Muxtoriyat [Abdurauf Fitrat]

Muxtoriyat [Abdurauf Fitrat]
Muxtoriyat [Abdurauf Fitrat]
Turkiston muxtoriyati... Temur xoqonining chin bolalari yoninda, turkistonning tubchak turklari orasinda, mundan oʻgʻurli[1], mundan muqaddas, mundan suyunchli bir soʻzni borligʻiga ishonmayman.
Turkiston turkining qonini qaynatgʻuchi, imonini yuksaltguchi bir quvvat bor esa, yolgʻuz shu soʻzda bordir: Turkiston muxtoriyati.
Elli(k) yildan beri ezildik, tahqir etildik, qoʻlimiz bogʻlandi, tilimiz kesildi, ogʻzimiz qoplandi, yerimiz bosildi, molimiz talandi, sharafimiz yumuruldi, nomusimiz gʻasb qiyaindi, huquqimizgʻa tajovuzlar boʻldi, insonligimiz oyoqlar ostiga olindi, toʻzimli turdik, sabr etdik.
Kuchga tayangan har buyrugʻga boʻyinsundik, butun borligʻimizni qoʻldan berdik. Yolgʻiz bir fikrni bermadik, yashrun turdik, emgaklarimizgʻa oʻrab saqladik: Turkiston muxtoriyati!
Mahkama eshiklaridan yigʻlab qaytgʻanda, yoruqsiz turmalarda yotgʻanda, yirtgʻuchi jandarmning tepgusi bilan yiqilgʻanda, yurtlarimiz yondurulgʻanda, dindoshlarimiz osilgʻanda ongimiz yoʻqoldi, miyamiz buzildi, koʻzimiz yogʻdusiz qoldi, biror narsani koʻrolmadik. Shul chogʻda, tushkun ruhimizni koʻtarmak uchun shul qop-qorongʻu dunyoning uzoq bir yerinda oydin bir yulduz yalqillab tura(r) edi. Biror narsaga oʻtmagan koʻzimiz shuni koʻrar edi. Ul nima edi? Turkiston muxtoriyati!
Biz aniq bila(r) edikkim, zolim Nikolay hukumati qancha yasharsa yashasun, adolat oshiqi boʻlgʻan... rus demokratiyasi, haqgʻa tayangan bir inqilob, har millatning oʻz haqlarini qaytarur.
Inqilob boʻldi. Rusiyaning «qoʻshma xalq jumhuriyati» usuli bilan[2] idora etiluri jarlandi. Shul e’lon uzra yasalgan Ukraina, tatar va boshqa millatlar muxtoriyatlari tasdiq etildi. Qoʻnuq[3] Turkistonniki edi. Turkistonning tarixiy xonbaliqlarindan ikkinchisi boʻlgʻan Xoʻqand shahrinda toʻplangʻan Turkiston qurultoyi 27 noʻyabrning «milliy laylaturqadrimiz boʻlgʻan» yarim kechasinda Turkiston muxtoriyatini e’lon qildi.
Lekin shunisi borkim, bir millatning muxtoriyati yolgʻuz bir s'ezdning e’loni bilan tamom boʻlmas. Muxtoriyatni olmoq va saqlamoq kerakdir. S'ezd oʻz ishini qildi. Qolgʻanlari butun millatning vazifasidir. Muxtoriyatni saqlamoq uchun kuch lozim. Muxtoriyatni bajarmoq uchun aqcha keraqdir. Bularni millat hozir qilsun.

(«Hurriyat», 1917 yil, 5 dekabr).
Maqola «Fan va turmush»ning 1990 yil, 10-sonida (30-31-betlar) qayta nashr qilingan nashrga tayyorlovchi Sh. Turdiev.


↑ oʻgʻurli - haybatli, buyuk.

↑ «qoʻshma xalq jumhuriyati» usuli - Rusiyaning federatsiya asosidagi boshqariluvi nazarda tutiladi. Dastlab, boshqa respublikalar ittifokdosh jumhuriyatlar boʻlib emas, balki Rusiya hududidagi muxtor (avtonom) jumhuriyatlar boʻlib birlashganlar.

↑ qoʻnuq - navbat, gal.
Mualifning boshqa asaralari
1 Angliz va Turkiston [Abdurauf Fitrat] 651
2 Англиз ва Туркистон [Abdurauf Fitrat] 612
3 Buxoro ulamosi [Abdurauf Fitrat] 664
4 Buxoro vaziri Nasrullohbey parvonac... [Abdurauf Fitrat] 632
5 Buxoroda inqilob [Abdurauf Fitrat] 590
6 Buxoroning holi [Abdurauf Fitrat] 598
7 Бухоро вазири Насруллоҳбей парвонач... [Abdurauf Fitrat] 574
8 Бухоро уламоси [Abdurauf Fitrat] 563
9 Бухорода инқилоб [Abdurauf Fitrat] 597
10 Бухоронинг ҳоли [Abdurauf Fitrat] 575
11 Johilona taassubgʻa misol [Abdurauf Fitrat] 689
12 Жоҳилона таассубға мисол [Abdurauf Fitrat] 592
13 Musulmon sevgisi (hikoyat) [Abdurauf Fitrat] 924
14 Musulmonlar, gʻofil qolmang! [Abdurauf Fitrat] 717
15 Muxtasar Islom tarixi [Abdurauf Fitrat] 1408
16 Мусулмон севгиси (ҳикоят) [Abdurauf Fitrat] 616
17 Мусулмонлар, ғофил қолманг! [Abdurauf Fitrat] 571
18 Мухтасар Ислом тарихи [Abdurauf Fitrat] 669
19 Мухторият [Abdurauf Fitrat] 624
20 Publitsistik asarlar [Abdurauf Fitrat] 1666
21 Публицистик асарлар [Abdurauf Fitrat] 742
22 Siyosiy hollar [Abdurauf Fitrat] 618
23 Сиёсий ҳоллар [Abdurauf Fitrat] 563
24 Turkistonda ruslar [Abdurauf Fitrat] 822
25 Туркистонда руслар [Abdurauf Fitrat] 561
26 Yopishmagan gajjaklar [Abdurauf Fitrat] 1438
27 Ёпишмаган гажжаклар [Abdurauf Fitrat] 561
28 Yurt qaygʻusi [Abdurauf Fitrat] 2560
29 Yurt qaygʻusi (ona bilan oʻgʻil) [Abdurauf Fitrat] 784
30 Юрт қайғуси [Abdurauf Fitrat] 650
31 Юрт қайғуси (она билан ўғил) [Abdurauf Fitrat] 577
32 Sharq siyosati [Abdurauf Fitrat] 702
33 «Shoʻroyi islomiya»ning xatosi [Abdurauf Fitrat] 906
34 «Шўройи исломия»нинг хатоси [Abdurauf Fitrat] 575
35 Шарқ сиёсати [Abdurauf Fitrat] 610
Tavsiya qilamiz
Яндекс.Метрика