Muxtoriyat [Abdurauf Fitrat]

Muxtoriyat [Abdurauf Fitrat]
Muxtoriyat [Abdurauf Fitrat]
Turkiston muxtoriyati... Temur xoqonining chin bolalari yoninda, turkistonning tubchak turklari orasinda, mundan oʻgʻurli[1], mundan muqaddas, mundan suyunchli bir soʻzni borligʻiga ishonmayman.
Turkiston turkining qonini qaynatgʻuchi, imonini yuksaltguchi bir quvvat bor esa, yolgʻuz shu soʻzda bordir: Turkiston muxtoriyati.
Elli(k) yildan beri ezildik, tahqir etildik, qoʻlimiz bogʻlandi, tilimiz kesildi, ogʻzimiz qoplandi, yerimiz bosildi, molimiz talandi, sharafimiz yumuruldi, nomusimiz gʻasb qiyaindi, huquqimizgʻa tajovuzlar boʻldi, insonligimiz oyoqlar ostiga olindi, toʻzimli turdik, sabr etdik.
Kuchga tayangan har buyrugʻga boʻyinsundik, butun borligʻimizni qoʻldan berdik. Yolgʻiz bir fikrni bermadik, yashrun turdik, emgaklarimizgʻa oʻrab saqladik: Turkiston muxtoriyati!
Mahkama eshiklaridan yigʻlab qaytgʻanda, yoruqsiz turmalarda yotgʻanda, yirtgʻuchi jandarmning tepgusi bilan yiqilgʻanda, yurtlarimiz yondurulgʻanda, dindoshlarimiz osilgʻanda ongimiz yoʻqoldi, miyamiz buzildi, koʻzimiz yogʻdusiz qoldi, biror narsani koʻrolmadik. Shul chogʻda, tushkun ruhimizni koʻtarmak uchun shul qop-qorongʻu dunyoning uzoq bir yerinda oydin bir yulduz yalqillab tura(r) edi. Biror narsaga oʻtmagan koʻzimiz shuni koʻrar edi. Ul nima edi? Turkiston muxtoriyati!
Biz aniq bila(r) edikkim, zolim Nikolay hukumati qancha yasharsa yashasun, adolat oshiqi boʻlgʻan... rus demokratiyasi, haqgʻa tayangan bir inqilob, har millatning oʻz haqlarini qaytarur.
Inqilob boʻldi. Rusiyaning «qoʻshma xalq jumhuriyati» usuli bilan[2] idora etiluri jarlandi. Shul e’lon uzra yasalgan Ukraina, tatar va boshqa millatlar muxtoriyatlari tasdiq etildi. Qoʻnuq[3] Turkistonniki edi. Turkistonning tarixiy xonbaliqlarindan ikkinchisi boʻlgʻan Xoʻqand shahrinda toʻplangʻan Turkiston qurultoyi 27 noʻyabrning «milliy laylaturqadrimiz boʻlgʻan» yarim kechasinda Turkiston muxtoriyatini e’lon qildi.
Lekin shunisi borkim, bir millatning muxtoriyati yolgʻuz bir s'ezdning e’loni bilan tamom boʻlmas. Muxtoriyatni olmoq va saqlamoq kerakdir. S'ezd oʻz ishini qildi. Qolgʻanlari butun millatning vazifasidir. Muxtoriyatni saqlamoq uchun kuch lozim. Muxtoriyatni bajarmoq uchun aqcha keraqdir. Bularni millat hozir qilsun.

(«Hurriyat», 1917 yil, 5 dekabr).
Maqola «Fan va turmush»ning 1990 yil, 10-sonida (30-31-betlar) qayta nashr qilingan nashrga tayyorlovchi Sh. Turdiev.


↑ oʻgʻurli - haybatli, buyuk.

↑ «qoʻshma xalq jumhuriyati» usuli - Rusiyaning federatsiya asosidagi boshqariluvi nazarda tutiladi. Dastlab, boshqa respublikalar ittifokdosh jumhuriyatlar boʻlib emas, balki Rusiya hududidagi muxtor (avtonom) jumhuriyatlar boʻlib birlashganlar.

↑ qoʻnuq - navbat, gal.
Mualifning boshqa asaralari
1 Angliz va Turkiston [Abdurauf Fitrat] 768
2 Англиз ва Туркистон [Abdurauf Fitrat] 728
3 Buxoro ulamosi [Abdurauf Fitrat] 801
4 Buxoro vaziri Nasrullohbey parvonac... [Abdurauf Fitrat] 752
5 Buxoroda inqilob [Abdurauf Fitrat] 693
6 Buxoroning holi [Abdurauf Fitrat] 714
7 Бухоро вазири Насруллоҳбей парвонач... [Abdurauf Fitrat] 702
8 Бухоро уламоси [Abdurauf Fitrat] 684
9 Бухорода инқилоб [Abdurauf Fitrat] 733
10 Бухоронинг ҳоли [Abdurauf Fitrat] 685
11 Johilona taassubgʻa misol [Abdurauf Fitrat] 825
12 Жоҳилона таассубға мисол [Abdurauf Fitrat] 708
13 Musulmon sevgisi (hikoyat) [Abdurauf Fitrat] 1088
14 Musulmonlar, gʻofil qolmang! [Abdurauf Fitrat] 867
15 Muxtasar Islom tarixi [Abdurauf Fitrat] 3446
16 Мусулмон севгиси (ҳикоят) [Abdurauf Fitrat] 723
17 Мусулмонлар, ғофил қолманг! [Abdurauf Fitrat] 683
18 Мухтасар Ислом тарихи [Abdurauf Fitrat] 834
19 Мухторият [Abdurauf Fitrat] 746
20 Publitsistik asarlar [Abdurauf Fitrat] 2081
21 Публицистик асарлар [Abdurauf Fitrat] 880
22 Siyosiy hollar [Abdurauf Fitrat] 738
23 Сиёсий ҳоллар [Abdurauf Fitrat] 683
24 Turkistonda ruslar [Abdurauf Fitrat] 947
25 Туркистонда руслар [Abdurauf Fitrat] 692
26 Yopishmagan gajjaklar [Abdurauf Fitrat] 1705
27 Ёпишмаган гажжаклар [Abdurauf Fitrat] 660
28 Yurt qaygʻusi [Abdurauf Fitrat] 3623
29 Yurt qaygʻusi (ona bilan oʻgʻil) [Abdurauf Fitrat] 989
30 Юрт қайғуси [Abdurauf Fitrat] 819
31 Юрт қайғуси (она билан ўғил) [Abdurauf Fitrat] 689
32 Sharq siyosati [Abdurauf Fitrat] 891
33 «Shoʻroyi islomiya»ning xatosi [Abdurauf Fitrat] 1066
34 «Шўройи исломия»нинг хатоси [Abdurauf Fitrat] 695
35 Шарқ сиёсати [Abdurauf Fitrat] 724
Tavsiya qilamiz
Яндекс.Метрика