Qisasi Rabgʻuziy (nasriy bayon... [Nosiruddin Rabgʻuziy]

Osmonlarning Sifati
Ilk qavat osmon yashil zumraddandir, uni Rafiq derlar. Farishtalari dovon suratida, ulug‘larning oti Ismoildir. Ikkinchi qavat osmon kumushdandir, uni Ruq’a derlar. Farishtalari burgut su’ratida, ulug‘larning oti Raqobildir. Uchinchi qavat osmon yoqutdandir, uni Qaydam derlar. Farishtalari sigir suratida, ulug‘laorning oti Koʻkboildir. Toʻrtinchi qavat osmon oq injudandir, uni Mo’un derlar. Farishtalari ot suratida, ulug‘larining oti Nubyoyildir. Beshinchi qavat osmon oltindandir, uni Ratqo derlar. Farishtalari hur suratida, ulug‘larining oti Siftboildir. Oltinchi qavat osmon sariq yoqutdandir, uni Aribo derlar. Farishtalari odamiy suratida, ulug‘larining oti Nurboildur.

Yerlarning Sifati
Ilk qavat yerni Ramko derlar. Aqim otlig‘ shamol ustida yetmish ming xalqada turar. Har bir xalqani yetmish ming farishtalar tutib turarlar. Ikkinchi qavat yerni Julza derlar. Uning ichida doʻzax chayonlari bordir, ul chayonlar tuyalarga teng kelar, nayzalari quduq sifatlidir. Har bir olti yuz oltmish boʻyin, har boʻynida olti yuz oltmish bosh, har boshida olti yuz oltmish zaharli olma bordir. Ulardan biri bu dunyoga choʻkib qolsa, olam ahlining brachasi halok boʻlg‘ay. Uchinchi qavat yerni Arqa derlar. Uning ichida har biri Kof tog‘idan ham kattaroq boʻlgan urumlar bordir. Toʻrtinchi qavat yerni Harna derlar. Uning ichida doʻzax ilonlari bordir. Har bir ilonning ming tishi bor, har bir tishi xurmo daraxtidek, har bir tishi ostida og‘u bilan toʻla oʻn sakkiz olma bordir. Beshinchi qavat yerni Malso derlar. Uning ichi doʻzax toshlariga toʻladir. Oltinchi qavat yerni Sijjin derlar. Uning ichida doʻzaxiylarning jonlari turadir. Yetti qavat yerni Ajibo derlar. Iblis shunda turar. Har yilda bir chiqar va yana qaytib kirar. Har bir kunning uzunligi besh yuz yilga tengdir.

Farishtalar, Jinlar Va Odamlarning Yaratilishi Haqida Soʻz
Olloh taolo farishtalarni oʻtning yorug‘ligidan, parilarni esa oʻtning alangasidan yaratdi. Ularning asllari boʻlsa hamki, uch narsa bilan farqlanadilar. Buri shuki, farishtalar nurdan, parilar alangadan bino boʻlgandilar. Ikkinchisi shuki, farishtalar malak deb, parilar esa jin deb ataldi. Uchinchisi shuki, farishtalarning makoni osmonda, jinlarniki esa yerda boʻladi.
Habarda kelishicha, Olloh taolo jahannam ichida ikkita mahluq yaratdi: biri erkak arslon suratida, oti Jablit, ikkinchisi esa urg‘ochiboʻri suratida - oti Tablit. Jablitning quyrug‘i dumi ilonga oʻxshash, Tablitning quyrug‘i chayonga oʻxshash. Ollohning farmoni bilan ikkovining quyruqlari doʻzax ichiga tushdi. Bunga qadar doʻzax ichida na ilon va na chayon bor edi.
Jabroil alayhissalomga farmon boʻldiki, Tablitni nikoh qilib Jablitga bergin, deb. Hamma muhluqotlar ichida eng birinchi nikoh shu edi, ungacha nikoh boʻlmagandi. Jablit bilan Jablit qoʻshilgach, egizak nasllar: bir oʻg‘il, bir qiz tug‘ila boshladi. Jablit tug‘ilgan qizlarni birga tug‘ilgan oʻqillarga berar edi. Yettinchi farzand koʻrganda oʻg‘liga Xoris deb nom berdi. U g‘oyat makkor boʻldi. Jablit u bilan birga tug‘ilgan qizni Xorisga berayin degnada Ollohdan farmon boʻldiki: «Bundan buyon birga tug‘ilganlarni nikohlamagin. Oldin tug‘ilgan oʻg‘ilga keyin tug‘ilgan qizni bergin!»; Jablit Xoris bilan tug‘ilgan qizni boshqa oʻg‘liga berdi. Bundan Xoris oʻpkalab, boshqa qizni olishga unamadi. Doʻzaxning holi bir burchagida oʻtirib, ibodatga mashg‘ul boʻldi. Koʻp yillar ibodat qilgach, tangri uni oltincha qavat yerga chiqardi. Unda ham koʻp ibodat qilgan edi, beshinchi qavat yerga chiqardi. Bunda ham ziyoda ibodatga mashg‘ul boʻlgandi, bu dunyoga chiqardi. Bu dunyoda ham chandon ibodat qildiki, Mashriqdan Mag‘ribga qadar Xoris sajda qilmagan bir qarich yer ham qolmadi. Shundan keyin Olloh taolo uni osmonga chiqardi. Unda ham ziyoda toatlar qilgani bois ikkinchi osmonga chiqardi. Shu tariqa yettinchi osmonga ham chiqdi. Soʻngra, Jannatga kirgizgandi, u yerda farishtalarga ustod boʻldi. Shunda Xoris otini oʻzgartirib, Azozil deb atadilar. U istasa jannatga kirar, istasa osmonga chiqardi. Onadan tug‘ilgandan keyin uch ming yil oʻtgandi. (Oyat) «Eslagin, ey Muhammad, ul vaqtiki Parvardigoring farishtalarga dedi: Sajda qilinglar Odamga! Bas sajda qildilar hammalari, ammo iblis sajda qilmadi»;. Bu iblis Azozil edi. Aytishlaricha, Azozil Jonn urug‘idan edi.
Shundan keyin yer yuzida oʻtgan Jonn otlig‘ mahluq yaratildi. (Oyat) «Va undan ilgari jinlarni yaratdik Biz esib turgan oʻtdan»;. Rivoyatlarga koʻra, ular dunyoda yetmish ming yil turdilar. Ollohga gunohkor boʻlgach, ular ketkazildi. O’rinlariga Jon ibn al-Jon otlig‘ haloyiq keldi. O’n zakkiz ming yil umr koʻrdilar. Ular ham osiylik qilgach, oʻrinlari farishtalarga berildi. Farishtalar yetmish ming yil turdilar. Azozil ular bilan birga edi. Dunyoga koʻngil bog‘ladilar, bu Ollohga xush kelmadi: «Mendan boshqaga koʻngil berdingiz, sizlarni ketkazurman, keyin xalq yaratib, bu mulkni ularga berarman»;, deb xitob qildi. (Oyat) «Albatta Men yer yuzida xalifa, »;oʻrin bosar« yaratmoqchiman»;.
Yana bir habarda aytilishicha, Olloh taolo dunyoni yaratgandan soʻng yer mulkini qushlarga berdi. Yetti ming yil qushlar ihtiyorida boʻldi. Undan keyin Jin ibn al-Jonga berdi, ular ham yetti ming yil umrguzaronlik qildilar. Gunoh, shariatga xilof koʻp ishlarni qilganlarki, qon toʻkkanlari uchun yer yuzi tasarrufini ulardan olib, farishtalarga berdi. Yetti ming yil boʻlgandan keyin ulardan ham olar vaqt yetgach, Olloh taolo: «Men yer yuziga halifa yaraturman»;, deb xitob qildi. Farishtalar bu xitobni eshitgach, g‘amgin boʻldilar va «Ilohi, yer yuzida gunohkorlar va qon toʻkuvchilarni yaraturmisan? Yer mulkin biz tasbih va tahlil aytuvchilardan olib, ularga berurmisan?»;, dedilar. Xitob qildi: «Men bilurman, sizlar bilmassiz»;.
Savol: Farishtalar odam farzandlarini koʻrmagandilar va ularning fasod ishlar qilganlarini va qon toʻkkanlarini qaerdan bildilar?
Javob: Darhaqiqat, ular Odamlarni koʻrmagandilar, ammo Jin ibn-Jonni koʻrgan, gunohkorliklarini bilgan edila va shunga qiyosan soʻz aytgandilar. Olloh taoloning «Sizlar bilmagan narsalarni men bilaman»;, deyishiga sabab shuki, birinchidan - Ollohning ushbu kalomiga koʻra u zot aytadiki: «Muhammad mustafi alayhissalom odam farzandlaridan boʻladi. Bu jahonni, oy, quyosh va barcha narsalarni uning suyukliligi uchun yaratdim. Kim mening doʻstim ekanligini oʻzim bilurman, sizlar bilmassizlar»;. Ikkinchidan - Olloh taolo shunday debdur: «Men bilamanki sizlarning ibodatlaringiz (ujb) oʻziga bino qoʻyish bilan aralashgan va ularning gunoh ishlari uzr bilan aralashgan. Uzrli gunoh mening nazdimda ujblik gunohdan mahbubroqdir»;.

Odam Alayhissalom Qissasi
Payg‘ambar alayhisalom dedilar: «Kimda-kim dunyo ajoyibotlarini koʻrmoqchi boʻlsa, Odam alayhissalom qissasiga qarasin»;.
Olloh subhanahu va taolo odamni yaratishlikka ahd qildi va Jabroil alayhissalomga amr qildi: «Borgil, yer yuzidan bir hovuch tuproq keltirgil!»; Jabroil kelib tuproq olmoqchi boʻlgandi, yer ont berdi: «Mendan tuproq olmangiz!»; deb. Hazrat Jabroil yerga rahmi kelib, tuproq olmadi. Hazrat Isrofilni yubordi, unga ham ont berdi va u ham tuproq olmadi. Keyin hazrat Makoilni joʻnatdi, yer unga ham ont berdi, u ham tuproq olmadi. Shundan keyin hazrat Azroilga farmon boʻldi. Yer unga ham ont berdi. Azroil aytdi: «Olloh taoloning buyrug‘i sening ontingdan azizroq turadi»;. Soʻng yer yuzidan bir hovuch tuproq oldi. Ollohdan xitob keldi: «Ey Azroil, qattiq koʻngilli ekansan. Shunday taqdir qildimki, hamma tiriklarning jonini senga oldiraman»;.
U tuproqda oq, qora, chuchuk, achchiq, sariq, yashil, qizil, koʻk, qattiq, yumshoq, toza, nopok, totli va totlig‘siz - hammasining suvi bor edi. Shul sababdan odam farzandlari bir-biriga oʻxshamaslar, kimi poku, kimi nopok, kimi betobu kimi sog‘lom, kimi qorayu kimi oq, kim sarig‘u kimi qizil, kim esligu kimi aqlsiz, kimi chuchuk soʻzliyu kimi achchiq soʻzli, kimi qattiq koʻngilliyu kimi yumshoq koʻngillidirlar. Azroil u tuproqni Makka va Toif orasidagi Daxno nomli yerga qoʻydi. U tuproq ustiga qirq yil yomg‘ir yog‘di, oʻttiz toʻqqiz yil qayg‘u-alam yomg‘iri, bir yil esa sevinch yomg‘iri yog‘di. Shu boisdan Odamga sevinchdan koʻra qayg‘u koʻproq boʻldi. Olloh taolo qirq yildan keyin qudrat qoʻli bilan odam suratini barpo qildi. Odamning boshi toif taravga oyog‘i Makka tarafga qaragan edi. Buning hikmati toifning Makkadan ulug‘ligini koʻrsatish uchun emas, balki odam oʻrnidan tursa yuza Makkaga qarasin, deganlikdan shunday qilidi. Shariatda shunga monand mas’ala bor: bizning mashablardan qachon biron-bir bemor odam yotib namoz oʻqimoqchi boʻlsa oyog‘ini qibla tarafga uzatur. Shuning uchunki, qachon u namoz ichida sihat topguday boʻlsa va oʻrnidan tursa yuzi qiblaga qaragan boʻlg‘ay.
Odamni tuproqdan yaratmoqlikning nima hikmati bor edi? qachon Olloh taolo odamni yarataman, deb hitob qilganida barcha narsalar bosh koʻtarib: «Odamni bizdan yaratgil»;, deb ta’mia qildilar. Tog‘: «Men quvvatlikman»;, dedi. Dengiz: «Men haybatlikman»;, dedi. Oltin: «Men azizman»;, dedi. Osmon: «Men yuksakman»;, dedi. Hamma narsalar oʻzlarini baland olib gap aytdilar. Yer esa tavozu’ qilib, hokisolik bilan: «Men hammadan zaifman, oyoq ostidaman, menda quvonadigan narsa yoʻq»;, dedi. Shunda xitob keldi: «Men Odamni yerdan yaraturman»; va Odamni tuproqdan yaratdi.
Habarda aytadilarki, bir kuni Iblis yetmish ming farishta bilan Odam jasadi yoniga osmondan tushib keldi, ikkala qoʻli bilan Odamning qorniga urib koʻrdiki, ichi kovak ekan. Farishtalarga aytdi: «Buni yoʻldan chiqarish oʻng‘ay ekan»;. Yana dediki: «Agar Olloh buning ustidan sizlarga erk bersa ne qilgaysizlar?»; Hamalari: «Boʻyin sungaymiz»;, dedilar. Iblis aytdi: (Oyat) «Hudo nomiga qasamyod etamanki, agar Olloh uni mening ustimdan hukumron qilib qoʻysa, men unga boʻysunmagayman va agar meni uning ustidan hukumron qilib qoʻysa, uni oʻldirgayman»;. Va shu ondayoq kofir boʻldi. (Oyat) «Va u kofirlardan edi»;.
Yana qirq yildan keyin Odamning jonig‘a farmon boʻldi: «Odamning taniga kirgin!»; deb. Jon Odamning boshi ustida turib qoldi, kirgani unamadi-da «Men oliyman, bu tubanga qanday kirayin»;, dedi. Shunda Jabroil alayhissalom keldi, unga «Ey aziz jon, Olloh nomi bilan kirgil!»; dedi. Jon Olloh nomini eshitgan hamon kirdi.
Yana bir rivoyatda keladiki, Jon Odamning boshiga kirib, ikki yuz yil turib qoldi. Undan keyin koʻziga kirgan edi, koʻzlari ochildi. O’z yuzini koʻrdiki, qora tuproqdan yaralmish. Olloh oʻz qudratini koʻrsatish uchun koʻzni yaratgandi. Soʻngra burunga kelganda bir aksa urdi. Jabroilga xitob keldi: «Odamning burnidan chiqqan nafasni omonat saqlagil!»; Undan og‘ziga keldi, shunda aytdiki: «Al-hamdu li-llahi robbil olamin»;. Olloh yorlaqadi: «Parvardigoring senga rahmat qilsin, Men seni shuning uchun yaratdim»;.
Shundan keyin jon koʻksiga keldi. Shu yerda turmoqchi boʻlgandi, tura olmadi. Shu asnoda Olloh taolo: (Oyat) «Va inson shoshiladurgan bir mahluq qilib yaratildi»;, dedi. Shundan soʻng qorniga kelgandi, taom istadi. Jon jasad ichida yoyila boshladi, suyaklar, goʻsht, teri, tomir kabilan hosil boʻldi, tebrana boshladi.
Odamning terisi bag‘oyat koʻrkli edi. Kundan-kun tiniqlasha boshladi. Qachonki illatlar hosil boʻla boshlaganda, teri suyuldi. O’sha terining belgisi barmoqlar uchida qoldi, u tirnoqlarga aylandi.
Savol: Jonning kirarda osonlikda qaror topgani va chiqar chog‘ida qiyinchilik bilan chiqarida ne hikmat bor?
Javob: Buning boisi shulki, kirar paytda u Olloh taoloning «Robbing rahmati bilan kirgin»;, degan xitobini eshitib, oʻng‘aygina kirgandi, chiqarda esa «Yana rahmat sevinchini eshitmaguncha chiqmasman»;, deyarkan. Koʻrmasmisan, kimning baxti bor boʻlsa, (Oyat) «Sizlarga va’da qilingan jannat bashorat boʻlsin!»; degan bashoratni eshitib, oʻng‘aygina chiqadi, Kim badbaxt boʻlsa joni qattig‘lik bilan chiqadi. Bundan Ollohning oʻzi asrasin.
Odami safiy alayhissalom oʻsha holda yetti kun oʻtirdilar. Shundan keyin Olloh taolo qizil oltindan yaratilgan gavhar bilan bezak berilgan bir taxt tushurdi. Unga ajoyib sarupolar kiydirdi, boshiga oltin toj oʻrnatdi. Uni taxt ustiga oʻtkazdi. Yetti yuz ming farishtalar Olloh taoloning farmoni bilan kelib, Odamning tengrasida saflandilar. U taxt «Masjid ul-Xaram»; bilan barobar kelardi. Taxt ustiga bir kursi qoʻyildi. U Ka’ba bilan barobar edi. O’n yig‘och (tahminan 9 km keladigan masofa birligi) lik yer «Xaram»; deb ataldi.
Olloh taolo Odamni butun koʻrkliklar bilan bezatdi. Tishlaridan nur balqirdi, koʻzlari nurga monand, Muhammad mustafoning nuri Odamning yuzida toʻlin oy yanglig‘ balqib turardi. Odam ul nurning ravshanligini koʻrib, «bu nurni bir koʻrsam»;, deb istak bildirdi. Ollohning farmoni bilan u nur Odamning oʻng yanog‘iga, undan yelkasiga, undan qoʻliga indi. Nur qoʻlida koʻtarila borib, shahodat barmog‘ining uchida toʻxtadi. Odam bu barmog‘ini yuqoriga koʻtarib, uning koʻrkini koʻrib tong qoldi-da: «Laa ilaha illalohu Muhammadur rasululloh»;, dedi. Avval barmoqni koʻtarib, shahoda kalimasini aytmoq Odam farzandlariga shundan sunnat boʻlib qoldi.
Farishtalar Odamni osmonga olib chiqdilar. Jabroil alayhissalom bir ot keltirdi. U mushk-anbardan yaratilgandi. Odam unga mindi. Jabroil alayhissalom tizginini tutdi. Hazrat Mekoil oʻngida, hazrat Isrofil soʻlida yurib, osmonlarni kezdilar. Farishtalar yoʻliqqanida Odam ularga: «Assalomu alayka yo maloikatallohu!»;deb salom qilar edi. Bunga javoban farishtalar: «Alaykumus-salomu va rahmatullohi va barokatuhu!»; der edilar. Olloh taolo xitob qildiik: «Bu sening saloming boʻlur va yana sening oʻg‘lonlaringning qiyomatga qadar salomlari boʻlur!»;.
Odamni jannatga kiritganlarida u yerdagi ne’matlarni, hurlarni, qasrlarni tomosha qilib yurib, oʻziga oʻxshagan mahluqotga koʻzi tushmagach, koʻngli toʻlmadi. Shunda Olloh taolo Odamni uyquga choʻmdirdi. Uzoq davom etgan uyqu orasida Olloh taolo Odamning chap biqini qobirg‘asidan Havvoni yaratdi.
Savol: Havvoni Odamning uyqusi ichida yaramoqligiga sabab nimadir?
Javob: Odam bedor boʻlsa joni og‘rirdi, shu bois Havvoni dushman tutib qolishi mumkin edi. Agar oʻzidan yaratilganini bilmasa, uni sevmagay edi. Olloh taolo Havvoni egri suyakdan yaratdi, shu tufayli xalq orasida: «Ayollar egri suyakdan turar, uni toʻg‘itrlayman deb sindirib qoʻyish mumkin»;, degan matal yuradi. Odamda Havvoni oʻzidan yaratilganini koʻrib, uning muhabbati koʻngliga jo boʻldi. Havvo g‘oyat koʻrklik edi.
Habarda kelishicha, Olloh taolo husnni yuz ulush qildi, uning toʻqson toʻqqizini Havvoga berdi. Qolgan bir ulushini oʻn qismga boʻlib, toʻqqizini Yusuf alayhissalomga va qolganlarini bashariyatga berdi. Odam Havvoni oʻziga oʻxshaganligini koʻrib, koʻnglida rag‘bat uyg‘ondi va «Menga yaqinroq kelgil!»; deya chorladi. Havvo aytdi: «Meni istasang oʻzing kelgil!»; Odam oʻrnidan turdi, Havvoning qoshiga keldi. Agar u bir soat sabr qilganda edi, Havvoning oʻzi kelar edi. Shu tariqa erning xotinlar qoshiga bormoqligi sunnat boʻlib qoldi. Ammo qachon jannatga kirsalar xotinlar erlari qoshiga keladilar.
Odam Havvoga tegingan edi, Jabroil alayhissalom toʻxtatdi: «Ey Odam, Havvo senikidir, lekin nikoh qilmaguncha ravo boʻlmas»;. Olloh taolo oʻzining pok zoti ila Odam va Havvo nikohiga xutba qildi.
U xutba bu turur: «Hamd-mening maqtovim, mening ismim-Olloh, rahmon - mening hazinalarim kaliti, rahim - gunohkorlarimning gunohini kechish kalti, ulug‘lik - mening libosim, buyuklik - mening toʻnim, azizlik va sahiylik - mening goʻzalligim, goʻzallik va ulug‘lik - mening martabam, insonlarning hammasi - mening qullarim va choʻrilarim, anbiyolar va payg‘ambarlar - mening elchilarim va tanlagan bandalarimdir. Muhammad - mening habibim va payg‘ambarim, uning ummatlari - ummatlarning yaxshisidir va mening sevgan doʻstlarimdir. Men, badahqiq narsalarni juft yaratdim, toki bu bilan mening birligimga isbot topsinlar. Shohid boʻlinglar, mening farishtalarim va mening arshimni koʻtarib turguvchilar va mening osmonimdan sokinlar - Men, batahqiq, juftladim choʻrim Havvoni qudratimning san’ati boʻlgan va yaratishimning ajoyiboti boʻlgan Odamga. Menga tasbeh aytish (Subhanalloh deyish) va tahlil aytish (La ilaha illaloh deyish) va odam bolalarining namoz oʻqishi mahr qilindi. Ey Odam, jannatimga kir va mevalarimdan tanovul qil. Mana bu daraxtga yaqinlashmanglar. Salom boʻlsin har ikkalanglarga va mening rahmatim ham boʻlsin. Odamlarning parvardigori boʻlgan Ollohga shukur»;.
Habarda kelurki, Odamdan soʻradilar: «Nega Odam atalding?»; Javob berdilar: «Shuning uchunki, men bir odim yer tuprog‘idan yaratildim»;. Havvoga savol qildilar: «Ne uchun Havvo atadilar?»; Javob berdilarki: «Tirik jondan yaratildim»;.
Yana ba’zilar aytadilarki, Odam tuproqdan yaratildim, tuproq turgan sayin koʻrkli boʻlar. Havvo esa etdan yaratildi, et turgan sari sasir. Shu tufayli xotinlar qarisa, koʻrkini yoʻqotur.
Odam va Havvo nikohlanganlaridan keyin xitob keldi: «Ey Odam, jufting Bilan jannatga kirgil, ne’matlardan yenglar. Ammo manna bu daraxtga yaqinlashmanglar zolimlardan boʻlgaysizlar»;. Bu daraxt - bug‘doy daraxti edi.
Ammo Havvon yer yuzida yaratildimi yo jannatda, bu xususida ulamolar orasida ixtilof bor.
Azozil jannatda erkli edi, jamiki farishtalarga ilm oʻrgatar edi. Bir kuni koʻrdilarki, «Lavhul Mahfuz»;da farishtalardan biri mal’un boʻladi, deb yozig‘lig‘ ekan. Farishtalar bundan behad qoʻrqdilar, Azozilga kelib: «Sen ustozmisan, biz g‘oyat qoʻrqayapmizki, bizni duo qilg‘il, Olloh taolo bizni la’natdan asrasin»;.
Azozil duo qildi, farishtalar «Omin»; dedilar. Olloh taolo uning duosi Bilan farishtalarni asradi, oʻzi esa la’natga uchradi. Farmon keldi: «Odamni nurdan yasalgan taxt ustiga oʻtkazib, yelkalariga koʻtarib, jannatni kezsinlar!»; Bunga sabab shu Ediki, Odam hali yaratilmasdan ilgari farishtalar: «Odam farzandlari fasod ishlarni qilgaylar, qon toʻkkaylar»;, deb g‘iybat qilgandilar. «Biz bir qancha tasbehtaqdis lozim boʻlsa aytarmiz»;, deb oʻzlarini yuqori oldilar. Ularning bu soʻzlari Ollohga xush kelmadi. Hukm qildiki: «Odamni g‘iybat qildingiz, savoblaringiz bekor boʻldi. Ul savoblar sizlardan olinib, Odam farzandariga berildi. O’sha g‘iybatning jazosi shudur. Bu kun hamma frishtalar boring, Odam taxtini boʻyningizga koʻtarib, hizmatini bajo keltiring!»;
Undan keyin Olloh taolo Odamga «Ismlar ilmi»;ni oʻrgatdi. Soʻng jamiki narsalarni farishtalarga koʻrsatib: «Agar sizlar rostgoʻy boʻlsangiz bu narsalarning otini menga aytib bering»;, dedi. Farishtalar ojiz boʻlib: «Parvardigoro, Sen pokdursan, Sen oʻrgatgandan boshqa hech bir ilmimiz yoʻqdir, oʻzgasini bilmasmiz»;, dedilar. Odamga farmon boʻldi: «Ey Odam, bularga anavi narsalarning nomlarini aytib bergil!»; Odam ularning nomlarini aytib berdi: «Bu daraxt, bu tosh, bu suv . . .»; Hamma narsalarning nomini jamiki tillar Bilan bayon qildi. Shunda: «Ey farishtalar, sizlarga aytmadimi, Men bilganni sizlar bilmaysizlar»;, degan xitobi keldi, «Endi sizlarga ma’lum boʻldiki, Odam olimdir, sizlar obidsizlar. Mening nazdimda ming obiddan bir olim afzaldir. Qayda obid boʻlsa, olimga hizmat qilmog‘i kerak. U mahdum boʻlsin, sizlar hodim boʻling, u masjid boʻlsin, sizlar sojid (sajda qiluvchi) boʻling, Odamga sajda qiling!»; Jumla farishtalar sajda qildilar. Yolg‘iz Azozil sajda qilmadi, boʻysunmadi, ulug‘sindi, kofirlardan boʻldi. Qachon farishtalar sajda qilgach, koʻrdilarki, Iblis sajda qilmasdan turardi. Shukr, dedilar va sevinganlaridan yana bir sajda keltirdilar. (Bu kun namozda ikki sajda qilmoqlik boisi shundadir).
Habarda kelishicha, Odam jannat ichida yarim kun qoldi. U jahonning bir kuni bu dunyoning hisobida besh yuz yil boʻlur. Tuproqdan yaratilgandan keyin to jannatga borguncha ming ikki yuz qirq yil fursat oʻtgandi.
Azozil sajda qilmagandan soʻng: «Ne uchun sajda qimassan?»; degan xitob qildi. Iblis: «Men undan ortiqman. Meni oʻtdan yaratding, uni esa qaor tuproqdan yaratding»;, dedi. Bu da’voni qilgandan soʻng Azozil otini koʻtardilar, Iblis degan nom berdilar. Iblisning ma’nosi «noumid»; deganidir. Iblisi la’in oʻtni tuproqdan ortiq, dedi. Bilmadiki, tuproq oʻtdan ortiq turishligini. Bunga dalil shuki, oʻt oʻg‘ridir, unga qanday narsani bersalar yoʻq qilur, qaytib bermas. Ammo tuproqqa bir hovuch bersangiz, oʻnni yuz qilib qaytarur. Iblis oʻtga quvondi, bu bois oʻtga qaytadigan boʻldi. Odam Ollohga quvondi, shuning uchun tangriga qaytadigan boʻldi. Kim nimadan quvonar boʻlsa, oʻshanga qaytadigan boʻldi.
Iblis: «Iloho, yuz ming yil ibodat qildim, mnga uning evazini bergil!»;.
«Ne tilarsan?»; degan xitob keldi.
Iblis qiyoma kuniga qadar yashashlik uchun uzoq umr tiladi: «Ey Parvardigorim, ular tiriladigan kunga qadar menga muhlat Ber!»;.
Mufassirlar ayturlar, u badbaxt Ollohga hiyla qilmoqchi boʻldi va qiyomat kuniga qadar umr tiladi. Maqsadi shu Ediki, oʻliklar tiriladigan kungacha hayot boʻlsam menga boshqa oʻlim boʻlmaydi, deb umid qilgandi. Olloh uning sirini bildi va: «Albatta, sen muhlat berilganlardandirsan, to ma’lum vaqtning kunigacha»;, deb javob berdi. Unga oʻzi tilagan kungacha emas, ma’lum kungacha umr berildi.
Yana bir moʻ‘tabar tafsirda keladiki, Iblis oʻyladi: «Bu kun tangri farishtalari kuchlidir, ular bilan bellashishga qudratim yetmas. Agar oʻliklar tiriladigan kungacha umr berilsa, ungacha Jabroil, Isrofil, Azroil va boshqa farishtalarning hammasi oʻlsalar, tangri yolg‘iz qoladi, shunda u Bilan jang qilgayman»;, deb.
Savol: «Iblis ma’lum boʻlgandan soʻng jannatga kirmoqlikka qanday yoʻl topdi?»;
Javob: «Ollohning Odam farzandlari ustidan senga nusrat berdim»;, degan farmonidir. Yana bir tasdiq Rasul alayhissalomning: «Qon odamlarning tanida qanday yursa, shayton ham shunday yurar»;, deganlaridir.
Savol: «Odam va Havvoni bug‘doy daraxtidan qaytarmoqning ne hikmati bor edi?»;
Javob: Olloh taolo Odamni yaratmasdan ilgari: «Men yer yuzida xalifa (oʻrinbosar) yaratmoqchiman»;, deganidir. Bug‘doydan yesalar, bu ularning jannatdan chiqmoqliklariga sabab boʻlishi taqdir etilgandi. Yana bir javob shuki, Olloh taolo dunyoda odamzotning taomi bug‘doy boʻlishini taqdir qilgandi, shu bois xitob qildi: «Jannatning hamma ne’matlaridan yegil, bug‘doy yemagil!»; deb.
Savol: «Jannatga kiritilmoqlikda ne hikmat bor edi? »;
Javob: «Jannatga kiritgan kunda bashariyat Odamning pushtikamarida edi»;.
Savol: moʻminlar oʻz oʻrinlarini koʻrishlik uchun jannatga kirdilar, lekin Odamning pushtikamarida moʻminlar Bilan birga kofirlar ham bor edi-ku? Ularning kirmog‘ida nima hikmat bor?
Javob: Moʻminlar oʻz oʻrinlarini koʻrsinlar, dunyoga kelganlarida jannatga qaytish umidida ibodatni koʻp qilsinlar deb, kofirlar esa doʻzaxga borganlarida jannatda koʻrgan ne’matlar uchun koʻproq hasrat cheksinlar deb behishtga kiritilganlar. Jannatga kiritmoqlikning Yana bir hikmati shuki, Olloh taolo azalda (Oyat) «Albatta Olloh taolo moʻminlardan jonlarni va mollarni ularga jannat berib sotib oldi»;, degan hukm qilgan edi. Shariatda koʻrilmagan narsa Bilan savdolashmoq ravo boʻlmgani uchun ham jannatni koʻrsatgandir. Bu savdoda sotgan ham, olgan ham Olloh taolodir, uning dalili Muhammad Mustafo alayhissalomdir.
Ulamolar ixtilof qildilarki, Odamning zurriyotini qay joyidan pushtikamaridan chiqardi, deb. Ba’zilar jannatga kirguncha, ba’zilar jannatda, ba’zilar jannatdan chiqqandan keyin dedilar.
Olloh taolo Odam farzandlarini uning pushtikamaridan chumoliga oʻxshagan kichik bir odamlar suratida chiqardi, ularning oqillari ham, moʻminlari va kofirlari ham bor edi. Ollohdan xitob keldi: «Men sizlarning Parvardigoringiz emasmanmi?»; Hammalri: «ori, Parvardigorimizsan»;, deb javob berdilar. Odam ularni koʻrgach: «Iloho, bular kimlardir?»; dedi. Xitob keldi: «Bular sening to qiyomatga qadar dunyoga keladigan farzandlaringdir»;. Odam ularning koʻpligini koʻrib: «Iloho, bular yer yuziga qanday qilib siqqaylar?»; dedi. Xitob keldi: «Ey Odam, toʻrt ulush qilurman. Bular ulushi otalar pushtikamarida, bir ulushi onalar qornida, bir ulushi yer yuzida, bir ulushi yer qoʻynida boʻladi»;. Odam ularga qarab, birovni koʻr, birovni oqsoq koʻrdi, birovni og‘riq, birovni esa nimjon koʻrdi: Ilohi, bularni ne uchun birdek yaratmading? Xitob keldi: «Ey Odam, jannatni yaratdim, unga kirguvchilarni ham bino qildim. Doʻzaxni yaratdim, unga tushguvchilarni ham bino qildim. Agar koʻrlarni yaratmasam edi, koʻzlilar shukur qilmas edilar, bemaorni yaratdim, sog‘lar shukur qilsinlar deb»;. Ularning bir qanchasini jannatning oʻng tomoniga, bir qanchasini esa doʻzaxning soʻl tomoniga turg‘azdi va xitob qildi: «Anna ular jannatda va Men parvo qilmayman, ana ular doʻzaxda va Men parvo qilmayman»;.
Va Yana bir rivoyatda keladiki, ularning hammasini dunyoga chiqardi va «Dunyoni koʻrib keling»;, dedi. Keldilar, dunyoni koʻrdilar, unda qoldilar, ozrog‘i qaytib keldilar. Xitob keldi: «Qolganlaring qani?»; Dedilar: «Dunyoni koʻrdilar, koʻngillari dunyoni tiladi, unda qoldilar»;. Farmon boʻldi: «Jannatga boring, uni nima ekanini koʻring!»; Bordilar, koʻrdilar, koʻplari jannatda qoldilar. Xitob keldi: «Boshqalaring qani?»; Dedilar: «Iloho, ular jannatni istadilar, unda qoldilar»;. Dedilarki, dunyoda qolganlari kofirlar edi, jannatda qolganlari moʻminlar edi, jannatda qolmay qaytib kelganlari Ollohning xos qullari edi. Xitob keldi: «Dunyoga koʻngil bermadingiz, jannatda qolmadingiz, endi nimani istaysiz?»; Dedilar: «Iloho, bizga Dune kerakmas, jannat kerakmas, Sen keraksan»;. Xitob keldi: «Kimki meni tilasa, xazinam ichidagi qaysi balo ulug‘roq boʻlsa, oʻshani ularga berurman»;. Dedilar: «Ul baloni berganingda biz Bilan birga boʻlurmisan?»;. Dedi: «Boʻlurman»;. Dedilar: «Iloho, balo yetganda Sen biz Bilan birga boʻlsang, har qancha balo bersang ham qabul qilgaymiz»;. (Hadis) Rasul alayhissalom dedilar: «Darhaqiqat, baloning eng qattig‘i payg‘ambarlarga kelur, undan soʻng avliyolarga kelur va undan keyin tartib bilan. . .»;
Habarda kelurki, Shayx Shubliy dunyodan oʻtgandan keyin uni tushda koʻrib «Holing qanday?»; Deya soʻrabdilar. Javob beribdiki: «Meni Dafn qilganlaringdan keyin Munkar-Nakr alayhissalomlar kelishdi Tangring Kim?»; Deya soʻroqqa tutdilar. Ularga javob aytdim: «Mening Tangrim otamiz Odamni jannat ichida nurdan yasalgan taxt ustiga oʻtkazdirgan, osmon farishtalarini otamizga sajda qildirgan zotdir. Jabroil, Mekoil, Isrofil, Azroil alayhissalomlar ham ular Bilan birga edilar. Sizlar sajda qildingiz, men esa hamma qarindoshlarim Bilan tomosha qilib turgan edim»;. Shunda ular bir-birlariga qarab: «Bu hammaning nomidan soʻzlar, oʻzining soʻzini soʻzlamas, ketaylik»;, dedilar. Agar ular ikkalasining qanday qochganini koʻrsang edi. Agar Yana biroz toʻxtaganlaringda edi, ularni tutib: «Sizning Tangringiz Kim? deb soʻragan boʻlardim. Qancha javob bersalar ham hujjat Bilan ularni tindirmas edim»;.
Yana maqsadga kelamiz. Iblis mal’un boʻlgach, jannatdan quvildi va u yerga Kira olmaydigan boʻldi. Koʻngliga Odam va Havvoga nisbatan adovati toʻlib-toshdi. Ularni vasvasa Bilan jannatdan chiqarishlikka niyat qildi.
O’sha paytda ilon tuyaga oʻxshagan chiroylik suratlik edi, qizil, yashil va turli bezaklar Bilan ziynatlangan qanotlari bor edi. Havvo ilonning chiroyiga mahliyo boʻlib, u Bilan soʻzlashib turardi. Iblis bundan habar topib, ilondan «Meni jannatga olib kirgil, Havvo Bilan soʻzlashmayish»;, deb iltimos qildi. Ilon qoʻrqib, koʻnmadi. Iblis: «Og‘zingni ochgil, men kirayin»;, dedi. Ilon og‘zini ochdi, Iblis uning tili ostiga yashirindi, jannatga kirdi.
Ilon Oam va Havvo taxti qarshisiga kelib toʻxtadi, uning tili tagidan Iblis soʻzladi. Odam uning soʻzlariga e’tibor bermgandi, Havvoga yuzlandi. Xotinlar koʻngli yumshoq boʻladi deb oʻylagandi-da. Havvoga qarab dedi: «Tangri sizlarni nima uchun bug‘doy daraxtidan qaytarganini bilarmisan? »; Havvo dedi: «Bilmasman»;. Iblis dedi: «Shuning uchun qaytardiki, Kim daraxtdan meva yesa, u jannatda mangu qolur, oʻlim koʻrmas»;. (Oyat) «Ey Odam, senga mevasini yesa abadiy qoladigan daraxtni v afoniy boʻlmaydigan podishohlikni koʻrsataymi?»;
Havvoning bu soʻzlarga koʻngli moyil boʻldi, oʻrnidan turib oʻn qadam qoʻyib bordi-da bir butoq sindirdi. Uni Odamga keltirib: «Bu butog‘ totli ekan, men yegandim hech nima qilmadi, sen ham yegil»;, dedi. Odam oʻsha chog‘da ahdni unutdi, ul luqmani og‘ziga soldi, chaynadi, boʻg‘ziga kelganda ahdi yodiga keldi. Yutmoqqa ham, tashqariga chiqarmoqqa ham ojiz boʻldi, oʻtib ketmasin Deya boʻg‘zini qoʻli bilan mahkam tutdi. U luqma boʻg‘zida yumaloqlanib turib qoldi. Shu sababdan erkaklar boʻg‘zida yumaloq bor, ayollarda esa yoʻq. Bux orlik sodir boʻlgach, boshlaridan toji ketdi.
Hikmat. Yahyo ibn Maoz al-Roziy aytadi: «Hajga yoʻl oldim. Kimsasiz saxro ichida tun qorog‘usida borayotib bir ovoz eshitdim. Ovozni qidirdim, shunda tikanlar orasida cholni koʻrdim, yomon yig‘lab turardi. »;Nima boʻldi, nimaga yig‘layapsan?« deya soʻradim. Dediki: Nimaga ham yig‘lamayinki, farishtalarga muallim edim, jannatda erkin edim, yeru osmonda koʻplab ibodatlar qildim, ohiri la’natga duchor boʻldim»;. Bildimki Iblis edi. Unga dedim: «Nechuk aqalli bittagina sajda qilmading?»; Dedi: «Menga sajda qil, dedi qilmadim, Odamga bug‘doy yema, dedi, yedi. Azob ikkimizga barobar boʻlishi kerak edi. Odamni kechirdi, uzrini qabul qildi, meni kechirmadi, sharmanda qildi»;. (Oyat) «U takabbur qildi va kofirlardan boʻldi»;. Undan soʻradim: «Odamni kechirib, seni kechirmaslikda nima hikmat bor?»; Javob berdi: «Avvalda Odam xususida inoyat bor edi, uni uzr etdi. Mening haqimda inoyat yoʻq edi, meni uzrimni qaytardi»;. (Oyat) «Azalda boʻlgan inoyat kifoya qilur»;, deb bejiz aytilmagandir.
Hikmat. Havvo bug‘doy mevasini yeganda, udaraxt yig‘ladi, undan qonga oʻxshash narsa oqdi. Bu illat Havvoda zohir boʻldi va hayz to qiyomatga qadar ayollarga meros qoldi.
Savol: Hayzning muddati oʻn kun boʻldi, bining hikmati nimada?
Javob: Bug‘doy olgani borib kelgunda oʻn qadam qoʻydi, shuning uchun oʻn kun boʻldi.
Savol: Koʻpi oʻn kun, ozi uch kun boʻlganligining hikmati nimada?
Javob: Gunoh uch narsa Bilan hosil boʻldi: oyoq bilan bordi, qoʻl bilan tutdi, og‘iz bilan yedi. Shuning uchun ozi uch kun boʻldi.
Savol: Istihoza nimadir?
Javob: Odam va Havvoning tavbalari qabul boʻlguncha yig‘lagan koʻz yoshlari hayz boʻldi. Tavbadan keyin yig‘lagandagi koʻz yoshlari istihoza boʻldi.
Savol: Nifos nimadir?
Javob: Havvo bug‘doy mevasini olib kelguncha qirq marta nafas oldi, har bir nafas uchun bir kundan iflos boʻldi.
Yana maqsadga kelaylik. Odam va Havvo horlikka uchraganlarida boshlaridan tojlari, ustlaridan kiyimlari tushib, yalang qoldilar. Qoʻllar bilan avratlarini toʻsganlaricha daraxtdan daraxtga yugirib, yaproq tiladilar. Qaysi daraxtga bormasinlar yaproq bermadi. Odam yugirib borayotganda jiyda daraxti nayzasi Bilan sochini tutdi. «Qayga borursan? Qoʻymasman! Agar qoʻyib yuborsam, Hudoga osiy boʻlurman»;, dedi. Shu sababdan odamlar daraxt ekkanlarida jydani suvdan uzoqqa ekdilar, suvsiz qolsin deb.
Hikmat. Hamma daraxtlar ichida oʻt bor. Daraxt suv ichmasa oʻsha oʻt uni quritar. Olloh taolo jiydani qurib qolmasin, deb oʻtini ketgazgandir.
Hukm keldi: «Ey Odam, Mendan qocharsanmu?»; Dedi: «Iloho, andisha qilib Sendan Senga qocharman»;. Jabroil Odamning qoʻlidan ushlab, Olloh huzuriga keltirdi. Farmon boʻldi: «Ey Odam, seni tuproqdan yaratdimmi, ma’rifat Bilan mukofotladimmi, chiroyli surat bilan bezadimmi, jannatga kiritdimmi, ne’matlar bilan siyladimmi, Havvoni senga juft qildimmi, bug‘doy daraxti mevasini yemagan dedimmi, shayton sizga dushman deb aytmadimmi? Nechuk bug‘doy yeding?»; Dedi: «Iloho, ul hukmni Kim qildi-yu ul qazoni kim yaratdi?»; Farmon keldi: «Men yuritdim men qazo qildim. Ammo mening qazom, hukmim, taqdirim g‘ayb turar, buyrug‘im, farmonim esa ochiq turar. Zohirni koʻrib nega g‘oybga yuzlanding?»; Dedi: «Iloho, shunday hukm qilding, qazo yuritding, meni kechirgil, yorlaqagil»;. Farmon keldi: «Seni yorlaqadim, sendan keyin keladigan farzandlaring ham shunday iqror boʻlsalar, ularni ham yorlaqagayman. Endi jannatdan chiqqil»;, dedi.
Habarda kelurki, anjir daraxti Odam va Havvoga besh yaproq berdi, ular andomlarini yopib chiqdilar. Tong otgandan keyin oʻsha besh yaproqning birini kiyik yedi, ifor (mushk) boʻldi. Birini sigir yedi, anbar boʻldi. Birini arii yedi, asal boʻldi. Birini qurt yedi, ipak boʻldi. Birini Odam yerga ekdi, yung boʻldi. Qiyomatga qadar farzandlariga kafan boʻldi.
Nukta. Olloh taolo Odamga yaproq berganligi uchun anjir daraxtini jazoladi. Ma’lumki, barcha yeguliklar uch turli boʻladi: birining tashi yeyilur - olma, nok kabi, birining ichi yeyilur - yong‘oq, bodom singari, birining tashi-yu yeyilmas ichi yeyilur - qovun, tarvuz kabi. Ammo anjirning tashi ham yeyilur, ichi ham yeyilur.
Odamga, Havvoga, Iblisga, tovusga, ilonga jannatdan chiqing, degant farmon boʻldi. Odam va Havvo (Oyat) «Ey Parvardigorimiz, biz oʻz-oʻzimizga zulm qildik va agar Sen bizni gunohimizni kechmasang va bizga arhming kelmasa, unda ziyon tortguvchilardan boʻlib qolamiz»;, deya iltijo-yalvorish bilan yig‘lab chiqdilar.
Odam Hindistondagi Anjalus degan yerdagi Sarandib tog‘iga tushdi. Havvo Jida tog‘iga tushdi. Iblis Basraga tushdi, shu bois isfaxonliklar baxil boʻlur. Odam va Havvo yalang‘och g‘oldilar, Iblis mal’un boʻldi, Ilonning chiroyli surati aynidi, qornini sudrab yurguvchi, achchiq tuproq yeguvchi boʻldi. Odam tushgan joyida behad xoʻng yig‘ladi, yuz yig‘och (tahminan 9 km keladigan masofa borligi)lik yerda uning koʻz yoshidan daraxtlar undi, jilg‘a va buloqlar koʻz ochdi. Odamning yoshi tomgan yerda oʻt-oʻlan, achchiq-chuchuk dorivorlar undi. Havvoning koʻz yoshi tomgan yerda qalampirmunchoq, sunbul, xinr, oʻsma oʻsdi. Ular qiyomatgacha Odam farzandlariga meros boʻlib qoldi.
Bir vaqt Iblis yer yuzidagi qush-qumrsqalarni yig‘ib dedi: «Yer yuziga bir jonzot keldiki, u sizlarni urug‘-aymog‘ingiz Bilan qirib tashlaydi, hammalairng bir boʻlib oʻldiringlar, boʻlmasa omon qolmagaysizlar»;.
Hammalari yig‘ilib keldilar. Eng avvalo sicha (qush nomi) kelib, Odamning boshiga qoʻnib, sochini yula boshladi. Shuning uchun Odam avlodlari sichani tutib, patlarini yulib, pishiradilar. Odam qush-qumrchqalarni koʻrib, qoʻrqib ketdi. Shunda farmon boʻldi: «Ey Odam, ulardan biri huzuringga kelganda boshini silagil!»; Odam itning boshini siladi. It yuizini qush-qumrqalarga qaratib, hammasini qopdi. O’sha kundan boshlab it Odam avlodlari bilan birga qoldi. Boshqa hayvonlar bilan dushman boʻldi.
Yana farmon boʻldi: «Ey Odam, poklanish mavridi keldi, sen Makkaga borgil, Mening uchun bir uy bino qilgil»;. Dedi: «Iloho, u yerning qayda turishini bilmasman»;. Olloh taolo bir qushni yoʻlboshlovchi qildi. Uning oti arab tilida Axyol erdi, turkchasiga esa koʻk qarg‘a. U uchib boradi, Odam uning ortidan yurib boraverardi.
Payg‘ambar alayhissalom aytdiki: «Olti qoʻshni oʻldirmang, biri koʻk qarg‘i-Odamga yoʻl boshlovchi boʻlgani uchun, ikkinchisi chumoli - Sulaymon alahissalomga oʻg‘it bergani uchun, uchinchisi qaldirg‘och - »;Xashr« surasining ohirini oʻqigani uchun va yana ba’zilarninga aytishicha, »;Bayt ul-Muqaddas" mag‘lub boʻlishida qismatiga yig‘lagani uchun, toʻrtinchi sassiqpopshak - Sulaymon alayhissalomga elchi boʻlgani uchun, beshinchisi suv baqasi - Namrud oʻtiga suv keltirgani uchun, oltinchi asalari - undan odamzotga shifo boʻlgan asal uchun.
Odam Makkaga kelib bir uy bino etdi va uning atrofini tavof etdi. Odamning bu hizmati Ollohga maqbul boʻldi, gunohini kechirdi. Qachonki, Nuh toʻfoni boʻlganida Olloh taoloning farmoni bilan Jabroil u binoni oʻrnidan koʻtarib, toʻrtinchi qavat osmonga olib chiqdi.
Odam Havvoning qoʻlidan tutib, Yana Hindistonga qaytib bordi. Olloh taolo ularga sakkizta qoʻy yubordi. Ularning yettitasi sovliq, biri qoʻchqor edi. Havvo u qoʻylarning yungini yigirdi, Odam undan mato tikdi, ikkovlari uni kiyim qildilar. Shu boisdan ham yer yuzida qoʻydan qutlug‘roq Biron-bir boshqa jonivor yoʻq, deydilar. Payg‘ambar alayhissalom ham ayturki: «Bir qoʻy barokat, ikki qoʻy ikki barokat, uch qoʻy ganj»;.
Odamning qorni behad ochqadi. Jabroil Olloh farmoni Bilan jannatdan ikkisigir keltirdi, biri qizil, biri qora. Yana jabroil jannatdan uch uvun bug‘doy keltirib, uch xissa qildi: «Ikkisi senga biri Havvoga»;, dedi. Har bir uvun yuz ming idishda edi. Sigirlar jannnatdan chiqqanlarida behad yig‘ladilar, koʻzlari yoshidan qoʻnoq undi, tahoratlarining avvlgi sinishidan noʻxat, keyingisidan yusmuq (dukkakli ekin) undi. Jabroil uch uvun bug‘doydan uch hissa ajratdi, uning ikki hissasini Odam, bir hissasini Havvo yerga qadadilar. Odamning sepganidan bug‘doy, Havvoning sepganidan arpa undi.
Odam bug‘doydan ulush olganda soʻradi: «Yeyinmi?»; Jabroil aytdi: «Yoʻq ekkil»;. Ekdi, dedi: «Yeyinmi?»; Aytdi: «O’rgil»;. O’rdi, dedi: «Yeyinmi?»; Aytdi: «Yanchgil»;. Yanchdi, dedi: «Yeyinmi?»; Aytdi: «Tozalagil»;. Tozaladi, dedi «Yeyinmi?»; Aytdi: «Tortgil»;. Tortdi, dedi: «Yeyinmi?»; Aytdi: «Qorgil»; Qordi, dedi: «Yeyinmi?»; Aytdi: «Pishirgil»;. Dedi: «Yeyinmi?»; Shunda farmon keldi: «Ey Odam, kunduzning ikki qismi bordir, bir qismi oʻtdi, biri qoldi. Kun botguncha sabr qilgil. Bir kun roʻza tutgil (U kun - ashuro kuni edi). Men sen Bilan bir ish qilayin, toki bu ishdan Men hushnud boʻlayin7, gunohingni yorlaqayin, jannatga kirgizayn»;.
Odam ul taomni yemoqqa chog‘langanida Jabroil keldi v aul taomni uch hissaga boʻldi, ikkisini Odamga, birini Havvoga berdi (Erga ikki hissa, xotinga bir hissa berishlik taomili shundan qalgandir). Odam oʻz ulushini toʻla yedi. Havvo esa yarmini yeb, yarmini qoldirdi. Shunda Jabroil dedi: «Ey Odam, sening yeganing kabi Havvo ham tugal yeganida edi, farzandlaring qiyomatga qadar qahatchilik koʻrmagan edilar»;.
Ul taomni yegach, Odamning qorni og‘ridi. Shunda jabroil Odamning qoʻlidan tutib, sahroga yetakladi, Odam boʻshanib oldi, undan badboʻy hid keldi. «Ey Jabroil, bu nimadir?»;, dedi. Jabroil: «U sening gunohing yomonligidir»;, dedi. Shundan keyin Jabroil qoʻlini Odam boshiga urgandi, Odamning boʻyi yetmish qari (ya’ni, qoʻl uchidan tirsakkacha boʻlgan oʻlchov birligi) qisqardi, undan oldin Odamning boʻyi osmonga tegar edi.
Odam Bilan Havvo yerga tushganlaridan keyin ikki yuz yil ayriliqda yashadilar. Odam ikki yuz yil yig‘ladi, shundan keyin ular arofat tog‘ida qovushdilar. Shundan keyin (Oyat) «Unga (ya’ni xotunga) yengil bir yuk paydo boʻldi»;. Qachonki, (Oyat) «O’sha yuk ya’ni haml»; og‘irlashganda har ikkalalari Ollohga yolbordilar".
Shu orada Iblis Havvo qoshiga keldi va «Qorningda nima bor?»; dedi. Havvo «Bilmayman»;, dedi. Iblis dedi: «Qorningda sigir, buzoq boʻlgay»;. Bu soʻzdan Havvo koʻp qayg‘uga botdi. Shunda Iblis Yana gap boshladi: «Men pokiza, solih kishiman, Olloh taolo huzurida hurmatim va izzatim bor. Duo qilsam qorningdagi farzanding senday pokiza shaklda tug‘ilguvsidir, shunda unga meningsh otimni qoʻyasanmi?»; Havvo dedi: «Sening oting nimadir?»; Dedi: «Mening otim Horisdir»;. U farzanda tug‘ilganda ismi Xoris ataldi, lekin bola koʻp yashamadi.
Sha’biy raziallohu anhu rivoyat qiladilarki, payg‘ambar alayhissalom vafot etganlarida Ali karamollohu vajhahu muborak jasadlarini taxta ustiga olib, yuvmoqchi boʻlganida havodan (Oyat) «Ey Ali, Muhammadni yuvmanglar, chunki u pok va poklangandir»;, degan ovoz keldi. Ali ayturki: «Shundaymikan deb fikrim oʻzgardi, undan soʻradim, sen kimsan, payqambarni yuvmoqlikni man’ qilursan, yuvmoqlik Muhammadning sunnati turadi-ku!»; Shunda Yana g‘oyibdan ovoz keldi: «Ey Ali, u soʻzlagan Iblisdir, Muhammadga hasad qilur, sen yuvgil!»; Ali uni ezgu duo qildi: «Olloh senga koʻp yaxshi mukofot bersin»;. Soʻradi: «Sen kimsan?»; Dedi: «Men Xizrman. Muhammadning janozasini oʻqimoqlikka keldim»;.
Habarda kelurki, Havvo yetmish qorin bir oʻqil va bir qiz egiz tug‘di. Undan keyin Qobil urug‘i yetti ming er-xotun, Qobil urug‘i esa qirq ming er-xotun, Xobul urug‘i esa qirq ming er-xotin boʻldi. Odam har yili qurbonliq qilardi, qaysi qurbonligi qabul boʻlsa, osmondan bir oʻt kelib uni kuydirardi, qabil boʻlmasa qoʻydirmasdi.
Odam goʻsht yemoqlikni istadi. Farmon boʻldi: «Borgil, qush ovlagil!»; Shunda u bir qirg‘ovul va bir burguntni tutid. Ularni boʻg‘izladi, oʻtga tutdi, qirg‘ovul pishdi-yu, burgut pishmadi. Odamning g‘azabi keldi, burgutni oʻtga koʻmgandi, tamoman kuyib ketdi. Odam qayg‘uga botdi, chunki qirg‘ovulni Havvoga, burgutni esa oʻziga moʻljallagandi. Jabroil keldi va dedi: «Ey Odam, qayg‘urmagil, bu qushning oʻrniga boshqa qush bergay. Bu qush senga va farzanlaringga qiyomatga qadar harom boʻldi»;.
Shundan beri Odam qurbonlik qilar, oʻt kelib kuydirar edi. Undan keiyngi barcha payg‘ambarlar shariatda ham qurbonliklarini oʻtga kuydirmaklik ravo edi. Payg‘ambarimiz Muhammad mustafo kelganda qurbonlikni oʻtda kuydirmaklik harom qilindi, yemaklik esa halol boʻldi.
Foyda: Bu dunyoda moʻminlarning kuydirmaklik harom qilindi, zero Olloh oxiratda moʻminlarning tanini doʻzax oʻtiga harom qilsa ne ajab?!
Dedilarki, Odam qoʻsh qoʻshib, buqdoy yanchayotgan chog‘da sigirni bir urdi. Shunda u yuzini Odamga burib: «Ey Odam, meni nega urasan?Kim gunoh qilsa oʻshani urgin-da!»; dedi. Odam sigirni Kim soʻzlatganini bildi: «Vo darig‘o, ilgarilari farishtalaring sajda qilur edilar, endi esa bu sigir men bilan soʻz talashur»;, dedi-da koʻp yig‘ladi.
Odam Safiy alayhissalom qissasi shu yerda nihoyasiga yetdi.

Qobil Va Hobil Qissasi
Bu qissa shunday boshlanar. Odamning soʻnggi tug‘ilgan farzanlaridan biri boʻlgan oʻg‘li Abdulmug‘is deb ataldi, qizi esa Amat -ul Mug‘isa deb. Bu ikkovlari anchagina farzand koʻrdilarki, Odamning urug‘ini qirq ming band (lug‘atda band soʻzi oʻn ming kishi demakdir)ga yetdi.
Qachonki, Qobil tug‘ilganida u bilan birga tavallud topgan qiz chiroyli edi, Iqlimo deb ataldi. Ikki yil keyin Hobil tuqildi. U Bilan birga tug‘ilgan qiz esa g‘oyatda hunuk edi, uni Abudo derdilar.
Odam oʻz shariatiga koʻra Qobilning egizagini Hobilgan bermoqchi boʻldi, Hobil Bilan egizdosh qizni esa Qobilga. Bu niyat Qobilga hush kelmadi.
— O’zim bilan tug‘ilgan qizni olaman, - dedi Qobil.
— Shari’atda bunday boʻlmaydi, - dedi Odam.
— Agar bu qiz menga qarindosh boʻlsa, unisi ham qarindosh emasmi? - deya talashdi Qobil.
— Unday boʻlsa ikkalangizlar qurbonlik qiling, qaysingizni qurbonligingiz qabul boʻlsa, Iqlimoni oʻsha olsin, - dedi Odam.
Hobil qoʻy boqar edi, katta semiz qoʻyni keltirib oyoqlarini bog‘ladi-da, qurbonlik qoʻyadigan joyga qoʻydi. Osmondan oʻt tushib, Hobilning 0qurbonligini kuydirdi, Qobilnikiga esa tegmadi. Shunda Iblis keldi-da, Qobilga gezlay boshladi:
— Hobilning qurbonligi shul bois qabul boʻldiki, uning Olloh taolo huzurida izzat va yaqinligi bor. Otang Odam ham uni yaxshi koʻrar. Yana otangni bir tilagi borki, yerning halifaligini Hobilga bermoqchidir.
— Men Hobilni oʻldirayin. Qiz ham, halifalik ham menga qolsin, - dedi Qobil g‘azabga kelib.
Qobil Hobilni oʻldirmoqlikka ahd qildi-yu, ammo uni qanday qilib oʻldirishlikni bilmas edi. Bir kuni biyobonda oʻtirganida Iblisni koʻrdi. U odam qiyofasida kelgandi, qoʻlida bir qush bor edi. Iblis qushni tosh ustiga qoʻyib, boshqa bir tosh Bilan uni majag‘ladi. Qobil buni koʻrib, oʻrganib oldi. Soʻngra Qobil Hobilning oldiga keldi.
— Men seni oʻldirarman, - dedi Qobil.
— Men sen Bilan olishmasman, Olloh taolodan qoʻrqaman, - dedi Hobil.
Bu paytda Hobil qum ustida yotib, uxlamoqda edi. Qobil bir tosh bilan urib oʻldirdi. Qiyomatga qadar odam oʻldirmoq, qon toʻkmoq Qobilning qilmishidan meros qoldi. Habarda kelishicha, payg‘ambarimiz Muhammad Mustafo alayhissalom dedilarki: «Kimki bir yaxsha odatni chiqarsa, unga oʻsha odatning savobi boʻlur va to qiyomat kunigacha shu odatga amal qilganlarning ham savobi unga boʻlur. Kimki bir yomon odatni chiqarsa, unga oʻsha odatning gunohi boʻlur va shuningdek to qiyomatga qadar oʻsha yomon odatga amal qilganlarning ham gunohi oʻsha odamga boʻlur»;.
Qobil Hobilni oʻldirganida yigirma yoshda edi. U Hobilning jasadini bir qopga solib, orqasiga koʻtarib oldi. Shu holatda bir necha fursat yurdi. Shunda tangri farmoni Bilan ikki qarg‘a keldi, bir-biri bilan urishdi va biri boshqasini oʻldirdi. Tirik qolgan qarg‘a tumshug‘i Bilan yerni kavlab, oʻlik qarg‘ani koʻmdi. Qobil bu holni koʻrgach oʻkindi:
— Meni shu qarg‘achalik aqlim yoʻq ekan, - deb.
Olloh taolo bu holda Muhammad alayhissalomga habar berdiki: (Oyat) «Biz bani Isroilga shuni hukm qilib berdik, kimki biror odamni oʻldirmagan yoki biror fasod ish qilmagan bir tirk jonni oʻldirsa, u goʻyo tamom odamlarni oʻldirgan boʻlur. Kimki bir jonni oʻlimdan saqlab qolsa, u goʻyo hamma odamlarni oʻlimdan saqlab qolgan boʻlur»;. Ulamolarning aytishlaricha: «Qobilning oʻkinchi Hobilni oʻldirib qoʻygani uchun emasdi, agar oʻldirgani uchun oʻkinganda tavba qilgan boʻlardi. U oʻlikni qaerga yoʻqotishni bilmagani uchun, orqalab yuraverib holdan toygani uchun oʻkingandi»;.
Qachon Odam Hajga bormoqchi boʻlganida Hobilni «Men kelguncha saqlagil!»; deb koʻkka topshirganda, qabul qilmadi. Yerga topshirdi, qabul qilmadi. Tog‘lar ham qabul qilmadilar. Qobil qabul qilgandi, lekin omonatga hiyonat qildi, oʻldirdi.
Qobil ukasini oʻldirganida kechayu-kunduz yer qimirladi. Hobilning qoni yerga suvdek singib ketdi. Odam Hajdan qaytib kelganida hamma farzandlari qarshi oldilar, lekin Hobil koʻrinmadi.
— Hobil qani, - soʻradi u.
— Hobilning qoʻylari mening ekinzorimga kirib ketgandi, undan uyalib kela olmadi, - dedi Qobil.
— Sen shunday deysanu, ammo Hobilning qoni yerda ingranib yotar, - dedi Odam.
— U oʻldi, - dedi Qobil.
— Hobilning qoni toʻkilgan yerga Tangri la’nati boʻlsin, bu kun u qonni tashqariga chiqarmasa, - dedi Odam.
Yer qonni tashqariga chiqardi. oʻsha kundan beri qon yerga singimaydigan boʻldi. U joydan tikan bilan yulg‘un unib chiqdi. Buyobondagi qush-qurtlar «Qarindoshlarda mehr-shafqat qolmadi»;, deganlaricha tog‘larga qochib keldilar. Odam Bilan Havvo juda koʻp yig‘ladilar, aziyat tutdilar.
Rivoyat qilinurki, Qobil hobilni oʻldirgach, Iblik kelib unga gap ketdi:
— Olloh taolo nima uchun qurbonlig‘ini qabul qilmadi? Negaki sen olovga topinmaysan, hamr (aroq) ichmaysan, ovoz chiqarib yig‘lamaysan.
Shundan keyin Qobli hamr ichdi, butga topindi, oʻtga sig‘indi, ovoz chiqarib yig‘lay boshladi. Odam bu ishlardan ogoh boʻlib, Qobilni bu yoʻldan qaytarmoqlik uchun qirq ming kishini yubordi. Ular kelib Qobilni koʻrdilar, uning yig‘ilarini eshitdilar, hammalari dindan qaytib murtad boʻldilar, u Bilan birga qoldilar. Yuqoridagi mas’iyatlar (gunoh ishlar) hammasi Qobildan meros boʻlib qiyomatga qadar qoldi. Qiyomat kuni oʻblganda Olloh jahannamiylarni doʻzaxga kiritsa, ular azoblarni koʻrib Olloh taologa yolborarlar: (Oyat) «Ey Parvardigorimiz, jinlardan va inslardan bizlarni adashtirganlarni koʻrsatgil, biz ularni qadamlarimiz ostiga olaylik, toki ular eng past va xorlanganlardan boʻlsinlar»;.
Izoh: jin va insdan murod shuki, biri Iblis, biri Qobildir.
Shu paytda xitob kelgay:
— Ey Iblis, jahannamiylar seni qoʻrmoqni istaydilar.
— Men ham ularni tilarman, - degay Iblis.
Olloh taolo doʻzah ichida bir minbar bino qilgan. Iblis u minbarga chiqar va shunday der: (Oyat) «Albatta, men bundan ilgari menga sherig qilgan narsalaringizdan bezorman»;. Jahannamiylar boshqa javob ayta olmadilar, hammalari noumid boʻldilar.
Aytishlaricha, Qobil oʻz ukasini oʻldirgach Iqlimoning qoʻlidan tutib, Yaman viloyatiga bordi - olovda topina boshladi. Qobil urug‘ining aksariyati fasod qildi, hamr ichdi, olovga sig‘indi, ovoz chiqarib yig‘ladi vash u ishlari jaddiga halok boʻldilar.
Yana bir habarda aytilurki, Odam Olloh taolodan «Yer mening hukmimga boʻysunsa»;, deb tiladi. Yerga farmon boʻldi: «Odam nimani buyursa shuni qilg‘il!»; deb. Odam:
— Ey Yer, tutgil! - dedi. Yer Qobilni toʻpig‘igacha yutdi. Qobil qoʻrqib ketdi va dedi:
— Ey ota, rahm qilgil!
— Sen birodaringga rahm qilmading, endi men senga qanday rahm qilayin, - dedi Odam. Yana buyurdi:
— Ey Yer, yutgil! Yer Qobilni tizzasigacha yutdi. O’g‘il yana yolvordi:
— Ey ota, sen jannatda gunoh qilding, yolvorganding Hudo kechirdi. Soʻragil meni ham kechirsin!
— Men bug‘doy yegandim, sen qon toʻkding, bu gunohni qandayin kechirsin, - dedi Odam va Yana buyurdi:
— Ey yer, yutgil! Yer Qobilni beligacha yutdi. Shunda Qobil:
— Ey ota, sen Ollohning yuz ming rahmati bor, deb aytar eding. Uning toʻqson toʻqqizini hamma odamlarga moʻminlarga berardi, bir qismini hamma jonzotlarga beradi, der eding. Tilagil, oʻsha ulujdan menga ham ravo koʻrsin!
— Sen jigaringga rahm qilmading, ul rahmatdan senga ulush yoʻq, - dedi Odam va Yana buyurdi:
— Ey Yer, yutgil! Yer Qobilni boʻg‘zigacha yutdi. Shunda Qobil Odamdan umidini uzib, Olloh tarafga yuzlandi:
— Iloho, Otamdan eshitdim seni Rahmon va Rahim sifatilik ikki oting bor. Rahmonlik sifating meni bu azobdan qutqargil! Agar qutqarmasang Rahmon otingdan kechgil!
— Ey Qobil, Men koʻplarni azobdan qutqargayman. Rahmon otimdan kechmayman!
Shundan keyin yerga farmon boʻldi: «Qobilni qoʻygil!»; Yer Ollohni farmoni Bilan Qobilni boʻshatdi. Soʻngra bir farishta kelib, Olloh farmoni Qobilning oyog‘idan tutib, Mag‘ribdan Mashriqqa qadar yetti marta sudradi, Qobil halok boʻldi.

Shis Alayhissalom Qissasi
Qobildan keyin bir yuz oʻttiz yil oʻtgach, Shis tug‘ildi. Shis sarboniy tilida «Hibatullosh»; deganidir, ya’ni tangrining tuhfasi. Olloh «Hobilni oldim, uning oʻrniga Shisni berdim»;, dedi. Muhammad alayhissalomning nuri Odam manglayidan Havvoning arhmiga berdi. Shis tug‘ilgach, u nur Shisning manglayiga keldi. Odam Shisni g‘oyat yaxshi koʻrardi.
Xitob keldi: «Ey Shis, bu nur eng suyukli doʻstim Muhammad mustafoning nuridir. Farzandlaringga vasiyat qilginki, ular oʻz juftlarini nikoh birla olsinlar, sevgi Bilan qovushmasinlar!»;.
Olloh taolo Odamga ming hunarni oʻrgatgandi. Shisga esa hamma kasblardan deb boʻzchilik hunarini oʻrgatdi. Toki, u uy ichida soyada ishlasin, degan maqsad bor edi. Bu taqdir boshqa qarindoshlariga hush kelmadi:
— Shis uyda oʻtirib ish qilar, biz boʻlsa qishin-yozin biyobonda zahmat chekarmiz. Bizga ham boʻzchlikni oʻrgating, -dedilar.
— Bu soʻzni eshitib Odam duo qildi:
— Iloho, boʻzchilikni Bilan koʻnglidan chiqargil!
Olloh taolo bular koʻngliga boʻzchilikka nisbatan dushmanlik soldi. Yana demishlarki, boʻzchilikning barakati boʻlmas. Shuning uchunki, boʻzchilar Zamzam qudug‘iga bavl qilganlar. Yana demishlarki, qilar ishlari yulib olinarlik boʻlgani uchun ham barokatsizdir.
Shunday hikoyat qildilar: Bir odam Rasul layhissalomning qoshiga keldi va dedi:
— Yo Rasululloh, mening mol-dunyoim behad koʻpayib ketdiki, bundan koʻp aziyat chekurman, kamaysin deb shu harakat qilurman, kamaymas, birovga bermoqlikka koʻnglim boʻlmas, nima qilayin?
— Borgil, yulg‘un shohidan tayoq ishlatgil, - dedi Rasululloh. Shunday qilgandi, moli tugab ado boʻldi.
Yana demishlarki, Bibi Maryam rahiollohu anhu juhidlardan qochayotgan chog‘da boʻzchilardan yoʻl soʻragandi, ular yomon yoʻlga solib yubordilar. Tikanzorga borib qolgan ona ularni qarg‘adi.
Yana demishlarki, boʻzchilar Bibi Maryamni choʻqur suvga boshladilar. «Suvdan oʻtayotgandan badanini koʻramiz»;, degan umidda edilar. Maryam duo qildi: Iloho, ishlaridan barokatni ketgazgin!
Yana demishlarki, Solih alayhissalomning tuyasini boʻzchilar oʻldirgandi.
Habarda keladiki, boʻzchilik ezgu kasb turar. (Hadis) «Qanday yaxshi hunar toʻquvchilik xotin-qiz ummatlarimga va qanday yaxshi tikuchilik er ummatlarimga, agar ularda yolg‘onchilik boʻlmasa erdi»;.
Yana demishlarki, boʻzchilikda olti hislat bor: ikk naf’i borki hayrlidir, ikkisi mar dva tanti boʻlur, uchinchisi g‘ariblar doʻsti boʻlur, toʻrtinchisi kichik koʻngil boʻlurlar, beshinchisi oʻligu tirik ularga muhtoj boʻlar, oltinchisi omadli boʻlurlar.
Yana demishlarki, Balh diyorida bir pokiza zohid olim bor edi. Shayh Shaqiq rahmatullohi alayh bu boʻzchini eshitib, uni koʻrgani bordi. Olim shayhni qarshi oldi.
— Ey shayx, kelishing biz uchun quvonchli boʻldi, - dedi olim.
— Nima sabadan? - soʻradi shayh.
— Sening kelishing ollohni irodasi edi. Shu bois u sevinchli boʻldi, - dedi boʻzchi olim.
— Shayh Shaqiq boʻzchining uyiga kirganida bir asbobni koʻrdi.
— Bu nima? - Deya soʻrad shayh.
— Tirikchilik vositasi erur, -* dedi boʻzchi.
— Bu nimadir?
— Bu hidoyat iplaridir - dedi boʻzchi.
— Bu boʻz nimadurki, uni yerga yozib qoʻyibsan? - deya yana soʻradi.
— Bu tirikligim asosi turur.
— Bu qanday qamishdir?
— U Bilan oʻzimni dunyodin uzoqlashtiraman.
— Bu qanday qushdir?
— U mening toatim va yaxshiliklarimdir.
— Bu panja-tirnoq nimadir?
— U ixlosdur, u Bilan ammalarimni berkitarman.
— Bu eshikda turgan tuya nimadur?
— U kecha-kunduzdir.
— Bu qoʻlingdagi yassi yooch nimadir?
— U havf ham umiddir. Doimo havfda turarman va hamisha umidvordurman.
— Bu ishni necha yildan beri qilarsan?
— O’ttiz yil boʻldi.
— Bu ishingni aslo qoʻymagil, u seni jannatga olib borguvsidir, - dedi Shayh Shaqiq rahmatullohi alayhi. Habarda kelurki, Odam safiyning umri ming yilga va’dalik edi. Miysoq kunida bir qavmni koʻrdi, ularning boshlarida nur jilva qilardi.
— Yo Rabb, bular Kim? - deb soʻradi Odam safiy.
— Bular sening farzandlaring orasidan chiquvchi payg‘ambarlardir.
— Iloho, bu Kim? - dedi ular orasidan birini koʻrsatib, chunki uning nuri barchasidan ortiq edi.
— Payg‘ambar Dovud alayhissalomdir.
— Iloho, buning yoshi nechaga borar?
— Oltmish yil.
— Hudoyo, buning umrini orttirgil, - deb duo qildi.
— Taqdiri azalda qaldam shunday yozgandir.
— Iloho, mening umrim ming yildir, uning qirq yilini Dovudga berdim, - dedi Odam.
Farmon boʻldi, bu soʻzni xatga bitdilar. Qachonki Odamning umri tugagach, Azroil jon olgani kelganida u: «Shoshmagil, umrimning hali qirq yili bordir»;, dedi. Chunki Odam u gapni yodidan chiqargandi. Shunda Azroil: «Bu qirq yilni Dovudga bag‘shlading»;, dedi farishtalar bunga guvohlik berdilar. Odam dunyodan rixlat qildi. Undan yetti yil keyin Havvo vafot edi. Jabroil Odamga jannatdan kafan keltirdi. Shisga «Otangni yuvgil!»; dedi. Shis uni yuvdi, kafanga oʻradi. Keyin Jabroilga qarab, «Namoz oʻqigil!»; degandli u «Namozni sen oʻqigil, halifa (oʻrinbosar) sensan!»; dedi. Sababi ortiq boʻlsin Deya toʻrt takbir bilan namoz oʻqidi. Shundan keyin kafan oʻramoq, namoz oʻqimoq, goʻrga koʻmmoq qiyomatga qadar sunnat boʻlib qoldi.
Odam alayhissalomdan keyin qirq besh yil oʻtgach Shis alayhissalomga payg‘ambarlik tegdi. Ikki yuz yetmish yil odamlarni da’vat qildi va shundan keyin u ham vafot etdi.
Habarda kelurki, Shisdan keyin odamlar butga topinadirgan boʻldilar. Shariat soʻzini aytguvchi qolmadi, odamlar dindan qaytdilar. Hammalri johil boʻlib, Hudoga ibodat qilishni yoddan chiqardilar. Kunlardan birida masjidga Odam suratini yoʻndilar va unga topina boshladilar. Har Kim oʻz holicha but yasab oldi: kimdir yog‘ochdan, kimdir toshdan, kimdir oltindan, yana kimdir kumushdan. Uch yuz yil shu taxlidda kun kechirdilar. Shundan soʻng Olloh taolo Idris alayhissalomni payg‘ambar qilib yubordi.

Idris Alayhissalom Qissalari
Ziyoda dars oʻqiganlikdan otini Ahnud derdilar. Hayot chog‘ida eng birinch boʻlib kiyim tikib kiygan inson u edi. Har gal igna sanchishda tasbih aytur ediki, u barcha odamlarning toati qancha boʻlsa, shunchalik ibodat qilmoqqa bel bog‘lanagdi. Jamiki fparishtalar uning toatini koʻrib, lol qoldilar.
Farishtalardan biri Idrisni koʻrishlikni qoʻmsar edi. Olamlarning aytishlaricha, u jon oluvchi farishta (Azroil alayhissalom) edi. Olloh taolodan izn soʻradi. Kelib, Idrisni koʻrdi, Idris roʻza edi. Og‘iz ochar vaqt boʻlgach, jannatdan nasiba keldi.
— Kela, taom yegil! - dedi Idris.
— Yemasman, - dedi u. Idris uning farishta ekanligini bilmadi, u toʻrt kun birga tursa hamki, taom yemadi.
— Yur dalaga chiqaylik, koʻngling ochilisin, -dedi Idris. Tashqariga chiqdilar, bir ekin ekdilar.
— Bu ekindan yeylik, - dedi farishta.
— Olloh haqqi, halol taomga chorladim, kelmading. Nega meni haromga chorlaysan? -
Undan yuz oʻgirdilar. Bir uzumzorga keldilar.
— Uzum olib yeylik, boʻlmasa, -dedi farishta. Idris roʻyhushlik bermadi, undan nari ketdilar. Bir suruv qoʻyga duch keldilar. Farishta Yana boyagi soʻzni aytdi, Idris ham oʻsha javobni soʻzladi. Shunda bildiki, sherigi odam emas edi.
— Sen odammisan, yo farishta? -dedi Idris.
— Farishtaman, seni qoʻmsar edim, Olloh seni koʻrgani izn berdi.
— Bu karomatning hurmatidan meni oʻzing Bilan osmonga olib chiqqan, ajoyibotlarni koʻrayin, toatim yanada ortsin, -dedi Idris.
— Bu ishga erkim yoʻqdir, Ollohdan izn soʻrayin, - dedi farishta. Ruxsat berildi, toʻrtinchi osmonga chiqdilar. Azroilni u yerda koʻrib:
— Ey jon oluvchi farishta, jon bermaklik achchiqligini eshitganman, jonimni olgil jon bemoqlik achchig‘ini koʻrib, toatimni Yana ham oshirayin, - dedi.
— Bu ish mening ixtiyorimda emas, Ollohdan izn soʻrayin, - dedi u. Ruxsat boʻlgach, Idrisning jonini oldilar. Azroil jonni olgach, Olloh taologa yolvordi va tazarru bilan:
— Mening muhabbatim uchun Idrisni tiriltirgin! - dedi. Olloh taolo qudrati Bilan Idrisni tiriltirdi va Idris Azroilga dedi:
— Meni doʻzaxga kiritgil, qoʻrqinchli og‘ir azoblarni koʻrayin.
— Bu ish mening ihtiyorimda emas, - dedi Azroil va Ollohdan izn soʻradi. Idris doʻzaxga kirdi, uning uqubatlarini koʻrdi.
— Endi meni jannatga kiritsang, uning ne’matlarini koʻrsam, - dedi Idris.
— Bu ish mening ihtiyorimda emas, - dedi Azroil va Ollohdan Yana izn soʻradi. Ruxsat boʻlgach, jannat eshigiga keldilar.
— Kirgil, shart shuki, qaytib chiqqil! - dedi Azroil. Idris bunga koʻndi, jannatga kirdi, ne’matlarini koʻrgach, qaytib chiqishga unamadi. Shartga zid boʻlmasin, deb hiyla ishlatdi. Oyog‘idagi kovushini bir daraxt ostiga qoʻydi, keyin chiqdi. Soʻngra: «Kovushimni unutibman-ku»; deb oh urdi. Faryod qilib, yana jannatga qaytib kirdi. Azroil bir soat indamadi, ikki soat indamadi, keyin chorlagandi, chiqmadi.
— Nega chiqmayapsan? - dedi Azroil.
— Chiqdim, shartni bajardim, endi ikkinchi bor chiqmasman, - dedi Idris. Shunda Yana bir farishta kelib:
— Ey IDris, hali jannatga kiradigan vaqt boʻlgani yoʻq, - dedi.
— Menga vaqt boʻldi, shuning uchunki, (Oyat) «Har bir tirik jon oʻlim mazasini totib koʻrguvchidir»;, deyilganiga muvofiq men oʻlim topdim va (Oyat) «Sizlarning har bittalaringiz, albatta, uning labiga kelguvchidirsizlar»;, deyilganiga koʻra kirdim. Yana farmon borki, (Oyat) «Ular ul yerdan chiqarilmaslar»;, hukmiga koʻra endi bu yerdan chiqmasman, - dedi Idris.
Shunda jannat osmonidan bir ovoz eshitildi: (Oyat) «Mening bandam toʻg‘ri aytadi, qoʻyinglar uni, Mening marhamatim Bilan jannatga dohil boʻlsin!»;
Hozir Idris jannatda turar. Olimlar aytadilarki, «Idris toʻrtinchi osmonda turar»;. Yana habarda kelishicha, toʻrt payg‘ambar hanuz tirikdir. Ikkisi (Iso va Idris) - osmonda, ikkisi (Xizir va Ilyos) - yerdalar. Ammo bu toʻrtovidan uchtasi oʻlgay, Idris esa oʻlmagay. Shuning uchunki, bir marta oʻldi, jannatda qoldi, to qiyomat kunigacha u yerda boʻlur.
Yana aytishlaricha, jannat xalqiga oʻlim yoʻqdir, doʻzax xalqiga ham. Shu bilan birgaularga boshqa tusga kirish va dahshatlar boʻlar. Yana Olloh bilguvchiroqdir.
Qobilning koʻzi ojiz oʻg‘li bor edi. Ul oʻg‘lining ham bir oʻg‘li bor edi. U ham koʻr edi. Otasi bilan yetaklashib yurib, Qobilga duch kelishdi.
— Shu odam mening amakimni oʻldirgan, -dedi bola otasiga Qobilni koʻrsatib. Koʻr oʻg‘il tosh olib, Qobilni urib oʻldirdi.
— Nega otangni oʻldirding? - dedi bolasi shunda va bir tosh olib u ham otasini urib oʻldirdi.
— Ilohi, biz Odamni yaratmasingdan ilgari aytganmidik «Odam farzandlari ham Jin ibn al-Jin qavmi kabi qon toʻkadilar»;, deb - dedilar farishtalar bu holni koʻrgach.
— Odam farzandlarini malomat qilmangalar. Sizlar ham yer yuzida yashaganlaringda edi, ularga yaratilgan narsalar sizlarda ham boʻlganida edi, bunday demagan boʻlardingiz! - degan farmon boʻldi. Va yana farmon boʻldiki, «Ey farishtalar, sizlarning qaysilaringiz olimroq va zohidroq boʻlsa, oʻshani keltiring!»;
Uch farishtani tanladilar: birini Uzzo derdilar, birini esa Uzoyo Yana birini Axosil deb atardilar. Olloh taolo ulardan shaxvatni paydo qildi va ulardan birini shaxvatdan holi etib avvalgi holiga qaytardi. Ikkisini esa yerda qoldirdi. «Dunyoga boring, menga toat qiling, gunohdan qoching, odamlar orasida adolat Bilan hukm qiling, zulm qilmang, zino qilmang, qon toʻkmang, aroq ichman, hiyonat qilmang! Kunduzlari shu ish Bilan mashg‘ul boʻling, kechasi osmonga chiqing! Tong otguncha menga ibodat qiling!»; Ularning qoʻllarida uzuklari bor edi.
Bir kuni bir Xotin eri bilan tortishib qolib, er-xotin Uzzoning oldiga keldilar. U Xotin chiroyli edi, unga koʻzi tushgan Uzzoda ayolga nisbatan mayl uyg‘ondi.
— Ey xotin, sen adashgansan, men bilan birga boʻlsang, sening istagingga hukm qilaman, - dedi Uzzo. Xotin rozi boʻldi, Eri bundan ogoh boʻlib, bu yerdan ketdilarva Uzoyoning oldiga bordilar. U ham yuqoridagiday istak qildi. Xotin rozi boʻldi. Hilvat joyga keldilar.
— Uch ishdan birini qilsangiz, sizga boʻysunarman, - dedi Xotin hilvatga kelgach, farishtalarga shart qoʻyib. - Shartim shuki, Yo erimni oʻldirasiz, yo aroq ichasiz, yo butga sajda qilib, qoʻlingizdagi uzukni menga berasiz.
Har ikki farishta mulohazaga berildi: «Hammasi gunoh ishlar, uzukni berar boʻlsak osmonga chiqa olamaymiz, odam oʻldirishdan ulug‘ gunoh yoʻq, aroq ichishda gunoh ozroq»;, deb kelishdilar-da aroq ichdilar. Mast boʻldilaro, ayolning erini oʻldirdilar, zino qildilar, Xotin esa uzukni olib qoʻydi, uzuk tufayli osmonga koʻtarildi. Farishtalarga farmon boʻldi, ular xotinni urdilar, pokiza boʻldi. Ayolning ismi arab tilida Zahro edi, forsiycha Nohid, ibriycha Biduxit, turkiycha Saqit edi.
Farishtalarga amr boʻldi, osmonning qopqog‘ini ochdilar. Alarga deyildiki: «Olim va zohidlaringizga bir boqing!»; Hammalari tavba qildilar: «Iloho, Sen bizdan bilguvchiroqdirsan!»;
Uzzo va Uzoyo kayflari tarqagach koʻrdilarki, qoʻllari qonli edi, oʻzlari zino qilgandilar, aroq ichgandilar, uzuklari qoʻllaridan g‘oyib boʻlgandi. Ular oʻkindilar, yig‘ladilar:
— Endi Ollohning oldida yuzimiz shuvut boʻldi. Parvardigorimiz bizni besh narsadan qaytargandi, ammo biz qon toʻkdik, zilm qildik, zino qildik, aroq ichdik, hamma ta’qiqni buzdik, -dedilar. Soʻngra Odam farzandlariga iztihfor qila boshladilar. Shungacha ular istig‘for aytmagandilar.
— Biz hali osmonda ekanimizda bir bandaning ibodatlarini osmonga chiqargandi. Hamma yer xalqining ibodatlari uning toati oldida lol edi. U Kim boʻlg‘uvsidir? - deb savol qildilar ular. Farishtalar uning Idris ekanini anglagach oldiga bordilar.
— Bizni shafoat qilgil, Olloh gunohimizni kechirsin! - deb iltijo qildilar. Idris duo qildi. Farmon keldi: «Ey Idris, ulardan soʻragil, dunyo azobini ihtiyor qilarmisiz yo oxirat azobinimi?»;
Idris bu soʻzni bayon qilgach, ular: «Ey Idris, qaysi birini ihtiyor qilaylik, aytib bergil?»; dedilar. Shunda Idris: «Oxirat azobi abadiydir, Dune azobini tanlang!»; dedi. Ular dunyo azobini ixtiyor etdilar. Shunda Jabroil alayhissalom ularni Bobil qudug‘iga olib keldi. Qil bilan tovonlaridan osdi va peshin namozidan keyin to kechquringi shafaq g‘oyib boʻlguncha qiynay boshladi.
Ba’zilar aytadilarki, tong otguncha ertagi qiynoqlarga hozirlik koʻrardilar. Quduq ichida tovonlaridan osilgan holatda koʻrildi. Yer yuzidagi jamiki, iflos va badboʻy narsalar tutun boʻlib burinlariga kirardi. Yana bir rivoyatda aytilishicha, Ibrohim an-Nafafiy peshin namozini kechroq oʻqir edi. Sababini soʻragnlarida «Ularga azob yengilroq»;, boʻlsin deb shunday qilarman, deya javob berdi.
Yana deydilarki, bir yil davomida ularning zino qilgan vaqti kirdi deguncha birj odu oʻrgatuvchi kimsa tun qorong‘usida u yerda turib olib, farishtalar nomidan soʻz soʻzlardi. Ular «Buni oʻrganmoqlik osondir, uni ishlatish esa kufr ishdir»;, der edilar. Bunga rozi boʻlmasa aytardilarki: «Biyobonga chiqqin-da, koʻrganlaringni aytgil!»; Biyobonga borib, soʻzladilar, og‘izlaridan bir oq kabutar uchib chiqardi. Soʻngra boʻlgan hodisani qaytib kelib soʻzlab berardilar.
— Oq kabutar sening imoning edi, sen undan ayrilding, endi sehr joduni oʻrganarsan, dedilar ular bunga izoh berarkan.
Ma’lum boʻladiki, Kim sehr-joduni oʻrgansa, yana uning yordamida amallarni qilsa, Olloh taologa kofir boʻlar ekan. Shundan keyin ulardan bu quduqqa keyinchalik Yusuv (a) tashlanadi, farishtalik ismlarik yetkazilib, Xorut va Morut degan ismni berdilar.

Nuh Nabiy Alayhissalom Qissasi
Nuh nabiy ibn Malik ibn Idrisdir. Onasining oti Shamxo binti Anursh edi. Nuhdan Odamga qadar oʻn ota oʻtdilar, hammalari musulmon boʻlgandilar. Asl ismi Yashkir edi, koʻp nola chekib yig‘laganlari uchun nuh deb ataldi. Aytishlaricha, uning nolalariga sabab shu edi:
Kunlardan bir kun Iblis dedi:
— Ey Nuh, menga sherik qilding. Agar sheriklarim, qoʻldoshlarim, askarlarim yig‘ilib kelsa, bu yerga sig‘mas edilar.
— Sherik qilganim nimadir? - soʻradi Nuh.
— Sen duo qilganding, qavming halok boʻldi. Hammalari jahannam ichra menga qoʻldosh boʻldilar. Sabr qilganingda ba’zilari imon keltirardi, shu afzal edi, - dedi Iblis.
— Ey koshik, koshki sabr qilgan boʻlganimda ba’zilari musulmon boʻlardi, menga bunday ta’na tegmas edi, - Deya Nuh tunu kun nola qildi.
Hikoyat qilarlarki, Nuh alayhissalom Mashriqdan Mag‘ribga barcha haloyiqqa payg‘ambar edi. Bir qari (qoʻl uchidan tirsakka boʻlgan oʻlchov birligi) ham yer odamlardan holi emas edi. Bir keksaning oʻrnicha yerdan uch yuz botmon bug‘doy unardi, yuz botmon bug‘doy esa bir yillik ochuqa boʻlardi. Yana Mashriqdan Mag‘ribga qadar uylarning tomlari bir-biriga tutash Ediki, tomma-tom yuyursa boʻlardi. Yer yuzida ziroat qiladigan yer qolmagach, yilqilarga tuproq ortib, baland tog‘lar ustiga yoyib dehqonlik qilardilar.
Hikoyatda kelurki, Mashriqdan Mag‘ribgacha qaysi joga boʻlmasin tayoq tashlansa odamlarning boshiga tushardi. Nuh zamonidagichalik obodonlik qiyomatga qadar boʻlmas. O’sha paytda Ollohni bir deb biluvchilar boʻlmadi.
Aytishlaricha, bir qancha vaqt oʻtgach, Jabroil alayhissalom payg‘ambarlik olib kelganida Nuh aytdi:
— Olam juda kengdir, kofirlar boʻlsa haddan ziyod. Men qaerga borib, Ollohning birligini bildirayin?
— Ey Nuh, aytmoq sendan, eshitmoq mendan! Degan xitob keldi.
Shundan soʻng Nuh iymonga dvat qildi:
— Ollohning yagonaligiga iymon kekltiring, mening payg‘ambarlarimga iqror boʻling! - Bu da’vatni shamol Mashriqdan Mag‘ribga qadar eltid.
Kofirlar Nuhni ura boshladilar. Shu qadar urdilarki, suyaklari sindi, siniq suyaklari teri ichidan behad darajada qaqshardi, chidash qiyin edi. Yotsa, kechasi bilan Olloh taolo unga shifo berur edi. Kun sayin Jabroil alayhissalom kelib: «Ey Nuh, borgil, kofirlarga aytgilki »;La ilaha illallohu Nuhun rasulillohi« desinlar!»; deb farmon keltirardi. U borib aytardi, ular boʻlsa urardilar.
Ilohi tunu kun sening farmoningni yetkazdim, tinglamadilar. Ochiq aytdim, eshitmadilar, mahfiy aytdim, qabul qilmadilar (Oyat) «Ey Parvardigorim, men qavmimni kecha-yu kunduz da’vt qildim, lekin mening chaqirishim ularning nafratlarinigina ziyoda qildi»;, -dedi Nuh.
Ellik kam ming yil da’vt qildi, sakson kishi iymon keltirib, musulmon boʻldilar, yarmi erkaklar va yarmi xotinlar edi. Ulardan boshqa hech Kim musulmon boʻlmadi. Kun sayin mashaqqatlari ziyoda boʻldi. Nuhning xotini ham kofir edi.
Bir kuni bir qariya oʻg‘lini yetaklab, Nuhning qoshiga keldi. Qariya Nuhning yuziga tupurdi, haqorat qildi va oʻg‘liga vasiyat qildi:
— Bu Nuh telbadir. Otalarimiz buni soʻzlarini eshitmadilar. Bugun men qanday ishni qilgan boʻlsam, bundan keyin sen ham shunday ishni qilgaysan.
Uning soʻzini eshitib, qilmishini koʻrib, Nuhning umidi uzildi, koʻngli og‘ridi, duo qildi: «parvardigoro, yer yuzida birorta kofirni qoldirmagin»;. Shundan soʻng Olloh taolo qirq yilgacha yomg‘ir yog‘dirmadi, yerdan oʻsimlik undirmadi, ayollar farzand tug‘madilar, chorva hayvonlari halok boʻldi, buloq va jilg‘alar quridi.
Habarlarda keladiki, Avj ibn Unuq toʻfonda halok boʻlmagandi. Negaki, u daryolardan emasdi. Dayyor - xotinlik, uy-joylik deganidir. Avjning esa uyi ham, xotini ham yoʻq edi. Dengizlarning narigi yog‘ida turardi, toʻfon suvi uning tizzasiga ham kelmagandi.
Oradan vaqt oʻtib Nuhga xitob keldi:
— Duoingni ijobit qildim. Borgil chinor daraxti ekkil!
Nuh daraxt ekdi, qirq yilda uch daraxt yetildi. Daraxtni kesdi-yu, uni kerakli joyga keltira olmadi. Shunda Avjni chorladilaro, u daraxtni sudrab keltirdi. Jabroil Nuhga ta’lim berdi, daraxtni bolta Bilan chopdilar. O’rdakning suv ustida yurganini koʻrsatib, oʻrgatdilar, unga oʻxshatib kema yoʻna boshladilar. Kofirlar buni koʻrib mashara qilar edilar: (Oyat)
— «Sen payg‘ambar eding, endi duradgor boʻlib qolding!»; Buni nima qilmoqchisan oʻzi?!
— Kema qilyapman, unga minib, suv ustida suzarman,dedi Nuh ularning soʻrog‘iga javoban.
— Egar yoʻnarsanmu, avval eshak olgil! - deb yana kuldilar. (Oyat) «Qachon uning yonidan qavmning raislari oʻtsa, uni masxara qilar edilar»;.
— Nuh dedi: «Oyat»; «Agar sizlar bizni masxara qilsalaringiz, bizlar ham sizlar kabi masxara qilamiz. Juda ham tezda bilasizlar (Kim haq ekanligini)»;.
— Toʻfon va’dasi qachon boʻlur? - soʻradi Nuh.
— Qachonki, tandiring ichidan suv chiqsa, balki azob kelgan turur, - degan xitob keldi.
Nuhning toʻrt oʻg‘li bor edi: Som, Xom, Yofas va Kan’on ismlik. Uch oʻg‘li musulmon edi, Kan’on esa kofir edi.
Kema yoʻndilar - boʻyi uch yuz qari, eni ikki yuz qari edi. Ba’zilarning aytishlaricha, kema uzunligi ming ikki yuz qari, balanligi olti yuz qari, eni ham olti yuz qari edi (qari - bir tirsak uzunligicha). Bir yuz yigirma toʻrt ming temir bog‘lar qildilar. Har bir bog‘ning ustida bir payg‘ambarning oti bitilgandi. Iblis «Muhammad rasululloh»; kalimasi bitilgan bog‘ni oʻg‘irladi.
Nuh qancha qidirsa ham topolmadi. Jabroil kelib habar qildi, soʻngra «Bog‘ni Nuhga bergil!»; desa, «Olmadim!»; deb qasam ichdi. Jabroilning achchig‘i kelib, kema yog‘ochini olib boshiga bir urgandi, boshi-koʻzi qonga boʻyaldi. Qoʻrqqanidan bog‘ni topib berdi.
Kema bitdi, u uch qavat edi (birinchi qavatida chorva hayvonlari, ikkinchisida Nuh qavmi Bilan, uchuinchisida qushu qurtlar joy olgandi). Kema birgach, Nuhning kofir xotini non pishirayotgan chog‘da tandir ichidan suv chiqdi. U kelib Nuhga habar qildi. Nuh oʻsha sakson kishi Bilan kemaga chiqdi. Shunda farmon keldi: (Oyat) «Mindir kemaga har xil jonivorlardan bir er va bir urg‘ochisini va ahlingni ham. Yana oʻg‘lonlaringni ham chiqargil!»;
— Iloho, uchadigan, chopqir jonivorlarni qanday qilib tutayin, - dedi Nuh.
Shundan soʻng olloh qudrati Bilan suv yuziga hamma jonivorlar yig‘ildi, har biridan bir erkak, bir urg‘ochini tutib, kemaga chiqardilar. O’g‘li Kan’onni ham kemaga chiqarmoqchi boʻlgandi, yorlig‘ keldi: «Chiqarmagil, u kofirdir!»;
— Iloho, ahlingni chiqargil, deb aytgan eding-ku? -soʻradi Nuh.
— U sening ahlingdan emas! - degan xitob keldi.
— Ey kan’on, musulmon boʻlgil, kemaga kirgil, toʻfon suvi halok qilg‘usidir, - dedi Nuh.
— Men baland tog‘larga sig‘inarman, Tog‘lar meni suvdan qutqargay, - dedi Kan’on.
— Bugun Ollohdan boshqa azobdan saqlaguvchi hech kim yoʻqdir, - dedi Nuh. - Hudoning rahmatiga sazovor boʻlgan odamgina omon qoladi.
Shu paytda suv keldi, halok qilgudek boʻlib, Kan’on tog‘ tepasiga qarab qochdi. Suv koʻtarila borib oyog‘iga yetdi. Kan’anning bir oʻg‘li bor edi, suvdan qutilmoqchi boʻlib, uni oyog‘i ostiga olib ustiga chiqdi, bolasi oʻldi, sal oʻtmay oʻzi ham halok boʻldi, imonsiz ketdi.
Aytishlaricha, kemaga eng avval qaldirg‘och kirdi, eng keyinida kirgan jonivor eshak boʻldi. Eshakni sudradilar, sira kemaga kirmadi, negaki shayton uning dumidan tortib turgandi.
— Shayton mingan boʻlsa hamki kirgil! - dedi nuh.
Yana aytishlaricha, Nuh taysallanib turgan eshakka qarab: «Kirgil, ey mal’un!»; degan edi, Iblis maol’un eshakning dumidan ushlagan holda kemaga chiqdi. Shaytonni kema ichida koʻrgan Nuh:
Sen kimning farmoni bilan kemaga chiqding? -*dedi.
Sening soʻzing, sening farmoning Bilan chiqdim, - dedi Shayton.
Seni kirgil, deb qachon aytdim? - taajublandi Nuh.
«Kirgil, ey mal’un!»; deding, mal’un mendirman, eshak emas, - dedi Iblis.
Molik ibn Sulaymon al-Xaraviy rahmatullohi alayh aytarki, Nuh payg‘ambar ilon va chayonni «Sizdan odamga zarar tegar»;, deb kemaga chiqarmadi. Shunda ular:
Kimki sening otingni aytsa, unga zarar tegdirmaymiz, - dedilar.
Deydilarki, Kim ilon va chayondan qoʻrqsa (Oyat) «Salom boʻlsin Nuh payg‘ambarga ahli odam ichida. Albatta, biz yaxshi amal qilguvchilarni Yana shundoq mukofotlaymiz, Haqiqatda u bizning moʻmin bandalarimizdan edi»;, oyatini oʻqib yotsin.
Iloho, arslon sigir bilan, boʻri qoʻy bilan, mushuk kabutar bilan dushmanlig‘ini bilarman, ularni nima qilayin, - dedi Nuh.
Hamma narsalarni chiqarib boʻlgach farmon keldi:
Odamning suyaklarini keltirgil, kemaga chiqargil, unga azob suvi tegmasin!
Hazrat Odamning jasadini keltrib kemaga qoʻydilar. Kemaning br tarafida erkaklar, bir tarafida esa ayollar joy olgandilar, Odamning jasadi ular orasida parda boʻldi.
Yana bir rivoyatda Judi tog‘iga qoʻydilar derlar, ammo eti va terisi Sarandibda, suyaklari Jiduda turar.
Qachonki suv kema qirg‘og‘iga kelganda Nuh necha bor urindi, lekin kema yurmadi. Shunja Jabroil aytdiki: «Ey Nuh, toʻrt joyga toʻrt koʻzni nomlab joylashtirgin!»;.
Shunday qilganda kema yurdi. Aytishlaricha bir koʻzni Otik, ikkinchisini Umar, uchinchisini Usmon, toʻrtinchisini Ali deb nomlagandi. (Oyat) «U kema suzar edi koʻz oldimizda, toki mukofot boʻlsin yolg‘onchisan deyilgan odamga (ya’ni Nuh payg‘ambarga)»;.
Nuh alayhissalom Iroqdan chiqib Makkaga bordi, Ka’batullohni yetti bor tavof qildi. Undan Mag‘ribga, soʻngra Mashriqqa bordi. Rajab oyining uchinchi kuni kemaga chiqdi, olti oy kemada suzdi.
Toʻfon chog‘i qirq kecha-kunduz yog‘n yog‘di, yerdan ham suv chiqdi. (Oyat) «Osmon eshiklarini quyib oqadigan suvga ochib tashladik va yerda chashmalarni oqizib qoʻydik»;.
Aytadilarki, Nuhga payg‘ambarlik kelganda yuz yoshda edi. Toʻqqiz yuz ellik yil odamlarni da’vat qildi. Yana bir rivoyatda toʻfongacha toʻrt yuz yoshda edi, undan keyin uch yuz ellik yil umr koʻrdi, deydilar. Hammasi ming yetti yuz yil boʻladi.
Aytadilarki, qirq kecha-kunduz yog‘in yog‘di, har bir qatrasi tegirmon toshidek kelardi. Dunyoning eng baland tog‘ini ustiga ham qirq qari suv bosdi. Kemadagi sakson kishidan tashqari yer yuzida birorta ham odam qolmadi, hammasi oʻtdi.
Habar kelarki, ilgari uch narsa yoʻq edi, ular kemada, dengiz ustida paydo boʻldi: biri mushuk, ikkinchsi sichqon paydo boʻlib kemani teshdi, uchinchisi toʻng‘iz. Farmon boʻldi, Nuh arslonning boshini siladi, burnidan ikkita mushuk chiqdi va u sichqonni yedi.
Yana aytadilarki, sichqon kemani teshganda odamlarda suvga g‘arq boʻlish qoʻrqinchi uyg‘ondi, suv ichida esa sira teshikni berkitib boʻlmadi.
Shunda Nuh aytadiki:
Kimki bu teshikni berkitsa, nima tilagi boʻlsa bergayman.
Men teshikni berkitayin, suv kirish toʻxtagach, kemadagi suvlarni chiqarib tashlangan, - dedi ilon soʻng soʻradi, - menga nima berarsan?
Nima istaysan? - dedi Nuh.
Qaysi goʻsht totli boʻlsa, oʻshani bergil, - dedi Ilon.
Nuh qabul qildi, Ilon suvga kirib teshikni berkitdi, oʻsha joyda kulcha boʻlib yotdi, suv kirishi toʻxtadi. Kema ichidagi suvni tashqariga chiqarib tashladilar, g‘arq boʻlish qoʻrqinchi barham topdi.
Kemadan chiqqanlaridan keyin ilon kelib, Nuhdan va’da qilingan goʻshtni talab qildi.
— Hamma jonivorlar kemadan chiqdi, tarqalib ketdilar, goʻshtni qanday toparmiz? - dedi Nuh. Ilon koʻp siqildi, shunda Nuh chivinga amr qildi:
— Borgil, yer yuzidagi goʻshtlarni totib koʻrgil, totlisini Ilonga bermiz.
Chivin ketdi, ammo ancha hayallab qoldi. Ilon esa tiqilinch qilardi. Nuh hijolatda qolgandi, qaldirg‘ochni chivinni topib kelish uchun joʻnatdi.
— Nega kech qolding?- dedi Qaldirg‘och, Chivinni qidirib topgach.
— Yer yuzi keng ekan, shu bois kech qoldim, - dedi Chivin.
— Goʻshtlarni totib koʻrdingmi? Qaysi goʻsht totlik ekan? - soʻradi Qaldirg‘och.
— Hamma goʻshtlarning eng totlisi odamlarning goʻshti ekan, - dedi Chivin.
— O’sha goʻshtning mazasi hali-yam og‘zimda turgandir. Og‘zingni ochgin, men ham bir hidlayin, - dedi Qaldirg‘och. Og‘zini ochgandi Qaldirg‘och uni hidlamoqchi boʻlib, tumshug‘i bilan Chivinning tilini kesib oldi. O’shal kundan beri Chivin tilsiz qoldi.
Ikkovlari Nuh payg‘ambarga keldilar. Chivin harchand harakat qilsada soʻzlayolmas edi. Uning soʻziga hech Kim tushuna olmasdi.
— Unga nima boʻldi, nechuk soʻzlayolmas? - deb soʻradi Qaldirg‘ochdan.
— Men Bilan soʻzlashganda baqaning goʻshti shirin ekan, deb aytgandi. Kech qolganidan hijolatda boʻlib, soʻzlayolmay qoldi, - dedi Qaldirg‘och.
Nuh alayhissalom baqa goʻshtini ilonga berdi. Agar qaldirg‘och oʻsha kunda shunchalik ezgulik qilmaganda edi, bugun biz hamma odamlar ilonga yem boʻlardik.
Yana maqsadga kelamiz: Nuh alayhissalom kemadagilarga aytgan edi:
— Juftlaringizga yaqinlashmang, bolalar tug‘ilsa, kemaga sig‘may g‘olurmiz, - deb.
Hech kim juftiga qovushmas edi. Ammo mushuk koʻrdiki, it jufti Bilan qovushdi. Kelib Nuhga aytgandi, lekin It tondi. Bundan mushukning achchig‘i chiqdi, hijolatlik boʻldi. Bir qancha vaqt oʻtgach, Mushuk Yana koʻrdiki, It jufti bilan qovushayotgandi.
— Iloho, bu It sening payg‘ambaringga yolg‘on soʻzlaydi, aybdan tonardi. Qudrating bilan uni shu holda tutgil, men borib Nuhga habar qilayinki, u kelib koʻzi bilan koʻrsin, - deya Mushuk Ollohga munojat etdi.
Olloh uning duosini ijobat qildi, It to Nuh kelib koʻrguncha oʻsha holda qoldi, juda uyatli boʻldi. Bugunga qadar bu ish Itga meros boʻlib qoldi. It ham duo qildi:
— Meni Nuhga uyatlig‘ qildi. Hudoyo, buni ham rasvo qilg‘il!
Olloh taolo Itning tilagini ravo qilmadi. Ammo mushuklar qachonki juftlariga hojati tushsa, shu qadar ovoz chiqaradilarki, hamma jonzodlar habardor boʻlar. Bundan ma’lum boʻladiki, Kim birovning aybini ochsa, oʻzi ham oʻshanday aybga mubtalo boʻlg‘uvsidir.
Kemada odamlar va jonzotlarning axlatlari koʻpayib ketdiki, bu behad tashvish tug‘dirdi. Farmon boʻldiki: «Nuh layhissalom urg‘ochi tuyaning orqasini silasin!»; Silagan edi, tuya dumini qimirlatdi va orqasidan toʻng‘iz chiqdi. U hamma najosatlarni yedi. «Bu kun toʻng‘iz goʻshtining harom boʻlmog‘iga sabab oʻshadir»;, deydilar.
Olti oy oʻtgach avjga farmon boʻldi:
— Kemani sudragil!
Kemaning quyrug‘idan tutib sudramoqlikka biror kimsaning quvvati yetmas edi. Avjni shu sabadan ham Olloh taolo halok etmadi. Shundan keyin farmon boʻldi: (Oyat) Va hukm Ilohi tomonidan aytildiki, «Ey yer, suvingni yut!»; va «Ey osmon, yog‘ishingni toʻxtat!»; Osmon yog‘ishdan toʻxtadi, suvlar yer yuzidan quridi. Ma’lumki, yer yumaloqdir, atrofida tog‘lar turar. Suv toʻrt tarafdan Kof tog‘iga kelib toʻxtadi, keyin pastlay boshladi. Yerning atrofii muhit daryosi boʻldi. Muhitdan muhitga ulangan suvlar dengiz boʻldi. Yer yuzasidagi tog‘lar, chuqurlar, koʻllar hammasi toʻfon suvi Bilan buzilib, izdan chiqdi. Dengizlar suvi achib, sasib odamlar oʻlib ketdilar.
Tog‘larga xitob keldi:
— Men Nuhning kemasini tog‘larda turgizgayman!
Hamma tog‘lar bosh koʻtardilar, zora kema bizda turgay, deya. Judiy tog‘i hamma tog‘lardan past edi. U hokisorlik Bilan «Menga buk aromat qaydan ham tegishli boʻlsin»;, deya oʻzini past tutdi. Olloh taolo uni ihtiyor etdi, kema unda turmoq uchun pastlay boshladi.
— yer yuzida qancha miqdorda suv qoldi, yerning qancha miqdori ochildi? Buning habarini menga kim keltiradi? - dedi Nuh alayhissalom.
— Men borayin, - dedi qoraqarg‘a.
— Unga Kim kafillik bergay? - dedi Nuh.
Erkak tovuq kafil boʻldi, Qarg‘a yoʻlga tushdi. Koʻrsaki, yerning betida oʻliklar koʻp ekan, uni yemakka andarmon boʻlib, kech qoldi. Hoʻroz vaqt boʻlganini Qarg‘aga bildirmoq uchun kemaning tomiga chiqib, qanot qoqib chorlay boshladi. Qarg‘a esa kelavermadi. Nuh alayhissalom Hoʻrozni ushlab qoldi. Shu bois tovuqlar uchmaydigan boʻlib qoldilar, odamlar Bilan birga qoldilar. Aytadilarki, kafolatning boshi malomatdir, oʻrtasi oʻkinchdir, oxiri esa tovondir. Kim ishonmasa, sinab koʻrsin. Nuh alayhissalom Qarg‘ani duo qildi, Olloh taolo uni ijobat qildi. Qarg‘aning umri qattiq mashaqqatda, havotirda oxir boʻlar, chunki u yoʻldan qaytmishda oʻngu soʻlga boqqani uchun.
Nuh alayhissalm kabutarni joʻnatdi:
— Tezda habar keltirgil! - dedi
Yoʻlga tushdi. Borib koʻrsa, yer koʻrindi, u soyga qoʻnganda oyog‘i balchiq boʻldi. Shu zahotiyoq qaytib kelib, oyog‘idagi balchiqni koʻrsatdi.
O’sha balchiq oyog‘ida tuklarga aylandi. Shu bois oyog‘i tukliklar uning naslidan boʻlar. Yana bir rivoyatda, Kabutar suvi qurigan joyga qoʻnganda suv sassiq boʻlgani uchun, oyog‘i qizil boʻldi, derlar.
Kabutar qaytishda zaytun daraxtining yaprog‘ini tumshug‘iga olib kelib, Nuhga koʻrgazgach, payg‘ambar uni ezgu duo qildi:
— Odamlar senga mehribon boʻlib, uylaridan joy bersinlar!
— Yana bir iltimosim bor, - dedi Kabutar. Nuh duo qildi, Olloh taolo ijobat etdi.
(Oyat) «Ey Nuh, biz tomondan boʻlgan salomatlik ila tush!»; degan farmon boʻldi. Nuh qirq er va qirq Xotin bilan kemadan tushdi va Shom viloyatida dengiz boʻyida bir qishloq qurdilar. Uni «Qaryat ul-samonina»; deb atadilar. Olti oy suv ichda turganlarida shamol kelmagandi. Toʻsatdan shamol keldiki, bu ularga yoqmadi, kasal boʻldilar. Oqibatlda hammalari oʻlib, yetti kishigana qoldilar. Nuhning oʻzi uch oʻg‘li va uch kelinidan boshqa biror kishi qolmadi. Bugun kelib odamlarning yovuzlari, yaxshilari, moʻminlari, kofirlari - hammasi Nuhningf arzandlaridan boʻlar. Kata oʻg‘lini Som, oʻrtanchasini Hom, uchinchisini Yofas der edilar.
Bir kuni Nuh uxlayotgandi, shamol kelib etagini koʻtardi. Shunda uning uyat joyi ochilib qoldi. Uni koʻrgan Hom kuldi, Som esa uni malomat qildi, Yofas kelib toʻni Bilan yopib qoʻydi. Olloh taolo bu shimlikning yomonligi tufayli Homning pushtikamaridagi urug‘larini qora qildi. Uyalganidan xotining qoʻlidan tutib, dengiz qirg‘og‘ida qamishdan uy qilib, yashay boshladi. Shunday qilib, hindular, habashlar, zangilar - hammasi uning urug‘idan boʻldilar.
Arablar va Ajamlarning otasi Som boʻldi. Homni Hindistonga (hindular yurti demoqchi), Somni arab va ajam viloyatlarigat joʻnatdi. Yofas esa Turkiston viloyatlariga keldi. Hamma turkiy xalqlar uning urug‘idan tarqaldi. Shu boisdan turklar aziz va mukarra mboʻldilar. Bu soʻzlar Abu Ishoq Nishopuriy jam qilgan «Qissasi al-anbiyo»;da bitilgandir. Boshqa olamlarning aytishlaricha, Ya’jun va Ma’jun ham Yofas urug‘idan chiqar. Ka’b rivoyatiga koʻra, Odamato uxlayotgan chog‘da tush koʻradi. Nutfa yerga tomib, tuproqqa qorishadi. Olloh taolo undan Ya’jun va Ma’juni yaratdi. Shu bois bizlarga ota tarafdan bog‘lanib, qarindosh boʻlar. Havvo ona tarafdan bog‘lanmas, oʻgay boʻlarlar. Abdulloh ibn Abbos (Olloh undan rozi boʻlsin): «Odam farzandlari oʻn hissadir, uning toʻqqiz hissasi Ya’jun va Ma’jun, bir hissasi jamiki odamlardir»;, degan.
HIKOYAT. Nuhning bir qizi bor edi. Bir odam soʻradi, bermoqchi boʻldi. Yaan birov soʻrab kelgandi, unga ham bermoqni ihtiyor qildi. Tag‘in birov soʻradi, unga ham berishga rozi boʻldi. Toʻrtinchi birov ham soʻrab keldi, uni ham koʻngli tiladi. Hammalri qizni olib ketgani bir vaqtda kelib qoldilar, shunda Nuh alayhissalom qayg‘uga botdi. Uyida bir qanjiq iti va urg‘ochi eshagi bor edi. Ollohning qudrati Bilan ikkalasi ham qizlarga aylandilar. Parvardigor jannatdan bir hurni chiqardi. Ularning hammalri bir xil suratlik Ediki, u oʻz qizi qaysiligini ham taniy olmay qoldi.
Oradan bir qancha vaqt oʻtib, u qizlarini koʻrgani keldi.
— Jufting bilan qanday yashayapsizlar? - dedi bir kuyoviga.
— Yaxshi yashayapmiz, ammo bir aybi bor - hech narsa yemas va ichmas, - dedi kuyovi. Nuh bildiki bu hur ekan.
— Jufting Bilan qandaysizlar? - dedi ikkinchi kuyovi oldiga kelib.
— Qanjiqqa oʻxshab ketarkan, - dedi kuyovi. Bildiki bui t ekan.
— Jufting Bilan murosalaring qalay? - deb soʻradi uchinchi kuyovidan.
— Yeydi,ichadi, eshakday choʻzilb yotgani yotgan, - dedi kuyovi. U bildiik bu eshak ekan.
— Jufting Bilan qanday yasharsizlar? - soʻradi toʻrtinchi kuyovidan.
— Men undan behad hursandman, u payg‘ambarzodalardan ekan, - dedi kuyovi. Nuh alayhissalom u oʻzining qizi ekanligini bildi va olib borgan hodyasini unga sovg‘a qildi.
Habarda kelarki, Nuhning umri oxirlab qolgach, bir kuni Jabroil alayhissalom keldi va unga:
— Ey Nuh, payg‘ambarlar ichida sening umring uzunroq boʻldi. Dunyoni qanday tasavvur etding?
— Dunyoni ikki eshikli saroydek bildim. Bir eshikdan kirib, ikkinchisidan chiqarman, - dedi Nuh.
Aytishlaricha, Nuhga yuz yoshlarida payg‘ambarlik keldi. Ellik yili kam ming yili odamlarni da’vat qildi. Toʻfondan keyin uch yuz ellik yil yashadi. Yana aytadilarki, Odamatodan toʻfonga qadar ikki ming ikki yuz yil vaqt oʻtgandi. Shundan keyin Nuh vafot etdi. Odamlar uch yuz yil Nuhning hariatiga amal qildilar. Soʻngra hammalari kofir boʻldilar, shariatni bayon qilguvchi qolmadi. Uch yuz yildan keyin odamlarga Hud payg‘ambari yuborildi.

Avj Ibn Unuq Qissasi
Unuq Odamning qizi boʻlib, Avj uning oʻg‘li edi. Boʻyi nihoyatda uzun edi. Toʻfonda gshu boisdan ham haolk boʻlmadiki, suv uning tizzasigacha chiqdi xolos. U tog‘lar ustiga oʻtirib, dengizga qoʻlini tiqib, baliq ushlardi va uni quyoshga tutib, pishirib yeyardi. Hamiyatlik edi, behad sadoqatli edi. Katta yoshli xotin va bir qizni oldi. Qizni baland bir toshning ustiga, odamlar koʻrmaydigan joyga qoʻydi. Qiz ulg‘aygach u bir joyga ketdi. Qiz tog‘ning bir chetiga kelagida, koʻzi bir yigitga tushdi, unga oshiq boʻldi. Yigit ham unga koʻngil qoʻydi. Qovushmoqlikka imkon topmadilar. Yigit bir boʻrining oldigma kelib dardini aytdi:
— Bir usta topib, oʻzing sig‘adigan sandiq yoʻndirgin, og‘zini berkitsin, sen unga kirib olgin, - deb maslahat berdi boʻri.
Haligi odam sandiqni olib kelib, tog‘ tagiga qoʻydi. Boʻri ham sandiq yonida oʻtirdi. Avj kelganida boʻri yig‘laganicha unga peshvoz chiqdi.
— Ey oʻg‘lim, sandiq ichida omonatim bor, uni senga qoldirayin, boshqalarga ishonmasman, - dedi.
Avj sandiqni olib xotini yoniga qoʻydi-da, Yana bir joyga ketdi. Xotin sandiqning qulfini ochib, yigitni chiqarib oldi. Bir necha kun birga boʻldilar. Avj qaytib kelib koʻrsaki, bir kimsa yerga tupirmish.
— Buni kim qildi, - deya soʻradi u.
— Men tupurdim, - dedi xotini.
— Yana bir tupirgin-chi! - dedi Avj. Xotini tupurganda unga oʻxshamadi.
— Hozir seni haqiqat gapdan boshqa gap qutqarmas, - dedi Avj jahli chiqib. Xotin qoʻrqqanidan rostini aytdi. Avj yigitni sandiqdan chiqardi, xotini yoniga qoʻyib, boʻrini topib keldi. Yerga urib oʻldirdi, ustidan yozildi, boʻri najosat ostida qoldi. Rivoyat qilishlaricha, u qaysi eldian oʻpkalasa, bir oyog‘ini qishloqning u chetiga, bir oyog‘ini bu chetiga qoʻyarkan-da, qishloqning tepasiga yozilib, hamma odamlarni najosati ostida halok qilarkan.
HIKOYAT. Avj Muso alayhissalom davrigacha tirik yurgan edi. Musoning lashkari koʻrdiki, Avj toʻrt yig‘och (bir yig‘och taxminat 9 km keladigan masofa birligi) joyni band qilib turardi. Bir payt lashkar Bilan barobar keladigan bir tog‘ni boshi ustiga dast koʻtardi-yu odamlar ustiga bostirib qoʻymoqchi boʻldi. Shunda Olloh taolo sassiqpopishakka ilhom berdiki, u kelib Avjning boshi ustidan u tog‘ni teshib qoʻygandi, tog‘ uning boʻyniga halqa boʻlib qoldi. U Muso Bilan urusha olmadi. Shunda Musoga «Urgil!»; degan farmon boʻldi. Musoning boʻyi oʻn ikki qari (tirsak) edi, tayog‘ining uzunligi ham shuncha edi. Muso Yana oʻn ikki qari balandga sakrab, tayog‘i bilan urgandi, Avjning oshg‘iga tegdi va yerga quladi. Musoning qavmi uni yancha-yancha oʻldirdilar.

Hud Alayhissalom Qissasi
Hud ibn Abdulloh ibn Riyoh ibn al-Julud ibn Od ibn Avaz ibn Iram ibn Som ibn Nuh alayhisallom deb atalar. Deydilarki, arablardan besh payg‘ambar chiqqandir: Hud, Solih, Shis, Ismoil va Muhammad alayhissalomlar.
Od - ba’zilarning aytishicha malikalarning oti, ba’zilarning fikricha qavmning nomi, yana ba’zilarning uqtirishicha elning nomi va yana birovlarning ta’kidlashicha otalarining otidir. Od ibn Avaz ibn Iram ibn Som ibn Nuh alayhissalomning qavmlari Ahqof degan joyda (izoh - hozirgi Yaman Bilan Ummon oʻrtalig‘ida) yashab oʻtganlar. Hud ularni iymonga, islomga da’vat etdi. Qavmlari esa «Sen bizni tangrilarimizdan ayirgani keldingmi?»; Deya sarkashlik qildilar. Ular baland boʻyli edilar: toʻrt yuz qari balandlikda novcha boʻlib, balandga sakrab oyoqlari bilan tepinsalar, tizzalarigacha yerga kirardilar. Ular quvvatlariga va boʻylariga hamohang butlar yasadilar. Kuchlariga mag‘rurlanib, «Bizdan quvvatlik Kim bor?»; dedilar. Uch yuz qari balandlikdagi butlarni oltin va kumushdan barpo etgan.
Hud ularga (Oyat)
— Ey qavmim, Ollohga topinglar. Sizlarga undan boshqa biror hudo yoʻqdir, -dedi. Lekin ular buni qabul qilmadilar va sarkashlik Bilan dedilar:
— Agar rostgoʻy boʻlsang azobni keltirgin, koʻraylik.
— Azobning kelishligini Olloh bilguvchidir, - dedi Hud. - Men sizlarga johil qavm ekanligingizni koʻrmoqdaman.
Bu qavm boshqalarga qaraganda maqtanchoq va kekkayganroq boʻlardilar. Ular tog‘larni qoʻpordilar, baland-baland saroylar bino qildilar. Zaif va past boʻyli odamlarni masxara qildilar. Shuning uchun odiylar deb ataldilarki, arab tilida u oʻta noshukr demakdir. Bular boshqa odamlardan Yana besh narsa bilan ortiqroq edilar: quvvat, qomat, ne’mat, muhlat va ma’sviyat edi ular.
— Ollohdan qoʻrqing, unga tavba qiling! Yoʻqsa, sizlarni halok qilg‘uvsidir, dedi Hud.
— Seni tangring bizlarni qanday yoʻl Bilan halok qilgay, - dedilar.
— U sizlarni shamol Bilan halok qilgay,-dedi Hud va uning soʻzlari zoe boʻlmadi. U qirq yetti yil da’vat qildi, lekin tinglamadilar.
— Biz sening soʻzlaring Bilan tangrilarimizdan qaytmasmiz, - dedilar. Soʻngra toʻplanib, kengash tuzdilar:
— Bizning ustimizga shamol kelarmish, buning tadbirini tuzaylik, deya egnilariga sovutlar, boshlariga dubulg‘alar kiydilar, farzandlarini va mol-hollarini tog‘lar orasiga yashirdilar. Ularning bir odati bor ediki, qachon biron bir qayg‘uga mubtalo boʻlsalar, Makkaga odam yuborib, qurbonlik qilar va tilaklarini soʻrar edilar. Atoqli kishilardan uch kishini - Mozid ibn Sa’d, Luqmon ibn Od (bu Luqmoni Hakim emas). Qayn ibn Umarni ajratdilar. Uchovlon Makkaga yetib kelgach, Muoviya degan badavlat vat anti qarindoshlarinikiga qoʻnoq boʻldilar.
Hud payg‘ambarning duosi bilan Olloh taolo ularga uch yil davomida yomg‘ir yubormadi, qurg‘oqchilkidan ojiz boʻldilar. Uchchovlari qurbonlik qilib, yomg‘ir soʻrash uchun kelgandilar, ammo buni yoddan chiqargandilar. Muoviya bundan achchiqlandi va hizmatkorlariga «Sizlarning ichkilikbozlik Bilan boʻlib, yog‘in soʻrab kelganlaringizni unutdingiz, fursatingiz oʻtib ketmoqda»;, deb aytishlikning tayinladi. Xizmatkorlar bu soʻzlarni she’rga soli bayta berdilar, buni eshitgan mehmonlar uylarini sog‘indilar, Ka’baga kelib qurbonlik qildilar.
— Ey bori Hudoy, agar Hudning aytganlari rost boʻlsa, unda bizlarni suvga serob qilgil!
Shunda Olloh taolo uch xil: oq, qizil, qora bulutlarni chaqirdi.
— Ey Qayl, bu bulutlardan birini tanlagin, - degan ovoz eshitildi. Qayd bulutlarga boqdi: «Oq bulutda hech narsa yoʻq, qizilida nima borligini bilmasman, qora bulut yog‘inlik boʻlsa kerak»;, deb oʻyladi-da, qora bulutni tanladi. Ammo qora bulut azaob buluti edi.
— Qorasini, ya’ni kulni ihtiyor etding. Odamning birorta ham qavmini qoldirmassan! - degan ovozni eshitdillar.
— Iloho, men ularning diniga boʻysunmas edim, oʻz diningda sobit qilgin! - dedi Mazit ibn Sa’d.
— Iloho, menga uzun umr bergin! - dedi Luqmon ibn Od.
— Qancha umr tilaysan? - degan ovoz eshitildi.
— Karkas (ya’ni oʻlimtiklar Bilan kun koʻruvchi yirtqich qush) umri kerakdir, - dedi.
Har bir karkas uch yuz yil umr koʻrar edi. Luqmon bir karkas bolasini trabiyalay boshladi. U oʻlgach yana yettitasini tarbiya qila boshladi. U Lubid degan qaldig‘ochga dardini dasturxon qildi. Luqmon dediki:
— Qachon oʻlimim yaqinlashganda seni tog‘ tepasiga eltarman va karsaklar orasiga qoʻyarman, ular bilan birga uchib ketarsan! Vaqti kelib hamma qushlar uchib ketdilar, ammo Lubid uchib ketmadi. O’sha yerda Luqmon birla jon berdi.
O’sha qora bulutga yetmish ming xalqa urilgan edi. Har bir xalqa yetmish ikki farishtaning qoʻlida edi. Buni ilk bor bir kampir koʻrdi. Oti Miz edi. Shu bois, yetti tun, sakkiz kunlarni «Ayyomi ajuz»; deralar.
Jabroil Olloh farmoni Bilan shamolni tasarruf qilgan farishtaga:
— Shamol eshigini ochgil! - dedi.
— Qancha ochayin? - soʻradi farishta.
— Sigir burnidan chiqqunchalik ochgil! - dedi Jabroil.
— Buncha miqdorda ochadigan boʻlsam yer yuzida tuproqlaru tog‘lar, daraxtlari dengizlar qolmagay, - dedi farishta.
— Bir kichik uzukning koʻzicha ochgil! - dedi Jabroil. Unga ham boyagidan javob boʻldi. Shunda:
— Shunda ignaning teshigicha ochgil! - dedi Jabroil. Ochgan edi, dunyoni shamol bosdi. (Oyat) «Va ammo Od (qavmi) boʻlsa, ular nihoyatda tez esadigan sovuq shamol bilan halok qilindilar»;.
Hudnimng atrofiga bir chiziq tortildi. Shu bois shamol unga zahmat yetkazmadi. Sal fursatda yetib kelgan shamol: «Hudning yeli bizni tebrata boshladi»;, dedilar. Qavmi chuqurliklarga yashirindilar. Ammo shamol ularni har joyda boʻlsa quvib yetdi. Avval sovutlarini yechib oldi, soʻngra etlarini yulib, quruq suyaklarini qoldirdi. Bir qismlari tog‘ oʻngirlariga kirib yashirindilar. Shamol ul joylarga ham kirib, tortib chiqardi, uylari tomlariga urib halok qildi. Soʻngra suyaklarini chuqurliklarga surib borib, koʻmib tashladi. Ustlariga tuproq bostirdi.
Xalxon ismli bir polvon kimsa bor edi. U «Shamolning yoʻlini berktiayin, hammalrini azobdan qutqarayin»;, deb keldi-*da tirsagini toshga tirab, ikki qoʻli bilan shamol yoʻlini tutmoqchi boʻldi, koʻksini yelga tutdi va baland ovozda: «Xalxon ismli bahodirdan boshqa hech Kim qolmadi»;, dedi. Shamol uni tosh Bilan birga koʻtardi-da, havoga olib chiqib, toshga urib halok qildi.
Shamol chorshanba kuni kelgan edi. Yetti kecha-yu sakkiz kunduz betinim esdi. Chorshanba kuni oqshom paytiga kelib tindi.
Hud alayhissalom ungirdan chiqib, qavmlari ustiga keldi. Qavmlari tuproq ostida tiriklar kabi yig‘lar va ingrar edilar. Ularning ovovzlarini eshitib, «Bu falonchi, bu esa falonchi»;, deyardi. Ollohning habar berishicha (Oyat) «Ular goʻyo xurmo daraxtining ichi kovak toʻnkalariga oʻxshardi»;. Od qavmi qirq kungacha tuproq ostida ingradilar, qiynaldilar.

Solih Alayhissalom Qissasi
Asl ismlari - Solih ibn Ubay ibn Asaf ibn Fosih ibn Hom ibn Samud ibn Od ibn Eram ibn Som ibn Nuh alayhissalomdir. Od va Samud - ikki shoxlar edi. Som ibn Nuhning oʻg‘lonlari boʻlgan bu ikkiovidan koʻplab zurriyodlar qoldi. Ular Od qabilasi, Samud qabilasi deb atalardilar. Hud qavmi Od qabilasining avvli, Samud qavmi esa ohiridir. Od xalqi Samud xalqidan koʻproq edi. Samudliklar ham Odliklar singari baland boʻylik edi. Som va Od qavmi Hijoz orasidagi Jahd degan joyda istiqomat qilganlar. Tog‘lar toshlarni yoʻnib, uylar qurgandilar. Kata bir tog‘ning ostida ularning suvi bor edi. Hammalari butlarga siqindilar. Olloh taolo Solihni ularga yubordi. (Oyat) «Va Saum qabilasiga ularning birodarlari Solihni yubordik»;. Solih ularning qavmidan edi va ularni musulmonlikka undadi, butga topinmaslikka da’vat etdi.
Ey Solih, biz seni dinimizga kirar deb umid qilgandik. Endi boʻlsa otalarimiz dinini qoʻyib, boshqa dinga kirishga undamoqdasan. (Oyat) «Sen avvalda bizning oramizda umid qilingan kishi eding»;. Oyo, sen bizni ota-bobolarimiz ibodat qilib kelgan narsaga ibodat qilishimizdan qaytarmoqchisan? Va albatta, bizlar seni da’vat qilib, targ‘ib etayotgan din haqida qattiq shakdamiz.
Vahab ibn al-Yamaniy qissalarida rivoyat qilinishicha, Nuh xalqi toʻfonda halok boʻlgandan keyin Nuhning uch oʻg‘ligina qoldi, xolos. Nuh alayhissalom oʻg‘illariga vasiyat qilib, jahonning oʻrtasini Somga, Mashriqni Yofasga, Mag‘ribni Homga bergandi. Aytishlaricha, turklar Yofas urug‘idan, boshqalar esa Som urug‘idandir. Som urug‘iga mansub boʻlgan Samud qavmi Hijoz yerlarida oʻrnashgandi. Ularning har bir qabilasining oʻz podishohi bor edi. Samud qavmi Makkaga ixlos qoʻygandi. Makkada muoviya ibn Bakr degan uch yuz ming askari boʻlgan shoh hukm yuritiradi.
Hijoz yerlaridagi podishohlar yig‘ilishib kengash qurdilar: «Dushmanlardan bizlarni himoya etuvchi bir podishoh kerak»;. Xanda’ ibn Umar degan odamni oʻzlari podishoh qildilar. Shoh oʻz hukmronlgini oʻrnatgach, oʻziga bir butni yasattirdi. Bu butning koʻzlari yoqutdan, oʻzi esa qizil oltindan edi. Butning toʻrt tarafga qaragan toʻrt yuzi boʻlib, biri odam chsuratida, biri arslon suratida, biri qush suratida, biri ot suratida edi. Bu but uchun balandligi yuz tirsak, eni yuz tirsak boʻlgan bir uy barpo qildirdi, devoru tomlari aqaqdan edi. Bu uyga yuz eshik qurdirdi, ichiga bir taxt oʻrnatdi, uni qizil oltin va gavharlar Bilan bezatdi, oyoqlarini aqiq, zumdar va billurdan ziynatladi. Butni turfa xil kiyimlar Bilan orastalab, bu taxt ustiga oʻrnashtirdi, unga sajda qildilar. Soʻngra barcha qabilalarga odam yuborib, hamma podishohlarni oʻz a’yonlari Bilan yig‘dirdi.
Bu mening tangrim boʻladi, unga sajda qilinglar, - dedi yig‘ilganlarga. Podishohlar binoning yuz eshigidan kirib, butga sajda qildilar. Shu Pallada ilgariroq butning og‘ziga kirib olgan bir kimsa «Men sizlardan hushnudman»;, deb ovoz qildi. Bundan barchalari shod boʻlib, sajdadan bosh koʻtarishdi.
«Har yili bir marta bunga kelib sajda qilinglar»;, -dedi Xanda’ ibn Umar amirona ohangda.
Uydan chiqib muhokama chog‘ida «Bizning tangrimizning yuzi bundoq edi, bizniki undoq edi»;, degan yoʻsinda soʻz talashdilar, soʻngra bir-birlari bilan urushdilar. Toʻqnashub chog‘ida yetmish ming kishi halok boʻldi. Buning habarini eshitgan Xanda’ ibn Umar yetib keldi-da: «Hech bir dushman qilmaydigan ishni qildingizki, bunga oʻzlaringiz aybdorsiz»;, -dedi.
«Ey podishoh, bizga bunday janjalga soluvchi tangrining keragi yoʻq. Boshqa tangri tutuamizki, u bizni janjallashtirmaydigan boʻlsin»;, - dedilar unga javoban.
Soʻngra Qarra’ degan toqqa odam joʻnatdilar, unga but yasashlik uchun tosh topishligini buyurdilar. Iblis alayhil-la’na undan oldinroq toqqa kelib turdi, chiroyli bir oq toshni kesib tayyorlab qoʻydi. Odamlar ham kelib koʻrdilar, olib borib bir but yasadilar. Boshi oltindan, koʻzlari yoqutdan, tishlari injudan boʻlgan bu butning uzunligi qirq tirsak edi. Anvoyi kiyimlar kiydirib, oldingi butning oʻrniga, oʻsha taxt ustiga oʻrnashtirdilar va ibn Abxar deb atadilar.
— Ey podishoh, bir olamni tayin qilki, bu butga xodimlik qilsin, -dedilar. Xanda’ning koʻzi Qosir ibn Ubaydo ismli kishiga tushdi.
— Manavi odam bu ishga yaraydimi, -deb soʻradi shoh.
Rozi boʻldilar va Qosurni bu butga hodim qildilar. U qirq yil butning xizmatida boʻldi. Bir kuni Iblis farishtalardan eshitdiki, «Qosur urug‘idan Solih otlig‘ bir payg‘ambar chiqqay, bu kofirlar uning qoʻlida halok boʻlgay»;, deb. Qavmning kata-kichigi butning oldiga yig‘ilgan chog‘ida Iblis alayhil-la’na kelib butning og‘ziga kirdi-da qattiq ovoz bilan shunday dedi:
— Ey mening qullarim, bu Qosur mening xizmatimga yaramaydi, uni zindonga soling!
Qosirni zindonga soldilar va oʻrniga boshqa birovni butga hodim qildilar. Qosur zindonda qirq yil qolib ketdi. Qirq yildan soʻng Jabroilga farmon boʻldi: «Qosurni zindondan chiqargil!»;, - deb. Jabroil qanoti Bilan urib, zindonni ikkiga boʻlib tashladi va «Ey Qosur, zindondan chiqqil!»; dedi.
— Abxarga qirq yil hizmat qildim, qirq yil zindonda qoldim. Endi qutildim, bu yerdan ketayin, - Deya koʻnglidan oʻtkazdi va oʻrnidan turib, zindonni tark etdi.
Tog‘ tomonga yoʻl oldi. Tog‘ ichida bir oʻngriga yoʻliqdi. Behad toliqqanidan, ungirga kirdi-yu uyquga choʻmdi. Qirq yil muttasil uxladi, bu payda Olloh taolo uni bir farishtaga saqlatdi.
Qosurning Zaum degan xotini bor edi. Ular bir qancha yil birga yashadilar. Eri boshiga tushgan kechmishlar tufayli aqlidan ozdi, u koʻchalarda yugurgilab, erini chorlab yurardi. O’zi juda hunuk edi, odamlar unga rahm-shavqat koʻrsatardilar.
Bir kuni uyiga qarg‘a suraaidagi bir qush keldi:
— Ey Zaum, Qorusni koʻrishga istaging boʻlsa orqamdan yurgil! Dedi.
Zaum orqasidan bordi. Ular oʻsha ungirga keldilar.
— Eringni chiqargil! - dedi qush.
Zaum baland ovoz Bilan Qorusni chaqirdi. Shunda ungir ochildi, Qosur javob berd iva «Kirgil!»; dedi. Zaum ungirga kirib, Qosurni koʻrdi.
— Ey Qosur, shuncha yildan beri bu yerda ekansan, nega meni yoʻqlamading?
— Axbar zindonidan qutilganimdan keyin bir kecha bu yerda yotdim, - dedi Qosur.
— Bir yuz yigirma yildurki, sen mendan g‘oyibsan, - dedi Zaum.g‘
Bu soʻzlarni eshitgach, Qosurning ayoliga koʻngli moyil boʻldi, qovushdilar, Zaum Solih payg‘ambarga homilador boʻldi, shul soatdayoq Qosur oʻldi. Zaum behad qayg‘uga botdi.
— Ungirdan chiqqil! -dedi qush. Zaum chiqqani hamon ungir g‘oyib boʻldi.
— Ey Zaum, qorningdagi farzandni kimdan orttirding, deb soʻrasalar, taniqlik istasalar, ularni bu ungirga olib kelgin. Tangri taolo ularning bu shariddan seni qutqargay, -dedi qush.
— Sen qanday qushdirsan? -dedi Zaum.
— Men qarg‘aman.
— Boshing nega oqardi?
— Qobilning Hobilni oʻldirmog‘iga men sababchi boʻldim.
— Tumshug‘ing nechuk sarig‘dir?
— Jannatdagi za’farondan yegandim.
— Oyoqlaring nega yashildir?
— Ming yil jannatning Tubo daraxtiga qoʻnib turdim.
— Bir kun doʻzax ustidan uchib oʻtgandim, olovining issig‘i shu holga soldi, - dedi qush va koʻzdan g‘oyib boʻldi.
Zaum uyiga keldi. Toʻqqiz oydan keyin, muharram oyining dushanba kuni kechasi Solih payg‘ambar onadan tavallud topdilar. Onasi uni yoʻrgaklab oʻz yurtiga olib bordi.
— Bu bolani qaerdan topding? - soʻradi podishoh. Zaum voqeani bayon qildi, shoh tingladi.
— Ey shohim, gaplarimga ishonmasang, yurgil, senga koʻrsatayin, - dedi Zaum.
Podishoh Zaum Bilan birga oʻsha ungirga bordi, ayol baland ovoz bilan Qosurni chaqira boshladi. Ungir ochilib, ikkovlari ichkariga kirdilar. Olloh taolo oʻz qudrati Bilan Qosurni tiriltirdi.
— Ey Xadna’, bu mening oʻg‘limdir, - dedi Qosur va keyin yana oʻldi, hok-tuproq boʻldi.
— Men buni koʻzlarim Bilan koʻrdim, ishondim, ammo boshqalar bunga ishonmaydilar. Shul sababdan bolani mening eshigimga qoʻygil. Odamlar kelib uni asrab olishlikka soʻraydilar. Shunda sen ham borib asrab olgil, - dedi podishoh.
Zaum shunday qildi. Solihni asrab oldi. Solih oʻn ikki yoshga yetganda chiroyi kamolga yetdi. Kim uni koʻrsa mahliyo boʻlar edi. Solih onasining qoʻylarini asrardi.
Kunlarning birida Muoviya ibn Bakr Makkadan uch ming kishilik qoʻshin tortib keldi, Hijozni taslim etdi. Ertasi kuni Solih Muoviyani koʻrmoq uchun yoʻliga chiqdi. Maqsadi dushmanni qaytormoq edi. Solih dushman lashkarini tutib, har qaysini har tarafga irg‘itardi. Shunda bir gala otliqlar kelib, uni tutmoqchi boʻldilar. Shunda Solish qattiq na’ra tortdiki, Jabroil, Azroil, Mekoil farishtalar ham unga joʻr boʻldilar, bu dahshatdan dushman lashkarining yuragi yorilib oʻldi.
Bu voqeani podishohga yetkazdilar. U otlanib kelib, ajoyibotni koʻrgach, Solihni otga mindirdi, egniga sapolar kiydirdi, boshidagi oltin tojni uning boshiga qoʻydi. Dunyoda ilk bor oʻz kiymimni yechib, birovga kiydirgan shah Xanda’ ibn Umar edi. Qoʻshiniga farmon keldiki, «Qachon podishoh bir joyga bosa, Solih ham birga boʻlsin, unga ham shohona salomlar berilsin»;, deb.
Bir kuni Solih uyining eshigi oldida oʻtirardi. Jabroil alayhissalom chiroyli yigit suratida uning oldiga keldi. Salom berdi. Solih uni tanimadi.
— Ey Solih, uyga kirgil! - dedi Jabroil va uyga kirgach unga payg‘ambarlik kelganini bildirdi. - Borgil podishohga aytgilki, «U Olloh bittadir, Solih uning payg‘ambaridir»;, deb aytsin.
— Egnimdagi xatolar kiymini yechgil, - dedi Solih. Yechib oldi, bir koʻylak kiydirdi, Solih payg‘ambar to oʻlgunicha shu kiyimda boʻldi.
— Ey kofir, Ollohdan boshqa iloh yoʻqdir, Solih uning payg‘ambaridir, deb aytgil, - dedi u podishohning qoshiga kelib.
— Ey Solih, bizning senga qilgan ezguligimizga shunday javob qilursanmi? - dedi podishoh. Solih javob aytmoqchi boʻlgandi, Jabroil unamadi, - tur oʻrningdan, yurtdan chiqib ketgil.
Solih yurtdan chiqdi, yetti yig‘och (tahminan 9 km. Boʻlgan masofa birligi)lik yoʻl yurib Qar’ tog‘iga keldi. Unda farishtalarni koʻrdi.
— Ey Solih, bunda bir uy bino qilgil! - dedi ular, oʻzlari ham unga koʻmak berdilar. Bir uy barpo boʻldi: uzunligi uch yuz tirsak, eni qirq tirsak. O’ng yonidan yerlar ochdirildi, soʻl yonidan daraxtlar ektirildi. Oltin va kumushlar Bilan ziynatlangan bir qandil yasadilarki, uning yorug‘ligidan quyosh uyalardi. Ertasi kuni qavmi kelib, u binoni koʻrdilar, lol qoldilar. Solih payg‘ambar kunduzlari qavmini imonga da’vat etar, tunda bu uyga kelar edi. Ammo bu elda uch yuz kishidan ortiq musulmon boʻlmadi.
— Hudoyo, bulardan umidim uzildi, - dedi Solih.
— Ey Solih, bular uch yuz yildirki, kofirlikka choʻmganlar, - dedi Jabroil. - Bir yencha kun ichida bular oʻzgarib qolmaydilar.
— Ey qavmim, mening bir kishida ishim bor, - dedi shunda solih payg‘ambar va bosh olib chiqdi.
Qar’ tog‘iga borib, bir mehrob qildi-da, ibodatga mashg‘ul boʻldi, sajdaga bosh qoʻydi. Olloh taolo uni uyg‘uga choʻmdirdi, u qirq yil uyg‘uda boʻldi. Imonga kelgan uch yuz musulmon vafot etdilar. Yer yuzida «la’ ilaha illaloh»; deguvchi qolmadi. Uyqudan uyg‘ongan Solih payg‘ambar ularning barchalarini oʻlik holda koʻrdi.
Solih alayhissalom toʻrt yil Samud xalqi orasida yurdi, ularni imonga undadi, azobdan qoʻriqitdi, jannat hushxabarini berdi, ezgu oʻgitlar aytdi, ammo qabul qilmadilar. «Solihni oʻzimizdan umidsiz qilamiz»;, deb kengashdilar. Ular yana «Solih bizdan hasab va nasabda ulug‘roqdir, uni oʻldirib boʻlmayd. Shunday bir yumush buyuraylikki, shu ishni qilolmay hijolat boʻlib, oʻzi ketgay»; deya mulohaza qildilar.
— Ey Solih, sen bizga nima demoqchisan? - deyishdi ular.
— Olloh taoloning yagonaligiga ishoning. Sizni yaratgan, ne’matlar ato etgan Udir, - dedi Solih. - Od xalqi ishonmadi - ne baloga yoʻliqmadi, Hud qavmi imon keltirmadi - boshiga qanday balolar kelmadi.
— Ey Solih, bizni otalarimiz sig‘ingan ilohdan qaytarib, boshqa hudo bilan qoʻrqitmoqchimisan? Agar soʻzing rost boʻlsa, bizga bir moʻ‘jiza koʻrsat, - dedi qavmi.
— Qanday moʻ‘jizani istaysiz? - dedi Solih.
— Iydgohimizga chiqaylik, sen oʻz tangringdan soʻragin, biz ham oʻz tangrimizdan soʻraymiz, qay birining qudrati zoʻrligini koʻraylik, - deyishdi ular.
Ertasi kuni hammalri iydgohga chiqdilar, Solih ham bordi.
Ularning oldilari bir maysa ham unmagan tog‘ bor edi.
— Shu tog‘dan bizga bir qizil tuklik tuya chiqargil. Bizning qoʻlimizda boʻtalasin, bizga sut bersin, biz uni ichaylik, - deyishdi.
O’sha tog‘da Qayna degan oʻzan bor edi, suvlari oʻsha yerdan kelardi. Bu qavmning bobolari bir kuni oʻzandagi bir toshdan sado eshitdiki, «Samud xalqi bu toshdan halok boʻlg‘usi»;, degan.
— Ushbu toshdan bir tuya chiqargil, tuki qizil, tili qora, boʻyni uzun, oʻrkachi tuklik, yelini yetilgan boʻlsin, - deb oʻsha toshga ishora qildilar.
— Hudoyo, mendan nima istayotganlarini oʻzing bilib turibsan, - Deya duo qildi Solih alayhissalom.
— Ey Solih, sening qavming bu moʻ‘jizani talab qilishini bilardik. Biz uni shu toshning ichida saqlab turibmiz, - degan farmon keldi.
Solih alayhissalom duo qildilar. Tosh tebrana boshladi. Bir payt tosh ichidan huddi oʻzlari talab qilganlaridek tuya chiqdi, biroz oʻtmay boʻtaladi va tuya boʻtasi Bilan oʻtlay boshladi.
— Sen juda yomon sehrgar ekansan, - deb imon keltirmadilar. Ba’zilarigina imon keltirdilar, xolos.
Qavmning bir qudug‘i bor edi. Tuya boʻtasi Bilan kelib quduqdagi suvning borini ichib qoʻydi, shu kuni qavm suvsiz qoldi.
— Bu tuya bizga kerakmas, - dedilar bundan achchiqlanib.
— Bularning orasida nabat qilgin: suv bir kun tuyaga boʻlsin, bir kun qavmingga! - degan farmon boʻldi.
Uni qabul qildilar.
— Farmon shulki, tuyaga tegmang, urmang, qiynamang, oʻldirmang. Bu ishlardan birini qilsangiz, sizlarga azob kelgay!
Buni ham qabul qildilar. Tuya ularning orasida oʻttiz yil turdi. Qavmning navbati boʻlgan kuni tuya boʻtasi bilan tog‘larda oʻtlar edi. Tuyaning navbati kelgan kuni quduq suvi tepasigacha koʻtarilar, tuya boʻtasi Bilan suvlardi, suv yana oʻrniga tushardi. Ular tuyani sog‘ib idishlarini toʻldirib olardilar, negaki uning suti bir ming yetti honadonning hammasiga yetardi. Ammo qoʻylari va qoramollari tuyani koʻrib hurkar, undan choʻchib oʻtlamas edilar. Qavm bu tuyani yoqtirmay qoldi.
— Biz bu tuyani oʻldirmaguncha undan qutila olmaymiz, - deb fikr qildilar.
Rivoyat qiladilarki, Solishh alayhissalom shunday degandi: «Orangizdan qizil yuzlik, sariq sochlik, chaqir koʻzlik bir kimsa bu tuyani oʻldirgay»;. Qavm shunday sifatlik bolalar tug‘ilsa, onasiga bildirmay oʻldirib tashlardi. Shunday sifatlik toʻqqizta bola tug‘ildi, barchasini oʻldirdilar.
Yana bir Solih aytgan sifatlik bir bola tuildi, ammo u qavm ulug‘larining farzandi edi. Hammalari yig‘ilib, bolani oʻldirgani keldilar.
— Bu soʻz g‘irt yolg‘ondir. Solih sizni laqillatayotibdi, - dedi bolaning otasi.
Qavmning soʻzi oʻtmadi, bola oʻlmay qoldi. Ul bolani Qazor deb atadilar, otasining ismi Solif edi.
— Odam farzandlarining orasida bundan hosiyatsiz va shumroq kimsa yoʻqdir, - dedi Solih bola yigirma yoshga kirganda.
Rivoyatda kelishicha, ular toʻqqiz kishi edilar, hammalari boʻzchi edi. Yoʻlboshchilar Qazor ibn Solif hamda Mastah ibn Dahr edi. Aytishlaricha, ular Bilan ikkita iflos ayollar ham bor edi: biri Abira otlik, birisi Suduq ismlik. Abira kambir edi, ammo uning ikkita chiroylik qizlari bor edi: biri Qazor ibn Solif, biri Musdi’ otlik. Ikkiovi har ikki xotinni yaxshi koʻrardi.
Bir kecha ular toʻplandilar. Taom tiladilar.
— Bugun tuyaning navbati kuni. Suvimiz yoʻq, shu tufayli taom tayyorlay olmadik, - dedi Suduq.
— Kuchimiz yetganda edi shu tuyani gumdon qilar Edik. Afsuski, oramizda erkaklar yoʻq, mardlar boʻlganda edi bu tuyani oʻldirardi, - dedi Abira.
— Bu tuyani men oʻldirsam, nima berarsan? - dedi Qazor ibn solif.
— Men oʻzimni senga bag‘ishlagayman, - dedi Suduq va asta yuzini ocha boshladiki, uni behad koʻrkliligidan Qazor unga oshiq boʻldi.
— Men bu qizlarimdan birini senga bergayman, - dedi Abira Musdi’ga qarab.
Soʻngra aroq keltirdilar, ikkovini mast qildilar. Qoʻldoshlarga sovg‘alar berdilar. Ikkovi tuya keladigan yoʻlning boʻyida pisib oʻtirdilar. Tuya kelgani hamono Qazor oldidan chiqdi-da, qilich Bilan boʻksasini chopib tashladi. Tuya yiqilib tushdi. Musdi’ esa oʻq Bilan boshini nishonga oldi. Yiqilib yotgan tuyani Qazor ibn Solif soʻnggi zarba Bilan oʻldirdi. Toʻrt tomondan odamlar yetib keldilar, tuyani pora-pora qilib, goʻshtini homtalash qildilar. Qazor esa boʻtani oʻldirmoqqa chog‘landi, ammo boʻta tog‘ tomonga qochib ketdi, uch bora qattiq boʻkirdi-da, onasi chiqqan tog‘ ichiga kirib g‘oyib boʻldi. Solih alayhissalom yetib kelganda tuyani gumdon qilgandilar.
— Boʻta qani? - deb soʻradi Solih haloyiqdan.
— Uch bora boʻkirdi-da g‘oyib boʻldi, - dedilar.
— Uch marta baqiriqning boisi shulki, bu uch alomatning belgisidir. Uch kundan keyin azob kelgusidir, - dedi Solih
— U azobning alomati nimadir? - deyishdi.
— Birinchi kuni yuzlaringiz sarg‘ayadi, ikkinchi kuni qizaradi, uchinchi kuni esa qorayadi. Bu azobning yetib kelganidan dalolatdir, -dedi.
Solihni bu gaplarini eshitgandan keyin tuyani oʻldirganlar Yana g‘azablandilar.
— Tuyani oʻzimiz oʻldirdikmi, endi azob yetmadan burun Solihni ham oʻzimiz oʻldiramiz. Agar rozi boʻlsa, bizlardan oldin oʻlib ketadi, yolg‘on boʻlsa undan qutilganimiz qoladi, -deyishdi yovuz kimsalar.
Yovuzlar shu kecha Solihni poylab, bir toshni ostida pisib yotdilar. Ollohning farmoni Bilan u tosh yemirilib, hammasining ustidan bosib tushdi, halok qildi. (Oyat) «Ular oʻzlari bilganlaricha bir nav makr qildilar va Bizlar ham unga qarshi tadbir qildik va ular buni sezmas edilar»;.
Yana bir rivoyatda shunday deyiladi: Solihni oʻldirishga chog‘alnib kechasi uning eshigida poylab yotganlrida Olloh taolo farishtalarni tushurdi va ular tosh Bilan urib, hammalarini haolok qildilar. Ertasiga ular qaytmagach, Samud xalqi Solihga «Ularni sen oʻldirgansan»;, deb da’vo qildilar.
Ertasi kuni koʻrdilarki, hammalarining yuzlari sarg‘aymish. Bildilar, azob yaqinlashmoqda. Shunda «Solihni oʻldiraylik»;, deya istay boshladilar. Solih ulardan qochdi. U saqil ismli abul vahhob laqabli kimsaning uyiga keldi, u Solihni yashirdi. Necha bor qidirib keldilar, aytmadi. Shundan keyin ular «Solihni bizga topib Bering!»; deya solih alayhissalomga yaqin boʻlgan kishilarni ura boshladilar. Shunda Misra’ ibn Xaaram degan kimsa «U Abul Vahhobning uyidadir»;, deb aytib beradi. Abul Vahhobning oldiga borib «Solih sening uyingda ekan»;, dedilar. U ham «Solih shu yerda, ammo men uni sizlarga bermayman»;, degandi umidsiz boʻlib qaytib ketdilar.
Ertasi kuni yuzlari qizardi, uchinchi kuniga oʻtib qoraydi. Yakshanba kuni edi, imon keltirganlar Solihning oldiga keldilar. Payg‘ambar ular birga Falastinga bordi. Ularning ham yuzlari qorayib ketgandi. Barchalari oʻzlariga goʻr qazidilar, kafanlar kiyib, qazilgan lahadlarga kirib oʻtirdilar.
Olloh taolo Jabroilga farmon berdi, u tuya oʻldirilgan joyga kelib, bir nara’ tortdi, dahshatli qichqiriqdan hamma qavmning yuragi yorilib oʻldi va doʻzaxga tushdi. Yolg‘izgina Zurayta degan xizmatkor OMON qoldi. U ham tashqaridagilarga habar bergani borib, suv soʻradi-da, suvni ichib boʻliboq oʻldi. Solih ulardan koʻngil uzdi.
— Hudoyo, menga imon bergil, bir ezgu koʻngilli qulni topayin, koʻnglimdagi munglarimni unga aytib, yuragimni yozayin, - dedi Solih.
— Borgil! - degan farmon boʻldi.
Solih biron kimsa qidrib, jahon kezdi. Yura-yuar bir kishini topdi, u namoz oʻqib turgan edi. Unga kelib, salom berdi, hol soʻradi.
— Bir dengiz qirg‘og‘ida kofir va yoʻlsiz xalq bor edi. Olloh taolo hammasini dengizga g‘arq qildi, yolg‘iz men qoldim, enda haq taologa shukr qilurman, - dedi ul kishi.
U yerdan ketib, dengiz qig‘og‘idagi bir shaharga bordi. Ikki aka-ukadan boshqa hamma xolqi kofir edi. Bu ikki musulmon birodarlar, hunarlari evaziga kun koʻrar, topganlarining oʻzlaridan ortganlarini darvishlarga berar edilar. Solih ularning oldiga keldi vash u payt qattiq ovozni eshitdi.
— Bu nimadir? - dedi Solishh.
— Bu yerda bir katta ajdaho bor, oqshom payti dengizdan chiqib, bir odam yeyar, -dedilar.
— Uni oʻldirsam, haloyiq menga nipma bera oladi? - dedi Solih. Ikala birodar bu gapni shahar xalqiga aytdi.
— Shahar xalqi «Agar ilonni oʻldirsa, unga yarim davlatimizni beramiz»;, dedilar, - deya habar olib keldi birov.
Solih oʻrnidan turib, ikki rakaat namoz oʻqidi, soʻng duo qildi. U ilon yorilib oʻldi. Shahar xalqi yarim davlatlarini keltirib berganlarida Solih uni olmadi, birodarlarga berdi, ular olmagach, xalqning oʻziga qaytardi. Boshini sajdaga qoʻyib, yaragnaga shukr qildi.
— Senga topingan uch kishini bildim, - dedi solih.
— Ey Solih, yer yuzida mening shunday qullarim borki, jahonni ularning qoʻlida tuttirurman, - degan farmon keldi.
Deydilarki, Solih qavmidan yetmish kishi imonli boʻldi. Huddi Hud qavmi kabi boʻldilar.Qachonki, Jabroil Solih qavmiga nido qilganida hammalari oʻldilar. Ayoqlarining ostidan oʻt chiqib ketgandi, hammasini kuydirgandi. (Oyat) «Haqiqatda biz ularga bir na’ra yubordik va ular molxonada hayvonlar oyog‘i ostida qolib bosilgan hashakdek boʻlib qoldildar»;.
Aytadilarki, arablarning bir odati bor: sahroda tuya va qoʻyga qoʻton qilganlarida uning ichga quduq oʻtlarini toʻshaydilar. Bu hashaklar hayvonlar tuyoqlari ostida qiymalanur. Olloh taolo Samud qavmini ham anna shu hashaklarga oʻxshatayotir.
Abdulloh ibn Abbos (Olloh undan rozi boʻlsin) rivoyat qilurki, Haq taolo ikki xalqni bir azob bilan halak qilmadi. Ammo solih va Shuayb qavmlarini oʻt Bilan azobladi. O’t Solih xalqining oyoqlari ostidan chiqqan boʻlsa, Shuayb qavmiga osmondan tushdi.
Shundan keyin solih alayhissalom Shom viloyatiga borib oʻrnashdi va u yerda oʻn sakkiz yil (Yana bir rivoyatdi qirq yil) yashadi. Solih alayhissalomdan keyin to Ibrohim alayhissalomga qadar hech bir payg‘ambar kelmadi.

Ibrohim Alayhissalom Va Namrud Alayhil-La’Na Qissasi
Shariflari - Ibrohim ibn Torix ibn soruh ibn Arg‘us, ibn Folih ibn obir ibn Solih ibn Artus ibn Som ibn Nuh alayhissalomdurlar.
Yana Ibrohim va abrahom ham derlar. Har ikkisi ham durustdir, ya’ni Abun rahimun - oqkoʻngil, mehribon ota deganidir. U Namrud ibn Kavs ibn Kan’on ibn Nuh zamonida yashagandi. Namrud butun dunyoga hukmronlik qilardi. Aytishlaricha, butun dunyoga toʻrt kishi hukmronlik qildiki, bularning ikkisi musulmon va ikkisi kofir edi. Musulmon hukmdorlar - Sulaymon alayhissalom va Zulqarnayn, kofir hukmdorlar esa Namrud va Buxtnasr edi.
Namrud tush koʻrdi. Tushida bir qoʻchqor kelib, uning taxtini suzib, yiqitar edi. Tong otgach, munajjimlarni, tush ta’birchilarini, kohinlarni yig‘dirdi va ulardan tush ta’birini soʻradi.
— Bu yil bir oʻg‘il bola tug‘ilar, sening mulking uning qoʻlida halokatga yuz tutar, - deb ta’bir qildilar.
Namrud buni eshitgach, hamma homilador ayollarni yig‘ib, qaysi Xotin oʻg‘il tug‘sa bolasini oʻldirar, qiz tug‘sa tirik qoldirardi. Namrudning bir buttarosh maslahatchisi boʻlardi. Ota Torix edi, butlarga behad qattiq topingani uchun Ozar ham derdilar. Ozarning xotini Ibrohimga homilador boʻlgandi, uni odamlardan yashirdilar. Oy-kuni yetganda ovloq yerga kirib, oʻg‘il tug‘di, uni Ibrohim deb atadilar. Ammo Namruddan qoʻrqib, chaqaloqni tog‘ ungiriga eltib tashladilar, unga hayvon suti Bera boshladilar.
— Koʻz oldimda oʻldirganlarini koʻrmayin, toki qushlar yeb ketsin, deb fikr qildilar.
Olloh taolo Jabroilni yubordi. Kelib Ibrohimning barmog‘ini og‘ziga suqib qoʻydi, Olloh qudrati Bilan barmoq ichida sut paydo boʻldi, chaqaloq shu sutni emardi. Boshqa bolalar oy sayin ulg‘aysalar, Ibrohim kun sayin ulg‘ayardi. Yetti yoshga kirganda otasi borib, uyiga olib keldi.
— Men yoʻqdan bor boʻldim. Mening tangrim kimdir? - dedi u bir kun onasi bilan suhbatda.
— Menman, - dedi onasi.
— Sening tangring kimdir? - dedi u.
— Otang, - dedi onasi.
— Qanday qilib? - soʻradi u.
— Shuning uchunki, u mendan yuqoriroq, - dedi onasi.
— Otamning tangrisi kimdir? - dedi u.
— Namrud, - dedi onasi.
— Qanaqasiga? - dedi u.
— Shuning uchunki, u otangdan ulug‘roq, -dedi onasi.
— Namrudning tangrisi kimdir? - dedi u.
— Jim, unday demagil! - deb qattiq tegdi onasi.
Ona bu gapni otasiga yetkazgandi:
— Uni bu yerdan yoʻqotgil, yana toqqa qoʻyib kelgil! - dedi ota.
Onasi Ibrohimni Yana ungirga olib borib tashladi. Ibrohim oʻyga toldi: «Meni yaratgan tangrim bunday sohibsiz, boʻysinuvchisiz boʻlmas. Kimga topinish kerak, qanday topinish kerak, bilmasman»;. Shunday oʻylar girdobida kun chiqdi. Ungirdan chiqdi. Zuxro yulduzini koʻrdi, juda yorug‘ edi. «Mening tangrim shumikan?»; degan hayolga bordi. (Oyat) «Keyin, kech kirib qorong‘u tushganida yulduzni koʻrdi va manna bu mening parvardigorim»; dedi. Zuxro yulduzi botganda esa «Tuqqan, botgan, ergashuvchi narsa tangrilikka yaramaydi, bundaylarni sevmayman»;, degan fikrga keldi. (Oyat) «Shunga oʻxshash narsa mening Parvardigorim boʻladimi?»; dedi.
Sal oʻtmay oy chiqdi, u yulduzdan ham yorug‘roq edi. «Mening tangrim shumikan?»; deya oʻyga botdi. Oy botgach «Bu ham chiqar va botar ekan. (Oyat) »;Agar parvardigorim meni toʻg‘ri yoʻlga boshlamasa, u holda men, albatta, gumrohlardan oʻblib qolaman".
U kechani oʻy bilan oʻtkazdi. Tong otgach «Qorong‘i ketdi, olam yorishdi, kun chiqdi, u yulduzdan ham, oydan ham yorug‘roq ekan. Tangrim shumikin, bu hammasidan ulug‘roq ekan»;, degan hayolga bordi. (Oyat) «Quyoshni chiqib kelayotganini koʻrganda, »;manna mening robbim, bu kattaroq ekan«, dedi»;.
Quyosh qiyomga kelgunga qadar shu hayolda turdi. Kun pastlay boshlagach, «Men botib ketguvchi narsani sevmasman. Bunday odamlardan yiroqman»;, dedi. (Oyat) «Albatta, men sizlar Hudoga sherik qilayotgan narsalaringizdan bezorman»;.
— Bularg topinmasang, kimga sig‘inarsan axir? - deyishdi.
— (Oyat) «Men yer va osmonlarni yaratgan zot tomoniga yuzimni taslim boʻlgan holimda burdim»;, - dedi.
Bir kuni onasi oldiga keldi. Otasining oldiga kirsa, u but tarashlayotganda, Ibrohimga «Bu butni bozorga olib borib sotib kelgil»;, dedi. Ibrohim butning boʻyniga arqon bog‘lab, suvga solib, tuproqqa bulab, bozorga olib bordi-da «Koʻrmaydigan, eshitmaydigan, odamga nafi tegmaydigan shu narsani Kim sotib oladi?»; de bayta berdi.
Kunlarning birida bir butni bozorga olib ketayotib yozilmoqchi boʻldi. Butni yerga qoʻyib, hojatini ushatib kelguncha, bir tulki kelib u butning ustiga siyib, bulg‘ab ketibdi. Shunda buni koʻrgan Ibrohim behad sevindi va «Boshiga tulki siyib ketgan narsa parvardigormi?! Toʻg‘ri yoʻldan adashtiradigan va Ollohga sherik qilinadigan narsalarning hammasidan bezorman. ?olib va yagona Ollohga imon keltirdim»;, deya nido qildi.
Otasi Ibrohim alayhissalomni yetti yil butga soqchi qilib qoʻydi. Ibrohim butga topinganlarga: «Bularga nima uchun sig‘inasiz?»; deb aynataverdi. Otasiga aytgandilar, u Ibrohimni ma’lomat qildi.
— Ey ota, bu koʻrmaydigan, eshitmaydigan narsaga nima uchun topinarsan? Menga ilm berildi, ammo senga berilmadi. Soʻzimni eshitgil, seni toʻg‘ri yoʻlga boshlayin, - dedi. (Oyat) «Ey otaginam, haqiqatdan menga ilmdan senga kelmagan narsa keldi, shuning uchun menga ergashgin»;. «Ey otaginam, shaytonga ibodat qilmang, haqiqatda shayton Rahmon otli hudoga osiydir»;.
— Ey Ibrohim, sen mening butlarimga sig‘inmaysanmi? Bu ishingdan qaytmasang, men sendan bezman. (Oyat) «Agar sen bizning xudolarimizni haqorat qilishdan toʻxtamasang, seni toshboʻron qilib oʻldiraman, mendan abad-ul abad uzoq boʻl»;, - dedi Ibrohim.
— Ey ota, shaytonga qul boʻlmagin. (Oyat) «Salom boʻlsin senga. Men Parvardigorimdan sening uchun mag‘firat tilayman. Haqiqatda u menga koʻp mehribondir»;, - dedi Ibrohim.
Ibrohim alayhissalom shahardan saxro tomonga chiqib ketdi. Olloh taolo hizmatida boʻldi. Otasi oʻlgach, butlar nazorat otasining qarindoshi boʻlgan Hozarga qoldi. U Lut payg‘ambarining otasi edi.
— Har oyda bir marta mening bu butlar bilan ishim bor, - deb aytar edi Ibrohim. (Oyat) «Hudo nomi bilan qasamyod qilamanki, sizlar orqa oʻgirib ketganlaringizdan keyin butlaringizni ilojini qilaman»;.
Shu asnoda ularning hayitlari boʻldi. Ular turli taomlar keltirib, butlarning oldiga qoʻyar, soʻngra iydgohga chiqib, kun yarmida qaytib kelgach, «Butlarimizning barokati tegdi»;, deya bu taomlarni uylariga olib ketar, ahli oilasi bilan tanovvul qilar edilar. Bu gall ham shunday boʻldi.
— Biz bilan birga chiqqil, - deyishda Ibrohimga.
— Men yulduzlar ilmiga qaragndim, menga bemorlik kelayotir, chiqolmayman, - dedi Ibrohim.
Ular yulduzlar ilmiga e’tiqod qilar, uning koʻrsatmalriga turmushlarida amal qilar edilar. Shu tufayli Ibrohimni koʻp qistamadilar. Hamma ketgach, Ibrohim bir bolta olib, butxonaga kirdi. Butlarning boshi, qoʻlini parcha-parcha qildi, sindirdi. Butlarning eng kattasi oldiga keldi-da, boltani uning qoʻliga osib qoʻydi. Soʻng butga qarab: «Oldingizdagi taomni nega yemaysiz?»; -deya kinoya qildi. - «Nega soʻzlamaysiz?»; Yana itob qildi.
Kun oqqanda kofirlar qaytib keldilar. Koʻrsalar, butlarning birini bosh kesilgan, birini qoʻli, oyog‘i singan. Odamlari Bilan butxonaga kirgan Namrud soʻradi:
— Bizning tangrilarimizni kim bunday holatga soldi?
— Ibrohim degan bir yigit bor, bu ishni undan boshqa hech kim qilmaydi, - deyishdi.
FOYDA. Namrud kofir boʻlsa hamki, Ibrohimga nisbatan achchiq soʻz aytmadi, hukm etmadi. Shu bois uning mulki davlatiga zavol tegmadi. Aytishlaricha: «Adl qilgan kofir Bilan mulk boqiy qolar, ammo zulm qilgan moʻmin Bilan mulk boqiy qolmas»;.
Namrud kofir boʻlgani Bilan assoq soʻz demadi.
— Odamlar yig‘ilsin. Ularning koʻz oldida guvohlik bersin, - deb farmon berdi. (Bugun ham yolg‘on soʻz Bilan bir kimsa ustidan hukm qilganlar Namruddan ham battar boʻlarlar).
— Bizning tangrimizni sen shu ahvolga soldingmi?-deya savol qildilar Ibrohimni keltirgach.
— Bu mayda butlarni anavi katta but chopib tashladi. Ishonmasanglar, butchalarning oʻzlaridan soʻranglar, agar soʻzlay olsalar, - dedi Ibrohim.
— Bu butlar soʻzlay olmaydi, qandoq qilib ham soʻrarmiz, - deyishdi ular.
— Sizlar Ollohni qoʻyib, siz uchun biror narsada nafi tegmaydigan va zarari ham yoʻq narsaga ibodat qilasizlarmi?-dedi Ibrohim alayhissalom.
Ular bildilarki, bu ishni Ibrohimdan boshqa hech Kim qilmagan. Uni qiynamoqlikka kengashdilar. Ibrohimga payg‘ambarlik keldi.
— Yolg‘iz tangriga sig‘ining, butga topinmang, meni tangrimning elchisi deb biling, - dedi u odamlarni toʻg‘ri yoʻlga chorlab.
— Bizni otalarimizning dinidan chiqarib, boshqa dinga chaqirurmisan? - dedilar.
— Otalaringiz bari botil dinga sig‘inar edilar. Men sizlarni toʻg‘ri yoʻlga da’vat qilarman, -dedi Ibrohim.
Aytadilarki, oʻsha paytda hamma xalqlar ochlikka duchor boʻlgandilar. Oziq-ovqat topilishi qiyin edi. Namrud odamlarga ovqat tarqatdi. Bir kuni Ibrohim taom olgani Namrudning oldiga keldi.
— Menga sajda qilsang, taom beraman, dedi Namrud.
— Men shunday tangriga sajda qilurmanki, ul zot oʻlikni tiriltirar, tirikni oʻldirar, - dedi Ibrohim.
— Men ham shunday qila olurman, -dedi Namrud.
— Qanday qilib, -dedi Ibrohim.
Shunda Namrud zindondan ikki maxbusni chiqardi, birini oʻldirdi, birini esa qoldirdi.
— Mana oʻlikni tiriltirdim, tirikni esa oʻldirdim, - dedi Namrud.
Ibrohim bildiki, bu kofir ahmoq ekan:
— Mahbusni oʻldirmay qoldirish tiriltirish emas, - dedi u. Ammo Ibrohim unga «O’ldirganingni tiriltirgin!»; desa boʻlardiyu, ahmoq kofir Bilan tortishishni ep koʻrmadi. Uni bir soʻz Bilan unini oʻchirishni istadi.
— Mening tangrim shunday zotki, u har kuni Mashriqdan chiqarguvchi. Sen bir kungina quyoshni mag‘ribdan chiqarginchi! - dedi Namrudga. Ibrohimdan bu soʻzni eshitgan koʻpgina kofirlar koʻngillarida «Bu butlar botil tururlar, ulardan hech qanday naf yoʻq, Ibrohim toʻg‘ri aytar, yoʻlsizlarmiz»;, degan fikr oʻta boshladi.
Namrud alayhil-la’na odamlarning koʻnglidan kechganini bilib, «Mendan tonib, Ibrohimga ergashib ketsalar-a»;, -degan oʻydan qoʻrqib ketdi.
— Buni ushlang, oʻtga tashlang, tangringizga madad bering! - dedi Namrud. Ibrohimni oʻtga otishgat kelishdilar.
— Ey Ibrohim, «Meni tangrimning oʻtli doʻzaxi bor, olov Bilan azob beradi»;, der eding. Men bugun seni olov Bilan qiynayin, kim qutqarar ekan, bir koʻrayin, -dedi Namrud.
Hamma qoʻshinni safarbar etib, toʻrt oy mobaynida oʻtin yig‘ildi. U oʻtinni qaysi ulovga ortsalar koʻtarmadi. Tuyaga ortdilar, oʻrnidan qoʻzg‘almadi. Eshak va ot ham qabul qilmadi. Xachirga yuklagandilar, qabul qildi. Buni koʻrgan Ibrohim xachirni la’natladi. Shu boisdan xachir nasli koʻpaymaydigan boʻldi. Bugungi kunda xachirga yuk ortsalar, urmaguncha yo soʻkmaguncha yurmas. Tul kampirlar Namrud bizdan hushnud boʻlsin deb, tunlari uxlamasdan charx yinirib, kunduzi bozorda sotib, pulga oʻtin olar edilar.
Aytishlaricha, bir yig‘ochlik (taxminat 9 km) yerni oʻtin bilan toʻldirdilar. Atrofini teri Bilan toʻsdilar. Tuyalarda gugurt suvi keltirdilar. Shundan keyingina oʻt yoqtilar. O’n kecha-kunduz olov yonib, kuchlandi. Olovning balandligi ularning oʻlchovida yigirma qari (tirsak) edi. Ibrohim alayhissalomni ikki yildan beri og‘ir kishanlarga bog‘langan holda uy ichiga qamab qoʻygan edilar. O’tning yoqilganinga oʻn kun boʻlganda «boring, Ibrohimni endi oʻtga oting!»; degan farmon berildi.
Olov keltirib oʻt yoqqan Ibrohimning ota qarindoshi Hozar (Lut payg‘ambarining otasi) edi. Qaldirg‘och tumshug‘ida suv keltirib, olovga quyar edi.
— Ey qaldirg‘och sening tumshug‘ingdagi suv bu oʻtga qanday ham ta’sir qilsin, - dedi Ibrohim shunda va uni ezgu duo qildi. Chumchuq esa kelib oʻtni qanoti Bilan urardi, shu bois uni la’natladi, qirq kecha-kunduz oʻtda kuydi.
Olov shu darajada balandladiki, kishi toʻrt yig‘och yerdan yaqinlasha olmaydigan boʻldi. Qay bir qush havoda uchsa qanotlari kuyib tushar edi. Namrud temi rva misdan bir mikora qurdirdi, uning ustiga chiqib olovga qaragach:
— Ibrohimni qanday qilib oʻtga otamiz? -deya hayolga choʻmdi. Shunda Shayton kelib palaxmon yasamoqlikni oʻrgatdi. Ungacha dunyoda bunday qurol yoʻq edi. Ibrohimning qoʻl va oyoqlari yetmish botmonli temir halqa Bilan palaxmonga bog‘ladilar.
— Ey Ibrohim, qoʻrqmaysanmi? - deb soʻradilar shunda.
— Kimiki qalbidan Ollohning oʻti boʻlsa, qanday qilib odamlarning oʻtidan qoʻrqsin, -* dedi Ibrohim.
— Tangringdan soʻragil, seni qutqarsin, -dedilar.
— Mening nimamni qutqarsin? - dedi u.
— Nafsingni, -dedilar.
— Nafsning ishi yovuzlik, gunohkorlikdir. Gunohkorlik oʻtga mahkumdir, - dedi u.
— Boʻlmasa joningni soʻragil, - dedilar.
— Jon omonat turur. Uning ishi yaratganiga qaytishdir, - dedi u.
— Unday boʻlsa koʻnglingni soʻrgali, -dedilar.
— Koʻngil tangrining mulkidir. U qanday istasa, shunday holga solguvchidir, - dedi u.
Shundan soʻng palaxmonga joyladilar. Qanchadan-qancha odamlar palahmonni tortmoqchi boʻldilar, ammo kuchlari yetmadi. Chunki palaxmonni farishtalar bosib turar edilar. Shayton bildiki, farishtalar palaxmonni bosib turardilar. Shunda u bir pokiza kishi qiyofasida kelib kofirlarga:
— Bu ish qoʻlingizdan kelmaydi. Ammo buning bir hiylasi bor. Buzuq xotinlarni olib kelinglar. Erkaklar ular Bilan fohisha ishni qilsin. Shunda palaxmon otiladi, - dedi.
Shunday ish tutgandilar palaxmon otildi. Ibrohimni havoga qarab otdilar.
SAVOL: Shayton palaxmon qilmoqlikni qaerdan bildi?
JAVOB: U palaxmonni doʻzaxda koʻrgan edi. Gunohkorlarni doʻzaxda palaxmon Bilan otardilar, ularga chuqur chohga kelib tushardilar. Bu chohning azobi doʻzax azobidan yetmish hissa qattiqroq edi.
Habarlarda kelishicha, Rasul alayhissalom dedilar: «Mening ummatlarimdan olti toifa odamlarni qiyomat kunida shu chohga tashlagaylar. Birisi - sultonlar majlisida ularni »;bu kishi shunday omadli zot« deganni, ikkinchi - yetimlarning moliga zulm bilan egalik qilib olganni, uchinchi - zolimlar ishini bitirib berganni, toʻrtinchi - otasi va onasiga yomon soʻz soʻzlaganlarni, beshinchi - nopok ish qiluvchi xotinchalish, xunasalarni, oltinchi - molini hudo yoʻlidan qizg‘anib, boshqa yoʻlga sarflaganlarni»;. Bundan bizlarni Ollohning oʻzi asrasin.
Qachonki, Ibrohim alayhissalomni palaxmondan havo otganlarida u: (Oyat) «Bizga Ollohning oʻzi yetarlidir va u qanday yaxshi kafildir. Bas, u qandog‘ ham yaxshi ega va qandoq ham yaxshi madadkordir»;, dedi. Bu holni koʻrgach, yetti qavat osmon farishtalarining barchasi faryod chekdilar.
— Ilohi, bu kunda butun yer yuzida seni bir va bor degan yolg‘iz Ibrohimning oʻzidir. Uni nechun oʻtga otarsan? Hudoyo, doʻstlaringga mehribonliging shunday boʻlarmi? - dedi farishtalar Olloh taologa.
— Ey farishtalar, sizlar ta’sir etmay turing. Bu ishda meni sizlar bilmaydigan bir sirim bor, - degan xitob keldi.
Shu paytda Jabroil alayhissalom yetib keldi.
— Ey Ibrohim, hech hojating bormi? - dedi u zot.
FOYDA: Agar hojatim yoʻq desa, hojatsizman degan boʻlardi, lekin qul hojatsiz boʻlmaydi.
— Hojatim boru, ammo senga emas, - dedi Ibrohim.
— Menga hojating boʻlmasa, Ollohga bordir, aytgil, - dedi u zot.
— Ey Jabroil, mening tilagimni uning oʻzi bilar, menga shuning oʻzi kifoya, hojat tilmakning hojati yoʻq, - dedi Ibrohim va Olloh taologa koʻngil bog‘ladi. Shu onda:
— Ey olov, Ibrohim uning sovuq va salomat boʻlgil! - degan xitob keldi.
Ulamolarning aytishlaricha, sovuq« boʻlgil deb, »;salomat" boʻlgin demasa edi, oʻt sovug‘i Bilan Ibrohimni halok qilgay edi. Qiyomatga qadar odamlar hech qachon oʻtga pishgan taomni koʻrmas edilar. Yana aytishlaricha, Ibrohining koʻksidagi Olloh muhabbatining oʻti Namrud oʻti Bilan bellashdi va Namrud oʻtini kuydira boshladi. Shunda muhabbat oʻtiga sovugil, Ibrohini salomat saqlagil, demasa edi, u oʻt na Namrudning oʻzini va na uning oʻtini salomat qoʻymasdi, hammasini kuydirar edi.
Yana farmon keldi: «Ey Jabroil, bandamga yordam berish uchun tezda yetib borgil!»;
Jabroil yetib bordi va oʻzi Bilan birga jannatdan bir jaynamoz olib keldi va bu jaynamozni olovni oʻrtasiga toʻshadi, Ibrohim alayhissalom unga oʻtirdi. Soʻngra jaynamoz ustiga namoz oʻqishga tutindi. O’t faqat Ibrohim alayhissalomning qoʻl-oyoqlari bog‘langan ipini kuydirdi.
IZOH: boshqa manbalarda keltirishicha, Ibrohim alayhissaolmni oʻtga otishga hozirlik koʻrilayotgan paytda suvlarga muakkil boʻlgan farishta kelib:
— Ey Ibrohim, barcha suvlar ihtiyori mening qoʻlimdadir. Agar hoxlasang, buyurman suvlar oʻtni oʻchirur, -dedi.
Shamolga muakkil boʻlgan farishta:
— Ey Ibrohim, agar hoxlasang, shamolga amr eturman, butun oʻtni oʻchirib yoʻqotur, -dedi.
— Sizlarning yordamingizga muhtoj emasman, - dedi Ibrohim alayhissalom ularga va boshini yuqori koʻtarib duo qildi: - Parvardigoro, Sen yagonasan, Ahmadsan, mendan boshqa Senga ibodat qiladigan kimsa yoʻqligini oʻzing bilursan! (Izohlar tarjimon tomonidan boshqa manbalardan olingan).
Aytishlaricha, Namrud vaziriga buyurdi:
— Minoraga chiqib, Ibrohimni koʻrgil, qanday kuyayotgan ekan, kul boʻlib ulgurganmikan - yoʻqmi!
— Ey egam, bu olovning ichida dunyoning tog‘lari kuyib kul boʻladi-yu Ibrohim omon qolarmidi! - dedi vazir va minoraga chiqib ketdi. Keyin minoradan turib shunday xqitob qildi: - Ey egam, uchov oʻtiribdi, orqa oʻngida yigirma ming masofa turli xil yoz chechaklari ochilmish, chashmalar oqib turmish, xurmo daraxti unmish.
Bu gaplarni eshitgan Namrud taajubga tushdi, oʻz koʻzim Bilan koʻrayin, deb minoraga chiqdi. Bu manzarani koʻrgach:
— Ey Ibrohim, sen yolg‘iz eding-ku, bular kimlar boʻldi? - deb soʻradi.
Ey Namrud, biri menman, suratimni oʻzgartirdim, Ibrohimga sening Muakkil - vakil qilingan, tasarruf qiluvchi.
Ahmoqligingdan uzr aytarman, - dedi olov Olloh taolo farmoni bilan tilga kirib.
— Ey Ibrohim, ul kimsani yonigga kim tushirdi? - dedi namrud.
— Olloh taolo meni asramoq uchun tushurdi, Namrudning endi unga qarshi qanday yarog‘i bor boʻlsin, - dedi Ibrohim alayhissalom.
Bu gaplarni eshitib Namrud behad qoʻrquvg tushdi. Qayg‘uga tushgan yer ham yetti kun titrab, zilzila boʻldi. Namrud donishmandlarni, hakimlarni toʻpladi.
— Bu qanday zilzila boʻldi? - deb soʻradi ulardan.
— Olovning issig‘ligidan yer ham tebranmoqda, - dedilar unga.
— Unday boʻlsa, olovni soʻndiring! - dedi Namrud.
Suv tashib, olovga quya boshladilar. Barcha haloyiq Ibrohimning ahvolini koʻraylik, Deya tamoshoga keldilar. Olloh farmoni Bilan shabada kelib, kullarni odamlarning yuzlariga urdi, haloyiq barchasi qaytib ketdi.
Oqshom tushgach, Ibrohim oʻtdan chiqib, uyga bordi.
Aytishlaricha, Namrudning oʻn ikki ming ombori bor edi. Ularning toʻrt mingi unga toʻla edi, ularni qimmatchilik boʻlsa sotarmiz, deb g‘amlab qoʻygandi. Ibrohim alayhissalom duo qildi: ul yurtdagi daryo oʻzanlari, tog‘ ungirlari unga toʻldi. Ibrohim alayhissalom «Keling, un oling!»; deya chorladi. Hamma yurtda toʻkinchilik boʻldi. Namrudning qoʻliga qarovchi odam qolmadi.
Bir kuni Ibrohim alayhissalom Namrudning oldiga keldi.
— Yagona Ollohdan boshqa iloh yoʻq, ey Ibrohim sen unirng payg‘ambarisan deb aytgil! - dedi unga.
— Fursat bergil, oʻylab koʻrayin, - dedi Namrud.
Fursat berildi. Namrud oʻylab, oʻziga kengashib koʻrdi.
— Men Ibrohim bilan yarashurman, siz nima dersiz, - deya kengash soldi.
Beklariv a maslahatchilari oʻyga tolidilar. «Agar Ibrohim Bilan yarashsa, u podishoh ustidan ham, bizning ustimizdan ham hukumron boʻlib oladi, oqibatda bizning izzatimiz, hurmatimiz qolmaydi, Ibrohimga qul boʻlamiz»;, degan fikrga keldilar va shunday javob berdilar.
— Shuncha yildan beri xudoman deding, endi qulman deysanmi? Ibrohimga qul boʻlib, bizlarni ham unga qul qilursanmi?
— Mening u tufayli koʻrgan ishlarim ulug‘ ishlardir, uning tangrisi bilan yarashmoq kerak, - dedi Namrud.
— Uni nega oʻt kuydirmaganini bilmasmisan? Shuning uchunki, bizning ota-bobolarimiz olovga topinur edilar, Ibrohim ham bizning urug‘imizdandir. O’t bizning urug‘imizni kuydirmas, - dedi unga Hozar.
FOYDA: Xachir oʻtin keltirgani uchun urug‘i kesildi. Chumchuq choʻp tashigani uchun hamma odamlar uni tutib, patini yulib, oʻtga pishirib yeydilar.
Arilar oʻtni yelpib turgandi, g‘avg‘o va toʻpalon hayot kechirurlar. Qaldirg‘och esa suv tashida, omon boʻldi. Qaldirg‘ochning suvi bilan oʻt oʻchmadi, ammo doʻstligi oshkor boʻldi, qiyomatga qadar ezgu nom oldi.
— Biz Ibrohimdan qanday qilib qutilamiz? - soʻradi Namrud Hozardan yana.
— Bu tunda bir chuqur qazinglar, ul chuqurda tutun hrosil qilmasiz.
Bu tutun Bilan dushmanimizni halok qilamiz, - dedi Hozar bunga javoban.
— Qancha mol kerak boʻlsa olgil, bu ishni oʻzing bitirgil! - dedi Namrud.
Hozar xalqni yoʻg‘di, katta olov yoqilgan joyda chuqur qazimoqlikka boshladi. Tubi tor, og‘zi keng boʻlgan bu chuqurni somon va iflos narsalar Bilan toʻldirdilar. Hamma haloyiq tomoshaga toʻplandi, Hozar olov keltirib, somonga tutashtirdi. Shunda Olloh farmoni Bilan shamol keldi, oʻsha oʻtning ichidan bir kesakni keltirib, Hozarning boshiga urdi, Hozar yiqildi va kuya boshladi. Shunda haloyiq:
— Ey Hozar, oʻt bizni kuydirmas demabmiding! - deya malomat qildi.
Hozarning soʻzlashga holi boʻlmadi. Koʻp oʻtmay kuyib, kulga aylandi. Yana shamol kelib, Namrud yoqqan oʻtdan kul keltirdi va haloyiqning chidan oʻtin tashiganlarning koʻziga tiqildi, hamalari koʻr boʻldi, sog‘ qolganlari qochib qolishdi.
Bir muddat oʻtib, Sora raziallohu anho Ibrohim alayhissalomning qoshiga keldi. Sora Hozarning qizi edi. Ba’zilarning aytishlaricha, - u Namrud xizmatidagi bir ulug‘ bekning qizi boʻlgan ekan.
— Ey Ibrohim, sening Hudoying oʻta kuchli ekan, mendan bezor bloʻmaydimi? - smoʻradi sora.
— Seni ezgu yoʻlga solgay, joyingni jannatdan qilgay, - dedi Ibrohim.
— Ey Ibrohim, men bir shart bilan musulmon boʻolaman, - dedi Sora, u juda koʻhlik edi, - meni nikohingga olsang.
— Meni molim yoʻq, - dedi Ibrohim, - senga qalin berolmayman.
— Mening qalinim shuki, - dedi Sora, - sha’riy barchsa ishlarda men nima desam shuni qilarsan.
Soraning iltimosini Ibrohim alayhissalom qabul qildi.
RIVOYATda keladiki, Namrud munoradan turib koʻrganda, Ibrohim atrofida chechaklar ochilgan edi. Olov qizil, yashil, sariq chechaklarga aylangandi. O’t ichidan jilg‘a chiqib, xurmon daraxti ungan edi.
— Ey Ibrohim, oʻt seni kuydirmaydimi? - deya taajub qildi Namrud.
— Yoʻq, - dedi u.
— Bu oʻtni sening uchun Kim sovutdi, - soʻradi yana namrud.
— Kim oʻtga kiritgan boʻlsa, oʻsha sovutdi, - dedi u.
— Unda sening tangring yaxshi tangri ekan, - dedi Namrud.
Soʻng uning koʻnglida musulmon boʻlishga mayl uyg‘ondi. Saroydagilar bu hoxishga unamadilar, Ibrohimni tutun Bilan holk qilamiz, degan qarorga keldilar.
Ularning bu niyatlarini Lut alayhissalom Ibrohim alayhissalomga yetkazdi. Ikkovlari tunda shahardan qochib chiqdilar. Namrud yoʻllarga soqchilar qoʻygandi. Ulrga ibroniy tilda soʻzlovchi qanday odam yoʻliqsa, tutishlikka fparmon bergandi. O’sh tunda Olloh farmoni Bilan hamma tillar uyqash ketdi, tillar buzildi. Aytishlaricha, 72 xil til hosil boʻldi. Xom urug‘i hindulariga 18 til tegdi, Som urug‘iga mansub arab va ajamlar ham 18 tilga ega boʻldi, Yosaf avlodi boʻlgan turklar 36 til egasi boʻldi.
Ibrohim va Lut alayhissalomlar soqchilarning oldidan oʻtdilar.
— Kimsizlar? - soʻradi soqchilar.
— Biz Ibrohim va Lut ikkovimiz boʻlamiz, - deyishdi.
— Biz ularni poylab turibmizku, - deyishdi soqchilar oʻpkalanib, - Sizlar bizni masharalab Ibrohim Bilan Lutmiz deysizlar-a!
Olloh taolo ularni asradi. Ular boshqa viloyatga borib oʻrngashdilar. Namrudning g‘azabi bosilgach, Ollohjan farmon boʻldi:
«Ey Ibrohim! Borgil! Namrudni imonga undagil!»;
Shundan soʻng Ibrohim alayhissalom Namrudning oldiga keldi.
— Ey Namrud, butga sig‘inmagil, Ollohga iymon keltirgil! Ollohni bir degil, meni Uning payg‘ambari deb bilgil! - da’vat qildi Ibrohim alayhissalom.
— Mendan ham boshqa tangri bormi? - soʻradi namrud.
— Bor, - dedi Ibrohim alayhissalom.
— U kimdir? - dedi Namrud.
— U seni yaratgan, senga mulk-davlat bergan, yer va osmon tangrisidir! - dedi Ibrohim alayhissalom.
— Men u bilan teng ekanman, u bilan bir jang qilayin! - dedi Namrud va jang hozirlini koʻra boshladi.

Namrudning Osmonga Uchgani
Namrud Ibrohimning tangrisi Bilan jangga astoydil hozirldana boshladi, Yirtqich qushlarning bolalarini tarbiyalay boshladi. Ular ulg‘aygandan keyin bir sandiq yasattirdi: ikki qopqoqlik - biri ostida, biri ustida. Uning ustiga toʻrtta, ostiga ham toʻrtta ustun oʻrnatdilar. Ustki usutnga yirtqich qushlarni bog‘ladi. Namrud egniga sovud kiyib, yashiq toʻla oʻq solib, xizmatkori Bilan birga sandiq ichiga kirdi. Ustun ichiga bog‘langan goʻshtlarni koʻrgan och-nahor qushlar unga talpindilar, sandiq him ular Bilan birga havoga koʻtarilid.
Bir kecha-kunduz uchgach, xizmatkoriga buyurdi:
— Ustki qopqoqni ochgil, nima koʻvrinarkan?
— O’sha-oʻsha holni koʻrarman, - dedi u ustki qopqoqni ocharkan.
— Ostki qopqoqni osgil, nima koʻrinarkin? - buyurdi yana Namrud.
— Yer yuzining hammasini bir parchadek koʻrarman, - dedi xizmatkor.
Yana bir kecha-kunduz uchdilar.
— Ustki qopqoqni ochgilsh, nima koʻrinadir? - soʻradi namrud.
— Osmon ilgar qanday koʻrinsa, shunday koʻrinur, - dedi xizmatkor.
— Ostki qopqoqni ochgil, ne koʻrinadir?
— Yer avval qanday koʻringan boʻlsa oʻshanday, dedi.
Hali yetmabmiz, deya yana bir kecha-kunduz uchdilar.
— Tepa qapqoqni ochib qarachi, nima koʻrinadur? - buyurdi Namrud.
— Hamma yoq tuman ichida qolibdi, dedi xizmatkor. - Hech nima koʻrinmaydir.
Soʻngra pastki qopqoqni ochdi.
— Pastda ham tumandan boʻlak narsa koʻrinmas, dedi xizmatkor.
— Endi yetib kelibmiz, dedi namrud va osmonga qarata oʻq otdi.
Shunda Jaboil alayhissalomga farmon boʻldi.
— O’qni olib baliqqa sanchgin-da, qonga belab sandiqqa tashla! (Baliqning boʻg‘izlanmasligiga sabab shunda deydilar).
Qonga belgan oʻq Namrudga qaytib kelgach:
— Osmon tangrisini oʻldirdim! - deb oʻyladi va goʻsht boʻlaklarini yuqori ustundan olib pastki ustunga bog‘ladi. Olloh dedi: (Oyat) «Ular yomon makrlarni qilib koʻrdilarva ularning yomon tadbirlari Hudo qoshida edi»;.
Aytishlaricha, Namrud qavmida yuz ming odam Ibrohim payg‘ambarga hayrixox edi. Namrud osmondan tushgach, «Koʻk tangrisini oʻldirdim»;, deya qonli oʻqni koʻrsatgach, bu soʻzga ishonib yana kofir boʻlib ketdilar. (Oyat) «U Olloh hoxlagan odamini gumroh qilib qoʻyadi va xohlagan odamini toʻg‘ri yoʻlga solib qoʻyadi»;.
Ibrohim alayhissalomga farmon boʻldi: «Borgil! Namrudga aytgil! Jang qilishga mayli boʻlsa, qoʻshin hozirlasin!»; Ibrohim alayhissalom bu farmonni Namrudga yetkazdi. Shundan keyin Namrud yurtlariga kishi yuborib qoʻshin toʻplashga kirishdi. Soni-sanog‘i yoʻq qoʻshin yig‘ildi. Ular boshdan-oyoq sovut kiygandi. Olloh taolodan chivinlar qoʻshiniga farmon boʻldi. Shunchalik koʻp chivinlar chiqib keldiki, osmonni qorong‘ulik qopladi. Ular namrud qoʻshinlariga yopishib, ularni kiyimlarini, etlarini, otlarining eti-yu suyaklarigacha yeb bitirdilar.
Namrud la’in saroyiga qarab qochib qoldi. Saroyga kirib hamma eshiklaru tuynuklarni berkitib oldi. Olloh taolo bir zaif va oqsoq chivinga ilhom berdi. U teshikdan kirib kelib, Namrudningya nog‘iga qoʻndi, u yerini chaqib, qon soʻrgach, og‘zi atrofida aylanib, soʻng burniga kirdi, miyasiga yetganda uni yeya boshladi. Qirq kungacha Namrudning miyasini chivin yeb turdi.
Ka’b ul-Axborning rivoyaticha, Olloh taolo Namrud la’inga toʻrt yuz yil podishohlik berd iva chivin toʻrt yuz yil miyasinik yemirdi. Namrudning oldiga Kim kirsa unga avval shapaloq bilan, unda ham tinmasa ensasiga musht bilan urushni buyurar edi.
HIKMAT. Namrudga berilgan azoblar shuning uchun ediki, u toʻrt yuz yil tangrilikni da’vo qildi va odamlarni oʻziga sajda qildirdi. Shuni unutmangki, ensalariga mushtlar yegan kimsa qanday qilib tangrilikka yarasin.
Bu choralar Bilan og‘riqlar toʻg‘tamadi. Toʻqmoqlar Bilan urdira boshladi, ammo bundan ham og‘riq bosilmadi, holdan ketaverdi. Nihoyat bir pahlavon xizmatchisiga toʻqmoq urish navbati keldi.
— Men borib, hammani bu balodan qutqarayin! - leli-da ertasi kuni saroyga kelib, toʻqmoq bilan namrudning boshiga chunonam soldiki, boshi yorildi, u chivin kabutar suratida uchib chiqdi.
Shundan keiyn Jabroil layhissalom qanotlari Bilan u saroyni koʻtarib yerga bir urgandi, osti ustiga chiqib ketdi. Namrud doʻzaxga borib tushdi. Uning oʻrniga Zul-arsh nomli podishoh taxtga oʻtirdi.

Ibrohim Alayhissalom Va Zul-Arsh Podishoh Qissalari
Ibrohim alayhissalom Namrud oʻlgach, uning hamma omborlaridagi va hazinalaridagi oltin-kumushlarni, mollarni darvishlarga sadaqa qilib berdi. Ibrohim va Lut alayhissalomlar bu yurtdan chiqib ketdilar. Sora raziallohu anho va Yana ikki musulmon birga edilar.
— Iloho, qancha yuraylik? - deya munojot qildi Ibrohim alayhissalom.
— Qay tarafni koʻngil tilasa, oʻsha yerga boringlar! - degan farmon boʻldi.
Zul-ar podshoh yosh yigit edi. Shu bois ayollarga behad koʻnglida moyillik bor edi. U qayorda koʻrkam Xotin boʻlsa oʻziga keltirardi. Yoʻllarga sochqilar qoʻyib oʻtgan-ketganing mulkidan oʻndan birini olib qolardi. O’n besh kishidan iborat soqchilar Ibrohim alayhissalom hamrohlariga yoʻliqdilar.
Ushr barmoqliklarini talab qildilar.
— Bizda ushr (oʻndan bir) bergudek molimiz yoʻq, - dedi Ibrohim alayhissalom. Yigitlamriz bor, istasangiz ularni oling.
— Agar oʻnta boʻlganda birini olgan boʻlardik, toʻqqiztadan bizga hech nima tegmas, - dedilar. Sandiqlaring ichida nima bor? Oching, koʻraylik.
Sandiqda Sora bor edi. Payg‘ambar alayhissalomdan hajisda aytiladiki: «Yoʻl toʻsib, odamlardan narsa undirib qoluvchilardan yomon mahluq yoʻqdir»;. Qancha harakat qilmasinlar, iiloji boʻlmadi, noiloj sandiqni ochdilar. Sorani koʻrdilar, behad goʻzal edi.
— Bizning podshohimiz bunaqa ayollarni istaydi. Sen buni qayoqqa olib ketmoqchi boʻlding? - deb Ibrohim alayhissalomni va hamrohlarini shaharga qaytardilar. Bu habarni podshohga yetkazgandilar, u hali Sorani koʻrmayoq koʻnglida rag‘bat uyg‘ondi. Va vaziriga buyurdi:
— Ul qochoq kimsani oldimga keltir!
Vazir borib, Ibrohim alayhissalomni podshoh huzuriga olib keldi.
Podshoh uni yoniga chorladi.
— Isming nimadir? - soʻradi podshoh.
— Otim Abdulloh, dedi Ibrohim alayhissalom (Ollohning qulidemoqchi).
— Sandig‘ingda nima bor? -soʻradi podishoh.
— Qarindoshim bordir, - dedi Ibrohim alayhissalom qoʻrqib ketganidan. Negaki, xotinim desa oʻzini oʻldirib qoʻyishlaridan choʻchigandi. (Oyat) «Haqiqatda hamma moʻminlar bir*birlariga birodardiralar»;.
— Ey Abdulloh, men Misr podshohiman, mol-dunyoim behisob, qarindoshingni menga bersang, seni oʻz mulkimda eng yaxshi doʻst qilurman, - dedi Zul-arsh.
Ibrohim alayhissalom qayg‘uga botdi, boshi quyi egildi.
— Ey Abdulloh, nega indamaysan? - soʻrad yana podshoh.
— Qarindoshim balog‘atga yetgan qizdir, undan maslahat soʻramoq joiz dedi Ibrohim alayhissalom va oʻrnidan turib, Sora qoshiga keldi. Podshoh tilagini unga yetkazdi.
Senga ne boʻldi, nega qayg‘uliksan?
— Ey Ibrohim, nega toʻg‘risini aytmay, meni ham, oʻzingni ham baloga giriftor qilding.
Bir muncha fursat oʻtgach, podshoh betoqatlanib, vazirni ikki yuzta odam Bilan joʻnatdi:
— Borgil, oʻsha odamni singlisi bilan meni oldimga keltirgil!
Ibrohimni Sora Bilan birga keltirdilar. Sora boshiga kattagina yopinchiq oʻragan holda kirdi. Podshoh Ibrohimga tahti yonidan joy koʻrsatdi.
Sora ham Ibrohim yoniga oʻtirdi.
— Ey abdulloh, mening mol-mulkimni hisobi yoʻq, istasang yarmisini senga beraman.
— Qarindoshim shu yerdadi, oʻzi soʻzlasin, - dedi Ibrohim alayhissalom.
— Mening mingta xizmatkorim bor, hammasini senga berayin, ular oʻpkasi toʻlib, yig‘ladi, soʻzlay olamdi. Shunda podshoh achchig‘ chiqdi: - Ey Abdulloh, sendan uyalib soʻzlamayotir! - dedi Ibrohimni qoʻlidan ushlab tashqariga chiqardi.
Podshoh Soraga har qancha soʻz qotsa hamki, javob bermadi, ikki qoʻli Bilan yuzini toʻsgancha yig‘lar edi. Podshoh taqati toq boʻlib, Soraning yoniga keldi, yuzini ochay Deya qoʻlini choʻzgandi, shu on Ibrohim alayhissalom duo qildi:
— Ilohi, bu kofirga qudratingni koʻrsatgil!
Podshohning ikki qoʻli boʻynigacha quridi. Shunda u:
— Ey Sora, duo qil, qoʻllarim joyiga qaytsin, seni ozod qilaman!
Duo qildi, ikki qoʻli joyiga keldi. Yana qasd qilgandi, tag‘in qoʻli quridi. Bu hol uch bor takrorlandi. Shunda zilzila turdi, yer tebrana boshladi.
— Sendan menga tekkan bu balolar nimani bildirur? - soʻradi podshoh.
— Yoʻq, mendan emas, ular seni kofirliging va menga nisbatan kuch ishlatganing tufayli yuz berdi, - dedi Sora.
— Men senga kuch ishlatmaldim-ku?! - dedi podshoh.
— Sen menga emas, balki Ollohning payg‘ambariga kuch ishlatding!
— Qaysi payg‘ambariga zoʻrlik qilibman?
— Ibrohim alayhissalomga! Qaysiki namrud uning qoʻlida halok boʻlgandir!
— Men Ibrohimni koʻrganib yoʻqki, unga qanday qilib kuch ishlatayin?
— Ibrohim mening erim boʻladi, sen uni mendan ayirding, bu ranj balolar senga shu tufayli tegdi.
— U seni qarindoshim, dedi, agar xotinim deganda edi tegmasdim.
— Seni zulming, kofirliging, qudrating vajidan aytolmadim, agar xotinim deganida oʻldirgan boʻlarding!
— Men hech kimdan kuch bilan narsa olmasman, - dedi podshoh va vaziriga buyurdi: - Borgil, buning erini keltirgil!
Ibrohim alayhissalomni olib kelgach, podshoh oʻrnidan turib, uning oyog‘iga bosh urdi:
— Sen oʻsha, namrud uning qoʻlida halok boʻlgan Ibrohimmisan?
— Ha, oʻshaman!
— Tangringni sifatini bildirgil!
— Mening tangrim yetti qat osmonni va yetti qat yerning yaratuvchisi, barchadan buyuk quvvativa barchadan ulug‘ qudrati bordir. Uning sherigi, qoʻldoshi, teng-toʻshi, oʻrtog‘i yoʻqdir. U tug‘magan va tug‘ilmagandir. Mahluqlarga U har bir narsaga qodirdir! " - dedi Ibrohim alayhissalom.
— Men yetmish yildirki, Zuhro yulduziga topinarman. Endi boʻlsa shunday fikrga keldimki, bu yuksak osmonlarni ustunsiz ushlab turgan, qaro yerni suv ustida tutib turgan, yulduzlarni chaqirib, Yana botirib turgan, kunduz oʻrniga kechanik yeltirgan - bu sening tangringmi? Mening qoʻlimni va boʻynimni qurtigan ham sening tangringmi? Unda men nima qilayin? - dedi podshoh.
Jabroil farmon keltirdi: «Zul-arshga aytgilki, hamma mol-dunyosini, oltin-kumushini senga bersin. Men qoʻlini tuzatgayman!»;
Bu farmonni Ibrohim alayhissalom podshohga yetkazdi. Zul-arshning Hojar ismli choʻrisi bor edi. U Mag‘rib podishohining qizi edi, Solih alayhissalomning urug‘ildan edi. Uning otasini oʻldirib oʻzini bu yerga keltirgan edilar. U barcha xizmatkorlar sardori edi. Podshoh mol-dunyosi va hazinalar turgan kaltini Ibrohim alayhissalomga berdi. Shunda Ibrohim alayhissalom duo qilgandi, podishohning qoʻli va boʻyni oʻz holiga qaytdi. Zul-arsh darhol imon keltirdi: (Oyat) «Guvohlik bermanki, bir Ollohdan oʻzga biror ma’bud yoʻq va Yana guvohlik bermanki, albatta sen, ey Ibrohim, Hudoning elchisidirsan»;.
— Ey podshoh, menga bergan mol-dunyoingni qabul qildim, ularni yana oʻzingga bag‘ishladim, - dedi Ibrohim alayhissalom. Hojar esa hamma boyliklarni yana qaytarib qabul qilib oldi. Ibrohim alayhissalom shundan soʻng yetti kun bu yurtda turib qoldi, imon va islomni oʻrgatdi. Sakkizinchi kun Jabroil alayhissalom farmon keltirdi:
«Ey Ibrohim, bu yer senga boʻlmas, bundan ketgil!»;
— Menga farmon keldi, - dedi Ibrohim alayhissalom.
— Men bilan birga turgil. Senga Misr podshohligini berayin, oʻzim qul boʻlayin, dedi podshoh.
— Menga dunyo mol-mulki keakmas, - dedi Ibrohim alayhissalom.
— Hazinadan bir toj bilan yuz ming oltin keltirgil! - deya Hojarga buyruq qildi. Keltirdilar. Ibrohim alayhissalom taraddudlandi.
— Bularni qabul qilgil! - dedi podshoh.
Jabroil alayhissalom ham «Qabul qilgil!»; dedilar. Bularning ustiga Yana yuz ming tuya, yuz ming qoʻy, toʻrt yuz xizmatkorni ham qoʻshdilar.
— Ey Sora, bu toj Misrning yetti yillik xirojiga tengdir. Bu senga munosibdir, - dedi podshoh. Jabroil alayhissalom Ibrohim alayhissalomga «Soraga aytgil qabul qilsin!»; dedilar.
— Mana bu toʻrt yuz xizmatkor podshohlik joriyalaridir, senga berdim, dedi podshoh.
— Men Olloh taoloning bir choʻrisi boʻlsam, menga xizmatkorlar ne xojat, - dedi Sora. - Ammo yolg‘iz Hojarning oʻzini bersang boʻldi.
— Podshoh buyurdi, oʻn ming oltin, yana min7g qoʻy, ikki yuz tuya, ikki yuz sigir keltirdilar. Ularni Hojar Bilan birga qoʻshib berdilar. Dabroil alayhissalom Ibrohimga dedi: «Ey Ibrohim, aytgil, qabul qilsin!»;
Sora qabul qildi. Shundan keyin Ibrohim alayhissalom mol - mulkni olib, Sora bilan birgalikda Axzon viloyatiga bordilar. Qaysi joyga tushsalar bir yig‘och joyda yilqi qoasi koʻrinar edi. Boshqa joyga bordilar. U yerda ham yilqi qorasi koʻrindi.
— Shu yerda tushamiz, - dedi Ibrohim alayhissalom Lutga. Tushdilar, oʻtov tikdilar. Ibrohim alayhissalom bir quduq qazdirdi, totli suv chiqdi. Narigi tomondagilar oʻylashdi: «Bu odam yilqilari Bilan oʻtlog‘imizni quritmoqda, ularni haydab yuboraylik, qudug‘i ham bizga qolsin»;.
Shunday Deya soʻzlashib turgandilar Zul-arsh askarlari bilan Misrga borayotib bu yerda tushdi. Uch kishi borib Ibrohim alayhissalomni podshohning oldiga olib keldilar. Podshoh Ibrohim alayhissalomni koʻrib, dast oʻrnidan turdi. Ibrohim alayhissalom qoʻli bilan «O’tirg‘il!»; degan ishora qildi. Podshoh joyiga oʻtirdi. Haligi kishilar podshohga shikoyat qildilar:
— Bu tunu-kun yilqi-mollari bilan oʻtlog‘imiz va suvlog‘imizni quritmoqda, buyuring bu yerdan ketsin!
— Sen nima deysan, - dedi podshoh Ibrohim alayhissalomga.
— Men g‘aribni ketgin desalar ketayin, - dedi Ibrohim alayhissalom.
— Siz uchun men bir hukm aytsam boʻlarm? - soʻradi podshoh.
— Boʻladi, - dedilar.
— Sizlar oʻnta qoʻy keltiring, pishirsinlar, yeylik. Keyin Ibrohim oʻn qoʻy keltirsin, pishirsinlar, yeylik. Qaysingizni taomingiz bilan toʻyamiz bilaylik, soʻngra oʻlgan qoʻylarni tiriltirasizlar. Kim bu shartlarimizni bajarsa, bu yer-suv oʻshangan boʻlsin! - dedi podshoh.
Haligi kishilar qayg‘uga botdilar. O’nta oriq qoʻyni keltirib boʻg‘izladilar, pishirib, podshoh oldiga kiritdilar. Podshoh askarlari Bilan boʻlishganda bir parchadan tegdi. Shundan keyin Ibrohim alayhissalom oʻz taomini keltirdi. Uch ming kishi yedi, toʻydi, yana ortib qoldi. Ibrohim alayhissalom oʻrnidan turdi-da, qoʻylarning terisini toʻplab duo qilgandi, hamma qoʻylar tirildi. Podshoh yer-suvni Ibrohim alayhissalomga hukm qildi. Haligi kishilar bundan hasadga berildilar va tunda bir itni oʻldirib, quduqqa tashladilar.
— Ketamiz, - dedi Ibrohim alayhissalom bu ahvolni koʻrgach, Lut payg‘ambariga qarab.
Ibrohim alayhissalomning oʻn ikki suruvi bor edi. Har bir suruvida bir oltin zotli iti bor edi. Muqaddas yerlarga toʻrt yig‘ochlik masofa qolganida toʻxtadilar, oʻsha yerga oʻrnashdilar.
Men qarib qoldim, sening xizmatingga kuchim qolmadi. Sen meni deb koʻp mashaqqatlar tortding. Hajarni senga bag‘ishladim, u seniki boʻlsin, dedi Sora kunlarning birida Ibrohim alayhissalomga. Shunday qilib Hojar Ibrohim alayhissalomniki boʻldi.

Ismoil Layhissalom Qissasi
Sora raziallohu anho toʻqson yoshga kirdi hamki, farzandi boʻlmadi. Ibrohim alayhissalom peshonasida Muhmmad alayhissalomning nurlari sobit edi. U ayoliga «Bu nur sendan boʻladigan oʻg‘longa nasib etgay»;, deya va’da qilgandi. Biroq Ibrohim alayhissalom Hojarga qovushganlarida bu nur Hojarning vujudiga oʻtdiki, buni koʻrgan Soraning g‘azabi keldi. Bu nurning saodatidan bebahra qolganidan qattiq rashki kelib, Ibrohim alayhissalomning yoqasidan oldi va erining yoqasidan olgan ayollardan birinchisi boʻldi, negaki Odam alayhissalomdan buyon bunday noshoyista ish boʻlmagandi.
— Ey Ibrohim, Soraga aytgil sabr qilsin! - dedi Jabroil alayhissalom.
— Qandoq sabr qilayinki, sakson yil men shu umid bilan yashar edim. Ushbu kun va’dalaring menga nasib boʻlmay, nurning saodati xizmatkor-choʻrimga tegdi, - dedi Sora bu gapni eshitib.
Chu lahzadan boshlab Ibrohim alayhissalom Bilan Sora oʻrtasiga sovuqlik tushdi. Jahl ustida Sora «Hojarning uch a’zosini mayib qilgayman!»; Deya qasam ichdi. Kunlarning birida Hojarning qulog‘i, burnini kesmoqqa qasd qilganda Hojar faryod chekadi. Shunda Jabroilga farmon boʻldi, u jannatdan ikki oltin isirg‘a olib keldi. Hojarning qulog‘iga oʻtkazgandilar yanada koʻrkamroq boʻldi. Xatna qilgandilar eriga yanada sevimliroq boʻldi. Avratlarini xatna qilmoqlik Hojardan meros boʻlib qoldi.
Rivoyatda kelishicha, Ismoil Hojardan tug‘ildi. Yana boshqa rivoyatlarda kelishicha, Hojarning oy-kuni yaqinlashganda Sora tag‘in toqat qila olmay qoldi.
— Hojarni koʻzimdan nari qilgin, uni koʻrmayin, - dedi Sora. Shunda Jabroil alayhissalom habart keltirdi:
— Olib borgil.
Ibrohim alayhissalom ikki tuya keltirib, biriga Hojarni mindirdi, biriga esa oʻzi mindi. Yoʻlga otlanganlarida Sora Ibrohim alayhissalomga shunday dedi:
— Uch ishni qilmoqlig‘ingni soʻrayman. Biri shuki, Hojarni odam yashamaydigan joyda qoldirgil. Ikkinchisi, tuyadan tushmagil. Uchinchisi, kechasi toʻxtamagil.
Ibrohim alayhissalom bu uch ishga va’da berib, Muqaddas tuproqdan yoʻlga tushdi. Bu yerdan makkaga qadar bir oylik yoʻl edi. Olloh taolo yerning tomirini tortdiki, bu yoʻlni bir kunda bosib oʻtdilar. Odamsiz, giyohsiz, suvsiz bir yerda qoʻndilar. (Oyat) «... Albatta men joylashtirdim avlodlarimning ba’zisini hech narsa oʻsmaydigan vodiyda, Sening hurmatli uying yaqinida»;. Darhaqiqat, u paytda hali Maka yoʻq edi. Ibrohim alayhissalom Hojarni qoʻyib, iziga qaytdi. Birmuncha oziq va ichimlik suv qoʻyib ketdi. Bir necha kun oʻtgach, Hojar oyyu kundan ham goʻzalroq oʻg‘il koʻrdi. Muhammad alayhissalomning nuri uning manglayida yarqirab turardi.
Hojarning suvi tugab qoldi. O’qlini yoʻrgaklab, suv izlashga tushdi. Shunda Safo tog‘idan «Suv bu yerda»;, degan ovoz eshitildi, bordi, suvni koʻrmadi. Keyin Marva tog‘idan ovoz eshitildi, bordi, suvni koʻrmadi. Bu holat yetti bor takror boʻldi: Safodan marvaga yugurdi, Marvadan safoga. Suv topolmay ojiz boʻldi. Bu holatda yugurmak bugunga kelib hojilarga sunnat boʻlib qoldi.
Shunda Hojar tangriga qarata «Isma’ ya ilu!»; Deya xitob qildi. (Ilsuryoning tilida tangrining ismi turar. Ma’nosi «Tangrim eshitgil!»; degani boʻladi. Shu boisdan Ismoil oti kelib chiqdi). Ismoil yig‘lab qoladi, yig‘i tovushini eshitgan Hojar yugurib qaytib keldi. Koʻrsaki, Ismoil yuzi Bilan yerga oʻgirilib olib, ikki oyog‘i bilan yerni tepardi. Tepgan joyidan Jabroil alayhissalom qanoti Bilan urib, suv chiqardi. (Zamzam qudug‘i oʻsha suvdan bino boʻldi). Suv qaynab chiqa boshladi. Hojar suvning oqayotganini koʻrib juda quvondi, suv tugab qolmasin, deya atrofni tosh va tuproq bilan oʻradi. (Agar oʻsha kuni Hojar suv yoʻlini toʻsib qoʻymaganda edi, hozirda Makkada bir ariq suv oqib yotgan boʻlarmidi?)
Bir kuni Banu Jarham nomli savdo karvoni Shomga borayotib, Maka yeridan oʻtar boʻldi. Bu payt uchar 0qushlarni, yugurar qumursqalarni koʻrib shu tomonga qayrildilar. Ular onasi Bilan oʻtirgan behad koʻrkam Ismoilni koʻrishdi. Suv borligidan taajublandilar.
— Bu quduq kimnikidur? - soʻradilar karvondagilar.
— Bu oʻg‘lonnikidur, - javob berdi Hojar.
— O’g‘lon kimning oʻg‘lidur?
— Ibrohimnikidur.
— Ibrohim Kim boʻldi?
— Namrud uning qoʻlida halok boʻlgandir.
— Bizning yurtimiz, yerlarmimz yashashga yaroqsiz, odamlarimiz… Uch ming besh yuz uylik aholi Makkaga oʻrnashdilar. Uylar qurishdi, bozor barpo qildilar. Yil ohirida mol-mulklarning oʻndan birini ayirdilar. Bu ikki ming qoʻy, uch ming tuya, yetti ming sigir boʻldi. Hammasini Ismoilga berdilar. Bu odat har yili takrorlanaverdi. Ismoilning yilqiyu podasi ziyoda boʻldi.
Yigirma bir yoshga kirganda Ismoilni Ammora ismli qizga uylant irdilar. Kunlarning birida Ismoil ovga ketgan chog‘ida Ibrohim alayhissalom oʻg‘lini koʻrgani keladi. Sora Ibrohim alayhissalomga shart qoʻygandiki, tuyadan tushmagin, deb. Shu sababdan u kelib Ismoilni uyini soʻrab, eshigiga kelganda tuyadan chiqardi.
— Ismoil qaerda? - soʻradi kelinidan.
— Ovga ketdi, - dnb javob qildi kelin.
— Qachon keladi?
— Muncha-yam ezma kishi boʻlmasaykin, - dedi og‘rinib.
— Ismoil kelsa «shunday koʻrinishli bir kishi kelib, senga salom aytdi, soʻngra eshigi ostonasi yaroqsiz ekan, uni yangilasin»;, deb aytgin, - Deya tayinlab qaytib ketdi.
— U kishi mening otam edi, yaxshi kutib olmabsan - dedi ismoil ovdan qaytib kelgach, bu gaplarni eshitib. - Uyning ostonasi bu sen eding. Endi seni menga keraging yoʻqdir, - deb taloq berdi.
Bir yil oʻtgandan kechin u Banu Xarim qabilasi boshlig‘ining qizi Sayyida binti Massos al -Xurxumiyning qiziga uylandi. Ismoil ovga g‘oyat oʻchligi bois uyda kam boʻlardi. Otasi bu gall kelganda ham ovda edi.
— Ovga ketgandi, - dedi Sayyida Ibrohim alayhissalom soʻrog‘iga javoban, - Tushing, kelgunicha uyda kutib turarsiz, men taom hozirlayin.
— Tushmaslikka va’dam bor, tusholmasman, - dedi Ollohning rasuli, - tayyor - taom bormi?
Sayyida tuya sutidan tayyorlangan ayron olib chiqib berdi.
— Tangrim molu yilqilaringizga barokat bersin, - deb duo qildi u ayronni ichib boʻlib. Duo barokatidan bu yurtda tuyalar koʻp boʻldi. Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom dedilarki: «O’sha kunda Ismoilning ayoli non berganida edi, bu kun makkada yemish arzon boʻlardi»;.
— Tuyadan tushing, - soch-soqolingizni yuvib qoʻyayin, - dedi Sayyida.
— Tuyadan tushmaslikka va’da berganman, - dedi Ollohning rasuli.
— Bitta oyog‘ingizni tosh ustiga qoʻying, soch-soqolingizni yuvib qoʻyayin, - dedi kelini.
Ibrohim alayhissalom bir oyog‘ini toshni ustiga qoʻydi, ikkinchisi tuya ustida qoldi. Shu holatda soch-soqolini yuvdi, soʻngra narigi oyog‘ini tosh ustiga qoʻydi, qolgan qismini ham yuvdi. Shundan keyin Ibrohim alayhissalom:
— Ismoil kelsa aytgil: «Ibrohim senga koʻp duo salom aytdi va yana eshigingni mahkam qilgin, deb tayinladi»;, deya yetkazib qoʻygin.
Ismoil kelgach, Sayyida boʻlgan voqeani birma-bir bayon qildi.
Shunda Ismoil dedi:
— U kishi mening otam edi, eshik deya seni aytgandi.

Ismoil Alayhissalomning So’yilish Qissasi
Ulamolar oʻrtasida ixtilof bor: Ismoil soʻyilganmi yo Ishoqmi?
Aarablar Ismoil soʻyilgan derlar, chunki arablar Ismoil avlodidirlar. Juhudlar Tavrotda habar berilgankim, Ishoq soʻyilgan derlar, negaki juhudlar va xristianlar Ishoq avlodlaridandir. Ba’zilarning aytishicha, har ikkisi ham soʻyilgandir. Bir toifa Ismoil edi desa, Yana biri Ishoq edi, deya hujjatlashtirdilar.
Rasul alayhissalom hadisi bu borada oydinlik kiritadi: «Anna ibnu zabahayni»;. Ma’nosi: «Ikki qurbonlikning oʻg‘liman»;, deganidir. Bundan murod shuki, Ismoil va Ishoqni nazarda tutgandir.
Savol tug‘iladi: Muhammad alayhissalom Ismoildan tug‘ilgandir, Ishoqdan emas. Ikki qurbonlikning oʻg‘liman deganda nimani nazarda tutgandir?
Javob shuki: Ikki qurbonlikdan murod - biri ismoildir, biri esa otasi Abdullohdir.
Habarda kelurki, Muhammad alayhissalomning kata otasi Abdulmutallib davrida Zamzam qudug‘i qurib qoladi. Shunda u: «Agar tangri sub bersa bir oʻg‘limni qurbon qilgayman»;, deya nazr qiladi. Yana ulamolar ayturlarki, Abdulmutallib shunday nazr qiladi: «Agar Olloh taolo menga oʻn oʻg‘il bersa, hammasi sog‘-salomat koʻz oldimda boʻlsalar, ulardan birini qurbon qilgayman»;. Bu paytda uning toʻqqiz oʻg‘li bor edi: Xoris,
Abu Lahab, Abbos, Hizor, Hamza, Muqaddam, Jahl, Zubayr, Abu Tolib. Bular hammasi bir onadan edilar. O’ninchisi Abdulloh boshqa onadan tug‘ildi. Abdulmutallib hamma oʻg‘illaridan koʻra Abdullohni suyardi. Qurbonlik uchun qur’a solinganda, qur’a Abdulloh nomiga chiqdi. Ota qoʻliga pichoqni olib, qurbon qilish uchun Abdullohga yaqinlashganida, uni Abdullohni onasining Temur mahzum ismli qarindoshi toʻxtatadi. Negaki, uning soʻzi Makkada hammaga oʻtguvchi edi. U Shom viloyatidagi folbinni yodga soladi:
— Folbinga odam yuboring, u kelib hukm qilsin, uning aytganini qiling, - deb.
Borib undan maslahat soʻradilar. Folbin:
— Abdullohni bir tomonga turg‘izib, bir tomonga oʻnat tuyani qoʻying, soʻngra qur’a soling. Agar qura’ tuya otiga chiqsa, Abdulloh qolsin, tuyalarni qurbon qiling. Bashardi qur’a Abdulloh otiga chiqsa, unda Yana oʻnta tuya qoʻshingda yangidan qur’a soling. Shu tariqa oʻnta-oʻnta oshiravering, toki qur’a tuya otiga chiqmaguncha, - dedi.
Shunday qildilar. Tuyalar soni yuztaga yetgandagina qur’a tuya otiga chiqdi. Shunda tuyalarni qurbon qilib, Abdullohni olib qoldilar. Bugunga kelib er kishining bahosi shariatda yuz tuyaga teng boʻladi. Payg‘ambar alayhissalomning «Ikki qurbonlikning oʻg‘liman»;, deyishi boisi shundandir.

Javonmardlik Qissasi
Har gal islomiy manbaalarni qoʻlga olganimda, har safar ushbu qissani oʻqiganimda vujudga titroq kiradi, yurak hapqiradi, fidoiylik va jovonmardlikning oliy namunasi boʻlgan bu tarixiy kechmishdan ruhiy quvvat, ma’naviy qudrat, shuuriy ma’rifat olaman. Men oʻzim yaxshi koʻrgan bu qissani sizga ham qilindim. Uni koʻnglim qoʻriga yoʻg‘irib havola etmoqdaman.

* * *
O’zining buyuk Halloqi bilan roz aytishish baxtiga muyassar boʻlgan ulug‘ zot - Ibrohim halilulloh oʻz ayoli Hojar bilan farzanda ismoil alayhissalomni qaqrab yotgan choʻl oʻrtasiga tashlab kelgandan keyin navbatidagi hol soʻrashni ihtiyor etgan chog‘da paydar-pay uch kungacha tush koʻradilar. Ma’lumki, vhiylar ul zotga aksariyat tushlarida kelar edi. Hazrat Ibrohim alayhissalomga tushlarida Olloh taolodan farmon boʻldi:
— Turgil, qurbon qilg‘il!
Tongda turdilar-da yuzta qoʻyni keltirib, qurbon qildilar. Ikkinchi kecha tushlarida Yana farmon boʻldi:
— Ey Ibrohim, tur va qurbonlik qil!
Tong Bilan turib, yuzta tuyani qurbonlik keltirdilar. Uchinchi kecha koʻrgan tushlarida farmon Yana qaytarildi:
— Tur va qurbonlik qil!
Ibrohim alayhissalom soʻradilarki:
— Mening qurbonim nimadir, neni qurbon qilayin?
Aytdilar:
— Bizdan boshqa yana kimni sevar boʻlsang oʻshani qurbon qilgil!
Ibrohim halilulloh bildilarki, sevgan jigargoʻshasi, suyukli dilbandi Ismoil alayhissalomni qurbon qilish talab etilmoqda edi. Ul zot Ollohga munojat qildilar:
— Ey bori Hudoyo! Nima sababki menga Jabroil alayhissalomni yubormay, lozim boʻlgan bandalikni ravshan bildirmay tushimda ishorat qilursan?
Olloh taolo tarafidan nida keldiki:
— Ey Ibrohim! Sen mening doʻstimdirsan. Ikki doʻstning oʻrastida begonaning vosita boʻlmog‘i durust boʻlmas. Shuning uchun Jabroilni nozil qilmasman!
Shunda Ibrohim halilulloh yana murojat qildilarki:
— Hudoyo! O’g‘lim Ismoilni ne sababdan soʻyarman?
Olloht taolo tarafidan nido keladiki:
— Ey Ibrohim! Menga doʻstlikni da’vo qilursanu, lekin oʻg‘lingni koʻp doʻst tutursan! Bir koʻngilda ikki kishining muhabbati boʻlishi durust emas. Agar meni chin doʻst tutar boʻlsang, oʻg‘lingdan kechgil, mening roziligim uchun uni qurbonlik qilgil!
Ibrohim alayhissalom shundan soʻng Parvardigori amriga itoat etib, qarigan chog‘ida koʻrgan yolg‘iz frazandini Olloh yoʻlida qurbonlik qilishga qaror qildi. Ayollari bibi hojarga shunday dedilar:
— Bir aziz doʻstim oʻg‘limni koʻrishni istaydur. O’g‘lim ismoilni boshu kokillarini yuvib, pokiza qil, ozoda libos kiydirgil, unga olib borayin.
Bibi Hojar oʻg‘illarini yuvintirdilar, ozoda liboslar kiyintirdilar. Shu asnoda koʻngillariga shubha oraladi-da Yana savol qildilar:
— O’g‘limni oʻzi qayga olib borursiz?
— Ziyoratga olib borurman, - dedilar.
— Ziyoratga boʻlsa bunchalik pardoz qildirmas edingiz, - dedi bibi Hojar. Bu yerda bir sinoat bordirki, siz uni mendan yashirmoqdasiz. Har ne boʻlganda ham oʻg‘limni Hudoga topshirdim.
Gumon qilmoqqa hojar onada asos bor edi, chunki ibrohim alayhissalom yashirinchi bir pichoq va arqon olgandi.
Sochu boshlari yuvilgan, tarangan, pokiza liboslar kiygan Ismoil alayhissalom g‘oyatda koʻrkli edi. Onalari oʻg‘lining oydek yuzi-yu, kundek koʻrkiga, qalamdek qoshlari-yu, kamon oʻqidek kipriklariga, injudek tishlari-yu, pistadek og‘izlariga, qizil yanoqlariga boqib toʻymadi, boʻyinlaridan quchib oʻpti-da:
— Ey koʻnglim ovunchog‘i! Uzoq oʻynab qolmagin! Yolg‘izlikda onaginang bag‘rini oʻrtamagin! - dedi.
Ota-oʻg‘il yoʻlga tushdilar. Ibrohim halilulloh oʻg‘illariga «Ortimdan kelgil!»; dedilar, ortidan bordilar. Bu hodisotlar Iblis alayhil la’naning sabrini toshirdi. U oʻzini odam qiyofasiga solib, Ismoil alayhissalomni vasvasaga solmoqni niyat qildi-da, uning qoshiga keldi:
— Otang seni qaerga elturin bilurmisan?
— Doʻstining huzuriga olib borurlar, - dedi.
Iblis rostiga koʻchdi:
— Seni soʻymoq uchun olib ketmoqdadir.
— Qaysi ota oʻz oʻg‘lini soʻyibdiki, mening otam meni soʻysalar, - dedi Ismoil alayhissalom.
— «Tangri yorlig‘i Bilan qurbon qilaman»;, deb eltmoqdadir, - dedi iblis gij-gijlashda davom qilib.
— Tangri farmoni bilan boʻlsa, mingta jonim boʻlsa ham fido qildim, - dedilar Ismoil layhissalom.
— Tangri farmon berdi, - dedi Iblis.
— Ey ahmoq! Tangri farmoni bilan boʻlsa mingta jon fido boʻlsin! - dedilar Bibi hojar.
Iblis noumid boʻlib, shalviragancha Yana Ismoil alayhissalomning qoshiga keldi, vasvasaga kirishdi:
— Ismoil alayhissalom otalariga maslahat soldilar:
— Bir odam kelib meni afsusga solmoqchi boʻlar:
— Ul shaytondur, tosh otgin, ketsin! - dedi otalari. O’g‘il yetti dona tosh olib shaytonga otdi (Shu joyda tosh otmoqlik hojilarga sunnat boʻlib qoldi). Otalari ham yetti dona tosh olib shaytonga otdilar.
Ibrohim halilulloh oʻg‘illarini Mino tog‘iga olib chiqqach, qoʻyinlaridan arqonlarni oldilar. O’g‘lining oyoq-qoʻlini bog‘lamoqqa qasd qilganlarida Ismoil alayhissalom soʻradiki:
— Ey ota! Nimaga qasd qilmoqdasiz?
Ibrohim alayhissalom koʻzlari jiqqa yoshga toʻlib:
— Ey oʻg‘lim! Tushimda seni boʻg‘izlashim ayon boʻldi. Doʻstimning bu amrini ado qilmoqchiman! - dedilar.
— E - ota! Tangri doʻstligini da’vo qilursan. Doʻstlikni quruq da’vo qilishning oʻzi boʻladimi? Olloh taolo roziligi yoʻlida soʻyib, qurbon qilmoqchi ekansiz, bu rizolik yoʻlida mingta jonim fido boʻlsin. Betoʻxtov qurbon qiling! Inshaolloh, meni sabrli kishilardan ekanligimga ishonch xosil qilarsiz. Tangri rizoligi uchun oʻg‘lingdan kechgan ekansan, men jonimdan kechdim, - dedilar Ismoil alayhissalom otalari farmoniga, Parvardigorining iymon sinoviga hech ikbilanmasdan rizo boʻlib.
— Ey oʻg‘lim! Nechku sabr qilgayman? - dedilar otalari.
— Parvardigorim istasa, oʻzi meni sobirlardan qilg‘usidir, - dedilar Ismoil layhissalom, soʻngra yana savol qildilar. - Otajon! Bu habarni nechku uyda bildirmadingiz, toki men onamning oyog‘iga bosh qoʻyib uzr soʻrardim, suyukli diydorini koʻrib olardim. Mayli otajon, barcha ishga roziman, faqat uch oʻtinchim bor: biri shuki, mening qoʻlu oyoqlarimni mahkam bog‘langiz, toki jon og‘rig‘ida talpinib, sizga ozor bermayin, ustingizga qon tegmasin. Ikkinchisi shuki, yuzimni yerga qaratib boʻg‘izdang, toki yuzimga boqqanda otalik mehringiz joʻshib, pichoq tortishga qiynalmang. Uchinchisi shuki, qoʻylagimga qonimdan surtib, sochimdan bir qism qirqib, onamning qoshiga olib boring, toki ul mushtipar bolasini sog‘inganda, jigarporasini qoʻmasagnda qonli koʻylagini bag‘riga bosib, kokillarim hidini dimog‘iga toʻyib, g‘amzada koʻngli taskin olsin.
Ota koʻngli dar dva mung bilan, koʻzlari alam yoshlari bilan toʻlgan holda suyuklisining qoʻl-oyog‘ini bog‘ladi. Ismoil alayhissalom oʻz ihtiyorlari Bilan «Bismilloh»; degancha yerga yotdilar.
Ibrohim alayhissalom oʻg‘illarining yuzini yerga qaratib, pichoq tortdilar, kesmadi. Harchand zoʻr berib surtdilar, hargiz kesmadi. Necha hiyla qildi, kesmadi.
Pichoq amri ilohiyga boʻysungan edi. Aytmishlarki, pichoqni tortar mahalda Ismoil alayhissalom kuldilar. Shunda otalari hayron boʻlib soʻradilarki:
— Ne uchun kularsan?
— Pichoq yuzida «Bismillahir rahmanir rahiym»; bitiklik turganin koʻrarman, - dedi oʻg‘illari unga javoban. - Ey ota, pichoq uzra tangri oti bitiklik boʻlsa-yu u mening boʻynimnik yessin!
Aytmishlarki, pichoq Ismoil alayhissalom boʻg‘izlariga urilmasadn ilgari Jabroil alayhissalomga farmon boʻldiki: «Bandamning madadiga borib yet! Pichoqning tig‘ini teskari qilgin!»; Shunda Jabroil alayhissalom pichoq tig‘iga qanotlarini qoʻyib qaytardilar.
Ibrohim halilulloh yetti marta pichoq tortidlar, lekin ismoil alayhissalomning boʻyinlariga oʻtmadi.
— Ey ota! Pichoqning uchini tiqing, shoyad kechcha, - dedi Ismoil alayhissalom. Pichoq bukilib, qayrilib ketdi hamki kesmadi. Shunda qahrlari kelib, pichoqni yerga urdilar, pichoqdan sado chiqdi:
— Vo ajayuo! Xalil «kesgin!»; deb amr qilur, Jalil «Kesmagil!»; deb amr qilur. Menga Halilning amridin Jalilning amri zarurroqdir, lekin Halilning itobi menga og‘irroqdir. Bilsang agar qiyomat kuni boʻlganda Muhammad alayhissalom ummatlari Doʻzahga kirgizilgay, ammo ularni oʻt kuydirmagay. Shunda doʻzax Moliki «Nechun kuydirmassan?»; deganlarida oʻt «Qanday kuydirayinki, Butun mulklar egasi: »;Kuydirmagil!« deb tursa»; derkan.
Shunda farishtalar murojat qilarkanlar:
— Iloho, Lavh ul-mahfuzda koʻrarmizki, «Oxir zamon payg‘ambari Ismoil urug‘idan boʻlgay»;, deyilgan. Ul Muhammadning haqqi-hurmatidin bularga farah bergin!
Havodan nido keldi:
— Ey Ibrohim! Farzandingni soʻyishdan toʻxtagin! Sen sinovdan oʻtding. Parvardigoring amrini bajarishga nechog‘li ixlosli va itoatli ekanliging sinaldi. Sen tushni haqiqat qilding, najot topguvchilardan boʻlding! Farzanding evaziga manna bu qoʻchqorni qurbonlik qilg‘il! O’g‘ling salomat qolsin!
Ibrohim alayhissalom taajub Bilan soʻradiki:
— Bori Hudoyo! Pichoqning kesmaganligida nima hikmat bordir?
Olloh taolo tarafidan nido keldiki:
— Ey Halil! Pichoq qanday qilib ham kessinki, Bibi Hojar Ismoilni menga topshirib yuborgandi. Bas, agar men ismoilni salomat saqlamasam, uni oʻldirsam, bu mening Hojarga hiyonatim boʻlardi. Mendek Hudodin hiyonat sodir qilmoq durust emas.
Shu payt osmonda ovoz eshitildi:
— Allohu akbar! Allohu akbar!
Ibrohim alayhissalom boshlarini koʻtarib qarab, Jabroil alayhissalomni koʻrdilar, u bir qoʻchqorni yetaklab kelayotgan edi. Sevinib ketdilarda, bu kalimlar tillarida joriy boʻldi:
— Laa ilaaha illa-llohu Allohu akbar!
Soʻngra koʻngillari quvonchdan yorishib, oʻg‘illari Ismoil alayhissalomga shunday dedilar:
— Koʻrgil! Olloh taolo meni va seni bu og‘ir zahmatdan xaol qildi.
— Allohu akbar! Va lillahil hamd! - dedilar Ismoil alayhissalom yuraklari Yaratganga boʻlgan shukronalarga, koʻzlari sevinch yoshlariga toʻlgan holda.
Bilingki, kimda Kim Ushbu takbirni Qurbon hayiti va tashriq kunlarida aytsa, Dabroil aminning, Ibrohim halilulning va Ismoil zabihning shafoatiga muyassar boʻlar ekan.

* * *
Bu goʻzal qissa intiho topdi. Har galgiday bu safar ham turli, sanoqsiz mulohazalar qurshab oladi. Ilohiy hikmatlarni anglamoqqa urinmagan. Bu oʻrinda aziz farzandida kechgan ota javonmardmi yo shirin jonidan kechgan oʻg‘ilmi? Agar Ismoil alayhissalom qurbon qilinganda edi u Parvardigoriga yetishardi, otalari esa to umrlari soʻngigacha uning firoqida kuyib oʻtardi. Yaxshi-yamki, Ismoil alayhissalom qurbon qilimadi, yoʻqsa bu sunnat ish qiyomatga qadar moʻminlarga vojib boʻlardi! Uning boʻg‘izlanmagani musulmonlarga rahmat boʻlgan ekan.
Yaratganga beadad shukrki, sizu bizni shunday javonmard zotlar millatidan qilibdi, bunday fidoiylarni bizga meros qilibdi. Bu ibratlardan xulosa chiqarmoq imkonini beribdi.

Ka’Ba Binosi Qissasi
Ka’baning oʻrnida Odam safiulloh Bayt ul-Ma’murni bino qildi. U Nuh payg‘ambar alayhissalom davrigacha turgan. Toʻfon vaqti kelganda azob suvi tegmasin Deya Olloh farmoni bilan jabroil alayhissalom bu binoni toʻtarardi va yettinchi qavat osmonga oʻrnashtirdi.
Ibrohim alayhissalomga «Bayt ul-Ma’mur oʻrnida Ka’ba bino qilg‘il!»; degan farmon boʻldi.
— Iloho, u yerning qaerdaligini bilmasman, - dedi Ibrohim alayhissalom.
Ayturlarki, Tangri taolo shunda Ka’baning oʻrnicha bir bulutni yubordi, u bulut yerga soya tashladi, shu soyaning oʻrniga Ka’ba qurildi. Nuh payg‘ambar kemasining taxtasi Bilan tomini yopdi. Yana aytadilarki, bir ilon u yerga kelib, oʻralib yotdi va uning andozasi bilan Ka’bani barpo qildi. Tag‘in ayturlarki, «Ey Ibrohim, besh tog‘dan: Tur sino, Tur Zino, Xiro, Lubnon, Jadiyjan tosh keltirib, Ka’bani bino qilg‘il!»; degan ovoz keladi.
Savol tug‘iladi: «Makkaning oʻzida toshlar serob edi-ku? Besh tog‘dan tosh keltirmoqlikda qanday hikmat bordir?»;
Javob shuki: Olloh farmon berdiki, «Kim bu uyga yuz burib besh vaqt namoz oʻqisa, yoki unga tavof qilsa, shu ulug‘ besh tog‘larning og‘irligicha gunohlari boʻlsa ham kechirgayman»;.
Bino qurilishida jabroil alayhissalom tosh kesdi, farishtalar yordam berib, tosh yoʻnishdi, Ismoil toshlarni tashidi. Jabroil alayhissalom toshni kesgach, farmon Bilan ismoil alayhissalomni tosh ustiga qoʻyardi. Tosh esa yoʻrg‘a otdek Ibrohim alayhissalom oldiga yelardi. Qaysi bir tosh yirik yoki yaroqsiz boʻlsa, Ibrohim alayhissalomning qoʻliga tushgach, marmardek bejirim boʻlib qolardi. Toʻrt burchakka toʻrt kalima aytib tosh qoʻydi: avvalida «Subhanollohi»; dedi, ikkinchisida «Valhamda lillahi»; dedi, uchinchisida «Va laa ilaaha illalohu»; dedi, toʻrtinchisida «Ollohu akbar»; dedi.
Payg‘ambar alayhissalom dedilarki: «Ikki kalima bor, tilga yengilu, ammo Olloh qoshida tarozida og‘ir. Ular shuki, »;Subhanollohi va bihamdihi« va »;Subhanollohil aziym«. Mol-dunyoning ortishi oxirat ulushining kamayishidir, mol-dunyoning kamayishi esa oxirat ulushining ortishidir»;.
Savol: Tilga yengillik nima-yu, taroziga og‘irlik qanday boʻlar?
Javob: Dunyoning holi oxirat ahvoliga tenglashga olmas. Bu Dune og‘irligi oxiratning yengilligi va bu dunyoning yengilligi oxiratning og‘irligi deyishdan murod shuki, bu dunyoda tasbehu tahlil bilan koʻz ochib yumguncha Arshga yetmoqlik - tilning yengilligidir. Dunyoning og‘irligi qadamga berilgandir. Negaki, kun boʻyi yoʻl yursan ham ikki yig‘ochdan ortiq masofani bosib oʻtolmaslik - qadam, bu Dune og‘irligidir. Ammo til yordami Bilan ishlar toʻg‘ri boʻlar, shu bois qadam og‘irligini tilga, til yengilligini qadamga berarlar. Oqibatda koʻz ochib yumguncha fursat ichida uch ming yillik yoʻl boʻlgan Sirot koʻprigidan oʻtdilar. Qadam og‘irligi tilga berilganini shundan bilish mumkin: moʻmin kishining toat-ibodatini tarozining bir pallasiga, gunohlarini ikkinchi pallasiga qoʻylar, gunohlari og‘ir kelar. Shunda yetti qavat osmon va yetti qavat yerni ham bir pallaga qoʻyilsa, gunohlar Yana og‘ir kelar.
Ka’ba binosi qurilishi nihoyasiga yetgach, Ibrohim alayhissalom dedi:
— «Iloho, Sen bizdan bu ishni qabul qil, albatta, Sen eshitguvchidirsan, bilguvchisan. Iloho, Sen ularga oʻzlaridan payg‘ambar yuborki, ularga Sening oyatlaringni oʻqib bersin va ularga Qur’oni karimni, hikmatni oʻrgatsin va ularni poklasin. Haqiqatdan faqat Sen g‘olib va hikmatlisan»;.
Habarda kelurki, Muhammad alayhissalom dedilarki: «Men otam Ibrohimning duosiman, Isoning bashoratiman va onam Ominaning tushiman»;.
Shundan keyin Jabroil alayhissalom Ushbu farmonni olib keldi:
— Ey Ibrohim, odamlarga haj haqida habar Ber!
— Iloho, qanday habar berayin, haloyiq koʻp, men esa zaifman, - dedi Ibrohim alayhissalom.

«Ka’ba Qissasi»;
— habar qilmoqlik sendan, yetkazmoqlik mendan, - degan farmon keldi. Shanda Ibrohim alayhissalom Qubays tog‘iga chiqib nido qildi:
— Ey odamlar, darhaqiqat, Olloh taolo sizlar uchun bir bino qurib qoʻyda va uni ziyorat qilib turishni buyurdi, bas, ziyoratga kelinglar!
Odamlar otalari pushtikamarlaridan, onalari rahmidan turib javob aytdilar:
— Labbay, ey hudo, labbay! Labbay, ey sherigi yoʻ-, labbay! Albatta, haqiqiy maqtovlar va ne’matu hukmlar faqat Senga xosdir. Senga hech bir sherik yoʻqdir!
Oʻsha kuni javob aytgan boʻlsa, qachon boʻlsa-da haj qilgay. Kimki javob aytmagan boʻlsa, har qancha boy badavlat va quvvatli boʻlsada haj qilolmagay.
ISHOQ ALAYHISSALOMNING TUGʻILISH QISSASI
Sora hazratlari yuz oʻttiz yoshga kirganlarida Jabroil alayhissalom bashorat olib keldi:
— (Oyat) «Va Biz unga bashorat berdik Ishoq bilan va Ishoqdan keyin Ya’qub bilan»;.
Negaki, bu paytda yuz oʻttiz yil yashagan Sora farzand koʻrishdan koʻngil uzgandi. Lut qavmini halok qilish uchun kelgan Jabroil alayhissalom yuqoridagi hushhabarni olib kelgandi. Bu habardan keyin yetti kun oʻtgach, Sora ishoqqa yukli boʻldi. Toʻqqiz oydan keyin Ishoq tug‘ildi. U tug‘ilgan kechada osmondan ming yulduz tushib, Ibrohim alayhissalomning uyi atrofiga yig‘ildi.
— Iloho, bu qanday alomatdir? - munojot qildi Ibrohim alayhissalom.
— Ey Ibrohim, bu Ishoq ismli oʻg‘lingdan ming payg‘ambar chiqadi, degan alomatdir! - degan nido keldi.
— Ishoqqa bu karomatni berding, Ismoilga nima berursan? - dedi ota Ollohga shukrona qilarkan.
— Ey Ibrohim, Ismoilni menga topshirgil! Undan Muhammad ismlik bir payg‘ambar chiqargayman. Agar shu payg‘ambarim boʻlmaganida edi bir yuz yigirma toʻrt ming payg‘ambarlari sen ham boʻlmagay eding. hammalarini uning muhabbati uchun yaratdim! - degan farmon keldi.
Bu habardan Ibrohim alayhissalomning sevinchlari toʻlib-toshdi, hojarga habar yubordi, Sorani shod etdi, yaratganga shukronalar qildilar. Ibrohim alayhissalom ming qoʻy, yuz sigir va yuz tuyani qurbonlik qildi.
Ishoq ulg‘aygach, Ilyos oʻg‘li Batvilning Ruq’a ismli qiziga oʻylandi. Undan ikki oʻg‘il koʻrdi. Kattasi Iyaz, kichigi Ya’qub edi. Iyazning tovonini ushlab tug‘ilgani uchun otini Ya’qub qoʻydilar. Ishoq payg‘ambarning koʻzlari ojiz edi. Iyaz ulg‘ayib, ovchilik bilan shug‘ullana boshladi. Otasi Iyazni ortiqroq sevardi. Kunlardan birida otasi Iyazga:
— Kiyik goʻshti qovurdog‘ini koʻngil tusadi. Keltirsang, senga payg‘ambarlik duosini qilarman, - dedi.
Iyaz ovga ketdi. Ya’qubni onasi koʻproq sevar edi. U bu soʻzni eshitib, bir qoʻyni boʻg‘izlari va terisini Ya’qubga kiydirdi. Negaki, sertuk boʻlganidan otasi oldiga borganda Ya’qubni tanib qolmasin, degandi.
— Otang oldiga borgilki, seni tanimasin. Otangdan payg‘ambarlik duosini tilagin, - deb tayinladi onasi.
— Ey ota, kiyik goʻshti keltirdim, - dedi Ya’qub. Otasi goʻshtni yeb boʻlgach, duo tilab kelganini bildirdi.
Ishoq alayhissalom Ya’qubning qoʻlini tutib:
— Badaning Iyaznikiga oʻhshaydiyu, ovozing Ya’qubnikiga oʻhshar, - dedi va duo qildi. - Avlodingdan payg‘ambarlar chiqsin, yaxshi solih bandalar koʻpaysin.
Bu duo ijobat boʻldi. Sal oʻtmay Iyaz keldi va kiyik goʻshti keltirganini aytdi. Duo tiladi.
— Boya kelding, duo qildim-ku? - dedi Ishoq alayhissalom.
— Yoʻ-, men kelganim yoʻq, - dedi Iyaz.
— Ey Iyaz, bu makrni Ya’qub qilibdi, - dedi ota. Keyin Iyazga ezgu duo qildi. Unga payg‘ambarlik duosi boʻlmadi. Shu boʻldi-yu Iyaz bilan Ya’qub oʻrtasida adovat tug‘ildi. Ota yana ziddiyatdan choʻchib, Iyazni Rum yurtiga joʻnatib yubordi. Shu bois Rum xalqi Iyazning avlodlaridandir. Ya’qub alayhissalom avlodidan payg‘ambardg‘lik duosi barokati tufayli koʻplab payg‘ambarlar dunyoga keldilar.
IBROHIM PAYG’AMBAR QOʻLIDA TIRILGAN QUSHLAR QISSASI
Kunlarning birida Ibrohim alayhissalom yoʻlda ketayotib eti va suyaklari irigan tuya oʻligini uchratib qoldi. Shunda Namrudning: «Men hayot beraman va oʻldiraman»;, degan soʻzlari yodiga keldi. hayolar «Ul mal’un mundoq narsalarni qanday ham uddalay olsin!»; degan oʻyga bordi.
— hudoyo, oʻliklarni qanday tiriltirishingni koʻrsatgil! - deya xitob qildi.
— Shubhalanurmisan? - xitob keldi.
— Iloho, aslo shubham yoʻqdir, ammo koʻnglim taskin topsin derman. Ayturlarki, Olloh taolo Ibrohim alayhissalomga doʻstlik va’da qilgan edi.
— Iloho, oʻshal va’da qachon vafo boʻlgay, - soʻradi Ibrohim alayhissalom.
— Qachon sening qoʻlingda oʻliklar tirilganda doʻstlik tashrifi boshlanur, - degan xitob keldi. Va’da kechikkani bois payg‘ambarning sabri qolmadi.
— Iloho, oʻlikni qachon tiriltirish payti kelur, - soʻradi payg‘ambar.
— Toʻrt qushni tutib, boʻg‘izlagil, patlarini yulib, goʻshtlarini maydalagil, patlarini shamolga sovurgil, et-ustixonlarining hammasini bir-biriga ralashtirib, toʻrt qismga boʻlgil-da, toʻrt tog‘ning ustiga qoʻygil! - degan xitob keldi.
Toʻrt qushning biri tovus, biri qarg‘a, biri oʻrdak, biri tovuq edi. Mufassir saddiyning aytishicha, rost yoʻldagi qushlar emas, jinoyat qilgan qushlar oʻldirilsin, degan farmon boʻlgandi.
Savol: Tovusning jinoyati nima edi?
Javob: Tovus jannat ichida Odam va havvoga jinoyat qilgandi, Iblis va Ilonga yordam bergandi.
Savol: Qarg‘a nima jinoyat qilgandi?
Javob: Qarg‘a Nuh alayhissalom toʻfonidan keyin habar olishga joʻnatganda koʻplab oʻliklarnikoʻrib, ularni yeyishga tutindi, kechikdi. Qiyomatga qadar oʻlaksahoʻr boʻldi.
Savol: Tovuqning jinoyati nimada boʻldi?
Javob: Tovuq sheriklari bilan Ilyos payg‘ambarning kiymini oldi, bir-biriga adovatli boʻldi.
Savol: oʻrdak qanday jinoyatga yoʻl qoʻydi?
Javob: Yunus payg‘ambar baliq qornidan chiqqanda badani zaif edi. Unga pashsha qoʻnib, ozorlamasin deb qovoq daraxti ekildi, oʻrdak unga suv tashuvchi boʻldi. U suv olib kelguncha darxt ildizi qurib qoldi.
Shu sababdan bu toʻrt qushni oʻldiring, gunohsizlar esa oʻlmasin, degan farmon boʻldi. Bu toʻrt qushning oʻlmaganida nima hikmat bor? Tovus hamma qushlardan chiroyli boʻlib, odamga oʻxshardli (Oyat) «haqiqatdi biz insonni nihoyatda goʻzal bir shaklda yaratdik»;. Tovuq farishtalarga oʻxshar, zikr va tasbeh bilan band edi. Boshqa qushlarga qaraganda zokirroq edi. Qarg‘a shaytonga oʻhshar, oʻrdak esa parilarga oʻxshar edi.
Foyda: «Ey, halil, tovusni oʻldirganigda odamzodning oʻlimini fikr qilgil. Tovuqni oʻldirganingda farishtalarningoʻlimini fikrqilgil. oʻrdakni oʻldirganingda parilarning oʻlganini fikr qilgil. Qarg‘ani oʻldirganingda shaytonning oʻlganini fikr qilgil. Boʻ toʻrtovining tirilganida toʻrt mahluqotni oʻldirib yana tiriltirishimni fikr qilgil. Bilgilki, tiriltirmoqqa qudratim yetar»;, degan oʻgit bor edi bu hikmatda.
HIKOYAT. Tovusning bu dunyoga monand bezak-chiroyi bor, tovuqning shaxvati bor, oʻrdakning suqligi bor, qarg‘aning fikri bordir. Buning ishorati shundaki, mujohada qilichi va shariat hukmi bilan tabiat tanasidan bu toʻrt sifat boʻg‘izlanscha, mangu barhayotlik boʻlar.
Yana maqsadga qaytsak, bu toʻrt qushlarni boʻg‘izlashsa, boshlarini qoʻlga olishga, qolganlarini bir idishga solib maydalashga, soʻngra aralashtirib, toʻrt qismga boʻlishga va toʻrt tog‘ning ustiga qoʻyib, chaqirmoqlikka farmon boʻlgandi.
Ibrohim alayhissalom aytganlarni bekamu koʻst bajarib, qushlarning boshlarini qoʻliga olib, chorlanshgandi Olloh farmoni bilan tog‘ boshiga koʻtarildilar, havoda patlari patlaridan, eti etlaridan, suyagi suyaklaridan birma-bir ajraldi, oʻz oʻrinlariga keldi va boshlariga ulashdilar. Soʻngra Ibrohim alayhissalom qoshida «La ilaha illallohu Muhammadur rasulullohi»; deganlaricha ucha boshladilar.
— Ey Ibrohim, bilgilki parvardigoring aziz va hakimdir, - degan xitob keldi.
Savol: Ibrohim alayhissalomga oʻliklarni tiriltirmoqligini qushlarda koʻrsatgan boʻlsa, Uzayr alayhissalomga oʻz tanasida koʻrsatmagida ne hikmat bor?
Javob: Ibrohim alayhissalom tazarru bilan savol bergandi, Uzayr alayhissalom esa taajub va shak bilan soʻragan edi.
IBROHIM VA SORA (ULARGA OLLOHNING SALOMI BOʻLSIN) VAFOTLARI QISSASI
Sora yuz oʻttiz yilda yashab vafot topdi, Ibrohim alayhissalom uni Kan’on hududida Falastinerlarida dafn etdilar. Sora tirikligida uning haqqini saqladi, boshqa xotin olmadi. U vafot etgandan soʻng Yufturoning futur ismli qizini oldi. Undan olti oʻg‘il - Yavshan, Voshiq, Zamz, Madyan, Mudin, Shux-farzand koʻrdi. Kattalari Ismoil va Ishoq boshqa onadan edilar. Bu sakkiz oʻg‘ildan tarqalib, olamga yoyildilar, dunyoni toʻldirdilar, ularning kimi musulmon, kimi kofirboʻldi. (Oyat) «Va barayut berdik Biz bunga va Ishoqqa va har ikkalasining zurriyodlaridan ba’zilari yaxshi ishlar qilguvchi boʻlurlar va oʻz nafsiga ochiqdan-ochiq zulm qilguvchilar ham boʻlur»;.
Ba’zi ulamolarning aytishicha, ibrohim alayhissalom Soradan keyin ikki yarim yil oʻtib vafot qildilar. Ishoq tug‘ilganidan keyin yigirma uch yil yashadi va umrining oxirida yigirma beshkun betob boʻldilar.
— hali vaqt boʻlgani yoʻq, - dedi Ibrohim alayhissalom Azroil alayhissalomga jon olgani kelgan chog‘.
— Agar hali vaqti yetmagan boʻlsa menga farmon boʻlmas edi, - dedi Azroil alayhissalom. Shunda:
— Ey Ibrohim, soqolinga qachon oq kirdi? - degan xitob keldi.
— Iloho bir yil boʻldi, - dedi Ibrohim alayhissalom.
— Ey Ibrohim, soqoling oqaruvi oʻlim elchisi edi, - deganxitob keldi. Bundan ilgari bironkishining soqoliga oq kirmas edi. Shunda Ibrohim alayhissalom:
— Doʻstning jonini olayotgan doʻstni hech koʻrganmisan? - dedi. Shu payt Jabroil alayhissalom xitob olib keldi:
— Doʻst doʻstga qovushmoqni hech istamaydimi?!
— Unday boʻlsa jonimni olgil! - dedi Ibrohim alayhissalom va savol qildilar, - Jon bermakning qattiqligi qandaydir?
— Odamni ming marta chopqi bilan oʻrtasidan yorsalar, yana ming marta boshidan qaynoq suvni quysalar, yana ming marta qilich bilan chopsalar, qanchalik mashaqqat azob tortsa, menga ham shunchalik azob boʻlar, - dedi Ibrohim alayhissalomga oʻz jonlari.
— Agar jon bermaklikning osonligi shunchalik boʻlsa, qattiqligi qanday boʻlarkina! . .
Ibrohim alayhissalom oʻzidankeyin Ismoilni hijoz yerlariga, Ishoqni Shom yerlariga halifa qilib qoldirdi. Ismoil alayhissalom otalaridansoʻng qirq yil, Ishoq alayhissalom otalaridan soʻng qirq yil, Ishoq alayhissalom otalaridansoʻng ellik yil umr koʻrdilar. Ibrohim alayhissalomni Ishoq oʻg‘illari yuvib, janoza oʻqidilar va Sora bilan yonma-yonqabrga qoʻydilar.

Lut Alayhissalom Qissasi
Lut ibn hazar ibn Borih ibn hiron - Ibrohim alayhissalomga ota tomonidan qarindosh boʻlgan kishining oʻg‘li edi. Ular birgalikda falastin yeriga hijrat qilib keldilar va bir necha fursat birga yashadilar. Keyinroq oʻzlari hohlagan yerda yashashga kelishib olib, boshqa-boshqa istiqomat qila boshladilar. Oralari bir kecha-kunduzlik yoʻl edi. Lu alayhissalom Urdun degan joyda oʻrnashdi. Bu joyda besh yirik shahar bor edi: Dodumo, Orumo, Sevam, Su’ar. Bu yurtda bog‘lar, uzumzorlar koʻp boʻlib, noz-ne’matlar bisyor, dunyoning hamma ne’mati muhayyo edi.
Bu yerlarda bir xalq yashardiki, ularni Qur’onda Olloh taolo noz-ne’mat berilganlar deya yorlaqagandi. Negaki, butiun yer yuzida qanchalik ne’mat boʻlsa, bu yerda ham shunchalik ne’mat bor edi. Yil boʻyi bu yerga Chin-Mochinu boshqa yerlardan odamlar kelar, oʻz bog‘lariga kirganday ne’matlarga koʻmilardilar. Mevalarni yig‘ib, qish kelgach, uylariga qaytaredilar. Yoz kelganda odamlar yana kela boshladilar. Urdunliklar:
— Bu yil mevalar yaxshi hosil bermadi, qaytinglar, yanagi yilga koʻproq olarsizlar, - deyishdi. Ammo, odamlar qaytmadilar. Ularni qaytarishga ojizlik qildilar.
Shunda ular podishohalri Sadum ibn Mushdam va vazirlari Kurmuz oldiga arzga kelishdi. Ular butga topinishar, Yabd, Mashur, Qub, Qut nomli butlari boʻlib, ularning eng ulug‘i Zevol degan but edi.
— Zevolga boring, sig‘ining, zora, sizlarni qutqarsa, yo biron yoʻl koʻrsatsa, - dedi podishoh ularni yoʻlga solarkan.
Bu paytda Iblis Xasxos degan bir devni olib kelib, Zevolning og‘ziga kiritib qoʻydi. Dev yordam soʻrab kelganlarga qarata:
— Ey mening qullarim! Necha yillardan berimening soʻzimga kirib mehnatu balolarga uchramagan edingiz. Endi buning yoʻli shuki, bu yerdan chiqiboq yigitlarni ishga soling, ul kelgindilarni tutsinlar, erkaklarni uyga qamab, ular bilan yaqinlik qilsinlar. Shunda oʻzlari qochib qoladilar, - deya yoʻl oʻrgatdi.
Urdunliklar Zevolning yonidan chiqib, kelgindilarni izlay boshladi. Iblis inosn qiyofasiga kirib, Bohil degan yigitning oldidan chiqdi. Iblis sochlariga oro berib, g‘oyat koʻrkli qiyofaga kirgandi, uni koʻrganBohilning koʻnglida mayl uyg‘ondi va Iblisning qoʻlidan tutib, uy ichiga olib kirdi va fohisha ish bilan shug‘ullandi.
HIKOYAT. halifa ma’mun (Olloh uni rahmat qilsin) aytdiki: «Odam alayhissalom hamma mahluqotlarning afzali edi, unga sajda qilishdan orlandingu, ammo Lut payg‘ambar qavmiga muxannas (bachcha) boʻlding!»; deya Iblis malomat qilindi.
Rivoyat. Iblis oʻg‘ri suratida bir odlamning bog‘iga oʻg‘rilikka tushadi. bog‘ egasi uni tutib olib rosa toʻpposlaydi. Ikkinchi marta ham oʻg‘irlikka tushadi, bog‘ egasi yana kaltaklaydi. Uchinchi gal kirgnada esa qoʻrqitmoqchi boʻlib, u bilan fohisha ish qiladi. Shu-shu boʻldiyu, bu fahsh ishlar ularga yoqib qoladi va hammalari yoʻldan ozib ketadilar.
Aytishlaricha, ularda saqich chaynamoq, qoʻchqor urishtirmoq, bachchabozlik, kiymilari orqasini yormoq kabi yaramas ishlari bor ediki, bu yovuz ishlar tufayli xotinlariga qaramaydigan boʻldilar.
Kunlardan birida Iblis nuroniy kampir qiyofasida xotinlari huzuriga keladi. Shunda xotinlar unga zorlana boshladilar:
— Erlarimiz yosh-yosh yigitlar bilan qovushadilar, bizlarga boʻlsa aslo boqmaydilar, maslahat bering, nima qilaylik?
— Sizlarga bir gapni oʻrgatayinmi? - deya Iblis ularga hiyla oʻrgatdi. U bir yog‘ochni olib, erkaklarning andami kabi yoʻndi, silliqladi va beliga bog‘lab, xuddi erkaklar kabi ayollarga yotar boʻldi. Bu ish ayollarga hush kelib, bir-birlari bilan qovusha boshladilar. Shundan keyin er erkak bilan ayol esa ayol bilan qovushadigan boʻldi. Bu hol juda uzoq muddat davom etdi.
Oʻsha vaqtda Lut alayhissalom Quddus yerlarida istiqomat qilar edi. Bir kuni Jabroil alayhissalom yigirma yoshli yigit qiyofasida uning huzuriga kirib keldi.
— Sen kim boʻlarsan? - soʻradi lut alayhissalom.
— Jabroil amin boʻlarman, - dedi u.
— Ey Jabroil, nima olib kelding? - dedi Lut.
— Parvardigoring senga salom yoʻlladi, soʻngra adashgan qavm huzuriga borib, ularni bachchabozlikdan, ayollarni bir-birlari bilan yaqinlik qilishlaridan qaytargil, ularni «La ilaha illallohi Lutun rasulullohi»; deb imon keltirishlikka va butga topinmaslikka da’vt qilmog‘ingni buyurdi, -dedi Jabroil alayhissalom. Shunda Lut behad quvonib ketdi.
— Olloh qandoq ham yaxshi ega va qandoq yaxshi madadkor, - deya Ibrohim alayhissalom huzuriga yugirib ketdi.
— Ey amaki, Jabroil keldi, menga payg‘ambarlik keltirdi, eng yovuz xalqni imonga da’vat qilishga buyurdi, - dedi Lut Ibrohim alayhissalomga.
— Ular qaysi xalqdir?
— Yoʻldan ozgan qavmi.
— Parvardigoring amriga boʻysingil, farmonni bajargil! - dedi Ibrohim alayhissalom.
Lut alayhissalomning Voila va Vohila ismli xotinlari hamda Zu’ala, Israma, batqo ismli qizlari, yaga Ra’da otli tuyasi, Dina otli iti bor edi. Lut tuyasiga koʻchlarini ortdi, yoʻlga tushdi. Ibrohim alayhissalom uni 5 yig‘och masofaga kuzatib bordi va:
— Iloho, bilarsanki, Lut mening qarindoshim, qoʻldoshim edi, uni behad sevardim. Uni oʻzingga topshirdim, eson-omon yana salomat holda qaytargil, - deya duo qildi.
Jabroil alayhissalom farmon keltirdi: «Omuro qirg‘og‘iga oʻrnashgil!»; Lut alayhissalom Parvardigorining amriga binoan besh yig‘ochlik yoʻl yubrgach, belgilangan joyga chodir tikib, oʻrnashdi. Yoʻldan ozgan qavmning ikki yigiti behosdan ularga duch keladi va qavmiga borib: «Lut keldi, g‘oyat kelishimli yigit ekan, ikki ayoli ham bor»;, deya habar yetkazdi. Bu gapni eshitgan Omuro xalqi Lutni koʻrgani keldi va uni ushlab olmoqqa qasd qildi. Shunda Lut tuyasi va itiga: «Bularni daf qiling!»; deb buyurdi. Tuya bilan it haloyiqqa tashlandi: oyoq bilan tepdi, tish bilan tashlandi, koʻtarib yerga urdi.
Haloyiq qaytib borib, podishohalriga arz qildilar:
— Bir koʻrkam yuzli odam kelib, tuyasi va iti bilan hujum qilgandi, yuz ming yigitlarimizni qaysi biri oʻldi, qaysi biri qochib qutildi.
— Borgil, u yigitni koʻrgil, soʻzlashgil, natijasini menga bildirgil, - dedi podishoh oʻzining Karmu degan vaziriga. Vazir besh yuz yigiti bilan Lutning qoshishga yetib keldi. Lutni koʻrdi.
— Oting nimadir? - soʻradi vazir.
— Abdulloh, - dedi Lut.
— Nima maqsadda kelding?
— Payg‘ambarlik olib keldim.
Shundan keyin vazir qaytib podishohning oldiga bordida, buning habarini yetkazdi. Bir muncha vaqt oʻtib, Jabroil alayhissalom farmonkeltirdi:
— Borgil, Sadum xalqiga aytgil, imon keltirsinlar, Meni birligimga, sening payg‘ambarim ekanligingga imon keltirsinlar!
Lut alayhissalom yoʻlga otlandi, iti va tuyasi hamroh boʻldi. podishoh saroyiga kelgach, tuyasi oʻng tomoniga it soʻl tomoniga turdi.
— Oting nima? - soʻradi podishoh.
— Otim Abdulloh, - dedi Lut.
— Abdulloh nima deganidir?
— Tangri quli deganidir.
— Sen kimsan?
— Tangrining rasuliman.
— Rasul degani nimadir?
— Rasul degani shuki, Olloh birdir, men uning payambaridirman.
— Bu soʻzni qanday isbot-nishona etarsan?
— Isbotim ushbu tuya bilan itimdior.
— Tuya qanday nishona berar?
— Tuyaning nishonasi Olloh qudrati bilan boʻladir.
— Ayt, nishona bersin!
— Ey Ra’da, payg‘ambarligimga nishona bergil! - dedi Lut alayhissalom Olloh taolo tuyaga zabon berdi. Tuya kalima oʻgirdi:
— Laa ilaaha illallohi va innaka Lutun rsululloshi (ya’ni: Ollohdan oʻzga iloh yoʻq, Lut uning rasulidir).
— Yana bir guvohing ham nishona bersinchi?
— Ey Dina, aytgil, - dedi Lut. Shunda it ham yuqoridagiday kalima oʻgirdi.
— Men hech qachon bunday kalomni eshitganim va bunday voqeani koʻrganim yoʻq edi, - dedi podishoh va beklardansoʻradi: - Sizlar ne dersizlar?
— Ey podishoh, bu odam sehrgardir, - deyishdi beklari.
— Ey Abdulloh! Sen bu soʻzni boylik uchunaytayotgan boʻlsang, biz senga hamma avlodingga yetgulik mo-dunyo beraylik, - dedi podishoh.
— Men sizlardan hech narsa soʻramasman, mening ishimga mukofotni tangrining oʻzi berur, - dedi Lut alayhissalom. Sizlar gunohkorsizlar, erkaklar er bilan qovushadiganyoʻlsiz qavmdirsizlar.
— Sizlar erkaklar bilan yaqinlik qilasizlar va nasl yoʻlini kechg‘sib qoʻyasizlar.
— Tangri azobi dersan, agar gaping chinboʻlsa, keltirgil oʻsha azobni, bir koʻraylik, - deya javob berdi haloyiq.
— Iloho, bu sarkash xalqqa oʻz qudratingni koʻrsatgaysan, - duo qildi Lut va yana dedi: - Parvardigoro, bularni qancha undamayin, imonga kelmasalar.
— Yanabir muddat da’vat qilgil!, - degan farmon olib keldi Jabroil alayhissalom. Shundankeyin Lut alayhissalom qirq yil da’vat qildi, ammo biron bir kishi ham imonga kelmadi. Azob vaqti yaqinlashganda Lut yana podishohning oldiga keldi va shunday dedi:
— Tangriddan qoʻrqqil, musulmon boʻlgin!
— Ey Lut, sen haliyam oʻsha soʻzingdan qaytmadingmi?
— Men sening oldingga oʻz ihtiyorim bilan emas, balki Tangrif armoni bilan keldim. Agar farmon boʻlmasa, men bu yerga aslo kelmaganboʻlardim, - dedi Lut alayhissalom. Soʻngra duo qildi: - Iloho, meni bu zolim haloyiqdan qutqargil.
Adashgan qavm yig‘ilib kelib, podishohiga arz qildi:
— Lutni ahli oilasi va mol-mulki bilan yurtimizdan chiqarib yuboring. Toki, bizga qilayotgan nopok ishlarimiz uchunmalomat toshini otuvchi boʻlshan biron-bir kimsa qolmasin.
Ibrohim alayhissalom bir kecha tush koʻradi: Lutning soʻzi bilan bir kimsa pok boʻldi. Ertasi kuni yoʻl poylab, habar kutdi, kunni kech qilsa hamki, hech nima bilolmadi, hech kim kelmadi. Mehmon kutmoqni Ibrohim alayhissalom oʻzi uchun farz qilib olgan edi. Negaki, u mehmonsiz roʻzasini ochishga odatlanmagand. Ertasi kuni ham mehmonkutli, kelmadi. Xullas, oʻn kungacha mehmonkelmagach, qayg‘uga tushdi: «oʻn kundirki mehmon ham yoʻq, Lutdan habar ham»;. oʻn birinchi kuni esa munojat qildi:
— Iloho, qaysi gunohim uchun meni qiynarsan, mehmon kelmaydir!
— Ey parvardigorim, Olloh senga salom dedi va Lutni saqlagan oʻzimmanku, sen faqat mehmon kuratsan, xolos, - Jabroil alayhissalom shunday habar olib kelgandi.
— Iloho, tavba qildim, - dedi Ibrohim alayhissalom.
oʻn birinchi kuni koʻrkam yuzli, navqironyoshli oʻn ikki yigit chodiriga kirib keldi. (Oyat) «Ey Ibrohim, senga hurmatli mehmonlarning habarietdimi»;, deya ular Ibrohimning oʻtoviga kirdilar, dedilar: «Salom Ibrohim dedi:»; Saolm ey notanish odamlar, Yana dedilar:
— Mehmon kelganidan hursandmisan?
— oʻn kun boʻldiki, roʻzamni ochganim yoʻ-, - dedi Ibrohim alayhissalom mehmonkelganiga sevinib. Soʻngra ikki yarim yoshli qizil qashqa, toʻrt muchchasi sog‘ buzog‘ini, garchi uni juda yoqtirsa hamki, boʻg‘izladi, qovurdoq qilib mehmonlarga tortiq qildi. (Oyat) «Keyin u Ibrohim oʻz ahli tomon buyruq bilanoʻgirildi va tezda bir semiz buzoqni pishirib keltirdi. Keyin u buzoqni mehmonlar oldiga yaqinlashtirib qoʻydi... nega yemaysizlar»;, dedi.
Ibrohim alayhissalomning odati shu ediki, mehmon hijolat tortib, taomlana olmay qolmasin, deya tashqari chiqib turardi. Bu gal ham tashqarida turganida Sora eshikdan qarab, mehmonlarning taom yemayotganlarini koʻrdi-di, buning habarini Ibrohim alayhissalomga yetkazdi. Shunda u ichkariga kirib, mehmonlarga yuzlandi:
— Nega taom yemaysizlar?
— Bahosini bilmasdan turib, yemaymiz, - deyishdi mehmonlar.
— Bahosi shuki, yemoqdan ilgari «Bismillohi»; deyish, taom qilganda «Alhamdullillohi»; deyish shartdir, - dedi Ibrohim alayhisalom.
— Bizlar ovqatlanishga muhtoj emasmiz, - deyishdi ular.
Keyin Ibrohim dilida ulardan qoʻrqinch paydo boʻldi.
Qoʻrqmagil, - deyishdi ular taskin berib. - Bizlar farishtalarmiz. Senga sevinchli habar keltirdik Soradan oʻg‘il boʻlar. (Oyat) «Va ular Ibrohimga bir olim bola bashoratini beradilar»;. (Oyat) «Sevinchlik habar berdik biz u xotinga (Soraga) Isho- bilan Ishoqning oʻg‘lini oti Ya’qub boʻlsin»;.
— Ie, men tug‘amanmi? Axir men kampir boʻlsam, erim ham munkillagan chol boʻlsa . . . - dedi Sora bu habarni eshitib, hijolat tortgancha. - shu paytga qadar farzand koʻrmadim, Ibrohim ham qarib qoldi, qaerdan ham oʻg‘il koʻrarmiz.
— Sen Ollohning qudratidan taajub qilasanmi? - dedi Jabroil alayhissalom. Soʻngra Soraning qoʻliga bir quruq yog‘ochni berdi. U quruq yog‘och Soraning qoʻlida jonlandi, yaproq yozdi. Jabroil alayhissalom yana shunday deb qoʻshib qoʻydi. - Ey Sora, seni qoʻlingda quruq yog‘ochni koʻkartirgan Olloh taolo qarigan chog‘ingda oʻg‘il bersa ne ajab?!
— Sizlar kim boʻlasizlar? - soʻradi Ibrohim alayhissalom,
— Men Jabroilman, bu Makoil, mana bu oʻnavlari farishtalardir, - deyishdi.
— Nima yumush bilan keldingiz? - dedi Ibrohim alayhissalom.
— Nopok Lut qavmini halok qilgani keldik, deyishdi ular. - Balodan Lutning xotinidan boshqa hamma ahli olilasi omon qolgusidir.
— Ularning orasida yuzta musulmon odam topilmaydimi?
— Agar ularning ichida yuzta musulmon boʻlganida edi, Olloh taolo bu qavmga balo yubormagan boʻlar edi, - deyishdi.
— hech boʻlmasa oʻnta musulmon yoʻqmidi?
— oʻn musulmonboʻlganida bu balo kelmasdi.
— Loaqal, bir musulmon ham yoʻqmidi?
— Bir musulmon boʻlganida ham halok boʻlmasdilar.
Bu gapdan soʻng Ibrohim alayhissalom yig‘lashy boshladi. Shunda farishtalar: -
— U yurtda bir xonadondan tashqari musulmon boʻlmadi, u xonadon ham Lut payg‘ambarinikidir.
— Ey Jabroil, sizlar u joyda farmonni bajarganlaring chog‘da men Lutdan behabar qolarmanku! - dedi Ibrohim alayhissalom.
— Shundan soʻng Jabroil, Makoil alayhissalomlar va oʻn farishtalar chodirdan chiqdilar va zum oʻtmay Lut yurtiga yetib keldilar. Shunda ibrohim alayhisalom bilan Lut alayhissalom oʻrtasidagi hamma toʻsiq pardalar ochildi. Ibrohim alayhissalom boʻlayotganbarcha ishlardan habardor qilindi.
Tunning uchdan biri oʻtgan edi. oʻn ikki farishta yosh va navqiron yigitlar qiyofasida Lutning huzuriga kirib keladilar. Jabroil alayhissalom eshikni qoqdi. Eshikni ochgan Lut alayhissalom kelishgan, yosh yigitlarni koʻrib, gunohkor qavmning mehmonlarga ozor yetkazib qoʻyishlari mumkinligidan qoʻrqib ketdi. (Oyat) «Vaqtiki, bizning elchilarimiz Lutning qoshiga keldilar, ularning kelishidan u g‘amgin boʻldi va yuragi siqildi»;.
— Ey Lut, mehmonlarni qarshi olmaysanmi? - dedi Jabroil alayhissalom.
— Taom hozirlang, - dedi Lut ularni uyga kiritar ekan qizlariga qarab. - Mehmonlarni siylaylik, tong otmasdan bu yerdan chiqib ketsinlar, toki bu yovuzlar bilmay qolsin.
Qizlar taom hozirlaguncha Lutning xotini Voila (unga Ollohning la’nati boʻlsin) oʻz odatiga koʻra uyga mehmonlar kelganini yovuz qavmdoshlariga bildirish payida boʻldi. U uyda mehmonlar borligini kofirlar bilsinlar, deb olov yoqdi. Yana aytishlaricha, u uyma-uy yurib, habar bergan. Bir payt Lutning xonadoni kofirlar bilan toʻlib ketdi. (Oyat) «Lutning qavmi uning qoshiga shoshilib keldilar»;.
— Sizlar uchun mening qizlarim pokizaroqdir, - dedi Lut ular orasida nari-beri yurarkan. - Qizlarimni olingu, mehmonlarimga tegmanglar.
Bundan ish chiqmagach, kofir-yovuzlarning ikki yetkachisi oldiga bordi.
— manavi ikki qizimni xotinlikka olinglar, mayli roziman. Bularni daf etsangiz boʻldi, - dedi Lut alayhissalom.
— sen yaxshi bilasanki, bizni sening qizlaring bilan ishimiz yoʻq, murodimiz oʻzingga ayon, - deyishdi kofirlar.
— hudodan qoʻrqinglar. Mehmonlar oldida meni sharmanda qilmanglar. Ichlaringda birorta toʻg‘ri yoʻlni topib olgan odam yoʻqmi? - dedi Lut.
— Ey Lut, soʻzni koʻpaytirmaginda, mehmonlaringni bizga bergin. Agar bermasang, biz ularni majburan tortib olamiz, - dedi kofirlar.
Lut yig‘lagan kuyi uyga kirdi.
— Nima uchunyig‘layapsan, - soʻradi Jabroil alayhissalom, ammo Lut alayhissalom ularning maqsadini aytmoqdan hijolat boʻldi, qiynalid. - Qoʻrqmagin, biz Olloh taoloning farishtalarimiz, seni zolimlardan qutqarish uchun kelganmiz. Ular hargiz maqsadlariga yeta olmaydilar.
Jabroil alayhissalom oʻrnidan utrdi, bir hovuch tuproq oldi-da, mehmonlarni tutib olmoqchi boʻlib, uy ichiga bostirib kirgan qavm ustiga sochib yubordi. Toʻrt yuz kishining hammasi koʻr boʻldi.
— Ey Lut, sehrgarlarni olib kelibsan, - deyishdi kofirlar. - Shoshmay turgin, hali ular ketishsin, koʻradiganingni koʻrasan.
hayal oʻtmayo el ichida «Lut jodugarlarni chaqrib kelibdi»;, degan habar yoyildi va katta g‘avg‘o chiqdi. Lut alayhissalom bundan yanada qoʻrqib ketdi.
— Bu ishning oxiri nima bilan tugarkin-a? - dedi lut.
— Biz bularni haolk qilib, seni qutqarmoq uchun kelganmiz, - dedi Jabroil alayhissalom.
— Qachon halok qilursan? - soʻradi Lut.
— Tong otar chog‘da.
— Qachon tong otadi?
— Tong yaqin qoldi, - dedi Jabroil as.
— Ey Jabroil, yerni teskari qilgil, ostidan chiqqil! - degan farmon boʻldi. Farmon bajarildi. Na biror er yo xotin uyqudan uyg‘onishmadi. Bolalar beshiklaridan ayrilmadilar. ichidagi bir qatra suvi toʻkilmagan holda idishlar teskari boʻldi.
— Ey Jabroil, bularnik oʻtargan senmi yo menmi?! - deganxitob keldi. Jabroil alayhissaolm sajdaga bosh qoʻydi va «Iloho, tavba qildim»;, dedi. Soʻng osmonlarni larzaga keltirib, na’ra tortdi. Ollohning qudrati bilan barchalar kun yorigunicha qolmay halok boʻldi. (Oyat) «Ul mamlakatni ostin-ustin qilib yubordik. Ularning ustilaridan sopol toshlarni ustma-ust yog‘dirdik. Parvardigor nazarida u toshlar bilan qaysi kofir nishonga olingan edi va bu toshlar zolimlardanuzoq emas edi»;.

AvvalgiI- qism Keyingi

№	Mualifning boshqa asaralari
1	Qisasi Rabgʻuziy (nasriy bayon... [Nosiruddin Rabgʻuziy] 3521
2	Qisasul anbiyo (nasriy bayon) [Nosiruddin Rabgʻuziy] 9080
3	Қисаси Рабғузий (насрий баён, ... [Nosiruddin Rabgʻuziy] 764
4	Қисаси Рабғузий (насрий баён, ... [Nosiruddin Rabgʻuziy] 823
5	Қисасул анбиё (насрий баён) [Nosiruddin Rabgʻuziy] 1256

№	Eng ko'p o'qilganlar
1	Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62429
2	Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 57898
3	Gʻazallar [Nodira] 40505
4	Guliston [Sa’diy] 36644
5	Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23312
6	Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23180
7	Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 21837
8	Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19542
9	Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18663
10	Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14485