Doʻrmon hangomalaridan [Shodmon Otabek]

Doʻrmon hangomalaridan [Shodmon Otabek]

Topib Qoʻyilgan Nom Mirpoʻlat Mirzoning ilk piyesasi — «Qachon tong otadi?» Sayramdagi viloyat drama teatrida qoʻyiladigan boʻldi. Muallif spektakl koʻrigiga ijodkor doʻstlaridan Yoqubjon Xoʻjaberdiyev bilan kaminani taklif etdi. Biz koʻrikdan bir kun oldin spektaklning hal qiluvchi repetitsiyasiga yetib bordik. Tomoshadan soʻng oqshomda Mirpoʻlatning akasi — Bekpoʻlat akaning fayzli xonadonida spektakl taassurotlari haqida gurunglashib oʻtirdik. Kamina piyesaning nomiga andak e’tiroz bildirdim. Ammo muallif oʻjarlik qilib fikrimga qoʻshilmadi. Yoʻlda charchagan edik, yotishga chogʻlandik. Katta mehmonxonadagi yonma-yon solingan uch kishilik joyni koʻrib, andak sergak tortdim. Hamrohlarimning gʻaroyib odatidan xabardor edim-da. Shu bois dangal soʻradim: — Mirpoʻlat, bu... xurrak masalasi nima boʻldi? — Nima boʻlardi, ja-a avjiga chiqib kesak sal turtib qoʻyasiz-da, — dedi shoir pinagini buzmay. Beixtiyor rahmatli yozuvchi Yoqubbek Yakvalxoʻjayevning «Xavotir olmanglar, men xurrak otganda boshqalarniki mutlaqo eshitilmaydi», degan hazilini esladik. Yoqub aka xurrak masalasida estafetani ishonchli qoʻllarga topshirib ketgan ekan, hamxonalarning boshlari yostiqqa tegar-tegmas ajabtovur ovozlar xonani zilzila yangligʻ titrata boshladi. Xuddi boshimda birov tegirmon toshi yurgizayotgandek garangsib qoldim. Turtishlar, silkitishlar xurrakchilarga pashsha qoʻnganchalik ta’sir qilmasdi. Alamimni kimdan, nimadan olishni bilmay, tinimsiz «uf» tortaman. Bu ahvolda qachon tong otadi dedimu koʻrpa-yostiqni koʻtarib, roʻzgʻorni boshqa qildim — qoʻshni xonaga koʻchib oʻtdim. Ammo oʻt balosidan, suv balosidan deganlaridek, xurrak balosidan ham qochib qutulib boʻlmas ekan. «Eh, qachon tong otadi?» deya yana xunob boʻlaman. Ertalab Mirpoʻlatga aytgan birinchi gapim shu boʻldi: – Shoir, piyesaning nomini juda topib qoʻygan ekansiz. Oʻzgartirib oʻtirmang! Ashulaning Farqi Bir davrada xonanda va qoʻshiqchilik san’ati haqida gurunglashayotgan edik. Doʻstlardan biri soʻrab qoldi: — Men katta ashula, kichik ashula degan gaplarni umuman tushunmayman. Bu nima degani oʻzi? Bunday mahalda hamisha oʻqlangan miltiqdek tayyor turadigan Mirpoʻlat Mirzo javob qildi: — Agar ashulani tik turib aysangiz — katta ashula, oʻtirib aysangiz, — kichik ashula boʻladi, birodar. Vertoloʻt Shart Emas Mustaqillikdan ilgari Mirpoʻlat Mirzo bir guruh ijodkorlar bilan Rossiyaning Tyumen viloyatiga safar qiladi. Hamrohlar orasida rahmatli rassom Ne’mat Qoʻziboyev ham bor edi. Bir kuni Ne’mat aka olis-olislarda shu’la taratib yonayotgan oʻrmonni koʻrib qolib, mutasaddilardan iltimos qiladi: — Iloji boʻlsa, vertolyot bilan oʻsha yoqqa borib kelaylik. Men yongʻinni chizishim kerak. Oʻsha mahalda vertolyot masalasi muammoroq ekanmi, mezbonlar sal xijolat tortib, oʻylanib qolishadi. Shunda Mirpoʻlat masalani osongina «hal qilib» qoʻyadi: — Ne’mat aka, vertolyot-pertolyot deb bosh qotirib oʻtirasizmi? Hozir aytamiz — oʻrmonni shu yerning oʻzida yoqib berishadi. Sipohlar Zalvorli Boʻlsa... San’at va shaxmat muxlisi, mohir shifokor, havaskor shoir Ibrohim Musayev keng, fayzli hovlisidagi oʻrik soyasiga xuddi istirohat bogʻlaridagi kabi maxsus shaxmat oʻynaydigan joy qilishni rejalashtiradi. Moʻljalicha, shaxmat taxtasi oʻrnida chiroyli, rangli xorijiy kafellar qoʻyilishi, shaxmat donalari ham salmoqli-zalvorli, piyodalar kamida kelining sopidek boʻlishi lozim edi. Ibrohim aka maqsadini eski qadrdoni, sevimli shoirimiz, shaxmat boʻyicha ikki karra Chorvoq chempioni Erkin Vohidovga aytadi. Shoir rejani astoydil ma’qullab, shunday deydi: — Yaxshi oʻylabsiz, Ibrohimjon! Bunaqa joyda menga Rahmatulla (Alloh oxiratini obod qilsin) bilan shaxmat oʻynash, ayniqsa, oson boʻladi. — Nega endi... — Sipohlar zalvorli boʻlsa, Rahmatullo yurishini qaytarib olmaydi-da! Ishontirish Usuli Bir ziyofatda oʻzbekning Afandisi deb nom chiqargan yozuvchi Adham Hamdam xayrlashayotib mezbonga xasrat qiladi: — Yangangiz juda ham rashkchi-da! Oʻzim shaftoliqoqi boʻlib qolsam ham rashk qilaverib kuydiradi. Mana, hozir ham uyga borib, ziyofatdan qaytdim desam, ishonmaydi. — Qiziq, unda... nima qilsak ekan? — mezbon astoydil achinadi. — E-e, eshak minishning ham yoʻli bor, — deydi Adham aka mezbonning qulogʻiga sirli shivirlab. — Q-qanday yoʻl ekan? — Mana bu dasturxondagi noz-ne’matlardan bir tugun qilib mashinamga tashlab qoʻying-chi! Zora shunda yangangiz ziyofatdan kelganimga ishonsa... Ayb Oʻzida Rauf Parfini koʻchada uchratgan shogirdi unga shunday deydi: — Rauf aka, yaqin doʻstingiz falonchi uyida ogʻir kasal boʻlib yotibdi. — E-e, afsus... Xoʻsh, unga nima boʻlibdi? — Uyida meva terayotib daraxtdan yiqilibdi. Boshi bilan tushgan ekan, yomon jarohatlanibdi. — Boyoqish hamma narsani teskari qilardi. Menimcha, u mevani ham oyogʻi bilan terganu boshi bilan qulagan. Ayb oʻzida! Yaponlar Bilmaydigan Narsa Yozuvchi Ashurali Joʻrayev va jurnalist-tarjimon Qahramon Rahmonov bir toʻyda ikkita yaponiyalik mehmonlar bilan yonma-yon oʻtirib qoladilar. Oshning qazisini toʻgʻrayotgan Ashurali Qahramonga gap qotadi: — Mehmonlardan soʻrang-chi, qazini bilisharmikin? Qahramon bir lahza mehmonlar bilan inglizcha chugʻurlashib olgach, shunday javob qiladi: — Yoʻq, bilishmas ekan. — Tavba, — deydi Ashurali hayron boʻlib, — dunyoda yaponlar bilmaydigan narsa ham bor ekan-da! Shamollash Sababi Mirpoʻlat Mirzoning uyidagi bir ziyofatda shoir Tursun Ali «Yangi she’r yozuvdim, bir eshitib koʻringlarchi!» deya javobimizni ham kutmasdan, joʻshib-toshib she’rini oʻqiy ketdi: «Qish. Tashqarida ayoz, shamol izillar...» Davrada oʻtirgan shoir Azim Suyun shamollagan shekilli, ketma-ket aksa urar, shu bois asosiy diqqatimiz she’rga emas, unga qaratilgan edi. Tursun Ali she’rini tugatishi hamon Mirpoʻlat Mirzo luqma tashladi. — E-e shoir, mana shunaqa sovuq she’r yozib, Azimni shamollatib qoʻydingiz-da! Maqolning Yangicha Talqini Yaqin doʻstimiz qizini turmushga chiqarayotib, toʻyga bir kun qolganda xotini bilan janjallashib uydan chiqib ketibdi. Xotin boyaqish kaminaga yigʻlab telefon qildi: «Bu tentakni bir amallab uyga olib kelinglar, el-yurt oldida sharmanda boʻlmaylik endi...» Mushkul vazifani uddalash uchun Mirpoʻlat ikkimiz yoʻlga chiqdik. Arazchini koʻkragini zaxga bosib yotgan joyidan arang chiqarib, uyiga olib keldik. Yoʻlimizga ilhaq boʻlib, yuragini hovuchlab oʻtirgan xotiniga «Mana, oldin katta kuyovni tushirib oling!» deya hazillashgan boʻldik. Qaytar mahali hali-hanuz shashtidan tushmay, ayoliga yovqarash qilib turgan doʻstimizga Mirpoʻlat ohista shivirlab, dalda berdi: «E-e, koʻpam parvo qilavermang endi, bu xotin zoti hamma yerda bir xil qichqiradi». Mahorat Oshgach Kunlardan bir kuni shaxmat haqidagi gurungda Alisher Navoiy nomidagi milliy kutubxona direktori Abdusalom Umarov shunday dedi: — Men maktabda oʻqib yurganimdayoq ikkinchi razryad talabini bajarganman. — Unday boʻlsa, mahoratingiz yildan-yilga oshib, hozir sakkizinchi razryadga (aslida toʻrtta razryad boʻlib, birinchisi eng yuqori hisoblanadi) yetib qolgandirsiz! — dedim jiddiy ohangda. Hamma kulib yubordi. Eh Attang... Bir vaqtlar filarmoniya naychisi boʻlgan Mahmud Muhamedov tartib-intizomli, saranjom-sarishta odam edi. U ayniqsa kiyinish madaniyatiga alohida e’tibor berar, gastrol safarlarida dazmol topilmay qolsa, uxlashdan oldin shimini hafsala bilan koʻrpa ostiga taxlab, «Mana, oshni damladik, ertalab quling oʻrgilsin palovxontoʻra boʻladi» deb qoʻyarkan. Buni kuzatib yurgan hamkasb artistlar bir kuni oʻzaro maslahatlashib, naychini bir boplamoqchi boʻlishadi. Ular Mahmud aka «oshini damlab», birrov tashqariga chiqishi hamon apil-tapil koʻrpa ostidagi shimning taxini buzib, yana qayta joyiga qoʻyishadi. Ertalab Mahmud aka odatdagidek qoʻllarini bir-biriga ishqalab, koʻrpa tagini asta koʻtarib qarasa shimning taxi dabdala boʻlib yotganmish. Boyoqish naychi hafsalasi pir boʻlib, oʻzlarini zoʻrgʻa kulgidan tiyib turgan hamkasblariga moʻltirab qaragancha shunday dermish: — Eh attang, osh tagiga olib ketibdi-ku! Saviyasi Past Oʻgʻrilar Yon qoʻshnim, zahmatkash adabiyotshunos olim Ortiqboy Abdullayev bir kuni Xumsondagi uyiga oʻgʻri tushganini aytib qoldi. — Xoʻsh, oʻgʻri nimalarni oʻgʻirlabdi? — deb soʻradim hamdardlik bilan. — Ha endi, qoʻliga ilingan ancha-muncha narsalarni oʻmarib ketibdi-da. — Darvoqe, boy kutubxonangiz bor edi, ishqilib kitoblarga teginmabdimi? — Hayriyatki, kitoblarga tegmabdi. — Mahallangizdagi oʻgʻrilarning ma’naviy saviyasi ancha past ekan, — dedim. Changitmay Oʻting Sovetlar davrida, qizil mafkura hukmronligi yillari Andijon viloyati yozuvchilar uyushmasining bir yigʻilishida uyushmaga uzoq muddat rahbarlik qilgan rais kutilmaganda zahmatkash shoir Vosit Sa’dullaga iddao qilib qoladi. — Vosit aka, siz juda ham izzattalab odamsiz. Nima, sizga endi har qadamda bukilib ta’zim qilishimiz kerakmi? Axir ustoz Abdulla Qahhor ham bir maqolasida «Mabodo koʻchada uch-toʻrt qariya turganini koʻrsangiz, salomlashingu ishingiz zarur boʻlsa, oldinga oʻtib ketavering» degan-ku! Rahmatli Vosit akaning bunga javoban aytgan mashhur gapini andijonlik ijodkorlar hali-hamon eslab yurishadi: — Mayli ukajon, oldinga oʻtsangiz bemalol oʻtib ketavering, — deydi oʻshanda Vosit aka, — faqat changitmay oʻting-da! Mulohaza Talabalik yillarimizda rahmatli adabiyotshunos olimlar Gʻulom Karimov bilan Ozod Sharafiddinov oʻrtasida realizm masalasi yuzasidan bahs-munozara rosa qizigandi. Gʻ.Karimov tabiatan ehtiyotkor va sermulohaza, O.Sharafiddinov esa dangalchi va joʻshqinroq edi. Kunlardan bir kuni ikkala domla trolleybusda ishga kelishayotgan ekan. Manzilga yaqinlashganda Ozod aka Gʻulom Karimovni ogohlantiradi: — Domla keyingi bekatda tushishimiz kerak. Gʻulom Karimov boshini sal engashtirib, koʻzoynagi ustidan Ozod akaga sinchkovlik bilan qarab turib, shunday dermish: — Siz shunday deb hisoblaysizmi, Ozod Obidovich? Menimcha, bu masalani jiddiyroq oʻylab koʻrish lozim! Oyogʻimni Bosmay Turing Telekoʻrsatuvda mashhur san’atkor Tamaraxonim bilan suhbatlashishi lozim boʻlgan suxandon yigit oldindan maslahatlashib oladi: — Ayajon, koʻrsatuvimizning vaqti-soati chegaralangan, shuning uchun qisqa, loʻnda gapirish kerak. Mabodo xotiralarga berilib ketib, gapingiz choʻzilib kesa, sizni qanday toʻxtataman? Oʻylay-oʻylay yoʻlini topishadi — suxandon stol ostidan sekin ayaning oyogʻini bosib qoʻysa bas — gapga nuqta qoʻyiladi. Nihoyat, koʻrsatuv boshlanadi. Kutilganidek, Tamaraxonim san’at dargohiga qanday kirib kelgani, hamkasb va ustozlari, front ortida koʻrsatgan xizmatlari haqida joʻshib-toshib gapiraveradi. Suxandon kelishilganidek ayaning oyogʻini sekingina bosib qoʻyadi. Shunda aya nogoh gapidan toʻxtab, suxandonga ajabsinib yuzlanadi: — Oʻgʻlim, gapimni oxirigacha aytib olay, oyogʻimni bosmay turing!

Muallif: Shodmon Otabek