Мусаввирнинг ёшликдаги шамоили (роман) [Jeyms Joys]

Мусаввирнинг ёшликдаги шамоили (роман) [Jeyms Joys]

Таржимондан Ирландиялик буюк ёзувчи Жеймс Жойс (1882-1941) ижоди XX аср жаҳон адабиёти тарихида муҳим ўрин тутади. Унинг ҳозирги замон адабиётларига кўрсатган таъсири ғоятда улкан. Э.Хемингуей, У.Фолкнер, Т.Вулф каби дунёга машҳур адиблар унинг шогирдлари бўлишгани, улар ўз асарлари ҳақида Жойснинг эътирофини илҳақ бўлиб кутишгани ҳам фикримизни тасдиқлайди. 1982 йили ЮНЭСКО қарори билан ирланд реалистик адабиётининг классиги Жеймс Жойс таваллудининг 100 йиллиги бутун дунёда кенг нишонланди. Адибнинг «Дублинликлар» номли ҳикоялар тўплами, «Мусаввирнинг ёшликдаги шамойили» ва «Улисс» романлари аллақачон юзлаб халқлар тилларига таржима қилинган, жаҳондаги барча нуфузли олий ўқув юртлари, ўрта таълим адабиёт дастурлари ва мажмуаларидан ўрин олган. Ўзбек ўқувчиси бу улуғ ёзувчи ижоди билан Истиқлол шарофати туфайли баҳраманд бўла бошлади. Ҳозирча унинг «Дублинликлар» тўпламидан бир неча ҳикоялар, «Жакомо Жойс» номли насрий асари газета ва журналларда эълон қилинди. 1993 йили филология фанлари номзоди Тилаволди Жўраевнинг олий ўқув юртлари талабалари учун мўлжалланган «Жеймс Жойс» номли рисоласи чоп этилди. Биз ўз миллий маданиятимиз, адабиётимизни пухта ўрганиш, қадриятимизни тиклаш ва эъзозлаш билан бир қаторда дунё маданиятида чинакам ҳодиса сифатида эътироф этилган, вақт ва замонлар синовидан ўтган бошқа халқларнинг нодир ижод намуналаридан ҳам баҳраманд бўлиб боришга ҳақлимиз. Шу маънода ирландиялик адиб Жеймс Жойс ижоди билан ўзбек ўқувчиларини таништириш китобхонларимиз маънавий дунёсини бойитишга, бадиий савиясини юксалтиришга, гўзалликни нозик ва теран ҳис этишга одатлантиришга, дидини ўстиришга, қолаверса, XX аср адабиётининг энг муҳим янгиликларидан хабардор этишга хизмат қилади. Қуйида сизнинг эътиборингизга ҳавола этилаётган Ж.Жойснинг «Мусаввирнинг ёшликдаги шамойили» романи бир қарашда атоқли ўзбек адиблари Ойбек, Абдулла Қаҳҳор ва Ғафур Ғуломнинг автобиографик асарларини ёдга солади. Ёш боланинг, ўсмирнинг онги атроф-муҳитни қай тарзда қабул қилади, у таълим-тарбия олаётган маскандаги ўзаро муносабатлар, оиладаги, жамиятдаги вазият бола онгининг шаклланишида нечоғли аҳамият касб этади, муайян муҳитда шаклланган бу онг ўз-ўзини англаш жараёнларини қандай кечиради — булар барчаси Ж.Жойс романида нозик психологик таҳлиллар орқали жуда чуқур очиб берилган. Муаллиф асар қаҳрамонининг фикрларини, ўй-хаёлларини, кечинмалари ва ҳис-туйғуларини асосан унинг ички монологлари орқали кўрсатиб беради. Биринчи Боб Et ignotas animum dimittit in artes[1].Ovidiy, Metamorfozalar, VIII, 18 Қадим-қадим замонда Мў-мў деган бир говмиш йўл юриб, йўл юрса ҳам мўл юриб, кунлардан бир кун ақлли-ҳушли, ёқимтой болакайга дуч келибди, болакайнинг исми Бў-бў экан. Бу эртакни отаси унга айтиб берарди. Унинг юзлари сертук эди. Бў-бў деган бола эди у. Мў-мў Бетти Берн яшайдиган томондаги йўлдан юриб келарди: Бетти лимонли обаки сотарди. Ям-яшил чаманзорда Гуллаган, ҳой атиргул. У шу қўшиқни айтарди. Бу унинг қўшиғи эди. Тўшагингни ҳўллаб қўйганингда олдин иссиқ бўлади, кейин муздай. Онанг клёнка тўшайди. Ундан ёқимли ҳид таралади. Онангдан таралган ҳид отангникидан ёқимлироқ. Онаси уни ўйинга тушсин, деб роялда денгизчилар рақс куйини чалади. У ўйинга тушади: Тра-ля-ля, ля-ля. Тра-ля-ля, тра-ля-ля-ля. Тра-ля-ля, ля-ля. Тра-ля-ля, ля-ля. Чарлз тоға билан Денти қарсак чалади. Улар отаси ва онасидан катта, аммо Чарлз тоға Дентидан ҳам кексароқ. Дентининг жовонда иккита чўткаси бор. Дастасига жигарранг бархит қопланган чўтка Майкл Девитт шарафига, яшил бархит қопланган чўтка эса Парнелл шарафига. Ҳар гал папирос қоғозининг варағини келтирганида Денти ялпизли обаки беради. Венслар еттинчи уйда яшайди. Уларнинг ота-онаси бошқа. Ҳали катта бўлса, у Эйлинни олади. У столнинг тагига бекинди. Онаси: —Кечирим сўра, Стивен, — деди. Денти: —Узр сўрамасанг-чи, бургут учиб келади-да, кўзингни чўқиб олади, — деди. Кўзингни чўқиб олур, Тирранча, сўра узр, Тирранча, сўра узр, Кўзингни чўқиб олур, Тирранча, сўра узр, Кўзингни чўқиб олур, Кўзингни чўқиб олур, Тирранча сўра узр. * * * Катта спорт майдонларида болалар тўпирлашиб, югуриб-елишади. Бари бараварига бақириб-чақиради, тарбиячилар ҳам ҳай-ҳайлашиб, уларга далда беришади. Кеч кириб, кун хира тортган, ҳаво салқин, ҳар гал тўп сураётганларнинг ҳужуми ва зарбаларидан яғири чиқиб кетган чарм тўп зил-замбил қушдай бўзарган ҳавога вазмин кўтарилади. У командасининг думида судралиб, тарбиячиларнинг кўзидан панароқда, қўпол оёқларидан четроқда ер тепиб, депсиниб юрибди, ора-сира ўзини югураётганга ўхшатиб кўрсатади. Бу тўдада у ўзини кичкина ва кучсиз ҳис этади, унинг кўзлари ҳам хира, ёшланиб туради. Роди Кикем ундай эмас: Роди учинчи командага капитан бўлади, дейишади болалар. Яхши бола-да Роди Кикем, Сассиқ Роуч ёмон, исқирт. Роди Кикемнинг оёғига киядиган ҳимоя қалқончалари ечинадиган хонада шкафда, қанд-қурс солинган саватчаси ошхонада туради. Сассиқ Роучнинг қўллари бесўнақай. Маросим оши — бўтқа, дейди у. Бир куни у сўраб қолди: — Отинг нима? Стивен жавоб берди: — Стивен Дедалус. Шунда Сассиқ Роуч дабдурустдан деди: — Бу ўзи қанақа исм? — Стивен нима деб жавоб беришни билмай қолди, Сассиқ Роуч эса тағин сўради: — Ким сенинг отанг? Стивен айтди: — Жентелмен. Шунда Сассиқ Роуч сўради: — Нима, сенинг отанг судя эмасми? У тўп сураётган болалар ортидан илакишиб, депсиниб юрибди, ора-сира ўзича у ёқ-бу ёққа чопқиллайди. Қўллари совуқдан кўкариб кетди. У қўлларини белбоғли калта камзулининг чўнтакларига тиқди. Белбоғ дегани бу чўнтаклардан баландроқда турадиган бир нарса. Ёқалашганда зўр чиққанни: белбоғи қорувли дейишлари шундан. Бир куни Кентуеллга бир бола шундай деди: — Агар хоҳласам бир зумдаёқ унингни ўчираман. Кентуелл деди: — Бошқаларга ҳам тирғалиб кўр-чи. Қани, Сесил Сандернинг унини ўчириш қўлингдан келармикан. Кўраман, ортингга яхшилаб тепки еганингни. Бундай тиллашиш одобдан эмас. Онаси коллежда ёқимсиз болалар билан жиққиллашиб юрмагин, деб тайинлаган. Онажони жудаям чиройли-да. Биринчи келган кун қасрнинг қабулхонасида хайрлашаётиб онаси уни ўпмоқчи бўлиб юзидаги тўр-чимматни хийла кўтарди, онасининг бурни, кўзлари қизариб кетган эди. Бироқ у ўзини бир куйга солди, кўрмаганга олди, онаси йиғлаб юборадигандай туюлди унга. Онаси йиғласа юзи ўзгариб қолади. Отаси унга иккита беш шилинглик танга берди — ҳарқалай чўнтаги қуруқ турмагани тузук. Отаси унга бирор зарурат сезса, уйга хат ёзишини айтди, зинҳор ўртоқларинг устидан чақимчилик қилиб юрмагин, деб тайинлади. Шундан сўнг ректор эшик олдида отаси ва онасининг қўлларини сиқиб хайрлашди, ректорнинг эгнидаги узун яктаги шамолда ҳилпиради, отаси билан онаси ўтирган извош жилди. Улар қўл силкишди ва извошдан унга қичқиришди: — Xайр, Стивен, хайр. — Xайр, Стивен, хайр. Унинг атрофида болалар тўп талашиб, ур-сур бошланди, чақчайган кўзларни, лойга беланган бошмоқларни кўриб у қўрқиб кетганидан энкайиб олди ва болаларнинг оёқлари остига қарай бошлади. Болалар ёқалашар, пишқиришар, уларнинг оёқлари типирчилар, бир-бирини тепкиларди. Кейин Жек Лотеннинг сариқ ботинкаси тўпни тепиб юборди, бошқа ботинкалар ва оёқлар унинг ортидан югуриб кетди. У бироз чопиб бориб тўхтади. Югуришга ҳожат йўқ. Ҳали-замон ётоққа қайтишади. Кечки овқатдан сўнг, синфхонада, партасига елимлаб қўйилган рақамни—етмиш еттини етмиш олти қилиб ўзгартиради. Ҳозир бу ерда, изғиринда улоқиб юргандан кўра синфхонада ўтиргани яхши. Ҳавонинг авзойи бузуқ, бош бинода, қасрда эса олов ёниб турибди. У ўзича, Гамилтон Роуен қайси деразадан шляпасини чакалак устига отган экан, деб ўйлади, ўша пайтда ҳам дераза тагида гулхона бўлганмикан. Бир куни, қасрдалигида, бу ерлик хизматчи унга аскар отган ўқнинг эшикдаги изини кўрсатди ва жамоа истеъмол қиладиган ёнғоқли қотирма нон берди. Қасрда оловга термулиб ўтириш мазза-да, иссиқ. Xудди китобчада ёзилгандай. Лестер аббатлиги шунақа бўлгандир, эҳтимол. Доктор Корнуеллнинг дарслигида қандай яхши гаплар бор эди. Улар шеърга ўхшайди, бироқ шеър эмас, ҳуснихатни машқ қилиш учун берилган мисоллар, холос: Уолси Лестер аббатлигида қазо қилди, Аббатлар уни шу ерга дафн этдилар. Гиёҳларни қурт-қумурсқа еб битиради, Жонзотларни қисқичбақа кемиради. Ҳозир камин ёнидаги гиламга чўзилиб ётиб, иягингга кафтларингни тираб бу гапларнинг мағзини чақсанг. У сесканиб кетди, баданида аллақандай совуқ шилимшиқ суюқлик оқиб тушаётгандай бўлди. Уелсс пасткашлик қилди-да, уни ҳожатхона тешигига қараб итариб юборди, жажжи тамакидонини ошиққа алишмагани учун шундай қилди, уни Уелсс қиморда қирқ марта ютиб олган эди. Сув совуқ, шилимшиқ эди-я! Бир бола катта каламушнинг бўтқага ўзини отганини кўриб қолган. Онаси билан Денти камин ёнида, Брижетнинг чой олиб келишини кутиб ўтиришибди. Онаси оёқларини каминнинг панжарасига қўйди, мунчоқдан гул солиб тикилган пайпоғи исиди, улардан хушбўй ҳид, майин ҳарорат таралди. Дентининг билмаган балоси йўқ. Денти унга Мозамбик бўғози қаердалигини, Америкадаги энг узун дарё, ойдаги энг баланд тоғ қандай аталишини ўргатади. Ҳазрат Арнолл Дентидан ҳам кўп билади, чунки у руҳоний, бироқ отаси билан Чарлз тоға Денти ақлли, ўқимишли аёл, дейишади. Баъзан Денти овқатдан сўнг, оғзини қўли билан тўсиб, ғалати товуш чиқаради: бу — кекирик. Майдоннинг нариги четидан кимдир қичқирди: — Ҳамма уйга! Унга кичик ва тайёрлов синфлари болаларининг овози қўшилди: — Уйга! Ҳамма уйга! Қизариб-бўғриқиб кетган, уст-бошлари лойга беланган болалар бир жойга тўпланишди, у болаларнинг орасида кетаяпти, ётоққа қайтаётганидан хурсанд. Роди Кикем тўпни сирпанчиқ бандидан ушлаб кўтариб бораяпти. Болалардан бири унга охирги марта тўпни ташлаб бер, деди, бироқ Роди пинагини бузмади, ҳатто жавоб ҳам қилмади. Саймон Мунен жим юр, назоратчи кузатиб келаяпти, деди. Шунда ҳалиги бола бурилиб, Саймон Муненга шундай деди: — Нима учун бундай деяётганингни биламиз. Сен учига чиққан хушомадгўйсан. «Хушомадгўй« қандайдир ғалати сўз. У бола Саймон Муненни беҳуда ҳақорат қилмади. Саймон Мунен баъзида назоратчи Макглейдга орқа қилиб, енг учида иш битиради, назоратчи бўлса гўё ўзини жаҳли чиққандай кўрсатади. Бу сўзнинг оҳанги ёқимсиз. Бир сафар у Уиклоу меҳмонхонасида ҳожатхонадаги чаноқда қўлини ювди, кейин отаси занжирга боғлаб қўйилган тиқинни очиб юборди ва шунда ювинди сув тешикдан пастга оқиб туша бошлади. Сув секинлаб оқиб кетгандан сўнг чаноқнинг тешигидан: «х-у-ш» деган товуш чиқди. У шуни эслади, яна ҳожатхонанинг оппоқ деворлари эсига тушди, бадани жунжикиб, совқотгандай бўлди, кейин қизиб кетди. У ерда иккита жўмрак бор, уларни бураш керак, шунда совуқ ва иссиқ сув оқади. Бадани бир зум совқотиб қалтиради, кейин бироз қизигандай бўлди. У жўмракларга муҳрланган сўзларни кўрди. Бунда қандайдир ғалати сир бор эди. Даҳлиз ҳам совуқ, ҳавоси аллақандай бўғиқ, зах. Ҳечқиси йўқ, ҳадемай газни ёқишади, газ ёниб турганда, худди ашула хиргойи қилгандай, бир маромда вишиллайди. Ўша, ҳар доимги ашуласини куйлайди, болалар шовқин қилишмаса дам олиш хонасида хиргойини эшица бўлади. Арифметика дарси бошланди. Ҳазрат Арнолл доскага бир қийин масалани ёзди-да, болаларга қараб шундай деди: — Xўш, қани, ким ғолиб чиқаркан? Бошла, Ёрк! Тез бўл, Ланкастер! Стивен жон-жаҳди билан киришди, бироқ масала жуда мураккаб эди, у чалкашиб кетди. Кўкрагидаги, камзулининг устидан оқ атиргул қўшиб тақилган шойи нишонча титрай бошлади. У арифметикадан кучли эмас эди, бироқ Ёрклар ютқазиб қўймасин, деб жон-жаҳди билан тиришди. Ҳазрат Арнолл юзига жиддий тус берди, бироқ у жаҳлга минмаган, мийиғида кулиб турарди. Туйқусдан Жек Лотен бармоқларини қирсиллатди ва Ҳазрат Арнолл унинг дафтарига назар ташлаб, деди: — Тўғри, яша Ланкастер! Қирмизи атиргул ютди. Қани-қани, бўш келма, Ёрк! Қани, тез бўл. Жек Лотен ўтирган жойидан уларга қараб-қараб қўяди. Унинг денгизчилар киядиган мовий кўйлагидаги қирмизи атиргул қўшиб тақилган жажжи шойи нишонча жудаям ярашиқли эди. Стивен юзлари қизарганини ҳис қилди, шу дамда у болаларнинг тайёрлов синфида ким кучли: Жек Лотенми ё Стивенми, деб баҳс бойлашганини эслаганди. Биринчи ўқувчи номини бир ҳафта Жек Лотен, бир ҳафта у қўлга киритган вақтлар ҳам бўлган. Навбатдаги масалани ечар экан, унинг оқ шойи нишончаси титраб, қулоғи остида Ҳазрат Арноллнинг овози жаранглаб турди. Кейин унинг ғайрати сусайиб қолди, манглайига совуқ тер тепчиди, юзлари бир зумда совуб қолганини ҳис қилди. Бетим совиб кетди, демак, оқариб кетган бўлса керак, деб ўйлади у. Масалани еча олмади, бироқ ташвишланмаса ҳам бўлади. Оқ атиргул, қирмизи атиргул—бари чиройли гуллар! Биринчи, иккинчи, учинчи ўқувчига бериладиган гувоҳномаларнинг ҳам ҳаммаси бирдай чиройли: қирмизи, оқ сариқ ва бинафша. Оқ сариқ, бинафша ва қирмизи атиргуллар ҳам чиройли. Балки ёввойи атиргуллар айнан шундайдир: бехосдан хаёлига майсазордаги ёввойи атиргул ҳақидаги қўшиқ келди. Бироқ атиргулларнинг яшил ранглиси бўлмайди. Ким билсин тағин, бир жойларда бўлса бордир. Қўнғироқ жиринглади ва ўқувчилар синф-синф бўлиб бирин-кетин даҳлиздан юриб ошхонага йўл олишди. У ликопчасидаги икки туюр сариқ ёғга термилиб ўтирибди, бироқ елимшак нонни ея олмади. Дастурхон ҳам ҳўл, шилимшиқ. Шунга қарамай, у оқ этак боғлаб олган қўпол хизматчи кружкасига шопириб қуйиб кетган иссиқ чойни бир кўтаришда сипқорди. Сассиқ Роуч билан Сорин қаҳва ичди, уларга қаҳвани уйидагилари тунука қутиларда юборишади. Бу ернинг чойини ичиб бўлмайди, ювиндига ўхшайди, дейишади улар. Уларнинг оталари — катта судя, деб гапиради болалар. Болалар унга жуда ғалати туюлади. Уларнинг ҳаммасининг отаси, онаси бор, ҳаммасининг камзуллари ва овозлари ҳар хил. Шу зумда уйларида бўлиб қолса, қани энди онасининг тиззасига бошини қўйиб ёца. Бироқ бунинг ҳеч иложи йўқ, қани бу ўйинлар, дарслар, ибодатлар тезроқ тугай қолса, бориб тўшакда чўзилиб ётарди. У яна бир кружка қайноқ чой ичди, шу пайт Флеминг сўради: — Сенга нима бўлди? Бирор жойинг оғрияптими? — Билмайман, — деди Стивен. — Қорнинг оғриётган бўлса керак, — деди Флеминг, — рангинг оқариб кетганга ўхшайди. Ҳечқиси йўқ, ўтиб кетади. — Ҳа, — деди Стивен. Бироқ унинг қорни оғримаётганди. Юрагим оғрияпти, деб ўйлади у, агар шу жой оғриши мумкин бўлса. Флеминг кўнгли очиқ бола, ундан ҳол сўради. Йиғлагиси келди унинг. Тирсакларини столга тиради ва кафтлари билан иккала қулоғини маҳкам бекитди, кейин очди. У ҳар гал қулоғини чиппа бекитиб, кейин очганда ошхонадан кучли шовқин эшитилади. Бу худди тунда шитоб билан кетаётган поезд шовқинига ўхшайди. У қулоғини бекица шовқин тинади, поезд тунелга кириб кетгандай. Ўша оқшом Докида поезд мана шундай гумбурлаган эди, туннелга кириши билан шовқин тинди. Стивен кўзларини юмди, поезд юрди—шовқин, сўнг жимлик, яна шовқин—жимлик. Унинг гумбурлашини, кейин тинчланишини эшитиш мароқли, мана, тағин туннелдан отилиб чиқди, гумбурлади, жимиб қолди. Кейин юқори синф болалари сафланишиб, ошхона ўртасидаги поёндоздан юриб ўта бошлашди. Педди Рет, Жимми Межжи, испан бола, унга тамаки чекишга рухсат берилган, кичкина португал кетаяпти, жун қалпоқ кийиб юради. Кейин кичик синфлар ва тайёрлов бўлими қўзғалди. Ҳар қайси боланинг ўзига хос равиш-рафтори бор. У дам олиш хонасининг бир бурчагида, ўзини гўё домино ўйинини томоша қилаётган кўйга солиб ўтирибди, ора-сира бирми, икки бор газнинг хиргойисини эшитишга муваффақ бўлди. Назоратчи болалар билан эшик олдида тик турибди. Саймон Мунен одатдагидай унинг соясида куймаланади. Назоратчи болаларга Таллабег ҳақида ниманидир гапираётир. Кейин у эшикдан нарироққа юрди. Уеллс эса Стивенга яқин келиб, сўради: — Айт-чи, Дедалус, сен ухлаш олдидан онангни ўпасанми? — Ҳа, — деб жавоб берди Стивен. Уеллс болалар томонга ўгирилиб, деди: — Эшитдингларми, бу бола ҳар кун оқшом ухлаш олдидан онамни ўпаман, деяпти. Болалар ўйинни тўхтатиб, ўгирилиб қарашди ва кулиб юборишди. Стивен уларга қараб, кулишларидан ловуллаб тутақиб кетди: — Йўқ, мен ўпмайман. Уеллс унинг гапини илиб олди: — Эшитдингларми, бу бола ухлаш олдидан онасини ўпмас экан. Яна кулги кўтарилди, Стивен уларга қўшилиб кулишга уринди. Бирдан аъзойи бадани қизиб кетди, ўзини нохуш сезди. Қандай жавоб бериш керак эди? Ундай деса ҳам, бундай деса ҳам Уеллс кулди-ку! Уелсс, афтидан, нима деб жавоб беришни билади, чунки у учинчи синф. Стивен Уеллснинг онасини кўз олдига келтирмоқчи бўлди, бироқ Уеллсга қарашга ботинолмади. Уеллснинг башараси унга ёқмасди. Шу Уеллс уни кеча ҳожатхона тешигига итаргилади, у жажжи тамакидонини ошиққа алишмади, ошиқни Уеллс қиморда қирқ бор ютиб олган. Уеллс пасткашлик қилди, болалар шундай дейишди. Сув муздай, шилимшиқ эди. Бир бола катта каламушнинг бўтқага «шалп» этиб тушганини кўриб қолган. Баданида аллақандай ёқимсиз совуқ шилимшиқ суюқлик югургандай бўлди, дарсга қўнғироқ чалинганда болалар дам олиш хонасидан тизилиб чиқа бошлашди, у даҳлизда, кейин зинапояда кетаётиб кийимининг тагидан изиллаб совуқ кираётганини ҳис қилди. Ҳануз миясида нима деб жавоб бериш керак эди, деган ўй чарх уради. Қайсиси тўғри — онасини ўпгани маъқулмиди, ўпмагани? Ўпич дегани нима? Онангга «хайрли тун» дейиш учун бошингни мана бундай кўтарасан, онанг юзини тутади. Шу-да, ахир, ўпич дегани. Онаси унинг иягига лабларини босади, онасининг лаблари юмшоқ, лаблари унинг иягига совуққина тегади ва қисқагина майин товуш чиқаради: пс. Одамларнинг бир-бирларига юзларини тутишининг нима кераги бор экан? У ўз ўрнига ўтириб, партасининг қопқоғини очди ва тагига елимланган рақамни—етмиш еттини етмиш олти қилиб ўзгартирди. Мавлуд таътилигача ҳали жуда узоқ, бироқ қачондир барибир у кунлар келади, ахир, ер тинимсиз айланиб турибди-ку. Унинг география дарслигининг биринчи бетида Ер расми бор. Улкан шар булутлар орасида. Флемингда бир қути рангли қаламлари бор, бир куни кечқурун мустақил дарс пайти Флеминг ерни яшилга, булутларни эса жигаррангга бўяди. Бу Дентининг жавондаги иккита чўткадай: дастасига яшил бархит қопланган чўтка Парнелл шарафига, жигарранг бархит қопланган чўтка Майкл Девитт шарафига. Бироқ бунақа рангларга бўяшни у Флемингдан илтимос қилгани йўқ. Флеминг ўзи шундай бўяди. У дарс тайёрламоқчи бўлиб географияни очди, бироқ Америкадаги атамаларни ёдида сақлай олмади. Ҳар хил жойлар турлича номларда аталади. Улар турли мамлакатларда, қитъаларда, қитъалар эса Ерда, Ер эса Коинотда. У яна биринчи бетни очди ва қачондир ўзи ёзиб қўйган сўзларни ўқиди: мана унинг ўзи, исм-шарифи ва яшаётган жойи. Стивен Дедалус Тайёрлов синфи Клонгоус Вуд Коллеж Селлинз Килдер графлиги Ирландия Оврупо Ер Коинот Буни ўзи қўли билан ёзиб қўйган. Флеминг эса бир куни кечки пайт ҳазиллашиб шу бетнинг орқасига бундай деб ёзди: Стивен Дедалус — исмим менинг, Ирландия — менинг ватаним. Клонгоус — бошпанам менинг Осмон — менинг паноҳим. У шеърни тескари томондан ўқиди, бироқ энди шеърга ўхшамади. Кейин у биринчи бетдаги ёзувни қуйидан юқорига қараб ўқиб чиқди ва ўзининг исмига келди. Мана бу унинг ўзи. У тағин ҳаммасини юқоридан қуйига қараб ўқиди. Коинотдан кейин нима келади? Ҳеч нима. Бироқ коинот теварагида, балки унинг қаерда тугашини ва бу ҳеч нима қайси жойдан бошланишини белгилайдиган бир нима бордир? У қалин девор билан тўсилмагандир, эҳтимол теварагини юпқа гардиш ўраб олган бўлиши мумкин. Бор бутунича ва ҳамма жойни ўраб олиши — ғалати-ку? Ақлга сиғмайди. Ёлғиз тангригина бунга қодир. Бу чеку чегарасиз улкан фикрни тасаввур қилишга уринди, бироқ хаёлига фақат тангри келди, холос. Тангри — тангрининг исми бу, худди унинг исми Стивен бўлганидай. Диеу—тангри шундай бўлади, тангрини шундай деб ҳам аташади, кимдир биров тангрига сиғинаётиб Диеу деб мурожаат қилади, шунда тангри сиғинаётган франсузлигини дарҳол пайқайди. Исми турли тилларда турлича бўлса-да, тангри ҳаммасини тушунади, одамлар ўз тилларида тиловат қилишса-да, нимани гапиришаётганини билиб туради, барибир тангри тангрилигича қолади ва унинг ҳақиқий исми Тангри. Бу фикрлардан у жуда толиқди. Назарида боши хумдай шишиб кетганга ўхшади. Варақни очиб, уйқули кўзлари билан жигарранг булутлар орасидаги думалоқ яшил ерга қаради. У ўйлаб бошлади, қайси тўғри — яшил рангни ёқлаш керакми ёки жигаррангними, чунки бир куни Денти қайчи билан чўтканинг дастасидаги Парнелл шарафига қопланган яшил бархитни сўкиб ташлади ва унга эшиттириб, Парнелл — ярамас одам, деди. Ҳозир уйларида бу ҳақда мунозара қилишаётганмикан. Бу сиёсат дейиларди. Икки тараф бўларди: Денти бир тараф, отаси ва мистер Кейси — бошқа тараф, бироқ онаси билан Чарлз тоғаси бирор-бир тарафга қўшилишмасди. Ҳар куни рўзномалар бу ҳақда нималардир ёзишарди. Сиёсат нима эканини яхши тушунмаслиги, Коинот қаерда тугашини билмаслиги унга алам қилади. У ўзини кичкина ва нимжон сезди. Қачон у поезия ва риторика синфидаги болалардай бўларкан? Уларнинг товуши катта одамларникидай, бармоқлари ҳам катта-катта, улар тригонометрияни ўтади. Бунгача ҳали жуда узоқ. Аввал таътил бўлади, кейин эса навбатдаги семестр, ундан кейин яна бир семестр, ундан кейин яна таътил. Бу поездга ўхшайди, туннелга киради, туннелдан чиқади ва яна шовқинга ўхшайди, агар ошхонада қулоғингни бекитиб туриб очсанг, бир эшитилиб, бир тинадиган шовқинга. Семестр — таътил, туннел — ташқари, шовқин — жимлик, эҳе, ҳали бу жудаям узоқ! Қанийди, тезроқ тўшакка кириб ухлаб қолса. Черковда ибодат қилиб олинса бўлди — тўшакка шўнғийди. Уни безгак тутди, эснади. Чойшаблар озроқ исигандан кейин тўшакда ётиш мазза-да. Кирган пайтингда муздай бўлади. Буни хаёлига келтириб, бадани қалтираб кетди. Кейин исийди, шундан сўнг уйқуга кетасан. Ўзингни ҳорғин сезишнинг гашти бор. У яна эснади. Кечки ибодат тугадими — тамом, тўшакка шўнғийсан, у керишди ва тағин эснагиси келди. Бир неча дақиқадан сўнг ҳузур қиласан. У шитирлаётган совуқ чойшабга илиқ нафас урилаётганини, бирдан исиб кетаётганини ҳис қилди, аъзойи бадани қизиб кетди, кейин бироз совугандай бўлди, безгак тутди ва эснагиси келиб оғзини очди. Кечки ибодатга қўнғироқ чалинди ва улар жуфт-жуфт бўлиб зинадан юриб, даҳлиз орқали черковга боришди. Узун даҳлиздаги чироқлар ҳам хира. Ҳадемай ҳаммаси ўчади, тинчийди. Черков совуқ, оқшомги салқин ҳаво уфуради, мармар устунларнинг эса ранги тунги денгизникидай. Денгиз совуқ, кечаси ҳам, кундузи ҳам, бироқ кечаси совуқроқ. Қуйироқда, уларнинг уйларининг ёнида, тўлқинга қарши қурилган ғов атрофи ҳам совуқ ва қоронғи. Уйларида оловда қозонча қайнаяпти, унда пунш пишаяпти. Руҳоний тепасида туриб дуо ўқиди ва унинг хотирасида дуо сатрма-сатр муҳрланди.

Muallif: Jeyms Joys