Afandining adashi [Shodmon Otabek]

Afandining adashi [Shodmon Otabek]

1. Jurnalistlik Nasriddin Muhammadievga (matbuotdagi adabiy taxallusi — Nosir Muhammad) ota kasb. Bunaqasi kamdan kam boʻladi. Rahmatli otasi Misriddin aka Muhammadiev oʻttiz besh yil mobaynida tuman gazetasining bosh muharriri vazifasida ishlagan edi. Oiladagi ijodiy muhit Nasriddinning kasb tanlashida muhim rol oʻynadi. Maktabni bitirgach, sira ikkilanmay Toshkent davlat universitetining filologiya fakultetiga oʻqishga kirdi. Universitetni tamomlagach, poytaxtdagi gazeta va jurnallarda oʻttiz yildan ziyod xizmat qildi. Birgina «Toshkent oqshomi» gazetasida mashhur yozuvchimiz Oʻtkir Hoshimov bilan bir xonada oʻtirib oʻn yil ishladi. 2. Rahmatli Rauf Parfi universitetni bitirib, gazetaga ishga kelgach, bosh muharrir «Qoʻlingdan nima ish keladi?» deb soʻraganda, shoir «She’r yozaman» desa, rahbar burnini jiyirib: «She’rni hamma yozaveradi, bu yerda maqola yozishing kerak!» degan ekan. Nasriddin ham aksariyat ijodkorlar kabi ilk mashq­larini she’r yozishdan boshlagan boʻlsa-da, matbuotning qora, zahmatli yumushlarini bajonidil zimmasiga oldi. Matbuotda qalami qayralib, yetuk ijodkor boʻlib yetishdi. Shu oʻtgan yillar mobaynida «Estetik ideal va adabiyot», «Oz-oz oʻrganib, dono boʻlur» (Sh. Zunnun bilan birga), «Salom kelajak», «Bahor taronasi», «Hikmatlar», «Oʻzbekiston jahon hamjamiyati safida» (hammualliflikda), «Nasaf va Kesh allomalari», «Tafakkur uch­qunlari», «Sumalakdan tosh topdim», «Anqoni mahram qildingiz» kabi oʻndan ziyo kitob­lari chop etildi. Kitoblarning nomi va mundarijasidan ham koʻrinib turibdiki, Nasriddinning iste’dodi serqirra, bilim va qiziqish doirasi gʻoyatda rang-barang. Ham nazm va nasr­da, mutarjimlikda, tarixiy mavzularda bab-barobar qalam tebratadi. Koʻplab she’r­lari qoʻshiq boʻlgan. Uning mumtoz adabiyotga boʻlgan qiziqishi va qobiliyatini payqagan rahmatli alloma Ergash Rustamov (Alloh rahmatiga olgan boʻlsin) ilmiy ish bilan shugʻullanishga astoydil da’vat qilgandi. Doʻstimiz mumtoz adabiyot, xususan, Navoiy ijodi haqidagi qiziqarli maqola va kitoblari bilan ustozning ruhini shod etganday boʻldi. 3. Nasriddin fors, turk, nemis va rus tillarini biladi, ingliz tilini tushunadi. Qobiliyatining bu jihati havas qilgulik. Til bilgichligi (til bilgan dil biladi) jahonga chiqishida, jahonga chiqqanligi tillarni yaxshi oʻzlashtirishida qoʻl keldi. Nasriddin — jahongashta ijodkor, uch yil Eronda tarjimon boʻlib ishlagan, Oʻzbekistonning Turkiyadagi elchixonasida ikki yil birinchi kotib vazifasida xizmat qilgan. Xorijiy taassurotlari asosida koʻplab maqolalar, kitoblar chiqargan. 4. Ayrim ijodkor doʻstlarimiz bir-ikkita asari bosilsa, buyuklik kasaliga chalinib, bosar-tusarini bilmay qolar, goho xizmatni ham yigʻishtirib qoʻyishar edi. Xayriyatki, Nasriddin bunday illatlardan xoli. Hamma yozgan asarlari mas’ul xizmat vazifalarida qattiq band boʻlib turganida, goho dam olish va uyqu hisobiga yaratildi. Tirishqoqligi, mehnatkashligi qonida bor. 5. Biz gʻoyat andishali, muruvvatli xalqmiz. Odamlarga baho berishda ba’zan sal badfe’lroq kimsalar haqida ham salbiyroq fikr aytishga istihola qilamiz. Ammo yaxshi odamlar haqida gap ketguday boʻlsa, yayrab fikr bildiramiz. Turli davralarda Nas­riddin haqida albatta «Ha, Nasriddin — yaxshi yigit!» deb qoʻyishadi. Imonim komilki, bu gap samimiy aytiladi. Qur’oni karimda «Fe’lingiz — taqdiringiz» degan purhikmat kalom bor. Xalqimiz ham «Nima topsang, fe’lingdan topasan», deb bejiz aytmaydi. Esimda, bundan olti-etti yillar muqaddam Turkiyadan samolyotda yurtga qaytayotib, toshkentlik hamyurtlar bilan hamroh boʻlib qoldik. Ular orasida Oʻzbekistonning Turkiyadagi elchixonasida ishlayotgan xodimlari ham bor ekan. Gurung asnosida «Ilgari elchixonada ishlagan Nas­riddin Muhammadievni taniysizlarmi?» deb soʻradik. Shunda ular birdan jonlanib, ogʻizlaridan bol tomib, bir-biriga gal bermay, Nas­riddinni ta’riflay ketishdi. Olimlarning kuzatishicha, insonning ismi oxir-oqibat uning fe’l-atvoriga ta’sir etarkan. Doʻstimiz Nasriddinning oʻlmas milliy qahramonimiz — Nasriddin Afandi bilan adash ekanligi xarakteriga ta’sir etgan boʻlsa ajab emas. Muqaddas hadislarda aytiladi: «Kimning xulqi goʻzal boʻlsa, unga jannatning eng toʻridan qasr bino qilinadi». Darhaqiqat, xulqi goʻzal, fe’l atvori quvnoq, samimiy, xushchaqchaq odam hamisha, hamma yerda ardoqlanadi. Hayotda ham ishi oʻz-oʻzidan yurishib ketaveradi. Ba’zilarga oʻxshab tanish-bilishlarini oraga qoʻyib, oʻziga ish qidirmaydi, balki ishning oʻzi uni qidiradi. Davralarning toʻri uniki boʻladi, boshi ziyofatdan chiqmaydi. Goho Nasriddinning gurungini sogʻinib yoki shaxmat oʻynagim kelib uyiga telefon qilib yoʻqlaganimda koʻpincha «Dadamiz ziyofatda, mehmondorchilikda!» degan javob boʻladi. Oʻziga hazillashib «Uyga ham kelib turibsizmi?» deb qoʻyaman. 6. Nasriddin bilan universitetni ketma-ket bitirganmiz. Taqdir taqozosi bilan bitta uyda yashayapmiz, dala hovlimiz ham bir joyda. Doʻstimiz qishloqda oʻsgan emasmi, yerga nihoyatda mehr qoʻygan, bola-chaqasi bilan dala hovlisida astoydil, ter toʻkib mehnat qiladi. Natija ham zahmatga yarasha boʻladi. Bahor noqulay kelib, koʻpchilikning mevalarini sovuq urib ketganda ham Nas­riddinlarning daraxt shoxlariga chirmashib ketgan uzumi moʻl hosil beraveradi. Alloh ham Xudo degan bandasiga berarkan-da, deymiz havas bilan. 7. Dunyoga mash­hur yozuvchilardan biri oʻgʻlining fotosurati orqasiga «Mening eng yaxshi asarim!» deb yozib qoʻygan ekan. Murakkab hayotda goho ijodni roʻkach qilib, oilaga beparvo qarashi oqibatida boshi kulfatdan chiqmaydigan kimsalar ham uchraydi. Shu oʻrinda Lev Tols­toyning «Oilada baxtli boʻlgan insongina hayotda baxt­li boʻladi» degan gapi esga tushadi. Shu jihatdan qaraganda, bolajon, oilaparvar doʻstimiz chinakam baxtli inson. Oʻziga munosib, hayotning xush-noxush kunlarida, xorijda kechgan uzoq musofirchilik yillarida yelkadosh-hamnafas boʻlgan farishtali rafiqasi Mashrufaxon bilan bir qiz, toʻrt oʻgʻilni tarbiyalab, voyaga yetkazdilar. Imon-e’tiqodli, solih farzandlar hayotdan oʻzlarini munosib oʻrinlarini topishdi. 8. Ashaddiy shaxmat ishqibozi, ijodkorlar oʻrtasida oʻtkazilgan Chorvoq musobaqasining ikki karra gʻolibi, ustoz Erkin Vohidov bir kuni hazillashib: «Men uchun odamlar ikki toifaga boʻlinadi — shaxmatni biladiganlar va bilmaydiganlar!» degan edi. Biz Nasriddin bilan birinchi toifaga mansubmiz, hatto shaxmat jinnisimiz. Oʻzaro bellashganda bir-birimizni xafa qilmaymiz. Qarangki, odamning fe’l-atvori shaxmat oʻyinida ham yaqqol koʻrinarkan. Tabiatan mard, tanti, oliyhimmat Nasriddin goho oʻsha Chorvoq musobaqalarida rahbarlariga muruvvat qilib, xatolarini koʻrsatib oʻynashi oqibatida yutib turgan partiyasini ham boy berib qoʻyardi. Bundan ortiqcha kuyinmasdi ham. Darvoqe, uning biron marta dargʻazab boʻlib, qovoq uyganini, birovga oʻshqirib zugʻum qilganini koʻrmaganman. Nasriddinning xarakterini yaxshi bilgan vodiylik doʻstlari unga «Siz koʻproq bizning odamlarga oʻxshaysiz!» deyishadi. Shu oʻrinda beixtiyor shoirning ushbu purhikmat misralari esga tushadi: «Koshkiydi, ahli yurt turib tepamda, — U bizniki edi, desalar...» 9. Nasriddin Muhammadiev hozir Oʻzbekiston baynalmilal madaniyat markazining direktori lavozimida xizmat qilmoqda. Doʻstlik va qardoshlik rishtalarini mustahkamlaydigan turli festivallar, tadbirlar oʻtkazilishida bosh-qosh boʻlmoqda. Ish bilan qattiq band boʻlishiga qaramay ijod bilan ham jiddiy shugʻullanmoqda. Yaqindagina uning «Nasaf va Kesh allomalari» degan kitobi qayta nashr etildi. Oʻzbekiston Qahramoni, Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi raisi Abdulla Oripov bu asarga shunday yuksak baho berdi: «Nosir Muhammadning bu risolasi Qarshi shahrining YUNESKO bilan hamkorlikda oʻtkazilayotgan 2700 yilligi shodiyonalariga munosib tuhfa boʻladi deb oʻylayman». Ayni chogʻda shoir yil oxirigacha asarlarining salmoqli «Saylanma»sini tayyorlash niyatida. Unga ijodkorning turli yillarda yozgan she’rlari bilan bir qatorda fors, turk, nemis, rus tillaridan qilgan tarjimalari ham kiritiladi. Shuningdek, yurtimizda matbaachilik va kutubxonachilik tarixiga bagʻishlangan kitobining qoʻlyozmasi ham nihoyasiga yetib qoldi. Omonlik boʻlsa, muxlislar, barcha kitobxonlar doʻstimizning sermazmun, barakali ijodidan hali koʻp bahramand boʻladilar. 10. Yunusoboddagi yozuvchilar uyida goho oqshomlarda qoʻshnilar — Ortiqboy Abdullaev, Nasriddin, Ashurali Joʻraev, kamina hamrohlikda tashqarini aylanamiz, «quduqqa aytiladigan gaplar»ni aytib gurunglashamiz. Ana shunday kunlarning birida suhbat mavzusi aylanib kelib kimning necha yoshga kirgani, kim yubiley qilmoqchi ekaniga taqaldi. Shunda Nas­riddin odatdagiday kulimsirab: «Navoiy bobo, Navoiy bobo deb yurib mana oʻzimiz ham Navoiy yoshiga yetib qolibmiz-a! Odamning ishongisi kelmaydi. Hazratdan «Xamsa», «Xazoyin-ul ma’oniy» kabi durdona asarlar qoldi. Bizdan nima qolarkin?» dedi andak afsus-armon bilan. Xom sut emgan bandasining tabiati shunday ekanki, u yoshi oʻtayotganini, qarilikka yuz tutayotganini sezmas, his etmas ekan. Balki bu yaxshidir. Donolardan birining shunday hazil gapi bor: «Axiyri borib yosh boʻlib qolish uchun koʻp yillar yashash kerak!» Shunday ekan, doʻstimiz Nasriddin ham oʻzining ol­t­mish yoshini koʻrinishdan qirchillama yigit yoshida kutib olayotganiga ajablanmasak ham boʻladi. Zero, uning ana oʻsha «qarimaydigan toifa»ga mansubligiga ishora qilib yozuvchi Xayriddin Sultonov bir vaqtlar chiroyli lutf etganidek, u «hamisha yosh va nav­qiron»dir!

Muallif: Shodmon Otabek