Sen javob berasan: "Senmisan, erginam?" Men "Ha" deyman. Sen yana gapirasan: "Non pishirolmayapman, soda qolmabdi ." Shunda men javob beraman: »Qaznoqni qaragin, un qopining orqasida turgan edi. Xayr». Sen qaznoqqa borasan va keragicha soda olasan. Va bu paytda sen Fort Yukonda, men esa Arktik-Sitida boʻlamiz. Shomonlar shunday qudratli! Ruf bu sehrli ertakni tinglab, shunday samimiy jilmaydiki, erkaklar kulaverib dumalab qolishdi. Bir -birlarini gʻajishga urinayotgan itlarning shovqini olisdagi moʻ’jizakor oʻlka haqidagi hikoyani boʻlib qoʻygan edi. Ular itlarni ajratishga urinayotganlarida ayol chanalarni birlashtirishga ulgurgan, yoʻlga tushish uchun hamma narsa shay edi. Meyson qamchini epchillik bilan sermadi, itlar sekin harakatga tushib arqonni torta boshlagach aylan¬tirgich tayoqni mahkamlaladi.Shu tarzda muzga yopishib qolgan chanalar joyidan qoʻzgʻala boshladi. Ruf ikkinchi chana bilan erining ortidan borar, Meylmyut Kid esa unga yordamlashgan koʻyi saf oxirida harakat¬lanar edi. Hoʻkizni ham bir zarb bilan oʻrnidan qoʻzgʻatishga qodir boʻlgan bu baquvvat va shafqatsiz odam itlarni qamchilamas, ularni qoʻlidan kelgancha avaylashga urinardi, bu esa Shimol sayohatchilarining odatlariga mos kelmasdi. Bir safar Meylmyut Kid bechora jonivor¬larning ahvoliga qarab, hatto yigʻlab yubordi. — Qani, olgʻa, oqsoqlar! — mingʻirlab qoʻydi u ogʻir chanalarni qoʻzgʻatish uchun qilingan behuda urinish¬lardan soʻng. Nihoyat uning bardoshi munosib taqdirlandi, ogʻriqdan biroz itoatkor boʻlib qolgan itlar oʻz safdoshlarini quvib yetish uchun harakatga tushdilar. Suhbat tindi. Mashaqqatli safar yoʻli bunga imkon bermas edi. Shimol boʻylab yurish—ogʻir, halokatli mehnat. Bunda faqat orsizlarcha sukut saqlab yoʻl qiyinchiliklarga dosh bergan yoki oʻzi uchun yangi soʻqmoqni kashf eta olgan insongina baxtlidir. Dunyoda yangi yoʻl ochish kabi odamni holdan toydiradigan yumush boʻlmasa kerak .Keng, toʻqima changʻilar har qadamda yemiriladi, oyoqlar tizzagacha qorga botadi. Ana undan soʻng oyoqni ehtiyotkorlik bilan sugʻurib olish zarur. Tik yoʻldan dyuymning arzimas boʻlagicha chetga chiqish ham kulfat keltiradi. Negaki hali chananing yuqori qismi qordan forigʻ boʻlmagan. Bu holda oldinga bir qadam tashlaysan va eng kamida yarim yard chuqurlikdagi ikkinchi oyogʻingni koʻtarishga urina boshlaysan. Birinchi boʻlib yoʻl ochayotgan odam esa, hatto shungacha changʻilarini bir-biriga urib olmagan va xiyonatkor qorga ishonib bor boʻyi bilan qulamagan boʻlsa-da,yuz yarddan keyinoq holdan toyib yiqiladi. Bunda kun boʻyi biror marta itlar oyogʻi ostida qolmagan odamgina toza vijdon va gʻurur bilan uyqu qopiga kirishga loyiq edi. Buyuk Shimol soʻqmogʻi boʻylab yigirma besh uyqulik yoʻl bosgan kishiga esa hatto Ilohlar ham havas qilishardi. Kun shomga tutashdi. Oq sukunat zalvoridan ezilgan yoʻlovchilar tushkun va jim tarzda yoʻl ocha boshladilar. Tabiatda insonga oʻzining foniy ekanini anglatishning turli usullari mavjud: suv sathining betoʻxtov koʻtarilib-pasayishi, boʻron vahshati, qoʻrqinchli yer silkinishlari, osmon artelleriyasining vahmali guldiraklari. Biroq eng kuchlisi, eng qaygʻulisi — Oq sukunat va uning beparvoligidir. Qimirlagan jon koʻrinmaydi. Havo sayqal berilgan mis kabi tiniq, bunda hatto ojiz shivirlagan ovoz ham shakkoklik boʻlib tuyuladi va inson hatto oʻz tovushidan ham qoʻrqadi. Tiriklikning bu yagona zarrasi, oʻlik dunyoning xayoliy sahrosi boʻylab harakat qilarkan, oʻzining bor- yoʻgʻi ojiz bir qurt ekanini anglaydi va oʻz jasoratidan qoʻrquvga tushadi. Bunda oʻz-oʻzidan tushuniksiz fikrlar tugʻiladi. Tiriklik sirlari oʻz ma’nosini izlaydi. Inson shuurini Oʻlim, Yaratguvchi va Yorugʻ Dunyo qarshisidagi qoʻrquv hissi, ayni paytda—tirilish umidi, hayot va umriboqiylik qaygʻusi, zanjirband ongning behuda urinishlari ishgʻol qiladi! Demak, inson qachonlardir oʻz Yaratuvchisi bilan yuzma-yuz qoladi . Kun shomga tutashdi. Bu yerda daryo oʻzani keskin burilgan edi, Meyson muyulishni kesib oʻtish uchun chanasini tor burunga tomon boshladi. Biroq itlar qancha urinmasin, tepalikka koʻtarila olishmasdi. Ruf va Meylmyut Kidning bor kuchlari bilan itarishlariga qaramay, chanalar nuqul ortga sirpanib ketardi. Yana bir alamli urinish...Badbaxt, ochlikdan sillasi qurigan jonivorlar soʻnggi kuchlari bilan tortildilar. Betoʻxtov urinishlardan soʻng chanalar qirgʻoqqa chiqib oldi. Lekin kutilmaganda yoʻlboshchi it oʻng tomonga tortib ketdi, chana esa Meysonning changʻilariga borib urildi. Natija juda qaygʻuli edi. Meysonning oyogʻi chiqib ketdi, arava qayishiga oʻralashib qolgan itlardan biri qorga quladi, chanalar esa xomutlarni ergashtirganicha pastga sir¬panib borar edi. Qars! Qurs! Qamchi ovozi eshitildi, kaltakning koʻpi yiqilib qolgan itning chekiga tushdi. — Boʻldi qil, Meyson! — oraga tushdi Meylmyut Kid. — Bechora shusiz ham jon beray deb turibdi. Toʻxtab tur, hozir menikilarni qoʻshamiz. Meyson u gapirib olguncha kutib turdi, — uzun qamchi aybdor it atrofida oʻralib aylana hosil qilgandi.Bu Karmen edi.U shikoyat qilgansimon angil¬ladi, qorga yotib oldi, soʻng qiyinchilik bilan yonboshiga agʻdarildi. Bu yoʻlovchilar uchun ogʻir, mashaqqatli daqiqa edi: it jon beryapti, ikki doʻst oʻzaro janjallashmoqda. Ruf ularga navbati bilan yalingansimon boqardi. Biroq koʻzlarida achchiq ta’na aks etib tursa-da, Meylmyut Kid oʻzini vazmin tutar, itning oldida choʻkkalab olganicha qayishlarni kesar edi. Yoʻlorvchilardan hech biri ogʻiz ochmadi. Chanalarni birlashtirishdi.Ular tepalikka chiqib olishgan edi. Yana yoʻlga tushishdi. Karmen soʻnggi kuchini toʻplagan koʻyi eng orqada sudralardi. Hozircha it yurishga layoqatli boʻlsa, uni otib tashlashmaydi, unda hayot uchun oxirgi imkoniyat qoladi; u ham boʻlsa qoʻnimgohga yetib kelish, bu yerda esa ehtimol odamlar los ovlashar... Oʻz qilmishidan pushaymon, biroq qaysarligi bois buni tan olishni istamayotgan Meyson oldinda borar va yuz berajak xatar haqida oʻylamasdi. Ular qalin butazorni oralab pastqamlikka yetib kelishdi. Yon tomonda, ellik futcha narida keksa qaragʻay qad rostlab turardi. U bir asrdan buyon shu yerda turar va taqdir bir asrdan buyon unga, bir paytning oʻzida Meysonga ham kutilmagan intiho hozirlayotgan edi. Meyson mokasinasining boʻshashib qolgan iplari¬ni bogʻlash uchun bir muddat toʻxtadi. Chanalar harakati tindi, itlar jimgina qor ustiga choʻzildilar. Tevarakda mudhish jimjitlik hukmron, qor qoplagan oʻrmon uzra jon asari sezilmasdi. Sovuq va sukunat yurakni muzlatar va bir zum tabiatning titroq shivirlarini boʻgʻib qoʻyardi. Birdan havoga xoʻrsingansimon sas taraldi. Ular avvaliga buni eshitishmadi, lekin tez orada bu sas ruhsiz sahrodagi harakat nishonasi ekanini ilgʻab qolishdi. Mana, yillarning cheksiz jabru sitamlari va qor zalvori ostida bukilgan ulkan daraxt oʻzining hayot fojeasidagi soʻnggi rolini oʻynadi. Meyson qasir-qusur ovozlarini eshitdi, yon tomonga sakramoqchi boʻldi, biroq qaddini rostlashga ham ulgurmadi — yelkasiga zarb bilan urilgan daraxt butun tanasini bosib tushdi. Kutilmagan xatar, oniy ajal — Meylmyut Kid ularning har ikkisi bilan ham tez-tez toʻqnashardi! Daraxtning igna barglari hali qimirlab turar, u esa ayolga koʻrsatma berib, doʻstiga yordamga yetib kelishga ulgurgan edi. Hindu ayol ham hushdan ketib yiqilmadi yoxud oʻzining oq tanli opa-singillari singari besamar koʻz yoshlarini toʻkmadi. Meylmyut Kidning ilk soʻzlarini eshitgandayoq, erining ingrashiga quloq tutgan holda tanasining butun ogʻirligini tayanch moslama vazifa¬sini bajaruvchi tayoq ustiga tashladi. Meylmyut Kid esa bolta bilan daraxtni chopa boshladi. Daraxtning muzlagan tanasiga urilgan poʻlat quvnoq jarangladi, Meylmyut Kidning zoʻriqqan, ogʻir nafasi bolta zarbasi bilan birga eshitilardi. Nihoyat Kid yaqindagina inson shaklida boʻlgan ayanchli qoldiqlarni qor ustiga qoʻydi. Biroq ayolning yuzidagi unsiz motamsarolik va uning nadomatu umid¬vor¬likka toʻlgan koʻzlari doʻstining qiynali¬shlari¬dan koʻra dahshatliroq edi. Bir necha soʻz aytildi xolos. Shimol aholisi soʻzning behudaligi va hamma vaqt harakatda boʻlishning tengsiz qiymatini boshqalardan oldinroq anglashadi. Naq oltmish besh daraja sovuqda insonning qor ustida uzoq yotishi mumkin emas. Ular chanaga bogʻlangan arqonlarni kesib olishdi, shoʻrlik Meysonni hayvon terisiga oʻrab, shox-shabbalardan yasalgan toʻshak ustiga yotqizishdi. Gulxan alanga oldi. Yoqilgʻi uchun oʻsha, baxtsizlikka sabab boʻlgan daraxt ishlatildi. Gulxan tepasiga ibtidoiy usulda parda oʻrnatildi: dagʻal kanop mato boʻlagini issiqlikni yaxshi ushlab turishi va pastga qaytarishi uchun tarang tortib bogʻlashdi. Bu fizikani tabiatning oʻzidan oʻrgangan odamlargagina xos boʻlgan usul edi. Oʻlim toʻshagida yotib koʻrmaganlar uning chorlovini tez ilgʻashadi. Meysonning butun tanasi shikastlangan edi. Bu bir qarashdayoq ma’lum edi: oʻng qoʻli, beli va umurtqasi singan, oyoqlari ishdan chiqqandi, ichki a’zolarining ezilgani ham ehtimoldan yiroq emasdi. Har zamonda ingrab qoʻyishigina bechoraning hali tirik ekanidan darak berardi. Hech qanday umid yoʻq edi, biror narsa qila olmas¬dilar. Beshafqat tun sekin yaqinlashmoqda edi. Ruf uni oʻz millatiga xos tarzda sokin bir tushkunlik ila qarshilar, Meylmyut Kidning bugʻdoyrang yuzidagi ajinlar esa koʻpaygan edi. Mohiyatan olib qaraganda, eng oz jabr koʻrgan odam Meyson edi. U allaqachon xayolan Sharqiy Tennessida, Buyuk Tumanli togʻlarda yurar va oʻz bolaligini qaytadan yashayotgan edi. Quloqlariga allaqachon unutilgan janubiy shaharning ta’sirchan ohanglari eshitilardi.U alahlar, koʻlda choʻmilgani, yenot oviga borgani, tarvuz oʻgʻirlash uchun yelib-yugurganlari haqida gapirar edi. Bu ovozlar Rufga tushuniksiz alahsirash boʻlib tuyular, biroq Kid hammasini anglab turar, Meysonning har bir soʻzi uning yuragini ezardi — bu tuygʻuni uzoq yillar hamma narsadan mosuvolikda yashagan, har lahzada tsivili¬zatsiyaning chorlovini eshitib turgan insongina his qilishi mumkin. Oʻlim boʻsagʻasidagi odam tong payti hushiga keldi, Meylmyut Kid esa uning pichirlashlariga yaqinroqdan quloq solish uchun engashdi: — Eslaysanmi, biz Tananda qanday uchrashgan edik. Bu yilgi shovush davrida2 shu voqeaga ham toʻrt yil boʻladi... Oʻsha kezlari men Rufni unchalik sevmasdim, u shunchaki yoqimtoygina edi... Shuning uchun unga maftun boʻldim. Keyinchalik esa butunlay bogʻlanib qoldim. U yaxshi rafiqa edi, ogʻir damlarda hamisha yonimda boʻlardi. Bu esa bizning ishimizda juda muhim, oʻzing bilasan, bu borada unga teng keladigani yoʻq... Eslaysanmi, u Bugʻi shoxi qoyasiga qanday suzib kelgan, suv yuzasiga betoʻxtov urilayotgan oʻq yomgʻiri ostidan bizni qanday qutqargan edi? Nuklukaytodagi ocharchilikni-chi? U muz ustida qanday yugurardi, bizga xabar yetkazish uchun qanchalar shoshilar edi-ya? Ha, Ruf menga ba’zi ayollardan yaxshiroq rafiqa boʻldi. Sen mening oldin ham uylanganimni bilarmiding? Senga bu haqda aytmovmidim? Ha, shtatlarda, hali uyda ekanimda, oilali inson boʻlishga urinib koʻrganman. Bu yerlarga kelib qolishimning sababi ham shunda. Axir men birinchi rafiqam bilan birga ulgʻaygan edim. Unga ajralish imkonini berish uchun ham joʻnab ketdim. U istaganiga erishdi. Ruf boshqa masala. Men bu yerdagi ishlarimni bitirib, kelgusi yili u bilan birga joʻnab ketmoqchi edim. Biroq endi bu haqda coʻzlashga kech boʻldi. Rufni orqaga, oʻz qabilasiga joʻnatib yuborma, Kid. U yerda unga juda ogʻir boʻladi. Oʻylab koʻr, toʻrt yilga yaqin vaqt ichida biz bilan loviya, dudlangan goʻsht, non va quritilgan mevalarni yeb yashasayu, keyin yana baliq va bugʻu goʻshtiga moslashgan hayot tarziga qaytsa! Anchayin yengil turmush tarzi borligi haqida bilish, unga koʻnikish, keyin esa eskicha hayotiga qaytish juda ogʻir boʻladi. Unga gʻamxoʻrlik qil, Kid... Nima uchun senga aytyapman... ey yoʻq... axir sen hamma vaqt ayollardan uzoqroq yurasan. Men haligacha bu yerlarga nega kelib qolganingni bilmayman. Unga rahming kelsin, uni Shtatlarga iloji boricha tezroq joʻnatib yubor. Biroq vatanini sogʻinsa, qaytishiga yordam ber. Farzand... U bizni yanada yaqinlashtiradi, Kid. Umid qilaman-ki, u oʻgʻil boʻladi. Bir oʻylab koʻrgin-a, Kid. U mening pushti kamarimdan yaraladigan jon. Uning bu yerlarda qolishi mumkin emas. Agar qiz bola boʻlsa... yoʻq, bunday boʻlishi mumkinmas. Menga tegishli terilarni sot. Ular uchun anchagina pul olishing mumkin. Tashkilot¬da ham ulushim bor. Ishlarimizni yoʻlga qoʻy. Umid qilamanki, bizning talabnomamiz oʻzini oqlaydi. Bolamga yaxshi ta’lim ber, eng muhimi, Kid, u hech qachon bu yerlarga qaytmasin. Bu joylar oq tanli odam uchun emas. Mening qoʻshigʻim tugadi, Kid. Baxtli tasodif holatida ham uch yoki toʻrt kun qoldi xolos.Sizlar ketishingiz kerak. Siz olgʻa ketishingiz shart! Yodingda tut, ular mening rafiqam va oʻgʻlim... Ey Xudoyim, faqat oʻgʻil boʻlsin! Yonimda qolmanglar. Men joʻnab ketishin¬gizni buyuraman. Jon berayotgan odamga quloq solinglar! — Menga uch kun muhlat ber, — Oʻtindi Meylmyut Kid. — Balki ahvoling biroz oʻnglanar, axir hammasi qanday tugashi hozircha noma’lum-ku! — Yoʻq. — Faqat uch kun. — Ketinglar. — Ikki kun. — Ular mening rafiqam va oʻgʻlim, Kid. — Bir kun. — Yoʻq! Buyuraman! — Jillaqursa bir kun muhlat ber.Biz bir amallab ovqat topamiz. Balki men los ovlarman. — Yoʻq! Xoʻp, mayli... bir kun, ortiq bir daqiqa ham soʻrama. Ha, yana Kid, yolgʻizlikda jon berishimga yoʻl qoʻyma. Birgina oʻq, faqat bir martagina tepkini bosish kifoya. Tushundingmi? Buni yodingda tut. Eslab qol! Mening zurriyodim, men uni koʻrolmayman... Rufni yonimga chaqir. Men u bilan xayrlashmoqchiman. Unga oʻgʻlimiz haqida oʻylashi kerakligini, jon berishimni kutib oʻtirmasligini aytaman. U sen bilan birga ketishga koʻnmaydiganlar toyifasidan emas. Alvido, doʻstim, alvido! Kid, toʻxta... boyagi joyni chuqurroq qazish kerak, uqdingmi? Men u yerda har safar qirq tsentdan toʻplab qoʻyardim. Yana bir narsa, Kid... Meylmyut Kid jon berayotgan, gʻururini jilov¬lagan insonning soʻnggi iqrorlarini ilgʻab olishga urindi: — Meni kechir... nima uchunligini bilasan-a. Karmen uchun! Koʻz yoshi toʻkayotgan ayolni erining yonida qoldirgan Meylmyut Kid parkasini3 egniga ilib, changʻilarini kiydi va miltigʻini yelkalagan koʻyi oʻrmon ichkarisiga kirib ketdi. Bu uning beshafqat Shimol bilan birinchi toʻqnashuvi emasdi, biroq hech qachon uning zimmasiga bu qadar mashaqqatli yumush yuklanmagan edi. Umuman olganda, bu oddiy arifmetika edi: uch umr bittasiga, ya’ni oʻlimi muqarrariga qarshi. Biroq Meylmyut Kid ikkilanmoqda edi. Uni Meyson bilan besh yillik doʻstlik rishtasi bogʻlab turardi. Ular qidiruvlar va qarorgohlarda, soʻqmoqlar va daryo boʻylab qilingan safarlarda, ovda, ochlik paytlarida, toshqin mahali yelkama-elka turib qarshi olingan oʻlim xavfi chogʻida ham birga edilar. Munosabatlari shunchalik mustahkam ediki, Ruf oralarida paydo boʻlgan ilk kundanoq u qalbida ayolga nisbatan gʻalati rashk hissini tuygan edi. Endi esa bu munosabatni oʻz qoʻllari bilan uzishi lozim. U samodan unga bitta, birgina losni joʻnatishni oʻtina boshladi. Biroq hayvon mamlakatni tark etganga oʻxshardi. Meylmyut Kid kechqurun holdan toyganicha quruq qoʻl va yuragidagi ogʻir yuk bilan qaytib keldi. Itlarning quloqni batang qiladigan darajadagi vovullashi va Rufning chinqirgan ovozi uni tezroq yurishga undar edi. Meylmyut Kid qoʻnimgohga yetib kelganida, hindu ayol atrofida irillayotgan toʻdaning hujumini bolta bilan qaytarayotgandi. Itlar, xoʻjayinlarining temir qonunini buzib, ovqat zahirasiga tashlangan edilar. Kid miltiq qoʻndogʻi bilan oʻqtalganicha yordamga shoshildi, shu on tabiiy tanlanishning qadimiy fojeasi oʻzining ibtidoiy shafqatsizligi ila namoyon boʻldi. Miltiq va bolta navbati bilan koʻtarilib tushar, goh moʻljalga tegib, goh tegmasdi. Itlar toʻlgʻanib oʻzlarini har tomonga tashlashar, koʻzlarida gʻazab oʻti yonar, irjaygan jagʻlari orasidan soʻlak tomchilar edi. Inson va hayvon hukmronlik uchun jazava bilan kurashar edi. Koʻp oʻtmay, magʻlub boʻlgan itlar yaralarini yalagan koʻyi yulduzlarga arz etgansimon uvlab gulxan yonidan uzoqlashishdi. Qoqbaliq zahirasi talon-taroj qilingan edi, oldindagi ikki yuz chaqirimdan oshiq yoʻl uchun besh funtga yetar-etmas un qolgandi. Ruf eri yoniga qaytdi, Meylmyut Kid esa boshi bolta zarbidan majaqlangan itlardan birini halollab, hali sovib ulgurmagan goʻshtni boʻlaklay boshladi. Keyin goʻsht boʻlaklarini ishonchli joyga berkitdi, teri va ichak-chavoqlarni esa oʻldirilgan itning sobiq doʻstlari oldiga tashladi. Tongni yangi tashvishlar bilan qarshi oldilar. Ochlik changaliga tushgan itlar bir-birlarini gʻaji¬shardi. Bu vahshiy toʻda kutilmaganda hali ham hayotga intilayotgan Karmen ustiga tashlandi. Bu safar qamchining ayovsiz zarbalari ham naf bermadi. Har safar qamchi koʻtarilganida, itlar angillagancha yerga qapishib olishardi. Biroq toʻda tarqalganda Karmendan na bir boʻlak teri va na suyak qolgandi. Meylmyut Kid yana xayolan Tennessida yurgan, uzuq-yuluq soʻzlari bilan hamroqlarini nelargadir undayotgan Meysonning alahlashlariga quloq tutgancha ishga kirishib ketdi. Yaqinginalarida qaragʻaylar qad rostlab turardi, Meylmyut Kid ishini tezda tugalladi. Ruf uning ovqat zahirasini rosomax4 va itlardan saqlovchi ibtidoiy yukxona yasashini kuzatib oʻtirar edi. U ikkita daraxtning shoxini yergacha egiltirdi va bugʻu terisidan eshilgan arqon bilan bir-biriga mahkam bogʻladi. Soʻngra, itlarni qamchi bilan boʻysundirib, aravaga qoʻshdi. Unga bechora Meyson oʻrab qoʻyilgan teridan boʻlak hamma narsani joylashtirdi. Meylmyut Kid doʻstining tanasini arqon bilan tangʻidi, arqonning boshqa uchini esa qaragʻayning tepa shoxiga bogʻlab qoʻydi. Zarur boʻlgan paytda pichoqni bir marta sermashning oʻzi kifoya edi. Qaragʻaylar lahzada qad rostlab Meysonning tanasini balandga koʻtarar edilar. Ruf itoatkorona tarzda erining soʻnggi tilagiga quloq tutar, shoʻrlik ayolni itoatga oʻrgatishning hojati yoʻq edi. U hali qizaloqlik chogʻidayoq erkak kishi oldida, butun tiriklik hukmdori qarshisida ta’zim qilar edi. Ruf eridan soʻnggi bor boʻsa olayotgan paytda Kid uni yupatishni lozim koʻrmadi. Bu odat uning xalqiga begona edi. Keyin esa ayolni oldindagi chanaga boshlab keldi va changʻilarini kiyib olishiga koʻmaklashib yubordi. Ruf soʻqir odam singari ixtiyorsiz tarzda yoʻgʻon xoda ustiga joylashdi, qamchini sermab itlarni haydaganicha yoʻlga tushdi. Shundan soʻng Kid hamon behush yotgan Meyson oldiga qaytdi. Ruf allaqachon koʻzdan gʻoyib boʻlgan, u esa gulxan yonida doʻstining oʻlimini kutar va ajalning tezroq kelishini soʻrab iltijo qilardi. Oq sukunat ichra alamli oʻylar bilan yolgʻiz qolmoq oson emas. Zulumot sokinligi muruvvatli, u goʻyo insonni koʻz ilgʻamas hissiyotlar ila ilitib himoya qilayotganga oʻxshaydi. Biroq poʻlat tusli osmon ostida beparvo yastanib yotgan Oq sukunat sovuq va shafqatsiz edi. Oradan ikki soat vaqt oʻtdi hamki, Meyson hamon tirik edi. Kun yarmida, hali ufqda quyosh koʻrinmay turib osmon yorishdi, biroq tez orada atrof yana qorongʻulikka burkandi! Meylmyut Kid ogʻir majburiyat yuki ostida Meysonning tepasiga kelib chor tomonga alangladi. Oq sukunat uni tahqirlayotganga, ustidan ayovsiz kulayotganga oʻxshardi. Uning yuragini qoʻrquv hissi chulgʻadi... Lahza oʻtmay qisqa oʻq ovozi yangradi. Meyson yuksakka, oʻzining samoviy qabristoniga koʻtarildi. Meylmyut Kid esa itlarni jon-jahdi bilan qamchilagan koʻyi qorli sahro uzra yelib ketdi.

Muallif: Jek London