Қисаси Рабғузий (насрий баён, ... [Nosiruddin Rabgʻuziy]

Осмонларнинг Сифати
Илк қават осмон яшил зумраддандир, уни Рафиқ дерлар. Фаришталари довон суратида, улуғларнинг оти Исмоилдир. Иккинчи қават осмон кумушдандир, уни Руқъа дерлар. Фаришталари бургут суъратида, улуғларнинг оти Рақобилдир. Учинчи қават осмон ёқутдандир, уни Қайдам дерлар. Фаришталари сигир суратида, улуғлаорнинг оти Кўкбоилдир. Тўртинчи қават осмон оқ инжудандир, уни Мўун дерлар. Фаришталари от суратида, улуғларининг оти Нубёйилдир. Бешинчи қават осмон олтиндандир, уни Ратқо дерлар. Фаришталари ҳур суратида, улуғларининг оти Сифтбоилдир. Олтинчи қават осмон сариқ ёқутдандир, уни Арибо дерлар. Фаришталари одамий суратида, улуғларининг оти Нурбоилдур.

Ерларнинг Сифати
Илк қават ерни Рамко дерлар. Ақим отлиғ шамол устида етмиш минг халқада турар. Ҳар бир халқани етмиш минг фаришталар тутиб турарлар. Иккинчи қават ерни Жулза дерлар. Унинг ичида дўзах чаёнлари бордир, ул чаёнлар туяларга тенг келар, найзалари қудуқ сифатлидир. Ҳар бир олти юз олтмиш бўйин, ҳар бўйнида олти юз олтмиш бош, ҳар бошида олти юз олтмиш заҳарли олма бордир. Улардан бири бу дунёга чўкиб қолса, олам аҳлининг брачаси ҳалок бўлғай. Учинчи қават ерни Арқа дерлар. Унинг ичида ҳар бири Коф тоғидан ҳам каттароқ бўлган урумлар бордир. Тўртинчи қават ерни Ҳарна дерлар. Унинг ичида дўзах илонлари бордир. Ҳар бир илоннинг минг тиши бор, ҳар бир тиши хурмо дарахтидек, ҳар бир тиши остида оғу билан тўла ўн саккиз олма бордир. Бешинчи қават ерни Малсо дерлар. Унинг ичи дўзах тошларига тўладир. Олтинчи қават ерни Сижжин дерлар. Унинг ичида дўзахийларнинг жонлари турадир. Етти қават ерни Ажибо дерлар. Иблис шунда турар. Ҳар йилда бир чиқар ва яна қайтиб кирар. Ҳар бир куннинг узунлиги беш юз йилга тенгдир.

Фаришталар, Жинлар Ва Одамларнинг Яратилиши Ҳақида Сўз
Оллоҳ таоло фаришталарни ўтнинг ёруғлигидан, париларни эса ўтнинг алангасидан яратди. Уларнинг асллари бўлса ҳамки, уч нарса билан фарқланадилар. Бури шуки, фаришталар нурдан, парилар алангадан бино бўлгандилар. Иккинчиси шуки, фаришталар малак деб, парилар эса жин деб аталди. Учинчиси шуки, фаришталарнинг макони осмонда, жинларники эса ерда бўлади.
Ҳабарда келишича, Оллоҳ таоло жаҳаннам ичида иккита маҳлуқ яратди: бири эркак арслон суратида, оти Жаблит, иккинчиси эса урғочибўри суратида - оти Таблит. Жаблитнинг қуйруғи думи илонга ўхшаш, Таблитнинг қуйруғи чаёнга ўхшаш. Оллоҳнинг фармони билан икковининг қуйруқлари дўзах ичига тушди. Бунга қадар дўзах ичида на илон ва на чаён бор эди.
Жаброил алайҳиссаломга фармон бўлдики, Таблитни никоҳ қилиб Жаблитга бергин, деб. Ҳамма муҳлуқотлар ичида энг биринчи никоҳ шу эди, унгача никоҳ бўлмаганди. Жаблит билан Жаблит қўшилгач, эгизак насллар: бир ўғил, бир қиз туғила бошлади. Жаблит туғилган қизларни бирга туғилган ўқилларга берар эди. Еттинчи фарзанд кўрганда ўғлига Xорис деб ном берди. У ғоят маккор бўлди. Жаблит у билан бирга туғилган қизни Xорисга берайин дегнада Оллоҳдан фармон бўлдики: «Бундан буён бирга туғилганларни никоҳламагин. Олдин туғилган ўғилга кейин туғилган қизни бергин!»; Жаблит Xорис билан туғилган қизни бошқа ўғлига берди. Бундан Xорис ўпкалаб, бошқа қизни олишга унамади. Дўзахнинг ҳоли бир бурчагида ўтириб, ибодатга машғул бўлди. Кўп йиллар ибодат қилгач, тангри уни олтинча қават ерга чиқарди. Унда ҳам кўп ибодат қилган эди, бешинчи қават ерга чиқарди. Бунда ҳам зиёда ибодатга машғул бўлганди, бу дунёга чиқарди. Бу дунёда ҳам чандон ибодат қилдики, Машриқдан Мағрибга қадар Xорис сажда қилмаган бир қарич ер ҳам қолмади. Шундан кейин Оллоҳ таоло уни осмонга чиқарди. Унда ҳам зиёда тоатлар қилгани боис иккинчи осмонга чиқарди. Шу тариқа еттинчи осмонга ҳам чиқди. Сўнгра, Жаннатга киргизганди, у ерда фаришталарга устод бўлди. Шунда Xорис отини ўзгартириб, Азозил деб атадилар. У истаса жаннатга кирар, истаса осмонга чиқарди. Онадан туғилгандан кейин уч минг йил ўтганди. (Оят) «Эслагин, эй Муҳаммад, ул вақтики Парвардигоринг фаришталарга деди: Сажда қилинглар Одамга! Бас сажда қилдилар ҳаммалари, аммо иблис сажда қилмади»;. Бу иблис Азозил эди. Айтишларича, Азозил Жонн уруғидан эди.
Шундан кейин ер юзида ўтган Жонн отлиғ маҳлуқ яратилди. (Оят) «Ва ундан илгари жинларни яратдик Биз эсиб турган ўтдан»;. Ривоятларга кўра, улар дунёда етмиш минг йил турдилар. Оллоҳга гуноҳкор бўлгач, улар кетказилди. Ўринларига Жон ибн ал-Жон отлиғ ҳалойиқ келди. Ўн заккиз минг йил умр кўрдилар. Улар ҳам осийлик қилгач, ўринлари фаришталарга берилди. Фаришталар етмиш минг йил турдилар. Азозил улар билан бирга эди. Дунёга кўнгил боғладилар, бу Оллоҳга хуш келмади: «Мендан бошқага кўнгил бердингиз, сизларни кетказурман, кейин халқ яратиб, бу мулкни уларга берарман»;, деб хитоб қилди. (Оят) «Албатта Мен ер юзида халифа, »;ўрин босар« яратмоқчиман»;.
Яна бир ҳабарда айтилишича, Оллоҳ таоло дунёни яратгандан сўнг ер мулкини қушларга берди. Етти минг йил қушлар иҳтиёрида бўлди. Ундан кейин Жин ибн ал-Жонга берди, улар ҳам етти минг йил умргузаронлик қилдилар. Гуноҳ, шариатга хилоф кўп ишларни қилганларки, қон тўкканлари учун ер юзи тасарруфини улардан олиб, фаришталарга берди. Етти минг йил бўлгандан кейин улардан ҳам олар вақт етгач, Оллоҳ таоло: «Мен ер юзига ҳалифа яратурман»;, деб хитоб қилди. Фаришталар бу хитобни эшитгач, ғамгин бўлдилар ва «Илоҳи, ер юзида гуноҳкорлар ва қон тўкувчиларни яратурмисан? Ер мулкин биз тасбиҳ ва таҳлил айтувчилардан олиб, уларга берурмисан?»;, дедилар. Xитоб қилди: «Мен билурман, сизлар билмассиз»;.
Савол: Фаришталар одам фарзандларини кўрмагандилар ва уларнинг фасод ишлар қилганларини ва қон тўкканларини қаердан билдилар?
Жавоб: Дарҳақиқат, улар Одамларни кўрмагандилар, аммо Жин ибн-Жонни кўрган, гуноҳкорликларини билган эдила ва шунга қиёсан сўз айтгандилар. Оллоҳ таолонинг «Сизлар билмаган нарсаларни мен биламан»;, дейишига сабаб шуки, биринчидан - Оллоҳнинг ушбу каломига кўра у зот айтадики: «Муҳаммад мустафи алайҳиссалом одам фарзандларидан бўлади. Бу жаҳонни, ой, қуёш ва барча нарсаларни унинг суюклилиги учун яратдим. Ким менинг дўстим эканлигини ўзим билурман, сизлар билмассизлар»;. Иккинчидан - Оллоҳ таоло шундай дебдур: «Мен биламанки сизларнинг ибодатларингиз (ужб) ўзига бино қўйиш билан аралашган ва уларнинг гуноҳ ишлари узр билан аралашган. Узрли гуноҳ менинг наздимда ужблик гуноҳдан маҳбуброқдир»;.

Одам Алайҳиссалом Қиссаси
Пайғамбар алайҳисалом дедилар: «Кимда-ким дунё ажойиботларини кўрмоқчи бўлса, Одам алайҳиссалом қиссасига қарасин»;.
Оллоҳ субҳанаҳу ва таоло одамни яратишликка аҳд қилди ва Жаброил алайҳиссаломга амр қилди: «Боргил, ер юзидан бир ҳовуч тупроқ келтиргил!»; Жаброил келиб тупроқ олмоқчи бўлганди, ер онт берди: «Мендан тупроқ олмангиз!»; деб. Ҳазрат Жаброил ерга раҳми келиб, тупроқ олмади. Ҳазрат Исрофилни юборди, унга ҳам онт берди ва у ҳам тупроқ олмади. Кейин ҳазрат Макоилни жўнатди, ер унга ҳам онт берди, у ҳам тупроқ олмади. Шундан кейин ҳазрат Азроилга фармон бўлди. Ер унга ҳам онт берди. Азроил айтди: «Оллоҳ таолонинг буйруғи сенинг онтингдан азизроқ туради»;. Сўнг ер юзидан бир ҳовуч тупроқ олди. Оллоҳдан хитоб келди: «Эй Азроил, қаттиқ кўнгилли экансан. Шундай тақдир қилдимки, ҳамма тирикларнинг жонини сенга олдираман»;.
У тупроқда оқ, қора, чучук, аччиқ, сариқ, яшил, қизил, кўк, қаттиқ, юмшоқ, тоза, нопок, тотли ва тотлиғсиз - ҳаммасининг суви бор эди. Шул сабабдан одам фарзандлари бир-бирига ўхшамаслар, кими поку, кими нопок, кими бетобу кими соғлом, кими қораю кими оқ, ким сариғу кими қизил, ким эслигу кими ақлсиз, кими чучук сўзлию кими аччиқ сўзли, кими қаттиқ кўнгиллию кими юмшоқ кўнгиллидирлар. Азроил у тупроқни Макка ва Тоиф орасидаги Дахно номли ерга қўйди. У тупроқ устига қирқ йил ёмғир ёғди, ўттиз тўққиз йил қайғу-алам ёмғири, бир йил эса севинч ёмғири ёғди. Шу боисдан Одамга севинчдан кўра қайғу кўпроқ бўлди. Оллоҳ таоло қирқ йилдан кейин қудрат қўли билан одам суратини барпо қилди. Одамнинг боши тоиф таравга оёғи Макка тарафга қараган эди. Бунинг ҳикмати тоифнинг Маккадан улуғлигини кўрсатиш учун эмас, балки одам ўрнидан турса юза Маккага қарасин, деганликдан шундай қилиди. Шариатда шунга монанд масъала бор: бизнинг машаблардан қачон бирон-бир бемор одам ётиб намоз ўқимоқчи бўлса оёғини қибла тарафга узатур. Шунинг учунки, қачон у намоз ичида сиҳат топгудай бўлса ва ўрнидан турса юзи қиблага қараган бўлғай.
Одамни тупроқдан яратмоқликнинг нима ҳикмати бор эди? қачон Оллоҳ таоло одамни яратаман, деб ҳитоб қилганида барча нарсалар бош кўтариб: «Одамни биздан яратгил»;, деб таъмиа қилдилар. Тоғ: «Мен қувватликман»;, деди. Денгиз: «Мен ҳайбатликман»;, деди. Олтин: «Мен азизман»;, деди. Осмон: «Мен юксакман»;, деди. Ҳамма нарсалар ўзларини баланд олиб гап айтдилар. Ер эса тавозуъ қилиб, ҳокисолик билан: «Мен ҳаммадан заифман, оёқ остидаман, менда қувонадиган нарса йўқ»;, деди. Шунда хитоб келди: «Мен Одамни ердан яратурман»; ва Одамни тупроқдан яратди.
Ҳабарда айтадиларки, бир куни Иблис етмиш минг фаришта билан Одам жасади ёнига осмондан тушиб келди, иккала қўли билан Одамнинг қорнига уриб кўрдики, ичи ковак экан. Фаришталарга айтди: «Буни йўлдан чиқариш ўнғай экан»;. Яна дедики: «Агар Оллоҳ бунинг устидан сизларга эрк берса не қилгайсизлар?»; Ҳамалари: «Бўйин сунгаймиз»;, дедилар. Иблис айтди: (Оят) «Ҳудо номига қасамёд этаманки, агар Оллоҳ уни менинг устимдан ҳукумрон қилиб қўйса, мен унга бўйсунмагайман ва агар мени унинг устидан ҳукумрон қилиб қўйса, уни ўлдиргайман»;. Ва шу ондаёқ кофир бўлди. (Оят) «Ва у кофирлардан эди»;.
Яна қирқ йилдан кейин Одамнинг жониға фармон бўлди: «Одамнинг танига киргин!»; деб. Жон Одамнинг боши устида туриб қолди, киргани унамади-да «Мен олийман, бу тубанга қандай кирайин»;, деди. Шунда Жаброил алайҳиссалом келди, унга «Эй азиз жон, Оллоҳ номи билан киргил!»; деди. Жон Оллоҳ номини эшитган ҳамон кирди.
Яна бир ривоятда келадики, Жон Одамнинг бошига кириб, икки юз йил туриб қолди. Ундан кейин кўзига кирган эди, кўзлари очилди. Ўз юзини кўрдики, қора тупроқдан яралмиш. Оллоҳ ўз қудратини кўрсатиш учун кўзни яратганди. Сўнгра бурунга келганда бир акса урди. Жаброилга хитоб келди: «Одамнинг бурнидан чиққан нафасни омонат сақлагил!»; Ундан оғзига келди, шунда айтдики: «Ал-ҳамду ли-ллаҳи роббил оламин»;. Оллоҳ ёрлақади: «Парвардигоринг сенга раҳмат қилсин, Мен сени шунинг учун яратдим»;.
Шундан кейин жон кўксига келди. Шу ерда турмоқчи бўлганди, тура олмади. Шу аснода Оллоҳ таоло: (Оят) «Ва инсон шошиладурган бир маҳлуқ қилиб яратилди»;, деди. Шундан сўнг қорнига келганди, таом истади. Жон жасад ичида ёйила бошлади, суяклар, гўшт, тери, томир кабилан ҳосил бўлди, тебрана бошлади.
Одамнинг териси бағоят кўркли эди. Кундан-кун тиниқлаша бошлади. Қачонки иллатлар ҳосил бўла бошлаганда, тери суюлди. Ўша терининг белгиси бармоқлар учида қолди, у тирноқларга айланди.
Савол: Жоннинг кирарда осонликда қарор топгани ва чиқар чоғида қийинчилик билан чиқарида не ҳикмат бор?
Жавоб: Бунинг боиси шулки, кирар пайтда у Оллоҳ таолонинг «Роббинг раҳмати билан киргин»;, деган хитобини эшитиб, ўнғайгина кирганди, чиқарда эса «Яна раҳмат севинчини эшитмагунча чиқмасман»;, деяркан. Кўрмасмисан, кимнинг бахти бор бўлса, (Оят) «Сизларга ваъда қилинган жаннат башорат бўлсин!»; деган башоратни эшитиб, ўнғайгина чиқади, Ким бадбахт бўлса жони қаттиғлик билан чиқади. Бундан Оллоҳнинг ўзи асрасин.
Одами сафий алайҳиссалом ўша ҳолда етти кун ўтирдилар. Шундан кейин Оллоҳ таоло қизил олтиндан яратилган гавҳар билан безак берилган бир тахт тушурди. Унга ажойиб саруполар кийдирди, бошига олтин тож ўрнатди. Уни тахт устига ўтказди. Етти юз минг фаришталар Оллоҳ таолонинг фармони билан келиб, Одамнинг тенграсида сафландилар. У тахт «Масжид ул-Харам»; билан баробар келарди. Тахт устига бир курси қўйилди. У Каъба билан баробар эди. Ўн йиғоч (таҳминан 9 км келадиган масофа бирлиги) лик ер «Харам»; деб аталди.
Оллоҳ таоло Одамни бутун кўркликлар билан безатди. Тишларидан нур балқирди, кўзлари нурга монанд, Муҳаммад мустафонинг нури Одамнинг юзида тўлин ой янглиғ балқиб турарди. Одам ул нурнинг равшанлигини кўриб, «бу нурни бир кўрсам»;, деб истак билдирди. Оллоҳнинг фармони билан у нур Одамнинг ўнг яноғига, ундан елкасига, ундан қўлига инди. Нур қўлида кўтарила бориб, шаҳодат бармоғининг учида тўхтади. Одам бу бармоғини юқорига кўтариб, унинг кўркини кўриб тонг қолди-да: «Лаа илаҳа иллалоҳу Муҳаммадур расулуллоҳ»;, деди. Аввал бармоқни кўтариб, шаҳода калимасини айтмоқ Одам фарзандларига шундан суннат бўлиб қолди.
Фаришталар Одамни осмонга олиб чиқдилар. Жаброил алайҳиссалом бир от келтирди. У мушк-анбардан яратилганди. Одам унга минди. Жаброил алайҳиссалом тизгинини тутди. Ҳазрат Мекоил ўнгида, ҳазрат Исрофил сўлида юриб, осмонларни кездилар. Фаришталар йўлиққанида Одам уларга: «Ассалому алайка ё малоикаталлоҳу!»;деб салом қилар эди. Бунга жавобан фаришталар: «Алайкумус-салому ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳу!»; дер эдилар. Оллоҳ таоло хитоб қилдиик: «Бу сенинг саломинг бўлур ва яна сенинг ўғлонларингнинг қиёматга қадар саломлари бўлур!»;.
Одамни жаннатга киритганларида у ердаги неъматларни, ҳурларни, қасрларни томоша қилиб юриб, ўзига ўхшаган маҳлуқотга кўзи тушмагач, кўнгли тўлмади. Шунда Оллоҳ таоло Одамни уйқуга чўмдирди. Узоқ давом этган уйқу орасида Оллоҳ таоло Одамнинг чап биқини қобирғасидан Ҳаввони яратди.
Савол: Ҳаввони Одамнинг уйқуси ичида ярамоқлигига сабаб нимадир?
Жавоб: Одам бедор бўлса жони оғрирди, шу боис Ҳаввони душман тутиб қолиши мумкин эди. Агар ўзидан яратилганини билмаса, уни севмагай эди. Оллоҳ таоло Ҳаввони эгри суякдан яратди, шу туфайли халқ орасида: «Аёллар эгри суякдан турар, уни тўғитрлайман деб синдириб қўйиш мумкин»;, деган матал юради. Одамда Ҳаввони ўзидан яратилганини кўриб, унинг муҳаббати кўнглига жо бўлди. Ҳавво ғоят кўрклик эди.
Ҳабарда келишича, Оллоҳ таоло ҳуснни юз улуш қилди, унинг тўқсон тўққизини Ҳаввога берди. Қолган бир улушини ўн қисмга бўлиб, тўққизини Юсуф алайҳиссаломга ва қолганларини башариятга берди. Одам Ҳаввони ўзига ўхшаганлигини кўриб, кўнглида рағбат уйғонди ва «Менга яқинроқ келгил!»; дея чорлади. Ҳавво айтди: «Мени истасанг ўзинг келгил!»; Одам ўрнидан турди, Ҳаввонинг қошига келди. Агар у бир соат сабр қилганда эди, Ҳаввонинг ўзи келар эди. Шу тариқа эрнинг хотинлар қошига бормоқлиги суннат бўлиб қолди. Аммо қачон жаннатга кирсалар хотинлар эрлари қошига келадилар.
Одам Ҳаввога тегинган эди, Жаброил алайҳиссалом тўхтатди: «Эй Одам, Ҳавво сеникидир, лекин никоҳ қилмагунча раво бўлмас»;. Оллоҳ таоло ўзининг пок зоти ила Одам ва Ҳавво никоҳига хутба қилди.
У хутба бу турур: «Ҳамд-менинг мақтовим, менинг исмим-Оллоҳ, раҳмон - менинг ҳазиналарим калити, раҳим - гуноҳкорларимнинг гуноҳини кечиш калти, улуғлик - менинг либосим, буюклик - менинг тўним, азизлик ва саҳийлик - менинг гўзаллигим, гўзаллик ва улуғлик - менинг мартабам, инсонларнинг ҳаммаси - менинг қулларим ва чўриларим, анбиёлар ва пайғамбарлар - менинг элчиларим ва танлаган бандаларимдир. Муҳаммад - менинг ҳабибим ва пайғамбарим, унинг умматлари - умматларнинг яхшисидир ва менинг севган дўстларимдир. Мен, бадаҳқиқ нарсаларни жуфт яратдим, токи бу билан менинг бирлигимга исбот топсинлар. Шоҳид бўлинглар, менинг фаришталарим ва менинг аршимни кўтариб тургувчилар ва менинг осмонимдан сокинлар - Мен, батаҳқиқ, жуфтладим чўрим Ҳаввони қудратимнинг санъати бўлган ва яратишимнинг ажойиботи бўлган Одамга. Менга тасбеҳ айтиш (Субҳаналлоҳ дейиш) ва таҳлил айтиш (Ла илаҳа иллалоҳ дейиш) ва одам болаларининг намоз ўқиши маҳр қилинди. Эй Одам, жаннатимга кир ва меваларимдан тановул қил. Мана бу дарахтга яқинлашманглар. Салом бўлсин ҳар иккалангларга ва менинг раҳматим ҳам бўлсин. Одамларнинг парвардигори бўлган Оллоҳга шукур»;.
Ҳабарда келурки, Одамдан сўрадилар: «Нега Одам аталдинг?»; Жавоб бердилар: «Шунинг учунки, мен бир одим ер тупроғидан яратилдим»;. Ҳаввога савол қилдилар: «Не учун Ҳавво атадилар?»; Жавоб бердиларки: «Тирик жондан яратилдим»;.
Яна баъзилар айтадиларки, Одам тупроқдан яратилдим, тупроқ турган сайин кўркли бўлар. Ҳавво эса этдан яратилди, эт турган сари сасир. Шу туфайли хотинлар қариса, кўркини йўқотур.
Одам ва Ҳавво никоҳланганларидан кейин хитоб келди: «Эй Одам, жуфтинг Билан жаннатга киргил, неъматлардан енглар. Аммо манна бу дарахтга яқинлашманглар золимлардан бўлгайсизлар»;. Бу дарахт - буғдой дарахти эди.
Аммо Ҳаввон ер юзида яратилдими ё жаннатда, бу хусусида уламолар орасида ихтилоф бор.
Азозил жаннатда эркли эди, жамики фаришталарга илм ўргатар эди. Бир куни кўрдиларки, «Лавҳул Маҳфуз»;да фаришталардан бири малъун бўлади, деб ёзиғлиғ экан. Фаришталар бундан беҳад қўрқдилар, Азозилга келиб: «Сен устозмисан, биз ғоят қўрқаяпмизки, бизни дуо қилғил, Оллоҳ таоло бизни лаънатдан асрасин»;.
Азозил дуо қилди, фаришталар «Омин»; дедилар. Оллоҳ таоло унинг дуоси Билан фаришталарни асради, ўзи эса лаънатга учради. Фармон келди: «Одамни нурдан ясалган тахт устига ўтказиб, елкаларига кўтариб, жаннатни кезсинлар!»; Бунга сабаб шу Эдики, Одам ҳали яратилмасдан илгари фаришталар: «Одам фарзандлари фасод ишларни қилгайлар, қон тўккайлар»;, деб ғийбат қилгандилар. «Биз бир қанча тасбеҳтақдис лозим бўлса айтармиз»;, деб ўзларини юқори олдилар. Уларнинг бу сўзлари Оллоҳга хуш келмади. Ҳукм қилдики: «Одамни ғийбат қилдингиз, савобларингиз бекор бўлди. Ул савоблар сизлардан олиниб, Одам фарзандарига берилди. Ўша ғийбатнинг жазоси шудур. Бу кун ҳамма фришталар боринг, Одам тахтини бўйнингизга кўтариб, ҳизматини бажо келтиринг!»;
Ундан кейин Оллоҳ таоло Одамга «Исмлар илми»;ни ўргатди. Сўнг жамики нарсаларни фаришталарга кўрсатиб: «Агар сизлар ростгўй бўлсангиз бу нарсаларнинг отини менга айтиб беринг»;, деди. Фаришталар ожиз бўлиб: «Парвардигоро, Сен покдурсан, Сен ўргатгандан бошқа ҳеч бир илмимиз йўқдир, ўзгасини билмасмиз»;, дедилар. Одамга фармон бўлди: «Эй Одам, буларга анави нарсаларнинг номларини айтиб бергил!»; Одам уларнинг номларини айтиб берди: «Бу дарахт, бу тош, бу сув . . .»; Ҳамма нарсаларнинг номини жамики тиллар Билан баён қилди. Шунда: «Эй фаришталар, сизларга айтмадими, Мен билганни сизлар билмайсизлар»;, деган хитоби келди, «Энди сизларга маълум бўлдики, Одам олимдир, сизлар обидсизлар. Менинг наздимда минг обиддан бир олим афзалдир. Қайда обид бўлса, олимга ҳизмат қилмоғи керак. У маҳдум бўлсин, сизлар ҳодим бўлинг, у масжид бўлсин, сизлар сожид (сажда қилувчи) бўлинг, Одамга сажда қилинг!»; Жумла фаришталар сажда қилдилар. Ёлғиз Азозил сажда қилмади, бўйсунмади, улуғсинди, кофирлардан бўлди. Қачон фаришталар сажда қилгач, кўрдиларки, Иблис сажда қилмасдан турарди. Шукр, дедилар ва севинганларидан яна бир сажда келтирдилар. (Бу кун намозда икки сажда қилмоқлик боиси шундадир).
Ҳабарда келишича, Одам жаннат ичида ярим кун қолди. У жаҳоннинг бир куни бу дунёнинг ҳисобида беш юз йил бўлур. Тупроқдан яратилгандан кейин то жаннатга боргунча минг икки юз қирқ йил фурсат ўтганди.
Азозил сажда қилмагандан сўнг: «Не учун сажда қимассан?»; деган хитоб қилди. Иблис: «Мен ундан ортиқман. Мени ўтдан яратдинг, уни эса қаор тупроқдан яратдинг»;, деди. Бу даъвони қилгандан сўнг Азозил отини кўтардилар, Иблис деган ном бердилар. Иблиснинг маъноси «ноумид»; деганидир. Иблиси лаъин ўтни тупроқдан ортиқ, деди. Билмадики, тупроқ ўтдан ортиқ туришлигини. Бунга далил шуки, ўт ўғридир, унга қандай нарсани берсалар йўқ қилур, қайтиб бермас. Аммо тупроққа бир ҳовуч берсангиз, ўнни юз қилиб қайтарур. Иблис ўтга қувонди, бу боис ўтга қайтадиган бўлди. Одам Оллоҳга қувонди, шунинг учун тангрига қайтадиган бўлди. Ким нимадан қувонар бўлса, ўшанга қайтадиган бўлди.
Иблис: «Илоҳо, юз минг йил ибодат қилдим, мнга унинг эвазини бергил!»;.
«Не тиларсан?»; деган хитоб келди.
Иблис қиёма кунига қадар яшашлик учун узоқ умр тилади: «Эй Парвардигорим, улар тириладиган кунга қадар менга муҳлат Бер!»;.
Муфассирлар айтурлар, у бадбахт Оллоҳга ҳийла қилмоқчи бўлди ва қиёмат кунига қадар умр тилади. Мақсади шу Эдики, ўликлар тириладиган кунгача ҳаёт бўлсам менга бошқа ўлим бўлмайди, деб умид қилганди. Оллоҳ унинг сирини билди ва: «Албатта, сен муҳлат берилганлардандирсан, то маълум вақтнинг кунигача»;, деб жавоб берди. Унга ўзи тилаган кунгача эмас, маълум кунгача умр берилди.
Яна бир мўътабар тафсирда келадики, Иблис ўйлади: «Бу кун тангри фаришталари кучлидир, улар билан беллашишга қудратим етмас. Агар ўликлар тириладиган кунгача умр берилса, унгача Жаброил, Исрофил, Азроил ва бошқа фаришталарнинг ҳаммаси ўлсалар, тангри ёлғиз қолади, шунда у Билан жанг қилгайман»;, деб.
Савол: «Иблис маълум бўлгандан сўнг жаннатга кирмоқликка қандай йўл топди?»;
Жавоб: «Оллоҳнинг Одам фарзандлари устидан сенга нусрат бердим»;, деган фармонидир. Яна бир тасдиқ Расул алайҳиссаломнинг: «Қон одамларнинг танида қандай юрса, шайтон ҳам шундай юрар»;, деганларидир.
Савол: «Одам ва Ҳаввони буғдой дарахтидан қайтармоқнинг не ҳикмати бор эди?»;
Жавоб: Оллоҳ таоло Одамни яратмасдан илгари: «Мен ер юзида халифа (ўринбосар) яратмоқчиман»;, деганидир. Буғдойдан есалар, бу уларнинг жаннатдан чиқмоқликларига сабаб бўлиши тақдир этилганди. Яна бир жавоб шуки, Оллоҳ таоло дунёда одамзотнинг таоми буғдой бўлишини тақдир қилганди, шу боис хитоб қилди: «Жаннатнинг ҳамма неъматларидан егил, буғдой емагил!»; деб.
Савол: «Жаннатга киритилмоқликда не ҳикмат бор эди? »;
Жавоб: «Жаннатга киритган кунда башарият Одамнинг пуштикамарида эди»;.
Савол: мўминлар ўз ўринларини кўришлик учун жаннатга кирдилар, лекин Одамнинг пуштикамарида мўминлар Билан бирга кофирлар ҳам бор эди-ку? Уларнинг кирмоғида нима ҳикмат бор?
Жавоб: Мўминлар ўз ўринларини кўрсинлар, дунёга келганларида жаннатга қайтиш умидида ибодатни кўп қилсинлар деб, кофирлар эса дўзахга борганларида жаннатда кўрган неъматлар учун кўпроқ ҳасрат чексинлар деб беҳиштга киритилганлар. Жаннатга киритмоқликнинг Яна бир ҳикмати шуки, Оллоҳ таоло азалда (Оят) «Албатта Оллоҳ таоло мўминлардан жонларни ва молларни уларга жаннат бериб сотиб олди»;, деган ҳукм қилган эди. Шариатда кўрилмаган нарса Билан савдолашмоқ раво бўлмгани учун ҳам жаннатни кўрсатгандир. Бу савдода сотган ҳам, олган ҳам Оллоҳ таолодир, унинг далили Муҳаммад Мустафо алайҳиссаломдир.
Уламолар ихтилоф қилдиларки, Одамнинг зурриётини қай жойидан пуштикамаридан чиқарди, деб. Баъзилар жаннатга киргунча, баъзилар жаннатда, баъзилар жаннатдан чиққандан кейин дедилар.
Оллоҳ таоло Одам фарзандларини унинг пуштикамаридан чумолига ўхшаган кичик бир одамлар суратида чиқарди, уларнинг оқиллари ҳам, мўминлари ва кофирлари ҳам бор эди. Оллоҳдан хитоб келди: «Мен сизларнинг Парвардигорингиз эмасманми?»; Ҳаммалри: «ори, Парвардигоримизсан»;, деб жавоб бердилар. Одам уларни кўргач: «Илоҳо, булар кимлардир?»; деди. Xитоб келди: «Булар сенинг то қиёматга қадар дунёга келадиган фарзандларингдир»;. Одам уларнинг кўплигини кўриб: «Илоҳо, булар ер юзига қандай қилиб сиққайлар?»; деди. Xитоб келди: «Эй Одам, тўрт улуш қилурман. Булар улуши оталар пуштикамарида, бир улуши оналар қорнида, бир улуши ер юзида, бир улуши ер қўйнида бўлади»;. Одам уларга қараб, бировни кўр, бировни оқсоқ кўрди, бировни оғриқ, бировни эса нимжон кўрди: Илоҳи, буларни не учун бирдек яратмадинг? Xитоб келди: «Эй Одам, жаннатни яратдим, унга киргувчиларни ҳам бино қилдим. Дўзахни яратдим, унга тушгувчиларни ҳам бино қилдим. Агар кўрларни яратмасам эди, кўзлилар шукур қилмас эдилар, бемаорни яратдим, соғлар шукур қилсинлар деб»;. Уларнинг бир қанчасини жаннатнинг ўнг томонига, бир қанчасини эса дўзахнинг сўл томонига турғазди ва хитоб қилди: «Анна улар жаннатда ва Мен парво қилмайман, ана улар дўзахда ва Мен парво қилмайман»;.
Ва Яна бир ривоятда келадики, уларнинг ҳаммасини дунёга чиқарди ва «Дунёни кўриб келинг»;, деди. Келдилар, дунёни кўрдилар, унда қолдилар, озроғи қайтиб келдилар. Xитоб келди: «Қолганларинг қани?»; Дедилар: «Дунёни кўрдилар, кўнгиллари дунёни тилади, унда қолдилар»;. Фармон бўлди: «Жаннатга боринг, уни нима эканини кўринг!»; Бордилар, кўрдилар, кўплари жаннатда қолдилар. Xитоб келди: «Бошқаларинг қани?»; Дедилар: «Илоҳо, улар жаннатни истадилар, унда қолдилар»;. Дедиларки, дунёда қолганлари кофирлар эди, жаннатда қолганлари мўминлар эди, жаннатда қолмай қайтиб келганлари Оллоҳнинг хос қуллари эди. Xитоб келди: «Дунёга кўнгил бермадингиз, жаннатда қолмадингиз, энди нимани истайсиз?»; Дедилар: «Илоҳо, бизга Дуне керакмас, жаннат керакмас, Сен кераксан»;. Xитоб келди: «Кимки мени тиласа, хазинам ичидаги қайси бало улуғроқ бўлса, ўшани уларга берурман»;. Дедилар: «Ул балони берганингда биз Билан бирга бўлурмисан?»;. Деди: «Бўлурман»;. Дедилар: «Илоҳо, бало етганда Сен биз Билан бирга бўлсанг, ҳар қанча бало берсанг ҳам қабул қилгаймиз»;. (Ҳадис) Расул алайҳиссалом дедилар: «Дарҳақиқат, балонинг энг қаттиғи пайғамбарларга келур, ундан сўнг авлиёларга келур ва ундан кейин тартиб билан. . .»;
Ҳабарда келурки, Шайх Шублий дунёдан ўтгандан кейин уни тушда кўриб «Ҳолинг қандай?»; Дея сўрабдилар. Жавоб берибдики: «Мени Дафн қилганларингдан кейин Мункар-Накр алайҳиссаломлар келишди Тангринг Ким?»; Дея сўроққа тутдилар. Уларга жавоб айтдим: «Менинг Тангрим отамиз Одамни жаннат ичида нурдан ясалган тахт устига ўтказдирган, осмон фаришталарини отамизга сажда қилдирган зотдир. Жаброил, Мекоил, Исрофил, Азроил алайҳиссаломлар ҳам улар Билан бирга эдилар. Сизлар сажда қилдингиз, мен эса ҳамма қариндошларим Билан томоша қилиб турган эдим»;. Шунда улар бир-бирларига қараб: «Бу ҳамманинг номидан сўзлар, ўзининг сўзини сўзламас, кетайлик»;, дедилар. Агар улар иккаласининг қандай қочганини кўрсанг эди. Агар Яна бироз тўхтаганларингда эди, уларни тутиб: «Сизнинг Тангрингиз Ким? деб сўраган бўлардим. Қанча жавоб берсалар ҳам ҳужжат Билан уларни тиндирмас эдим»;.
Яна мақсадга келамиз. Иблис малъун бўлгач, жаннатдан қувилди ва у ерга Кира олмайдиган бўлди. Кўнглига Одам ва Ҳаввога нисбатан адовати тўлиб-тошди. Уларни васваса Билан жаннатдан чиқаришликка ният қилди.
Ўша пайтда илон туяга ўхшаган чиройлик суратлик эди, қизил, яшил ва турли безаклар Билан зийнатланган қанотлари бор эди. Ҳавво илоннинг чиройига маҳлиё бўлиб, у Билан сўзлашиб турарди. Иблис бундан ҳабар топиб, илондан «Мени жаннатга олиб киргил, Ҳавво Билан сўзлашмайиш»;, деб илтимос қилди. Илон қўрқиб, кўнмади. Иблис: «Оғзингни очгил, мен кирайин»;, деди. Илон оғзини очди, Иблис унинг тили остига яширинди, жаннатга кирди.
Илон Оам ва Ҳавво тахти қаршисига келиб тўхтади, унинг тили тагидан Иблис сўзлади. Одам унинг сўзларига эътибор бермганди, Ҳаввога юзланди. Xотинлар кўнгли юмшоқ бўлади деб ўйлаганди-да. Ҳаввога қараб деди: «Тангри сизларни нима учун буғдой дарахтидан қайтарганини билармисан? »; Ҳавво деди: «Билмасман»;. Иблис деди: «Шунинг учун қайтардики, Ким дарахтдан мева еса, у жаннатда мангу қолур, ўлим кўрмас»;. (Оят) «Эй Одам, сенга мевасини еса абадий қоладиган дарахтни в афоний бўлмайдиган подишоҳликни кўрсатайми?»;
Ҳаввонинг бу сўзларга кўнгли мойил бўлди, ўрнидан туриб ўн қадам қўйиб борди-да бир бутоқ синдирди. Уни Одамга келтириб: «Бу бутоғ тотли экан, мен егандим ҳеч нима қилмади, сен ҳам егил»;, деди. Одам ўша чоғда аҳдни унутди, ул луқмани оғзига солди, чайнади, бўғзига келганда аҳди ёдига келди. Ютмоққа ҳам, ташқарига чиқармоққа ҳам ожиз бўлди, ўтиб кетмасин Дея бўғзини қўли билан маҳкам тутди. У луқма бўғзида юмалоқланиб туриб қолди. Шу сабабдан эркаклар бўғзида юмалоқ бор, аёлларда эса йўқ. Бух орлик содир бўлгач, бошларидан тожи кетди.
Ҳикмат. Яҳё ибн Маоз ал-Розий айтади: «Ҳажга йўл олдим. Кимсасиз сахро ичида тун қороғусида бораётиб бир овоз эшитдим. Овозни қидирдим, шунда тиканлар орасида чолни кўрдим, ёмон йиғлаб турарди. »;Нима бўлди, нимага йиғлаяпсан?« дея сўрадим. Дедики: Нимага ҳам йиғламайинки, фаришталарга муаллим эдим, жаннатда эркин эдим, еру осмонда кўплаб ибодатлар қилдим, оҳири лаънатга дучор бўлдим»;. Билдимки Иблис эди. Унга дедим: «Нечук ақалли биттагина сажда қилмадинг?»; Деди: «Менга сажда қил, деди қилмадим, Одамга буғдой ема, деди, еди. Азоб иккимизга баробар бўлиши керак эди. Одамни кечирди, узрини қабул қилди, мени кечирмади, шарманда қилди»;. (Оят) «У такаббур қилди ва кофирлардан бўлди»;. Ундан сўрадим: «Одамни кечириб, сени кечирмасликда нима ҳикмат бор?»; Жавоб берди: «Аввалда Одам хусусида иноят бор эди, уни узр этди. Менинг ҳақимда иноят йўқ эди, мени узримни қайтарди»;. (Оят) «Азалда бўлган иноят кифоя қилур»;, деб бежиз айтилмагандир.
Ҳикмат. Ҳавво буғдой мевасини еганда, ударахт йиғлади, ундан қонга ўхшаш нарса оқди. Бу иллат Ҳаввода зоҳир бўлди ва ҳайз то қиёматга қадар аёлларга мерос қолди.
Савол: Ҳайзнинг муддати ўн кун бўлди, бининг ҳикмати нимада?
Жавоб: Буғдой олгани бориб келгунда ўн қадам қўйди, шунинг учун ўн кун бўлди.
Савол: Кўпи ўн кун, ози уч кун бўлганлигининг ҳикмати нимада?
Жавоб: Гуноҳ уч нарса Билан ҳосил бўлди: оёқ билан борди, қўл билан тутди, оғиз билан еди. Шунинг учун ози уч кун бўлди.
Савол: Истиҳоза нимадир?
Жавоб: Одам ва Ҳаввонинг тавбалари қабул бўлгунча йиғлаган кўз ёшлари ҳайз бўлди. Тавбадан кейин йиғлагандаги кўз ёшлари истиҳоза бўлди.
Савол: Нифос нимадир?
Жавоб: Ҳавво буғдой мевасини олиб келгунча қирқ марта нафас олди, ҳар бир нафас учун бир кундан ифлос бўлди.
Яна мақсадга келайлик. Одам ва Ҳавво ҳорликка учраганларида бошларидан тожлари, устларидан кийимлари тушиб, яланг қолдилар. Қўллар билан авратларини тўсганларича дарахтдан дарахтга югириб, япроқ тиладилар. Қайси дарахтга бормасинлар япроқ бермади. Одам югириб бораётганда жийда дарахти найзаси Билан сочини тутди. «Қайга борурсан? Қўймасман! Агар қўйиб юборсам, Ҳудога осий бўлурман»;, деди. Шу сабабдан одамлар дарахт экканларида жйдани сувдан узоққа экдилар, сувсиз қолсин деб.
Ҳикмат. Ҳамма дарахтлар ичида ўт бор. Дарахт сув ичмаса ўша ўт уни қуритар. Оллоҳ таоло жийдани қуриб қолмасин, деб ўтини кетгазгандир.
Ҳукм келди: «Эй Одам, Мендан қочарсанму?»; Деди: «Илоҳо, андиша қилиб Сендан Сенга қочарман»;. Жаброил Одамнинг қўлидан ушлаб, Оллоҳ ҳузурига келтирди. Фармон бўлди: «Эй Одам, сени тупроқдан яратдимми, маърифат Билан мукофотладимми, чиройли сурат билан безадимми, жаннатга киритдимми, неъматлар билан сийладимми, Ҳаввони сенга жуфт қилдимми, буғдой дарахти мевасини емаган дедимми, шайтон сизга душман деб айтмадимми? Нечук буғдой единг?»; Деди: «Илоҳо, ул ҳукмни Ким қилди-ю ул қазони ким яратди?»; Фармон келди: «Мен юритдим мен қазо қилдим. Аммо менинг қазом, ҳукмим, тақдирим ғайб турар, буйруғим, фармоним эса очиқ турар. Зоҳирни кўриб нега ғойбга юзландинг?»; Деди: «Илоҳо, шундай ҳукм қилдинг, қазо юритдинг, мени кечиргил, ёрлақагил»;. Фармон келди: «Сени ёрлақадим, сендан кейин келадиган фарзандларинг ҳам шундай иқрор бўлсалар, уларни ҳам ёрлақагайман. Энди жаннатдан чиққил»;, деди.
Ҳабарда келурки, анжир дарахти Одам ва Ҳаввога беш япроқ берди, улар андомларини ёпиб чиқдилар. Тонг отгандан кейин ўша беш япроқнинг бирини кийик еди, ифор (мушк) бўлди. Бирини сигир еди, анбар бўлди. Бирини арии еди, асал бўлди. Бирини қурт еди, ипак бўлди. Бирини Одам ерга экди, юнг бўлди. Қиёматга қадар фарзандларига кафан бўлди.
Нукта. Оллоҳ таоло Одамга япроқ берганлиги учун анжир дарахтини жазолади. Маълумки, барча егуликлар уч турли бўлади: бирининг таши ейилур - олма, нок каби, бирининг ичи ейилур - ёнғоқ, бодом сингари, бирининг таши-ю ейилмас ичи ейилур - қовун, тарвуз каби. Аммо анжирнинг таши ҳам ейилур, ичи ҳам ейилур.
Одамга, Ҳаввога, Иблисга, товусга, илонга жаннатдан чиқинг, дегант фармон бўлди. Одам ва Ҳавво (Оят) «Эй Парвардигоримиз, биз ўз-ўзимизга зулм қилдик ва агар Сен бизни гуноҳимизни кечмасанг ва бизга арҳминг келмаса, унда зиён тортгувчилардан бўлиб қоламиз»;, дея илтижо-ялвориш билан йиғлаб чиқдилар.
Одам Ҳиндистондаги Анжалус деган ердаги Сарандиб тоғига тушди. Ҳавво Жида тоғига тушди. Иблис Басрага тушди, шу боис исфахонликлар бахил бўлур. Одам ва Ҳавво яланғоч ғолдилар, Иблис малъун бўлди, Илоннинг чиройли сурати айниди, қорнини судраб юргувчи, аччиқ тупроқ егувчи бўлди. Одам тушган жойида беҳад хўнг йиғлади, юз йиғоч (таҳминан 9 км келадиган масофа борлиги)лик ерда унинг кўз ёшидан дарахтлар унди, жилға ва булоқлар кўз очди. Одамнинг ёши томган ерда ўт-ўлан, аччиқ-чучук дориворлар унди. Ҳаввонинг кўз ёши томган ерда қалампирмунчоқ, сунбул, хинр, ўсма ўсди. Улар қиёматгача Одам фарзандларига мерос бўлиб қолди.
Бир вақт Иблис ер юзидаги қуш-қумрсқаларни йиғиб деди: «Ер юзига бир жонзот келдики, у сизларни уруғ-аймоғингиз Билан қириб ташлайди, ҳаммалаирнг бир бўлиб ўлдиринглар, бўлмаса омон қолмагайсизлар»;.
Ҳаммалари йиғилиб келдилар. Энг аввало сича (қуш номи) келиб, Одамнинг бошига қўниб, сочини юла бошлади. Шунинг учун Одам авлодлари сичани тутиб, патларини юлиб, пиширадилар. Одам қуш-қумрчқаларни кўриб, қўрқиб кетди. Шунда фармон бўлди: «Эй Одам, улардан бири ҳузурингга келганда бошини силагил!»; Одам итнинг бошини силади. Ит юизини қуш-қумрқаларга қаратиб, ҳаммасини қопди. Ўша кундан бошлаб ит Одам авлодлари билан бирга қолди. Бошқа ҳайвонлар билан душман бўлди.
Яна фармон бўлди: «Эй Одам, покланиш мавриди келди, сен Маккага боргил, Менинг учун бир уй бино қилгил»;. Деди: «Илоҳо, у ернинг қайда туришини билмасман»;. Оллоҳ таоло бир қушни йўлбошловчи қилди. Унинг оти араб тилида Ахёл эрди, туркчасига эса кўк қарға. У учиб боради, Одам унинг ортидан юриб бораверарди.
Пайғамбар алайҳиссалом айтдики: «Олти қўшни ўлдирманг, бири кўк қарғи-Одамга йўл бошловчи бўлгани учун, иккинчиси чумоли - Сулаймон алаҳиссаломга ўғит бергани учун, учинчиси қалдирғоч - »;Хашр« сурасининг оҳирини ўқигани учун ва яна баъзиларнинга айтишича, »;Байт ул-Муқаддас" мағлуб бўлишида қисматига йиғлагани учун, тўртинчи сассиқпопшак - Сулаймон алайҳиссаломга элчи бўлгани учун, бешинчиси сув бақаси - Намруд ўтига сув келтиргани учун, олтинчи асалари - ундан одамзотга шифо бўлган асал учун.
Одам Маккага келиб бир уй бино этди ва унинг атрофини тавоф этди. Одамнинг бу ҳизмати Оллоҳга мақбул бўлди, гуноҳини кечирди. Қачонки, Нуҳ тўфони бўлганида Оллоҳ таолонинг фармони билан Жаброил у бинони ўрнидан кўтариб, тўртинчи қават осмонга олиб чиқди.
Одам Ҳаввонинг қўлидан тутиб, Яна Ҳиндистонга қайтиб борди. Оллоҳ таоло уларга саккизта қўй юборди. Уларнинг еттитаси совлиқ, бири қўчқор эди. Ҳавво у қўйларнинг юнгини йигирди, Одам ундан мато тикди, икковлари уни кийим қилдилар. Шу боисдан ҳам ер юзида қўйдан қутлуғроқ Бирон-бир бошқа жонивор йўқ, дейдилар. Пайғамбар алайҳиссалом ҳам айтурки: «Бир қўй барокат, икки қўй икки барокат, уч қўй ганж»;.
Одамнинг қорни беҳад очқади. Жаброил Оллоҳ фармони Билан жаннатдан иккисигир келтирди, бири қизил, бири қора. Яна жаброил жаннатдан уч увун буғдой келтириб, уч хисса қилди: «Иккиси сенга бири Ҳаввога»;, деди. Ҳар бир увун юз минг идишда эди. Сигирлар жанннатдан чиққанларида беҳад йиғладилар, кўзлари ёшидан қўноқ унди, таҳоратларининг аввлги синишидан нўхат, кейингисидан юсмуқ (дуккакли экин) унди. Жаброил уч увун буғдойдан уч ҳисса ажратди, унинг икки ҳиссасини Одам, бир ҳиссасини Ҳавво ерга қададилар. Одамнинг сепганидан буғдой, Ҳаввонинг сепганидан арпа унди.
Одам буғдойдан улуш олганда сўради: «Ейинми?»; Жаброил айтди: «Йўқ эккил»;. Экди, деди: «Ейинми?»; Айтди: «Ўргил»;. Ўрди, деди: «Ейинми?»; Айтди: «Янчгил»;. Янчди, деди: «Ейинми?»; Айтди: «Тозалагил»;. Тозалади, деди «Ейинми?»; Айтди: «Тортгил»;. Тортди, деди: «Ейинми?»; Айтди: «Қоргил»; Қорди, деди: «Ейинми?»; Айтди: «Пиширгил»;. Деди: «Ейинми?»; Шунда фармон келди: «Эй Одам, кундузнинг икки қисми бордир, бир қисми ўтди, бири қолди. Кун ботгунча сабр қилгил. Бир кун рўза тутгил (У кун - ашуро куни эди). Мен сен Билан бир иш қилайин, токи бу ишдан Мен ҳушнуд бўлайин7, гуноҳингни ёрлақайин, жаннатга киргизайн»;.
Одам ул таомни емоққа чоғланганида Жаброил келди в аул таомни уч ҳиссага бўлди, иккисини Одамга, бирини Ҳаввога берди (Эрга икки ҳисса, хотинга бир ҳисса беришлик таомили шундан қалгандир). Одам ўз улушини тўла еди. Ҳавво эса ярмини еб, ярмини қолдирди. Шунда Жаброил деди: «Эй Одам, сенинг еганинг каби Ҳавво ҳам тугал еганида эди, фарзандларинг қиёматга қадар қаҳатчилик кўрмаган эдилар»;.
Ул таомни егач, Одамнинг қорни оғриди. Шунда жаброил Одамнинг қўлидан тутиб, саҳрога етаклади, Одам бўшаниб олди, ундан бадбўй ҳид келди. «Эй Жаброил, бу нимадир?»;, деди. Жаброил: «У сенинг гуноҳинг ёмонлигидир»;, деди. Шундан кейин Жаброил қўлини Одам бошига урганди, Одамнинг бўйи етмиш қари (яъни, қўл учидан тирсаккача бўлган ўлчов бирлиги) қисқарди, ундан олдин Одамнинг бўйи осмонга тегар эди.
Одам Билан Ҳавво ерга тушганларидан кейин икки юз йил айрилиқда яшадилар. Одам икки юз йил йиғлади, шундан кейин улар арофат тоғида қовушдилар. Шундан кейин (Оят) «Унга (яъни хотунга) енгил бир юк пайдо бўлди»;. Қачонки, (Оят) «Ўша юк яъни ҳамл»; оғирлашганда ҳар иккалалари Оллоҳга ёлбордилар".
Шу орада Иблис Ҳавво қошига келди ва «Қорнингда нима бор?»; деди. Ҳавво «Билмайман»;, деди. Иблис деди: «Қорнингда сигир, бузоқ бўлгай»;. Бу сўздан Ҳавво кўп қайғуга ботди. Шунда Иблис Яна гап бошлади: «Мен покиза, солиҳ кишиман, Оллоҳ таоло ҳузурида ҳурматим ва иззатим бор. Дуо қилсам қорнингдаги фарзандинг сендай покиза шаклда туғилгувсидир, шунда унга менингш отимни қўясанми?»; Ҳавво деди: «Сенинг отинг нимадир?»; Деди: «Менинг отим Ҳорисдир»;. У фарзанда туғилганда исми Xорис аталди, лекин бола кўп яшамади.
Шаъбий разиаллоҳу анҳу ривоят қиладиларки, пайғамбар алайҳиссалом вафот этганларида Али карамоллоҳу важҳаҳу муборак жасадларини тахта устига олиб, ювмоқчи бўлганида ҳаводан (Оят) «Эй Али, Муҳаммадни ювманглар, чунки у пок ва поклангандир»;, деган овоз келди. Али айтурки: «Шундаймикан деб фикрим ўзгарди, ундан сўрадим, сен кимсан, пайқамбарни ювмоқликни манъ қилурсан, ювмоқлик Муҳаммаднинг суннати туради-ку!»; Шунда Яна ғойибдан овоз келди: «Эй Али, у сўзлаган Иблисдир, Муҳаммадга ҳасад қилур, сен ювгил!»; Али уни эзгу дуо қилди: «Оллоҳ сенга кўп яхши мукофот берсин»;. Сўради: «Сен кимсан?»; Деди: «Мен Xизрман. Муҳаммаднинг жанозасини ўқимоқликка келдим»;.
Ҳабарда келурки, Ҳавво етмиш қорин бир ўқил ва бир қиз эгиз туғди. Ундан кейин Қобил уруғи етти минг эр-хотун, Қобил уруғи эса қирқ минг эр-хотун, Xобул уруғи эса қирқ минг эр-хотин бўлди. Одам ҳар йили қурбонлиқ қиларди, қайси қурбонлиги қабул бўлса, осмондан бир ўт келиб уни куйдирарди, қабил бўлмаса қўйдирмасди.
Одам гўшт емоқликни истади. Фармон бўлди: «Боргил, қуш овлагил!»; Шунда у бир қирғовул ва бир бургунтни тутид. Уларни бўғизлади, ўтга тутди, қирғовул пишди-ю, бургут пишмади. Одамнинг ғазаби келди, бургутни ўтга кўмганди, тамоман куйиб кетди. Одам қайғуга ботди, чунки қирғовулни Ҳаввога, бургутни эса ўзига мўлжаллаганди. Жаброил келди ва деди: «Эй Одам, қайғурмагил, бу қушнинг ўрнига бошқа қуш бергай. Бу қуш сенга ва фарзанларингга қиёматга қадар ҳаром бўлди»;.
Шундан бери Одам қурбонлик қилар, ўт келиб куйдирар эди. Ундан кеийнги барча пайғамбарлар шариатда ҳам қурбонликларини ўтга куйдирмаклик раво эди. Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо келганда қурбонликни ўтда куйдирмаклик ҳаром қилинди, емаклик эса ҳалол бўлди.
Фойда: Бу дунёда мўминларнинг куйдирмаклик ҳаром қилинди, зеро Оллоҳ охиратда мўминларнинг танини дўзах ўтига ҳаром қилса не ажаб?!
Дедиларки, Одам қўш қўшиб, буқдой янчаётган чоғда сигирни бир урди. Шунда у юзини Одамга буриб: «Эй Одам, мени нега урасан?Ким гуноҳ қилса ўшани ургин-да!»; деди. Одам сигирни Ким сўзлатганини билди: «Во дариғо, илгарилари фаришталаринг сажда қилур эдилар, энди эса бу сигир мен билан сўз талашур»;, деди-да кўп йиғлади.
Одам Сафий алайҳиссалом қиссаси шу ерда ниҳоясига етди.

Қобил Ва Ҳобил Қиссаси
Бу қисса шундай бошланар. Одамнинг сўнгги туғилган фарзанларидан бири бўлган ўғли Абдулмуғис деб аталди, қизи эса Амат -ул Муғиса деб. Бу икковлари анчагина фарзанд кўрдиларки, Одамнинг уруғини қирқ минг банд (луғатда банд сўзи ўн минг киши демакдир)га етди.
Қачонки, Қобил туғилганида у билан бирга таваллуд топган қиз чиройли эди, Иқлимо деб аталди. Икки йил кейин Ҳобил туқилди. У Билан бирга туғилган қиз эса ғоятда ҳунук эди, уни Абудо дердилар.
Одам ўз шариатига кўра Қобилнинг эгизагини Ҳобилган бермоқчи бўлди, Ҳобил Билан эгиздош қизни эса Қобилга. Бу ният Қобилга ҳуш келмади.
— Ўзим билан туғилган қизни оламан, - деди Қобил.
— Шариъатда бундай бўлмайди, - деди Одам.
— Агар бу қиз менга қариндош бўлса, униси ҳам қариндош эмасми? - дея талашди Қобил.
— Ундай бўлса иккалангизлар қурбонлик қилинг, қайсингизни қурбонлигингиз қабул бўлса, Иқлимони ўша олсин, - деди Одам.
Ҳобил қўй боқар эди, катта семиз қўйни келтириб оёқларини боғлади-да, қурбонлик қўядиган жойга қўйди. Осмондан ўт тушиб, Ҳобилнинг 0қурбонлигини куйдирди, Қобилникига эса тегмади. Шунда Иблис келди-да, Қобилга гезлай бошлади:
— Ҳобилнинг қурбонлиги шул боис қабул бўлдики, унинг Оллоҳ таоло ҳузурида иззат ва яқинлиги бор. Отанг Одам ҳам уни яхши кўрар. Яна отангни бир тилаги борки, ернинг ҳалифалигини Ҳобилга бермоқчидир.
— Мен Ҳобилни ўлдирайин. Қиз ҳам, ҳалифалик ҳам менга қолсин, - деди Қобил ғазабга келиб.
Қобил Ҳобилни ўлдирмоқликка аҳд қилди-ю, аммо уни қандай қилиб ўлдиришликни билмас эди. Бир куни биёбонда ўтирганида Иблисни кўрди. У одам қиёфасида келганди, қўлида бир қуш бор эди. Иблис қушни тош устига қўйиб, бошқа бир тош Билан уни мажағлади. Қобил буни кўриб, ўрганиб олди. Сўнгра Қобил Ҳобилнинг олдига келди.
— Мен сени ўлдирарман, - деди Қобил.
— Мен сен Билан олишмасман, Оллоҳ таолодан қўрқаман, - деди Ҳобил.
Бу пайтда Ҳобил қум устида ётиб, ухламоқда эди. Қобил бир тош билан уриб ўлдирди. Қиёматга қадар одам ўлдирмоқ, қон тўкмоқ Қобилнинг қилмишидан мерос қолди. Ҳабарда келишича, пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо алайҳиссалом дедиларки: «Кимки бир яхша одатни чиқарса, унга ўша одатнинг савоби бўлур ва то қиёмат кунигача шу одатга амал қилганларнинг ҳам савоби унга бўлур. Кимки бир ёмон одатни чиқарса, унга ўша одатнинг гуноҳи бўлур ва шунингдек то қиёматга қадар ўша ёмон одатга амал қилганларнинг ҳам гуноҳи ўша одамга бўлур»;.
Қобил Ҳобилни ўлдирганида йигирма ёшда эди. У Ҳобилнинг жасадини бир қопга солиб, орқасига кўтариб олди. Шу ҳолатда бир неча фурсат юрди. Шунда тангри фармони Билан икки қарға келди, бир-бири билан уришди ва бири бошқасини ўлдирди. Тирик қолган қарға тумшуғи Билан ерни кавлаб, ўлик қарғани кўмди. Қобил бу ҳолни кўргач ўкинди:
— Мени шу қарғачалик ақлим йўқ экан, - деб.
Оллоҳ таоло бу ҳолда Муҳаммад алайҳиссаломга ҳабар бердики: (Оят) «Биз бани Исроилга шуни ҳукм қилиб бердик, кимки бирор одамни ўлдирмаган ёки бирор фасод иш қилмаган бир тирк жонни ўлдирса, у гўё тамом одамларни ўлдирган бўлур. Кимки бир жонни ўлимдан сақлаб қолса, у гўё ҳамма одамларни ўлимдан сақлаб қолган бўлур»;. Уламоларнинг айтишларича: «Қобилнинг ўкинчи Ҳобилни ўлдириб қўйгани учун эмасди, агар ўлдиргани учун ўкинганда тавба қилган бўларди. У ўликни қаерга йўқотишни билмагани учун, орқалаб юравериб ҳолдан тойгани учун ўкинганди»;.
Қачон Одам Ҳажга бормоқчи бўлганида Ҳобилни «Мен келгунча сақлагил!»; деб кўкка топширганда, қабул қилмади. Ерга топширди, қабул қилмади. Тоғлар ҳам қабул қилмадилар. Қобил қабул қилганди, лекин омонатга ҳиёнат қилди, ўлдирди.
Қобил укасини ўлдирганида кечаю-кундуз ер қимирлади. Ҳобилнинг қони ерга сувдек сингиб кетди. Одам Ҳаждан қайтиб келганида ҳамма фарзандлари қарши олдилар, лекин Ҳобил кўринмади.
— Ҳобил қани, - сўради у.
— Ҳобилнинг қўйлари менинг экинзоримга кириб кетганди, ундан уялиб кела олмади, - деди Қобил.
— Сен шундай дейсану, аммо Ҳобилнинг қони ерда инграниб ётар, - деди Одам.
— У ўлди, - деди Қобил.
— Ҳобилнинг қони тўкилган ерга Тангри лаънати бўлсин, бу кун у қонни ташқарига чиқармаса, - деди Одам.
Ер қонни ташқарига чиқарди. ўша кундан бери қон ерга сингимайдиган бўлди. У жойдан тикан билан юлғун униб чиқди. Буёбондаги қуш-қуртлар «Қариндошларда меҳр-шафқат қолмади»;, деганларича тоғларга қочиб келдилар. Одам Билан Ҳавво жуда кўп йиғладилар, азият тутдилар.
Ривоят қилинурки, Қобил ҳобилни ўлдиргач, Иблик келиб унга гап кетди:
— Оллоҳ таоло нима учун қурбонлиғини қабул қилмади? Негаки сен оловга топинмайсан, ҳамр (ароқ) ичмайсан, овоз чиқариб йиғламайсан.
Шундан кейин Қобли ҳамр ичди, бутга топинди, ўтга сиғинди, овоз чиқариб йиғлай бошлади. Одам бу ишлардан огоҳ бўлиб, Қобилни бу йўлдан қайтармоқлик учун қирқ минг кишини юборди. Улар келиб Қобилни кўрдилар, унинг йиғиларини эшитдилар, ҳаммалари диндан қайтиб муртад бўлдилар, у Билан бирга қолдилар. Юқоридаги масъиятлар (гуноҳ ишлар) ҳаммаси Қобилдан мерос бўлиб қиёматга қадар қолди. Қиёмат куни ўблганда Оллоҳ жаҳаннамийларни дўзахга кирица, улар азобларни кўриб Оллоҳ таолога ёлборарлар: (Оят) «Эй Парвардигоримиз, жинлардан ва инслардан бизларни адаштирганларни кўрсатгил, биз уларни қадамларимиз остига олайлик, токи улар энг паст ва хорланганлардан бўлсинлар»;.
Изоҳ: жин ва инсдан мурод шуки, бири Иблис, бири Қобилдир.
Шу пайтда хитоб келгай:
— Эй Иблис, жаҳаннамийлар сени қўрмоқни истайдилар.
— Мен ҳам уларни тиларман, - дегай Иблис.
Оллоҳ таоло дўзаҳ ичида бир минбар бино қилган. Иблис у минбарга чиқар ва шундай дер: (Оят) «Албатта, мен бундан илгари менга шериг қилган нарсаларингиздан безорман»;. Жаҳаннамийлар бошқа жавоб айта олмадилар, ҳаммалари ноумид бўлдилар.
Айтишларича, Қобил ўз укасини ўлдиргач Иқлимонинг қўлидан тутиб, Яман вилоятига борди - оловда топина бошлади. Қобил уруғининг аксарияти фасод қилди, ҳамр ичди, оловга сиғинди, овоз чиқариб йиғлади ваш у ишлари жаддига ҳалок бўлдилар.
Яна бир ҳабарда айтилурки, Одам Оллоҳ таолодан «Ер менинг ҳукмимга бўйсунса»;, деб тилади. Ерга фармон бўлди: «Одам нимани буюрса шуни қилғил!»; деб. Одам:
— Эй Ер, тутгил! - деди. Ер Қобилни тўпиғигача ютди. Қобил қўрқиб кетди ва деди:
— Эй ота, раҳм қилгил!
— Сен биродарингга раҳм қилмадинг, энди мен сенга қандай раҳм қилайин, - деди Одам. Яна буюрди:
— Эй Ер, ютгил! Ер Қобилни тиззасигача ютди. Ўғил яна ёлворди:
— Эй ота, сен жаннатда гуноҳ қилдинг, ёлворгандинг Ҳудо кечирди. Сўрагил мени ҳам кечирсин!
— Мен буғдой егандим, сен қон тўкдинг, бу гуноҳни қандайин кечирсин, - деди Одам ва Яна буюрди:
— Эй ер, ютгил! Ер Қобилни белигача ютди. Шунда Қобил:
— Эй ота, сен Оллоҳнинг юз минг раҳмати бор, деб айтар эдинг. Унинг тўқсон тўққизини ҳамма одамларга мўминларга берарди, бир қисмини ҳамма жонзотларга беради, дер эдинг. Тилагил, ўша улуждан менга ҳам раво кўрсин!
— Сен жигарингга раҳм қилмадинг, ул раҳматдан сенга улуш йўқ, - деди Одам ва Яна буюрди:
— Эй Ер, ютгил! Ер Қобилни бўғзигача ютди. Шунда Қобил Одамдан умидини узиб, Оллоҳ тарафга юзланди:
— Илоҳо, Отамдан эшитдим сени Раҳмон ва Раҳим сифатилик икки отинг бор. Раҳмонлик сифатинг мени бу азобдан қутқаргил! Агар қутқармасанг Раҳмон отингдан кечгил!
— Эй Қобил, Мен кўпларни азобдан қутқаргайман. Раҳмон отимдан кечмайман!
Шундан кейин ерга фармон бўлди: «Қобилни қўйгил!»; Ер Оллоҳни фармони Билан Қобилни бўшатди. Сўнгра бир фаришта келиб, Оллоҳ фармони Қобилнинг оёғидан тутиб, Мағрибдан Машриққа қадар етти марта судради, Қобил ҳалок бўлди.

Шис Алайҳиссалом Қиссаси
Қобилдан кейин бир юз ўттиз йил ўтгач, Шис туғилди. Шис сарбоний тилида «Ҳибатуллош»; деганидир, яъни тангрининг туҳфаси. Оллоҳ «Ҳобилни олдим, унинг ўрнига Шисни бердим»;, деди. Муҳаммад алайҳиссаломнинг нури Одам манглайидан Ҳаввонинг арҳмига берди. Шис туғилгач, у нур Шиснинг манглайига келди. Одам Шисни ғоят яхши кўрарди.
Хитоб келди: «Эй Шис, бу нур энг суюкли дўстим Муҳаммад мустафонинг нуридир. Фарзандларингга васият қилгинки, улар ўз жуфтларини никоҳ бирла олсинлар, севги Билан қовушмасинлар!»;.
Оллоҳ таоло Одамга минг ҳунарни ўргатганди. Шисга эса ҳамма касблардан деб бўзчилик ҳунарини ўргатди. Токи, у уй ичида сояда ишласин, деган мақсад бор эди. Бу тақдир бошқа қариндошларига ҳуш келмади:
— Шис уйда ўтириб иш қилар, биз бўлса қишин-ёзин биёбонда заҳмат чекармиз. Бизга ҳам бўзчликни ўргатинг, -дедилар.
— Бу сўзни эшитиб Одам дуо қилди:
— Илоҳо, бўзчиликни Билан кўнглидан чиқаргил!
Оллоҳ таоло булар кўнглига бўзчиликка нисбатан душманлик солди. Яна демишларки, бўзчиликнинг баракати бўлмас. Шунинг учунки, бўзчилар Замзам қудуғига бавл қилганлар. Яна демишларки, қилар ишлари юлиб олинарлик бўлгани учун ҳам барокациздир.
Шундай ҳикоят қилдилар: Бир одам Расул лайҳиссаломнинг қошига келди ва деди:
— Ё Расулуллоҳ, менинг мол-дунёим беҳад кўпайиб кетдики, бундан кўп азият чекурман, камайсин деб шу ҳаракат қилурман, камаймас, бировга бермоқликка кўнглим бўлмас, нима қилайин?
— Боргил, юлғун шоҳидан таёқ ишлатгил, - деди Расулуллоҳ. Шундай қилганди, моли тугаб адо бўлди.
Яна демишларки, Биби Марям раҳиоллоҳу анҳу жуҳидлардан қочаётган чоғда бўзчилардан йўл сўраганди, улар ёмон йўлга солиб юбордилар. Тиканзорга бориб қолган она уларни қарғади.
Яна демишларки, бўзчилар Биби Марямни чўқур сувга бошладилар. «Сувдан ўтаётгандан баданини кўрамиз»;, деган умидда эдилар. Марям дуо қилди: Илоҳо, ишларидан барокатни кетгазгин!
Яна демишларки, Солиҳ алайҳиссаломнинг туясини бўзчилар ўлдирганди.
Ҳабарда келадики, бўзчилик эзгу касб турар. (Ҳадис) «Қандай яхши ҳунар тўқувчилик хотин-қиз умматларимга ва қандай яхши тикучилик эр умматларимга, агар уларда ёлғончилик бўлмаса эрди»;.
Яна демишларки, бўзчиликда олти ҳислат бор: икк нафъи борки ҳайрлидир, иккиси мар два танти бўлур, учинчиси ғариблар дўсти бўлур, тўртинчиси кичик кўнгил бўлурлар, бешинчиси ўлигу тирик уларга муҳтож бўлар, олтинчиси омадли бўлурлар.
Яна демишларки, Балҳ диёрида бир покиза зоҳид олим бор эди. Шайҳ Шақиқ раҳматуллоҳи алайҳ бу бўзчини эшитиб, уни кўргани борди. Олим шайҳни қарши олди.
— Эй шайх, келишинг биз учун қувончли бўлди, - деди олим.
— Нима сабадан? - сўради шайҳ.
— Сенинг келишинг оллоҳни иродаси эди. Шу боис у севинчли бўлди, - деди бўзчи олим.
— Шайҳ Шақиқ бўзчининг уйига кирганида бир асбобни кўрди.
— Бу нима? - Дея сўрад шайҳ.
— Тирикчилик воситаси эрур, -* деди бўзчи.
— Бу нимадир?
— Бу ҳидоят ипларидир - деди бўзчи.
— Бу бўз нимадурки, уни ерга ёзиб қўйибсан? - дея яна сўради.
— Бу тириклигим асоси турур.
— Бу қандай қамишдир?
— У Билан ўзимни дунёдин узоқлаштираман.
— Бу қандай қушдир?
— У менинг тоатим ва яхшиликларимдир.
— Бу панжа-тирноқ нимадир?
— У ихлосдур, у Билан аммаларимни беркитарман.
— Бу эшикда турган туя нимадур?
— У кеча-кундуздир.
— Бу қўлингдаги ясси ёоч нимадир?
— У ҳавф ҳам умиддир. Доимо ҳавфда турарман ва ҳамиша умидвордурман.
— Бу ишни неча йилдан бери қиларсан?
— Ўттиз йил бўлди.
— Бу ишингни асло қўймагил, у сени жаннатга олиб боргувсидир, - деди Шайҳ Шақиқ раҳматуллоҳи алайҳи. Ҳабарда келурки, Одам сафийнинг умри минг йилга ваъдалик эди. Мийсоқ кунида бир қавмни кўрди, уларнинг бошларида нур жилва қиларди.
— Ё Рабб, булар Ким? - деб сўради Одам сафий.
— Булар сенинг фарзандларинг орасидан чиқувчи пайғамбарлардир.
— Илоҳо, бу Ким? - деди улар орасидан бирини кўрсатиб, чунки унинг нури барчасидан ортиқ эди.
— Пайғамбар Довуд алайҳиссаломдир.
— Илоҳо, бунинг ёши нечага борар?
— Олтмиш йил.
— Ҳудоё, бунинг умрини орттиргил, - деб дуо қилди.
— Тақдири азалда қалдам шундай ёзгандир.
— Илоҳо, менинг умрим минг йилдир, унинг қирқ йилини Довудга бердим, - деди Одам.
Фармон бўлди, бу сўзни хатга битдилар. Қачонки Одамнинг умри тугагач, Азроил жон олгани келганида у: «Шошмагил, умримнинг ҳали қирқ йили бордир»;, деди. Чунки Одам у гапни ёдидан чиқарганди. Шунда Азроил: «Бу қирқ йилни Довудга бағшладинг»;, деди фаришталар бунга гувоҳлик бердилар. Одам дунёдан рихлат қилди. Ундан етти йил кейин Ҳавво вафот эди. Жаброил Одамга жаннатдан кафан келтирди. Шисга «Отангни ювгил!»; деди. Шис уни ювди, кафанга ўради. Кейин Жаброилга қараб, «Намоз ўқигил!»; дегандли у «Намозни сен ўқигил, ҳалифа (ўринбосар) сенсан!»; деди. Сабаби ортиқ бўлсин Дея тўрт такбир билан намоз ўқиди. Шундан кейин кафан ўрамоқ, намоз ўқимоқ, гўрга кўммоқ қиёматга қадар суннат бўлиб қолди.
Одам алайҳиссаломдан кейин қирқ беш йил ўтгач Шис алайҳиссаломга пайғамбарлик тегди. Икки юз етмиш йил одамларни даъват қилди ва шундан кейин у ҳам вафот этди.
Ҳабарда келурки, Шисдан кейин одамлар бутга топинадирган бўлдилар. Шариат сўзини айтгувчи қолмади, одамлар диндан қайтдилар. Ҳаммалри жоҳил бўлиб, Ҳудога ибодат қилишни ёддан чиқардилар. Кунлардан бирида масжидга Одам суратини йўндилар ва унга топина бошладилар. Ҳар Ким ўз ҳолича бут ясаб олди: кимдир ёғочдан, кимдир тошдан, кимдир олтиндан, яна кимдир кумушдан. Уч юз йил шу тахлидда кун кечирдилар. Шундан сўнг Оллоҳ таоло Идрис алайҳиссаломни пайғамбар қилиб юборди.

Идрис Алайҳиссалом Қиссалари
Зиёда дарс ўқиганликдан отини Аҳнуд дердилар. Ҳаёт чоғида энг биринч бўлиб кийим тикиб кийган инсон у эди. Ҳар гал игна санчишда тасбиҳ айтур эдики, у барча одамларнинг тоати қанча бўлса, шунчалик ибодат қилмоққа бел боғланагди. Жамики фпаришталар унинг тоатини кўриб, лол қолдилар.
Фаришталардан бири Идрисни кўришликни қўмсар эди. Оламларнинг айтишларича, у жон олувчи фаришта (Азроил алайҳиссалом) эди. Оллоҳ таолодан изн сўради. Келиб, Идрисни кўрди, Идрис рўза эди. Оғиз очар вақт бўлгач, жаннатдан насиба келди.
— Кела, таом егил! - деди Идрис.
— Емасман, - деди у. Идрис унинг фаришта эканлигини билмади, у тўрт кун бирга турса ҳамки, таом емади.
— Юр далага чиқайлик, кўнглинг очилисин, -деди Идрис. Ташқарига чиқдилар, бир экин экдилар.
— Бу экиндан ейлик, - деди фаришта.
— Оллоҳ ҳаққи, ҳалол таомга чорладим, келмадинг. Нега мени ҳаромга чорлайсан? -
Ундан юз ўгирдилар. Бир узумзорга келдилар.
— Узум олиб ейлик, бўлмаса, -деди фаришта. Идрис рўйҳушлик бермади, ундан нари кетдилар. Бир сурув қўйга дуч келдилар. Фаришта Яна бояги сўзни айтди, Идрис ҳам ўша жавобни сўзлади. Шунда билдики, шериги одам эмас эди.
— Сен одаммисан, ё фаришта? -деди Идрис.
— Фариштаман, сени қўмсар эдим, Оллоҳ сени кўргани изн берди.
— Бу кароматнинг ҳурматидан мени ўзинг Билан осмонга олиб чиққан, ажойиботларни кўрайин, тоатим янада орцин, -деди Идрис.
— Бу ишга эрким йўқдир, Оллоҳдан изн сўрайин, - деди фаришта. Рухсат берилди, тўртинчи осмонга чиқдилар. Азроилни у ерда кўриб:
— Эй жон олувчи фаришта, жон бермаклик аччиқлигини эшитганман, жонимни олгил жон бемоқлик аччиғини кўриб, тоатимни Яна ҳам оширайин, - деди.
— Бу иш менинг ихтиёримда эмас, Оллоҳдан изн сўрайин, - деди у. Рухсат бўлгач, Идриснинг жонини олдилар. Азроил жонни олгач, Оллоҳ таолога ёлворди ва тазарру билан:
— Менинг муҳаббатим учун Идрисни тирилтиргин! - деди. Оллоҳ таоло қудрати Билан Идрисни тирилтирди ва Идрис Азроилга деди:
— Мени дўзахга киритгил, қўрқинчли оғир азобларни кўрайин.
— Бу иш менинг иҳтиёримда эмас, - деди Азроил ва Оллоҳдан изн сўради. Идрис дўзахга кирди, унинг уқубатларини кўрди.
— Энди мени жаннатга кирицанг, унинг неъматларини кўрсам, - деди Идрис.
— Бу иш менинг иҳтиёримда эмас, - деди Азроил ва Оллоҳдан Яна изн сўради. Рухсат бўлгач, жаннат эшигига келдилар.
— Киргил, шарт шуки, қайтиб чиққил! - деди Азроил. Идрис бунга кўнди, жаннатга кирди, неъматларини кўргач, қайтиб чиқишга унамади. Шартга зид бўлмасин, деб ҳийла ишлатди. Оёғидаги ковушини бир дарахт остига қўйди, кейин чиқди. Сўнгра: «Ковушимни унутибман-ку»; деб оҳ урди. Фарёд қилиб, яна жаннатга қайтиб кирди. Азроил бир соат индамади, икки соат индамади, кейин чорлаганди, чиқмади.
— Нега чиқмаяпсан? - деди Азроил.
— Чиқдим, шартни бажардим, энди иккинчи бор чиқмасман, - деди Идрис. Шунда Яна бир фаришта келиб:
— Эй ИДрис, ҳали жаннатга кирадиган вақт бўлгани йўқ, - деди.
— Менга вақт бўлди, шунинг учунки, (Оят) «Ҳар бир тирик жон ўлим мазасини тотиб кўргувчидир»;, дейилганига мувофиқ мен ўлим топдим ва (Оят) «Сизларнинг ҳар битталарингиз, албатта, унинг лабига келгувчидирсизлар»;, дейилганига кўра кирдим. Яна фармон борки, (Оят) «Улар ул ердан чиқарилмаслар»;, ҳукмига кўра энди бу ердан чиқмасман, - деди Идрис.
Шунда жаннат осмонидан бир овоз эшитилди: (Оят) «Менинг бандам тўғри айтади, қўйинглар уни, Менинг марҳаматим Билан жаннатга доҳил бўлсин!»;
Ҳозир Идрис жаннатда турар. Олимлар айтадиларки, «Идрис тўртинчи осмонда турар»;. Яна ҳабарда келишича, тўрт пайғамбар ҳануз тирикдир. Иккиси (Исо ва Идрис) - осмонда, иккиси (Хизир ва Илёс) - ердалар. Аммо бу тўртовидан учтаси ўлгай, Идрис эса ўлмагай. Шунинг учунки, бир марта ўлди, жаннатда қолди, то қиёмат кунигача у ерда бўлур.
Яна айтишларича, жаннат халқига ўлим йўқдир, дўзах халқига ҳам. Шу билан биргауларга бошқа тусга кириш ва даҳшатлар бўлар. Яна Оллоҳ билгувчироқдир.
Қобилнинг кўзи ожиз ўғли бор эди. Ул ўғлининг ҳам бир ўғли бор эди. У ҳам кўр эди. Отаси билан етаклашиб юриб, Қобилга дуч келишди.
— Шу одам менинг амакимни ўлдирган, -деди бола отасига Қобилни кўрсатиб. Кўр ўғил тош олиб, Қобилни уриб ўлдирди.
— Нега отангни ўлдирдинг? - деди боласи шунда ва бир тош олиб у ҳам отасини уриб ўлдирди.
— Илоҳи, биз Одамни яратмасингдан илгари айтганмидик «Одам фарзандлари ҳам Жин ибн ал-Жин қавми каби қон тўкадилар»;, деб - дедилар фаришталар бу ҳолни кўргач.
— Одам фарзандларини маломат қилмангалар. Сизлар ҳам ер юзида яшаганларингда эди, уларга яратилган нарсалар сизларда ҳам бўлганида эди, бундай демаган бўлардингиз! - деган фармон бўлди. Ва яна фармон бўлдики, «Эй фаришталар, сизларнинг қайсиларингиз олимроқ ва зоҳидроқ бўлса, ўшани келтиринг!»;
Уч фариштани танладилар: бирини Уззо дердилар, бирини эса Узоё Яна бирини Ахосил деб атардилар. Оллоҳ таоло улардан шахватни пайдо қилди ва улардан бирини шахватдан ҳоли этиб аввалги ҳолига қайтарди. Иккисини эса ерда қолдирди. «Дунёга боринг, менга тоат қилинг, гуноҳдан қочинг, одамлар орасида адолат Билан ҳукм қилинг, зулм қилманг, зино қилманг, қон тўкманг, ароқ ичман, ҳиёнат қилманг! Кундузлари шу иш Билан машғул бўлинг, кечаси осмонга чиқинг! Тонг отгунча менга ибодат қилинг!»; Уларнинг қўлларида узуклари бор эди.
Бир куни бир Xотин эри билан тортишиб қолиб, эр-хотин Уззонинг олдига келдилар. У Xотин чиройли эди, унга кўзи тушган Уззода аёлга нисбатан майл уйғонди.
— Эй хотин, сен адашгансан, мен билан бирга бўлсанг, сенинг истагингга ҳукм қиламан, - деди Уззо. Xотин рози бўлди, Эри бундан огоҳ бўлиб, бу ердан кетдиларва Узоёнинг олдига бордилар. У ҳам юқоридагидай истак қилди. Xотин рози бўлди. Ҳилват жойга келдилар.
— Уч ишдан бирини қилсангиз, сизга бўйсунарман, - деди Xотин ҳилватга келгач, фаришталарга шарт қўйиб. - Шартим шуки, Ё эримни ўлдирасиз, ё ароқ ичасиз, ё бутга сажда қилиб, қўлингиздаги узукни менга берасиз.
Ҳар икки фаришта мулоҳазага берилди: «Ҳаммаси гуноҳ ишлар, узукни берар бўлсак осмонга чиқа оламаймиз, одам ўлдиришдан улуғ гуноҳ йўқ, ароқ ичишда гуноҳ озроқ»;, деб келишдилар-да ароқ ичдилар. Маст бўлдиларо, аёлнинг эрини ўлдирдилар, зино қилдилар, Xотин эса узукни олиб қўйди, узук туфайли осмонга кўтарилди. Фаришталарга фармон бўлди, улар хотинни урдилар, покиза бўлди. Аёлнинг исми араб тилида Заҳро эди, форсийча Ноҳид, ибрийча Бидухит, туркийча Сақит эди.
Фаришталарга амр бўлди, осмоннинг қопқоғини очдилар. Аларга дейилдики: «Олим ва зоҳидларингизга бир боқинг!»; Ҳаммалари тавба қилдилар: «Илоҳо, Сен биздан билгувчироқдирсан!»;
Уззо ва Узоё кайфлари тарқагач кўрдиларки, қўллари қонли эди, ўзлари зино қилгандилар, ароқ ичгандилар, узуклари қўлларидан ғойиб бўлганди. Улар ўкиндилар, йиғладилар:
— Энди Оллоҳнинг олдида юзимиз шувут бўлди. Парвардигоримиз бизни беш нарсадан қайтарганди, аммо биз қон тўкдик, зилм қилдик, зино қилдик, ароқ ичдик, ҳамма таъқиқни буздик, -дедилар. Сўнгра Одам фарзандларига изтиҳфор қила бошладилар. Шунгача улар истиғфор айтмагандилар.
— Биз ҳали осмонда эканимизда бир банданинг ибодатларини осмонга чиқарганди. Ҳамма ер халқининг ибодатлари унинг тоати олдида лол эди. У Ким бўлғувсидир? - деб савол қилдилар улар. Фаришталар унинг Идрис эканини англагач олдига бордилар.
— Бизни шафоат қилгил, Оллоҳ гуноҳимизни кечирсин! - деб илтижо қилдилар. Идрис дуо қилди. Фармон келди: «Эй Идрис, улардан сўрагил, дунё азобини иҳтиёр қилармисиз ё охират азобиними?»;
Идрис бу сўзни баён қилгач, улар: «Эй Идрис, қайси бирини иҳтиёр қилайлик, айтиб бергил?»; дедилар. Шунда Идрис: «Охират азоби абадийдир, Дуне азобини танланг!»; деди. Улар дунё азобини ихтиёр этдилар. Шунда Жаброил алайҳиссалом уларни Бобил қудуғига олиб келди. Қил билан товонларидан осди ва пешин намозидан кейин то кечқуринги шафақ ғойиб бўлгунча қийнай бошлади.
Баъзилар айтадиларки, тонг отгунча эртаги қийноқларга ҳозирлик кўрардилар. Қудуқ ичида товонларидан осилган ҳолатда кўрилди. Ер юзидаги жамики, ифлос ва бадбўй нарсалар тутун бўлиб буринларига кирарди. Яна бир ривоятда айтилишича, Иброҳим ан-Нафафий пешин намозини кечроқ ўқир эди. Сабабини сўрагнларида «Уларга азоб енгилроқ»;, бўлсин деб шундай қиларман, дея жавоб берди.
Яна дейдиларки, бир йил давомида уларнинг зино қилган вақти кирди дегунча бирж оду ўргатувчи кимса тун қоронғусида у ерда туриб олиб, фаришталар номидан сўз сўзларди. Улар «Буни ўрганмоқлик осондир, уни ишлатиш эса куфр ишдир»;, дер эдилар. Бунга рози бўлмаса айтардиларки: «Биёбонга чиққин-да, кўрганларингни айтгил!»; Биёбонга бориб, сўзладилар, оғизларидан бир оқ кабутар учиб чиқарди. Сўнгра бўлган ҳодисани қайтиб келиб сўзлаб берардилар.
— Оқ кабутар сенинг имонинг эди, сен ундан айрилдинг, энди сеҳр жодуни ўрганарсан, дедилар улар бунга изоҳ бераркан.
Маълум бўладики, Ким сеҳр-жодуни ўрганса, яна унинг ёрдамида амалларни қилса, Оллоҳ таолога кофир бўлар экан. Шундан кейин улардан бу қудуққа кейинчалик Юсув (а) ташланади, фаришталик исмларик етказилиб, Xорут ва Морут деган исмни бердилар.

Нуҳ Набий Алайҳиссалом Қиссаси
Нуҳ набий ибн Малик ибн Идрисдир. Онасининг оти Шамхо бинти Анурш эди. Нуҳдан Одамга қадар ўн ота ўтдилар, ҳаммалари мусулмон бўлгандилар. Асл исми Яшкир эди, кўп нола чекиб йиғлаганлари учун нуҳ деб аталди. Айтишларича, унинг нолаларига сабаб шу эди:
Кунлардан бир кун Иблис деди:
— Эй Нуҳ, менга шерик қилдинг. Агар шерикларим, қўлдошларим, аскарларим йиғилиб келса, бу ерга сиғмас эдилар.
— Шерик қилганим нимадир? - сўради Нуҳ.
— Сен дуо қилгандинг, қавминг ҳалок бўлди. Ҳаммалари жаҳаннам ичра менга қўлдош бўлдилар. Сабр қилганингда баъзилари имон келтирарди, шу афзал эди, - деди Иблис.
— Эй кошик, кошки сабр қилган бўлганимда баъзилари мусулмон бўларди, менга бундай таъна тегмас эди, - Дея Нуҳ туну кун нола қилди.
Ҳикоят қиларларки, Нуҳ алайҳиссалом Машриқдан Мағрибга барча ҳалойиққа пайғамбар эди. Бир қари (қўл учидан тирсакка бўлган ўлчов бирлиги) ҳам ер одамлардан ҳоли эмас эди. Бир кексанинг ўрнича ердан уч юз ботмон буғдой унарди, юз ботмон буғдой эса бир йиллик очуқа бўларди. Яна Машриқдан Мағрибга қадар уйларнинг томлари бир-бирига туташ Эдики, томма-том ююрса бўларди. Ер юзида зироат қиладиган ер қолмагач, йилқиларга тупроқ ортиб, баланд тоғлар устига ёйиб деҳқонлик қилардилар.
Ҳикоятда келурки, Машриқдан Мағрибгача қайси жога бўлмасин таёқ ташланса одамларнинг бошига тушарди. Нуҳ замонидагичалик ободонлик қиёматга қадар бўлмас. Ўша пайтда Оллоҳни бир деб билувчилар бўлмади.
Айтишларича, бир қанча вақт ўтгач, Жаброил алайҳиссалом пайғамбарлик олиб келганида Нуҳ айтди:
— Олам жуда кенгдир, кофирлар бўлса ҳаддан зиёд. Мен қаерга бориб, Оллоҳнинг бирлигини билдирайин?
— Эй Нуҳ, айтмоқ сендан, эшитмоқ мендан! Деган хитоб келди.
Шундан сўнг Нуҳ иймонга дват қилди:
— Оллоҳнинг ягоналигига иймон кеклтиринг, менинг пайғамбарларимга иқрор бўлинг! - Бу даъватни шамол Машриқдан Мағрибга қадар элтид.
Кофирлар Нуҳни ура бошладилар. Шу қадар урдиларки, суяклари синди, синиқ суяклари тери ичидан беҳад даражада қақшарди, чидаш қийин эди. Ёца, кечаси билан Оллоҳ таоло унга шифо берур эди. Кун сайин Жаброил алайҳиссалом келиб: «Эй Нуҳ, боргил, кофирларга айтгилки »;Ла илаҳа иллаллоҳу Нуҳун расулиллоҳи« десинлар!»; деб фармон келтирарди. У бориб айтарди, улар бўлса урардилар.
Илоҳи туну кун сенинг фармонингни етказдим, тингламадилар. Очиқ айтдим, эшитмадилар, маҳфий айтдим, қабул қилмадилар (Оят) «Эй Парвардигорим, мен қавмимни кеча-ю кундуз даъвт қилдим, лекин менинг чақиришим уларнинг нафратларинигина зиёда қилди»;, -деди Нуҳ.
Эллик кам минг йил даъвт қилди, саксон киши иймон келтириб, мусулмон бўлдилар, ярми эркаклар ва ярми хотинлар эди. Улардан бошқа ҳеч Ким мусулмон бўлмади. Кун сайин машаққатлари зиёда бўлди. Нуҳнинг хотини ҳам кофир эди.
Бир куни бир қария ўғлини етаклаб, Нуҳнинг қошига келди. Қария Нуҳнинг юзига тупурди, ҳақорат қилди ва ўғлига васият қилди:
— Бу Нуҳ телбадир. Оталаримиз буни сўзларини эшитмадилар. Бугун мен қандай ишни қилган бўлсам, бундан кейин сен ҳам шундай ишни қилгайсан.
Унинг сўзини эшитиб, қилмишини кўриб, Нуҳнинг умиди узилди, кўнгли оғриди, дуо қилди: «парвардигоро, ер юзида бирорта кофирни қолдирмагин»;. Шундан сўнг Оллоҳ таоло қирқ йилгача ёмғир ёғдирмади, ердан ўсимлик ундирмади, аёллар фарзанд туғмадилар, чорва ҳайвонлари ҳалок бўлди, булоқ ва жилғалар қуриди.
Ҳабарларда келадики, Авж ибн Унуқ тўфонда ҳалок бўлмаганди. Негаки, у дарёлардан эмасди. Дайёр - хотинлик, уй-жойлик деганидир. Авжнинг эса уйи ҳам, хотини ҳам йўқ эди. Денгизларнинг нариги ёғида турарди, тўфон суви унинг тиззасига ҳам келмаганди.
Орадан вақт ўтиб Нуҳга хитоб келди:
— Дуоингни ижобит қилдим. Боргил чинор дарахти эккил!
Нуҳ дарахт экди, қирқ йилда уч дарахт етилди. Дарахтни кесди-ю, уни керакли жойга келтира олмади. Шунда Авжни чорладиларо, у дарахтни судраб келтирди. Жаброил Нуҳга таълим берди, дарахтни болта Билан чопдилар. Ўрдакнинг сув устида юрганини кўрсатиб, ўргатдилар, унга ўхшатиб кема йўна бошладилар. Кофирлар буни кўриб машара қилар эдилар: (Оят)
— «Сен пайғамбар эдинг, энди дурадгор бўлиб қолдинг!»; Буни нима қилмоқчисан ўзи?!
— Кема қиляпман, унга миниб, сув устида сузарман,деди Нуҳ уларнинг сўроғига жавобан.
— Эгар йўнарсанму, аввал эшак олгил! - деб яна кулдилар. (Оят) «Қачон унинг ёнидан қавмнинг раислари ўца, уни масхара қилар эдилар»;.
— Нуҳ деди: «Оят»; «Агар сизлар бизни масхара қилсаларингиз, бизлар ҳам сизлар каби масхара қиламиз. Жуда ҳам тезда биласизлар (Ким ҳақ эканлигини)»;.
— Тўфон ваъдаси қачон бўлур? - сўради Нуҳ.
— Қачонки, тандиринг ичидан сув чиқса, балки азоб келган турур, - деган хитоб келди.
Нуҳнинг тўрт ўғли бор эди: Сом, Xом, Ёфас ва Канъон исмлик. Уч ўғли мусулмон эди, Канъон эса кофир эди.
Кема йўндилар - бўйи уч юз қари, эни икки юз қари эди. Баъзиларнинг айтишларича, кема узунлиги минг икки юз қари, баланлиги олти юз қари, эни ҳам олти юз қари эди (қари - бир тирсак узунлигича). Бир юз йигирма тўрт минг темир боғлар қилдилар. Ҳар бир боғнинг устида бир пайғамбарнинг оти битилганди. Иблис «Муҳаммад расулуллоҳ»; калимаси битилган боғни ўғирлади.
Нуҳ қанча қидирса ҳам тополмади. Жаброил келиб ҳабар қилди, сўнгра «Боғни Нуҳга бергил!»; деса, «Олмадим!»; деб қасам ичди. Жаброилнинг аччиғи келиб, кема ёғочини олиб бошига бир урганди, боши-кўзи қонга бўялди. Қўрққанидан боғни топиб берди.
Кема битди, у уч қават эди (биринчи қаватида чорва ҳайвонлари, иккинчисида Нуҳ қавми Билан, учуинчисида қушу қуртлар жой олганди). Кема биргач, Нуҳнинг кофир хотини нон пишираётган чоғда тандир ичидан сув чиқди. У келиб Нуҳга ҳабар қилди. Нуҳ ўша саксон киши Билан кемага чиқди. Шунда фармон келди: (Оят) «Миндир кемага ҳар хил жониворлардан бир эр ва бир урғочисини ва аҳлингни ҳам. Яна ўғлонларингни ҳам чиқаргил!»;
— Илоҳо, учадиган, чопқир жониворларни қандай қилиб тутайин, - деди Нуҳ.
Шундан сўнг оллоҳ қудрати Билан сув юзига ҳамма жониворлар йиғилди, ҳар биридан бир эркак, бир урғочини тутиб, кемага чиқардилар. Ўғли Канъонни ҳам кемага чиқармоқчи бўлганди, ёрлиғ келди: «Чиқармагил, у кофирдир!»;
— Илоҳо, аҳлингни чиқаргил, деб айтган эдинг-ку? -сўради Нуҳ.
— У сенинг аҳлингдан эмас! - деган хитоб келди.
— Эй канъон, мусулмон бўлгил, кемага киргил, тўфон суви ҳалок қилғусидир, - деди Нуҳ.
— Мен баланд тоғларга сиғинарман, Тоғлар мени сувдан қутқаргай, - деди Канъон.
— Бугун Оллоҳдан бошқа азобдан сақлагувчи ҳеч ким йўқдир, - деди Нуҳ. - Ҳудонинг раҳматига сазовор бўлган одамгина омон қолади.
Шу пайтда сув келди, ҳалок қилгудек бўлиб, Канъон тоғ тепасига қараб қочди. Сув кўтарила бориб оёғига етди. Канъаннинг бир ўғли бор эди, сувдан қутилмоқчи бўлиб, уни оёғи остига олиб устига чиқди, боласи ўлди, сал ўтмай ўзи ҳам ҳалок бўлди, имонсиз кетди.
Айтишларича, кемага энг аввал қалдирғоч кирди, энг кейинида кирган жонивор эшак бўлди. Эшакни судрадилар, сира кемага кирмади, негаки шайтон унинг думидан тортиб турганди.
— Шайтон минган бўлса ҳамки киргил! - деди нуҳ.
Яна айтишларича, Нуҳ тайсалланиб турган эшакка қараб: «Киргил, эй малъун!»; деган эди, Иблис маолъун эшакнинг думидан ушлаган ҳолда кемага чиқди. Шайтонни кема ичида кўрган Нуҳ:
Сен кимнинг фармони билан кемага чиқдинг? -*деди.
Сенинг сўзинг, сенинг фармонинг Билан чиқдим, - деди Шайтон.
Сени киргил, деб қачон айтдим? - таажубланди Нуҳ.
«Киргил, эй малъун!»; дединг, малъун мендирман, эшак эмас, - деди Иблис.
Молик ибн Сулаймон ал-Харавий раҳматуллоҳи алайҳ айтарки, Нуҳ пайғамбар илон ва чаённи «Сиздан одамга зарар тегар»;, деб кемага чиқармади. Шунда улар:
Кимки сенинг отингни айца, унга зарар тегдирмаймиз, - дедилар.
Дейдиларки, Ким илон ва чаёндан қўрқса (Оят) «Салом бўлсин Нуҳ пайғамбарга аҳли одам ичида. Албатта, биз яхши амал қилгувчиларни Яна шундоқ мукофотлаймиз, Ҳақиқатда у бизнинг мўмин бандаларимиздан эди»;, оятини ўқиб ёцин.
Илоҳо, арслон сигир билан, бўри қўй билан, мушук кабутар билан душманлиғини биларман, уларни нима қилайин, - деди Нуҳ.
Ҳамма нарсаларни чиқариб бўлгач фармон келди:
Одамнинг суякларини келтиргил, кемага чиқаргил, унга азоб суви тегмасин!
Ҳазрат Одамнинг жасадини келтриб кемага қўйдилар. Кеманинг бр тарафида эркаклар, бир тарафида эса аёллар жой олгандилар, Одамнинг жасади улар орасида парда бўлди.
Яна бир ривоятда Жуди тоғига қўйдилар дерлар, аммо эти ва териси Сарандибда, суяклари Жидуда турар.
Қачонки сув кема қирғоғига келганда Нуҳ неча бор уринди, лекин кема юрмади. Шунжа Жаброил айтдики: «Эй Нуҳ, тўрт жойга тўрт кўзни номлаб жойлаштиргин!»;.
Шундай қилганда кема юрди. Айтишларича бир кўзни Отик, иккинчисини Умар, учинчисини Усмон, тўртинчисини Али деб номлаганди. (Оят) «У кема сузар эди кўз олдимизда, токи мукофот бўлсин ёлғончисан дейилган одамга (яъни Нуҳ пайғамбарга)»;.
Нуҳ алайҳиссалом Ироқдан чиқиб Маккага борди, Каъбатуллоҳни етти бор тавоф қилди. Ундан Мағрибга, сўнгра Машриққа борди. Ражаб ойининг учинчи куни кемага чиқди, олти ой кемада сузди.
Тўфон чоғи қирқ кеча-кундуз ёғн ёғди, ердан ҳам сув чиқди. (Оят) «Осмон эшикларини қуйиб оқадиган сувга очиб ташладик ва ерда чашмаларни оқизиб қўйдик»;.
Айтадиларки, Нуҳга пайғамбарлик келганда юз ёшда эди. Тўққиз юз эллик йил одамларни даъват қилди. Яна бир ривоятда тўфонгача тўрт юз ёшда эди, ундан кейин уч юз эллик йил умр кўрди, дейдилар. Ҳаммаси минг етти юз йил бўлади.
Айтадиларки, қирқ кеча-кундуз ёғин ёғди, ҳар бир қатраси тегирмон тошидек келарди. Дунёнинг энг баланд тоғини устига ҳам қирқ қари сув босди. Кемадаги саксон кишидан ташқари ер юзида бирорта ҳам одам қолмади, ҳаммаси ўтди.
Ҳабар келарки, илгари уч нарса йўқ эди, улар кемада, денгиз устида пайдо бўлди: бири мушук, иккинчси сичқон пайдо бўлиб кемани тешди, учинчиси тўнғиз. Фармон бўлди, Нуҳ арслоннинг бошини силади, бурнидан иккита мушук чиқди ва у сичқонни еди.
Яна айтадиларки, сичқон кемани тешганда одамларда сувга ғарқ бўлиш қўрқинчи уйғонди, сув ичида эса сира тешикни беркитиб бўлмади.
Шунда Нуҳ айтадики:
Кимки бу тешикни беркица, нима тилаги бўлса бергайман.
Мен тешикни беркитайин, сув кириш тўхтагач, кемадаги сувларни чиқариб ташланган, - деди илон сўнг сўради, - менга нима берарсан?
Нима истайсан? - деди Нуҳ.
Қайси гўшт тотли бўлса, ўшани бергил, - деди Илон.
Нуҳ қабул қилди, Илон сувга кириб тешикни беркитди, ўша жойда кулча бўлиб ётди, сув кириши тўхтади. Кема ичидаги сувни ташқарига чиқариб ташладилар, ғарқ бўлиш қўрқинчи барҳам топди.
Кемадан чиққанларидан кейин илон келиб, Нуҳдан ваъда қилинган гўштни талаб қилди.
— Ҳамма жониворлар кемадан чиқди, тарқалиб кетдилар, гўштни қандай топармиз? - деди Нуҳ. Илон кўп сиқилди, шунда Нуҳ чивинга амр қилди:
— Боргил, ер юзидаги гўштларни тотиб кўргил, тотлисини Илонга бермиз.
Чивин кетди, аммо анча ҳаяллаб қолди. Илон эса тиқилинч қиларди. Нуҳ ҳижолатда қолганди, қалдирғочни чивинни топиб келиш учун жўнатди.
— Нега кеч қолдинг?- деди Қалдирғоч, Чивинни қидириб топгач.
— Ер юзи кенг экан, шу боис кеч қолдим, - деди Чивин.
— Гўштларни тотиб кўрдингми? Қайси гўшт тотлик экан? - сўради Қалдирғоч.
— Ҳамма гўштларнинг энг тотлиси одамларнинг гўшти экан, - деди Чивин.
— Ўша гўштнинг мазаси ҳали-ям оғзимда тургандир. Оғзингни очгин, мен ҳам бир ҳидлайин, - деди Қалдирғоч. Оғзини очганди Қалдирғоч уни ҳидламоқчи бўлиб, тумшуғи билан Чивиннинг тилини кесиб олди. Ўшал кундан бери Чивин тилсиз қолди.
Икковлари Нуҳ пайғамбарга келдилар. Чивин ҳарчанд ҳаракат қилсада сўзлаёлмас эди. Унинг сўзига ҳеч Ким тушуна олмасди.
— Унга нима бўлди, нечук сўзлаёлмас? - деб сўради Қалдирғочдан.
— Мен Билан сўзлашганда бақанинг гўшти ширин экан, деб айтганди. Кеч қолганидан ҳижолатда бўлиб, сўзлаёлмай қолди, - деди Қалдирғоч.
Нуҳ алайҳиссалом бақа гўштини илонга берди. Агар қалдирғоч ўша кунда шунчалик эзгулик қилмаганда эди, бугун биз ҳамма одамлар илонга ем бўлардик.
Яна мақсадга келамиз: Нуҳ алайҳиссалом кемадагиларга айтган эди:
— Жуфтларингизга яқинлашманг, болалар туғилса, кемага сиғмай ғолурмиз, - деб.
Ҳеч ким жуфтига қовушмас эди. Аммо мушук кўрдики, ит жуфти Билан қовушди. Келиб Нуҳга айтганди, лекин Ит тонди. Бундан мушукнинг аччиғи чиқди, ҳижолатлик бўлди. Бир қанча вақт ўтгач, Мушук Яна кўрдики, Ит жуфти билан қовушаётганди.
— Илоҳо, бу Ит сенинг пайғамбарингга ёлғон сўзлайди, айбдан тонарди. Қудратинг билан уни шу ҳолда тутгил, мен бориб Нуҳга ҳабар қилайинки, у келиб кўзи билан кўрсин, - дея Мушук Оллоҳга муножат этди.
Оллоҳ унинг дуосини ижобат қилди, Ит то Нуҳ келиб кўргунча ўша ҳолда қолди, жуда уятли бўлди. Бугунга қадар бу иш Итга мерос бўлиб қолди. Ит ҳам дуо қилди:
— Мени Нуҳга уятлиғ қилди. Ҳудоё, буни ҳам расво қилғил!
Оллоҳ таоло Итнинг тилагини раво қилмади. Аммо мушуклар қачонки жуфтларига ҳожати тушса, шу қадар овоз чиқарадиларки, ҳамма жонзодлар ҳабардор бўлар. Бундан маълум бўладики, Ким бировнинг айбини очса, ўзи ҳам ўшандай айбга мубтало бўлғувсидир.
Кемада одамлар ва жонзотларнинг ахлатлари кўпайиб кетдики, бу беҳад ташвиш туғдирди. Фармон бўлдики: «Нуҳ лайҳиссалом урғочи туянинг орқасини силасин!»; Силаган эди, туя думини қимирлатди ва орқасидан тўнғиз чиқди. У ҳамма нажосатларни еди. «Бу кун тўнғиз гўштининг ҳаром бўлмоғига сабаб ўшадир»;, дейдилар.
Олти ой ўтгач авжга фармон бўлди:
— Кемани судрагил!
Кеманинг қуйруғидан тутиб судрамоқликка бирор кимсанинг қуввати етмас эди. Авжни шу сабадан ҳам Оллоҳ таоло ҳалок этмади. Шундан кейин фармон бўлди: (Оят) Ва ҳукм Илоҳи томонидан айтилдики, «Эй ер, сувингни ют!»; ва «Эй осмон, ёғишингни тўхтат!»; Осмон ёғишдан тўхтади, сувлар ер юзидан қуриди. Маълумки, ер юмалоқдир, атрофида тоғлар турар. Сув тўрт тарафдан Коф тоғига келиб тўхтади, кейин пастлай бошлади. Ернинг атрофии муҳит дарёси бўлди. Муҳитдан муҳитга уланган сувлар денгиз бўлди. Ер юзасидаги тоғлар, чуқурлар, кўллар ҳаммаси тўфон суви Билан бузилиб, издан чиқди. Денгизлар суви ачиб, сасиб одамлар ўлиб кетдилар.
Тоғларга хитоб келди:
— Мен Нуҳнинг кемасини тоғларда тургизгайман!
Ҳамма тоғлар бош кўтардилар, зора кема бизда тургай, дея. Жудий тоғи ҳамма тоғлардан паст эди. У ҳокисорлик Билан «Менга бук аромат қайдан ҳам тегишли бўлсин»;, дея ўзини паст тутди. Оллоҳ таоло уни иҳтиёр этди, кема унда турмоқ учун пастлай бошлади.
— ер юзида қанча миқдорда сув қолди, ернинг қанча миқдори очилди? Бунинг ҳабарини менга ким келтиради? - деди Нуҳ алайҳиссалом.
— Мен борайин, - деди қорақарға.
— Унга Ким кафиллик бергай? - деди Нуҳ.
Эркак товуқ кафил бўлди, Қарға йўлга тушди. Кўрсаки, ернинг бетида ўликлар кўп экан, уни емакка андармон бўлиб, кеч қолди. Ҳўроз вақт бўлганини Қарғага билдирмоқ учун кеманинг томига чиқиб, қанот қоқиб чорлай бошлади. Қарға эса келавермади. Нуҳ алайҳиссалом Ҳўрозни ушлаб қолди. Шу боис товуқлар учмайдиган бўлиб қолдилар, одамлар Билан бирга қолдилар. Айтадиларки, кафолатнинг боши маломатдир, ўртаси ўкинчдир, охири эса товондир. Ким ишонмаса, синаб кўрсин. Нуҳ алайҳиссалом Қарғани дуо қилди, Оллоҳ таоло уни ижобат қилди. Қарғанинг умри қаттиқ машаққатда, ҳавотирда охир бўлар, чунки у йўлдан қайтмишда ўнгу сўлга боққани учун.
Нуҳ алайҳиссалм кабутарни жўнатди:
— Тезда ҳабар келтиргил! - деди
Йўлга тушди. Бориб кўрса, ер кўринди, у сойга қўнганда оёғи балчиқ бўлди. Шу заҳотиёқ қайтиб келиб, оёғидаги балчиқни кўрсатди.
Ўша балчиқ оёғида тукларга айланди. Шу боис оёғи тукликлар унинг наслидан бўлар. Яна бир ривоятда, Кабутар суви қуриган жойга қўнганда сув сассиқ бўлгани учун, оёғи қизил бўлди, дерлар.
Кабутар қайтишда зайтун дарахтининг япроғини тумшуғига олиб келиб, Нуҳга кўргазгач, пайғамбар уни эзгу дуо қилди:
— Одамлар сенга меҳрибон бўлиб, уйларидан жой берсинлар!
— Яна бир илтимосим бор, - деди Кабутар. Нуҳ дуо қилди, Оллоҳ таоло ижобат этди.
(Оят) «Эй Нуҳ, биз томондан бўлган саломатлик ила туш!»; деган фармон бўлди. Нуҳ қирқ эр ва қирқ Xотин билан кемадан тушди ва Шом вилоятида денгиз бўйида бир қишлоқ қурдилар. Уни «Қарят ул-самонина»; деб атадилар. Олти ой сув ичда турганларида шамол келмаганди. Тўсатдан шамол келдики, бу уларга ёқмади, касал бўлдилар. Оқибатлда ҳаммалари ўлиб, етти кишигана қолдилар. Нуҳнинг ўзи уч ўғли ва уч келинидан бошқа бирор киши қолмади. Бугун келиб одамларнинг ёвузлари, яхшилари, мўминлари, кофирлари - ҳаммаси Нуҳнингф арзандларидан бўлар. Ката ўғлини Сом, ўртанчасини Ҳом, учинчисини Ёфас дер эдилар.
Бир куни Нуҳ ухлаётганди, шамол келиб этагини кўтарди. Шунда унинг уят жойи очилиб қолди. Уни кўрган Ҳом кулди, Сом эса уни маломат қилди, Ёфас келиб тўни Билан ёпиб қўйди. Оллоҳ таоло бу шимликнинг ёмонлиги туфайли Ҳомнинг пуштикамаридаги уруғларини қора қилди. Уялганидан хотининг қўлидан тутиб, денгиз қирғоғида қамишдан уй қилиб, яшай бошлади. Шундай қилиб, ҳиндулар, ҳабашлар, зангилар - ҳаммаси унинг уруғидан бўлдилар.
Араблар ва Ажамларнинг отаси Сом бўлди. Ҳомни Ҳиндистонга (ҳиндулар юрти демоқчи), Сомни араб ва ажам вилоятларигат жўнатди. Ёфас эса Туркистон вилоятларига келди. Ҳамма туркий халқлар унинг уруғидан тарқалди. Шу боисдан турклар азиз ва мукарра мбўлдилар. Бу сўзлар Абу Ишоқ Нишопурий жам қилган «Қиссаси ал-анбиё»;да битилгандир. Бошқа оламларнинг айтишларича, Яъжун ва Маъжун ҳам Ёфас уруғидан чиқар. Каъб ривоятига кўра, Одамато ухлаётган чоғда туш кўради. Нутфа ерга томиб, тупроққа қоришади. Оллоҳ таоло ундан Яъжун ва Маъжуни яратди. Шу боис бизларга ота тарафдан боғланиб, қариндош бўлар. Ҳавво она тарафдан боғланмас, ўгай бўларлар. Абдуллоҳ ибн Аббос (Оллоҳ ундан рози бўлсин): «Одам фарзандлари ўн ҳиссадир, унинг тўққиз ҳиссаси Яъжун ва Маъжун, бир ҳиссаси жамики одамлардир»;, деган.
ҲИКОЙАТ. Нуҳнинг бир қизи бор эди. Бир одам сўради, бермоқчи бўлди. Яан биров сўраб келганди, унга ҳам бермоқни иҳтиёр қилди. Тағин биров сўради, унга ҳам беришга рози бўлди. Тўртинчи биров ҳам сўраб келди, уни ҳам кўнгли тилади. Ҳаммалри қизни олиб кетгани бир вақтда келиб қолдилар, шунда Нуҳ алайҳиссалом қайғуга ботди. Уйида бир қанжиқ ити ва урғочи эшаги бор эди. Оллоҳнинг қудрати Билан иккаласи ҳам қизларга айландилар. Парвардигор жаннатдан бир ҳурни чиқарди. Уларнинг ҳаммалри бир хил суратлик Эдики, у ўз қизи қайсилигини ҳам таний олмай қолди.
Орадан бир қанча вақт ўтиб, у қизларини кўргани келди.
— Жуфтинг билан қандай яшаяпсизлар? - деди бир куёвига.
— Яхши яшаяпмиз, аммо бир айби бор - ҳеч нарса емас ва ичмас, - деди куёви. Нуҳ билдики бу ҳур экан.
— Жуфтинг Билан қандайсизлар? - деди иккинчи куёви олдига келиб.
— Қанжиққа ўхшаб кетаркан, - деди куёви. Билдики буи т экан.
— Жуфтинг Билан муросаларинг қалай? - деб сўради учинчи куёвидан.
— Ейди,ичади, эшакдай чўзилб ётгани ётган, - деди куёви. У билдиик бу эшак экан.
— Жуфтинг Билан қандай яшарсизлар? - сўради тўртинчи куёвидан.
— Мен ундан беҳад ҳурсандман, у пайғамбарзодалардан экан, - деди куёви. Нуҳ алайҳиссалом у ўзининг қизи эканлигини билди ва олиб борган ҳодясини унга совға қилди.
Ҳабарда келарки, Нуҳнинг умри охирлаб қолгач, бир куни Жаброил алайҳиссалом келди ва унга:
— Эй Нуҳ, пайғамбарлар ичида сенинг умринг узунроқ бўлди. Дунёни қандай тасаввур этдинг?
— Дунёни икки эшикли саройдек билдим. Бир эшикдан кириб, иккинчисидан чиқарман, - деди Нуҳ.
Айтишларича, Нуҳга юз ёшларида пайғамбарлик келди. Эллик йили кам минг йили одамларни даъват қилди. Тўфондан кейин уч юз эллик йил яшади. Яна айтадиларки, Одаматодан тўфонга қадар икки минг икки юз йил вақт ўтганди. Шундан кейин Нуҳ вафот этди. Одамлар уч юз йил Нуҳнинг ҳариатига амал қилдилар. Сўнгра ҳаммалари кофир бўлдилар, шариатни баён қилгувчи қолмади. Уч юз йилдан кейин одамларга Ҳуд пайғамбари юборилди.

Авж Ибн Унуқ Қиссаси
Унуқ Одамнинг қизи бўлиб, Авж унинг ўғли эди. Бўйи ниҳоятда узун эди. Тўфонда гшу боисдан ҳам ҳаолк бўлмадики, сув унинг тиззасигача чиқди холос. У тоғлар устига ўтириб, денгизга қўлини тиқиб, балиқ ушларди ва уни қуёшга тутиб, пишириб еярди. Ҳамиятлик эди, беҳад садоқатли эди. Катта ёшли хотин ва бир қизни олди. Қизни баланд бир тошнинг устига, одамлар кўрмайдиган жойга қўйди. Қиз улғайгач у бир жойга кетди. Қиз тоғнинг бир четига келагида, кўзи бир йигитга тушди, унга ошиқ бўлди. Йигит ҳам унга кўнгил қўйди. Қовушмоқликка имкон топмадилар. Йигит бир бўрининг олдигма келиб дардини айтди:
— Бир уста топиб, ўзинг сиғадиган сандиқ йўндиргин, оғзини беркицин, сен унга кириб олгин, - деб маслаҳат берди бўри.
Ҳалиги одам сандиқни олиб келиб, тоғ тагига қўйди. Бўри ҳам сандиқ ёнида ўтирди. Авж келганида бўри йиғлаганича унга пешвоз чиқди.
— Эй ўғлим, сандиқ ичида омонатим бор, уни сенга қолдирайин, бошқаларга ишонмасман, - деди.
Авж сандиқни олиб хотини ёнига қўйди-да, Яна бир жойга кетди. Xотин сандиқнинг қулфини очиб, йигитни чиқариб олди. Бир неча кун бирга бўлдилар. Авж қайтиб келиб кўрсаки, бир кимса ерга тупирмиш.
— Буни ким қилди, - дея сўради у.
— Мен тупурдим, - деди хотини.
— Яна бир тупиргин-чи! - деди Авж. Xотини тупурганда унга ўхшамади.
— Ҳозир сени ҳақиқат гапдан бошқа гап қутқармас, - деди Авж жаҳли чиқиб. Xотин қўрққанидан ростини айтди. Авж йигитни сандиқдан чиқарди, хотини ёнига қўйиб, бўрини топиб келди. Ерга уриб ўлдирди, устидан ёзилди, бўри нажосат остида қолди. Ривоят қилишларича, у қайси элдиан ўпкаласа, бир оёғини қишлоқнинг у четига, бир оёғини бу четига қўяркан-да, қишлоқнинг тепасига ёзилиб, ҳамма одамларни нажосати остида ҳалок қиларкан.
ҲИКОЙАТ. Авж Мусо алайҳиссалом давригача тирик юрган эди. Мусонинг лашкари кўрдики, Авж тўрт йиғоч (бир йиғоч тахминат 9 км келадиган масофа бирлиги) жойни банд қилиб турарди. Бир пайт лашкар Билан баробар келадиган бир тоғни боши устига даст кўтарди-ю одамлар устига бостириб қўймоқчи бўлди. Шунда Оллоҳ таоло сассиқпопишакка илҳом бердики, у келиб Авжнинг боши устидан у тоғни тешиб қўйганди, тоғ унинг бўйнига ҳалқа бўлиб қолди. У Мусо Билан уруша олмади. Шунда Мусога «Ургил!»; деган фармон бўлди. Мусонинг бўйи ўн икки қари (тирсак) эди, таёғининг узунлиги ҳам шунча эди. Мусо Яна ўн икки қари баландга сакраб, таёғи билан урганди, Авжнинг ошғига тегди ва ерга қулади. Мусонинг қавми уни янча-янча ўлдирдилар.

Ҳуд Алайҳиссалом Қиссаси
Ҳуд ибн Абдуллоҳ ибн Риёҳ ибн ал-Жулуд ибн Од ибн Аваз ибн Ирам ибн Сом ибн Нуҳ алайҳисаллом деб аталар. Дейдиларки, араблардан беш пайғамбар чиққандир: Ҳуд, Солиҳ, Шис, Исмоил ва Муҳаммад алайҳиссаломлар.
Од - баъзиларнинг айтишича маликаларнинг оти, баъзиларнинг фикрича қавмнинг номи, яна баъзиларнинг уқтиришича элнинг номи ва яна бировларнинг таъкидлашича оталарининг отидир. Од ибн Аваз ибн Ирам ибн Сом ибн Нуҳ алайҳиссаломнинг қавмлари Аҳқоф деган жойда (изоҳ - ҳозирги Яман Билан Уммон ўрталиғида) яшаб ўтганлар. Ҳуд уларни иймонга, исломга даъват этди. Қавмлари эса «Сен бизни тангриларимиздан айиргани келдингми?»; Дея саркашлик қилдилар. Улар баланд бўйли эдилар: тўрт юз қари баландликда новча бўлиб, баландга сакраб оёқлари билан тепинсалар, тиззаларигача ерга кирардилар. Улар қувватларига ва бўйларига ҳамоҳанг бутлар ясадилар. Кучларига мағрурланиб, «Биздан қувватлик Ким бор?»; дедилар. Уч юз қари баландликдаги бутларни олтин ва кумушдан барпо этган.
Ҳуд уларга (Оят)
— Эй қавмим, Оллоҳга топинглар. Сизларга ундан бошқа бирор ҳудо йўқдир, -деди. Лекин улар буни қабул қилмадилар ва саркашлик Билан дедилар:
— Агар ростгўй бўлсанг азобни келтиргин, кўрайлик.
— Азобнинг келишлигини Оллоҳ билгувчидир, - деди Ҳуд. - Мен сизларга жоҳил қавм эканлигингизни кўрмоқдаман.
Бу қавм бошқаларга қараганда мақтанчоқ ва кеккайганроқ бўлардилар. Улар тоғларни қўпордилар, баланд-баланд саройлар бино қилдилар. Заиф ва паст бўйли одамларни масхара қилдилар. Шунинг учун одийлар деб аталдиларки, араб тилида у ўта ношукр демакдир. Булар бошқа одамлардан Яна беш нарса билан ортиқроқ эдилар: қувват, қомат, неъмат, муҳлат ва маъсвият эди улар.
— Оллоҳдан қўрқинг, унга тавба қилинг! Йўқса, сизларни ҳалок қилғувсидир, деди Ҳуд.
— Сени тангринг бизларни қандай йўл Билан ҳалок қилгай, - дедилар.
— У сизларни шамол Билан ҳалок қилгай,-деди Ҳуд ва унинг сўзлари зое бўлмади. У қирқ етти йил даъват қилди, лекин тингламадилар.
— Биз сенинг сўзларинг Билан тангриларимиздан қайтмасмиз, - дедилар. Сўнгра тўпланиб, кенгаш туздилар:
— Бизнинг устимизга шамол келармиш, бунинг тадбирини тузайлик, дея эгниларига совутлар, бошларига дубулғалар кийдилар, фарзандларини ва мол-ҳолларини тоғлар орасига яширдилар. Уларнинг бир одати бор эдики, қачон бирон бир қайғуга мубтало бўлсалар, Маккага одам юбориб, қурбонлик қилар ва тилакларини сўрар эдилар. Атоқли кишилардан уч кишини - Мозид ибн Саъд, Луқмон ибн Од (бу Луқмони Ҳаким эмас). Қайн ибн Умарни ажратдилар. Учовлон Маккага етиб келгач, Муовия деган бадавлат ват анти қариндошлариникига қўноқ бўлдилар.
Ҳуд пайғамбарнинг дуоси билан Оллоҳ таоло уларга уч йил давомида ёмғир юбормади, қурғоқчилкидан ожиз бўлдилар. Уччовлари қурбонлик қилиб, ёмғир сўраш учун келгандилар, аммо буни ёддан чиқаргандилар. Муовия бундан аччиқланди ва ҳизматкорларига «Сизларнинг ичкиликбозлик Билан бўлиб, ёғин сўраб келганларингизни унутдингиз, фурсатингиз ўтиб кетмоқда»;, деб айтишликнинг тайинлади. Xизматкорлар бу сўзларни шеърга соли байта бердилар, буни эшитган меҳмонлар уйларини соғиндилар, Каъбага келиб қурбонлик қилдилар.
— Эй бори Ҳудой, агар Ҳуднинг айтганлари рост бўлса, унда бизларни сувга сероб қилгил!
Шунда Оллоҳ таоло уч хил: оқ, қизил, қора булутларни чақирди.
— Эй Қайл, бу булутлардан бирини танлагин, - деган овоз эшитилди. Қайд булутларга боқди: «Оқ булутда ҳеч нарса йўқ, қизилида нима борлигини билмасман, қора булут ёғинлик бўлса керак»;, деб ўйлади-да, қора булутни танлади. Аммо қора булут азаоб булути эди.
— Қорасини, яъни кулни иҳтиёр этдинг. Одамнинг бирорта ҳам қавмини қолдирмассан! - деган овозни эшитдиллар.
— Илоҳо, мен уларнинг динига бўйсунмас эдим, ўз динингда собит қилгин! - деди Мазит ибн Саъд.
— Илоҳо, менга узун умр бергин! - деди Луқмон ибн Од.
— Қанча умр тилайсан? - деган овоз эшитилди.
— Каркас (яъни ўлимтиклар Билан кун кўрувчи йиртқич қуш) умри керакдир, - деди.
Ҳар бир каркас уч юз йил умр кўрар эди. Луқмон бир каркас боласини трабиялай бошлади. У ўлгач яна еттитасини тарбия қила бошлади. У Лубид деган қалдиғочга дардини дастурхон қилди. Луқмон дедики:
— Қачон ўлимим яқинлашганда сени тоғ тепасига элтарман ва карсаклар орасига қўярман, улар билан бирга учиб кетарсан! Вақти келиб ҳамма қушлар учиб кетдилар, аммо Лубид учиб кетмади. Ўша ерда Луқмон бирла жон берди.
Ўша қора булутга етмиш минг халқа урилган эди. Ҳар бир халқа етмиш икки фариштанинг қўлида эди. Буни илк бор бир кампир кўрди. Оти Миз эди. Шу боис, етти тун, саккиз кунларни «Айёми ажуз»; дералар.
Жаброил Оллоҳ фармони Билан шамолни тасарруф қилган фариштага:
— Шамол эшигини очгил! - деди.
— Қанча очайин? - сўради фаришта.
— Сигир бурнидан чиққунчалик очгил! - деди Жаброил.
— Бунча миқдорда очадиган бўлсам ер юзида тупроқлару тоғлар, дарахтлари денгизлар қолмагай, - деди фаришта.
— Бир кичик узукнинг кўзича очгил! - деди Жаброил. Унга ҳам боягидан жавоб бўлди. Шунда:
— Шунда игнанинг тешигича очгил! - деди Жаброил. Очган эди, дунёни шамол босди. (Оят) «Ва аммо Од (қавми) бўлса, улар ниҳоятда тез эсадиган совуқ шамол билан ҳалок қилиндилар»;.
Ҳуднимнг атрофига бир чизиқ тортилди. Шу боис шамол унга заҳмат етказмади. Сал фурсатда етиб келган шамол: «Ҳуднинг ели бизни тебрата бошлади»;, дедилар. Қавми чуқурликларга яшириндилар. Аммо шамол уларни ҳар жойда бўлса қувиб етди. Аввал совутларини ечиб олди, сўнгра этларини юлиб, қуруқ суякларини қолдирди. Бир қисмлари тоғ ўнгирларига кириб яшириндилар. Шамол ул жойларга ҳам кириб, тортиб чиқарди, уйлари томларига уриб ҳалок қилди. Сўнгра суякларини чуқурликларга суриб бориб, кўмиб ташлади. Устларига тупроқ бостирди.
Халхон исмли бир полвон кимса бор эди. У «Шамолнинг йўлини берктиайин, ҳаммалрини азобдан қутқарайин»;, деб келди-*да тирсагини тошга тираб, икки қўли билан шамол йўлини тутмоқчи бўлди, кўксини елга тутди ва баланд овозда: «Халхон исмли баҳодирдан бошқа ҳеч Ким қолмади»;, деди. Шамол уни тош Билан бирга кўтарди-да, ҳавога олиб чиқиб, тошга уриб ҳалок қилди.
Шамол чоршанба куни келган эди. Етти кеча-ю саккиз кундуз бетиним эсди. Чоршанба куни оқшом пайтига келиб тинди.
Ҳуд алайҳиссалом унгирдан чиқиб, қавмлари устига келди. Қавмлари тупроқ остида тириклар каби йиғлар ва инграр эдилар. Уларнинг ововзларини эшитиб, «Бу фалончи, бу эса фалончи»;, деярди. Оллоҳнинг ҳабар беришича (Оят) «Улар гўё хурмо дарахтининг ичи ковак тўнкаларига ўхшарди»;. Од қавми қирқ кунгача тупроқ остида инградилар, қийналдилар.

Солиҳ Алайҳиссалом Қиссаси
Асл исмлари - Солиҳ ибн Убай ибн Асаф ибн Фосиҳ ибн Ҳом ибн Самуд ибн Од ибн Эрам ибн Сом ибн Нуҳ алайҳиссаломдир. Од ва Самуд - икки шохлар эди. Сом ибн Нуҳнинг ўғлонлари бўлган бу иккиовидан кўплаб зурриёдлар қолди. Улар Од қабиласи, Самуд қабиласи деб аталардилар. Ҳуд қавми Од қабиласининг аввли, Самуд қавми эса оҳиридир. Од халқи Самуд халқидан кўпроқ эди. Самудликлар ҳам Одликлар сингари баланд бўйлик эди. Сом ва Од қавми Ҳижоз орасидаги Жаҳд деган жойда истиқомат қилганлар. Тоғлар тошларни йўниб, уйлар қургандилар. Ката бир тоғнинг остида уларнинг суви бор эди. Ҳаммалари бутларга сиқиндилар. Оллоҳ таоло Солиҳни уларга юборди. (Оят) «Ва Саум қабиласига уларнинг биродарлари Солиҳни юбордик»;. Солиҳ уларнинг қавмидан эди ва уларни мусулмонликка ундади, бутга топинмасликка даъват этди.
Эй Солиҳ, биз сени динимизга кирар деб умид қилгандик. Энди бўлса оталаримиз динини қўйиб, бошқа динга киришга ундамоқдасан. (Оят) «Сен аввалда бизнинг орамизда умид қилинган киши эдинг»;. Оё, сен бизни ота-боболаримиз ибодат қилиб келган нарсага ибодат қилишимиздан қайтармоқчисан? Ва албатта, бизлар сени даъват қилиб, тарғиб этаётган дин ҳақида қаттиқ шакдамиз.
Ваҳаб ибн ал-Яманий қиссаларида ривоят қилинишича, Нуҳ халқи тўфонда ҳалок бўлгандан кейин Нуҳнинг уч ўғлигина қолди, холос. Нуҳ алайҳиссалом ўғилларига васият қилиб, жаҳоннинг ўртасини Сомга, Машриқни Ёфасга, Мағрибни Ҳомга берганди. Айтишларича, турклар Ёфас уруғидан, бошқалар эса Сом уруғидандир. Сом уруғига мансуб бўлган Самуд қавми Ҳижоз ерларида ўрнашганди. Уларнинг ҳар бир қабиласининг ўз подишоҳи бор эди. Самуд қавми Маккага ихлос қўйганди. Маккада муовия ибн Бакр деган уч юз минг аскари бўлган шоҳ ҳукм юритиради.
Ҳижоз ерларидаги подишоҳлар йиғилишиб кенгаш қурдилар: «Душманлардан бизларни ҳимоя этувчи бир подишоҳ керак»;. Xандаъ ибн Умар деган одамни ўзлари подишоҳ қилдилар. Шоҳ ўз ҳукмронлгини ўрнатгач, ўзига бир бутни ясаттирди. Бу бутнинг кўзлари ёқутдан, ўзи эса қизил олтиндан эди. Бутнинг тўрт тарафга қараган тўрт юзи бўлиб, бири одам чсуратида, бири арслон суратида, бири қуш суратида, бири от суратида эди. Бу бут учун баландлиги юз тирсак, эни юз тирсак бўлган бир уй барпо қилдирди, девору томлари ақақдан эди. Бу уйга юз эшик қурдирди, ичига бир тахт ўрнатди, уни қизил олтин ва гавҳарлар Билан безатди, оёқларини ақиқ, зумдар ва биллурдан зийнатлади. Бутни турфа хил кийимлар Билан орасталаб, бу тахт устига ўрнаштирди, унга сажда қилдилар. Сўнгра барча қабилаларга одам юбориб, ҳамма подишоҳларни ўз аъёнлари Билан йиғдирди.
Бу менинг тангрим бўлади, унга сажда қилинглар, - деди йиғилганларга. Подишоҳлар бинонинг юз эшигидан кириб, бутга сажда қилдилар. Шу Паллада илгарироқ бутнинг оғзига кириб олган бир кимса «Мен сизлардан ҳушнудман»;, деб овоз қилди. Бундан барчалари шод бўлиб, саждадан бош кўтаришди.
«Ҳар йили бир марта бунга келиб сажда қилинглар»;, -деди Xандаъ ибн Умар амирона оҳангда.
Уйдан чиқиб муҳокама чоғида «Бизнинг тангримизнинг юзи бундоқ эди, бизники ундоқ эди»;, деган йўсинда сўз талашдилар, сўнгра бир-бирлари билан урушдилар. Тўқнашуб чоғида етмиш минг киши ҳалок бўлди. Бунинг ҳабарини эшитган Xандаъ ибн Умар етиб келди-да: «Ҳеч бир душман қилмайдиган ишни қилдингизки, бунга ўзларингиз айбдорсиз»;, -деди.
«Эй подишоҳ, бизга бундай жанжалга солувчи тангрининг кераги йўқ. Бошқа тангри тутуамизки, у бизни жанжаллаштирмайдиган бўлсин»;, - дедилар унга жавобан.
Сўнгра Қарраъ деган тоққа одам жўнатдилар, унга бут ясашлик учун тош топишлигини буюрдилар. Иблис алайҳил-лаъна ундан олдинроқ тоққа келиб турди, чиройли бир оқ тошни кесиб тайёрлаб қўйди. Одамлар ҳам келиб кўрдилар, олиб бориб бир бут ясадилар. Боши олтиндан, кўзлари ёқутдан, тишлари инжудан бўлган бу бутнинг узунлиги қирқ тирсак эди. Анвойи кийимлар кийдириб, олдинги бутнинг ўрнига, ўша тахт устига ўрнаштирдилар ва ибн Абхар деб атадилар.
— Эй подишоҳ, бир оламни тайин қилки, бу бутга ходимлик қилсин, -дедилар. Xандаънинг кўзи Қосир ибн Убайдо исмли кишига тушди.
— Манави одам бу ишга ярайдими, -деб сўради шоҳ.
Рози бўлдилар ва Қосурни бу бутга ҳодим қилдилар. У қирқ йил бутнинг хизматида бўлди. Бир куни Иблис фаришталардан эшитдики, «Қосур уруғидан Солиҳ отлиғ бир пайғамбар чиққай, бу кофирлар унинг қўлида ҳалок бўлгай»;, деб. Қавмнинг ката-кичиги бутнинг олдига йиғилган чоғида Иблис алайҳил-лаъна келиб бутнинг оғзига кирди-да қаттиқ овоз билан шундай деди:
— Эй менинг қулларим, бу Қосур менинг хизматимга ярамайди, уни зиндонга солинг!
Қосирни зиндонга солдилар ва ўрнига бошқа бировни бутга ҳодим қилдилар. Қосур зиндонда қирқ йил қолиб кетди. Қирқ йилдан сўнг Жаброилга фармон бўлди: «Қосурни зиндондан чиқаргил!»;, - деб. Жаброил қаноти Билан уриб, зиндонни иккига бўлиб ташлади ва «Эй Қосур, зиндондан чиққил!»; деди.
— Абхарга қирқ йил ҳизмат қилдим, қирқ йил зиндонда қолдим. Энди қутилдим, бу ердан кетайин, - Дея кўнглидан ўтказди ва ўрнидан туриб, зиндонни тарк этди.
Тоғ томонга йўл олди. Тоғ ичида бир ўнгрига йўлиқди. Беҳад толиққанидан, унгирга кирди-ю уйқуга чўмди. Қирқ йил муттасил ухлади, бу пайда Оллоҳ таоло уни бир фариштага сақлатди.
Қосурнинг Заум деган хотини бор эди. Улар бир қанча йил бирга яшадилар. Эри бошига тушган кечмишлар туфайли ақлидан озди, у кўчаларда югургилаб, эрини чорлаб юрарди. Ўзи жуда ҳунук эди, одамлар унга раҳм-шавқат кўрсатардилар.
Бир куни уйига қарға сурааидаги бир қуш келди:
— Эй Заум, Қорусни кўришга истагинг бўлса орқамдан юргил! Деди.
Заум орқасидан борди. Улар ўша унгирга келдилар.
— Эрингни чиқаргил! - деди қуш.
Заум баланд овоз Билан Қорусни чақирди. Шунда унгир очилди, Қосур жавоб берд ива «Киргил!»; деди. Заум унгирга кириб, Қосурни кўрди.
— Эй Қосур, шунча йилдан бери бу ерда экансан, нега мени йўқламадинг?
— Ахбар зиндонидан қутилганимдан кейин бир кеча бу ерда ётдим, - деди Қосур.
— Бир юз йигирма йилдурки, сен мендан ғойибсан, - деди Заум.ғ
Бу сўзларни эшитгач, Қосурнинг аёлига кўнгли мойил бўлди, қовушдилар, Заум Солиҳ пайғамбарга ҳомиладор бўлди, шул соатдаёқ Қосур ўлди. Заум беҳад қайғуга ботди.
— Унгирдан чиққил! -деди қуш. Заум чиққани ҳамон унгир ғойиб бўлди.
— Эй Заум, қорнингдаги фарзандни кимдан орттирдинг, деб сўрасалар, таниқлик истасалар, уларни бу унгирга олиб келгин. Тангри таоло уларнинг бу шариддан сени қутқаргай, -деди қуш.
— Сен қандай қушдирсан? -деди Заум.
— Мен қарғаман.
— Бошинг нега оқарди?
— Қобилнинг Ҳобилни ўлдирмоғига мен сабабчи бўлдим.
— Тумшуғинг нечук сариғдир?
— Жаннатдаги заъфарондан егандим.
— Оёқларинг нега яшилдир?
— Минг йил жаннатнинг Тубо дарахтига қўниб турдим.
— Бир кун дўзах устидан учиб ўтгандим, оловининг иссиғи шу ҳолга солди, - деди қуш ва кўздан ғойиб бўлди.
Заум уйига келди. Тўққиз ойдан кейин, муҳаррам ойининг душанба куни кечаси Солиҳ пайғамбар онадан таваллуд топдилар. Онаси уни йўргаклаб ўз юртига олиб борди.
— Бу болани қаердан топдинг? - сўради подишоҳ. Заум воқеани баён қилди, шоҳ тинглади.
— Эй шоҳим, гапларимга ишонмасанг, юргил, сенга кўрсатайин, - деди Заум.
Подишоҳ Заум Билан бирга ўша унгирга борди, аёл баланд овоз билан Қосурни чақира бошлади. Унгир очилиб, икковлари ичкарига кирдилар. Оллоҳ таоло ўз қудрати Билан Қосурни тирилтирди.
— Эй Xаднаъ, бу менинг ўғлимдир, - деди Қосур ва кейин яна ўлди, ҳок-тупроқ бўлди.
— Мен буни кўзларим Билан кўрдим, ишондим, аммо бошқалар бунга ишонмайдилар. Шул сабабдан болани менинг эшигимга қўйгил. Одамлар келиб уни асраб олишликка сўрайдилар. Шунда сен ҳам бориб асраб олгил, - деди подишоҳ.
Заум шундай қилди. Солиҳни асраб олди. Солиҳ ўн икки ёшга етганда чиройи камолга етди. Ким уни кўрса маҳлиё бўлар эди. Солиҳ онасининг қўйларини асрарди.
Кунларнинг бирида Муовия ибн Бакр Маккадан уч минг кишилик қўшин тортиб келди, Ҳижозни таслим этди. Эртаси куни Солиҳ Муовияни кўрмоқ учун йўлига чиқди. Мақсади душманни қайтормоқ эди. Солиҳ душман лашкарини тутиб, ҳар қайсини ҳар тарафга ирғитарди. Шунда бир гала отлиқлар келиб, уни тутмоқчи бўлдилар. Шунда Солиш қаттиқ наъра тортдики, Жаброил, Азроил, Мекоил фаришталар ҳам унга жўр бўлдилар, бу даҳшатдан душман лашкарининг юраги ёрилиб ўлди.
Бу воқеани подишоҳга етказдилар. У отланиб келиб, ажойиботни кўргач, Солиҳни отга миндирди, эгнига саполар кийдирди, бошидаги олтин тожни унинг бошига қўйди. Дунёда илк бор ўз киймимни ечиб, бировга кийдирган шаҳ Xандаъ ибн Умар эди. Қўшинига фармон келдики, «Қачон подишоҳ бир жойга боса, Солиҳ ҳам бирга бўлсин, унга ҳам шоҳона саломлар берилсин»;, деб.
Бир куни Солиҳ уйининг эшиги олдида ўтирарди. Жаброил алайҳиссалом чиройли йигит суратида унинг олдига келди. Салом берди. Солиҳ уни танимади.
— Эй Солиҳ, уйга киргил! - деди Жаброил ва уйга киргач унга пайғамбарлик келганини билдирди. - Боргил подишоҳга айтгилки, «У Оллоҳ биттадир, Солиҳ унинг пайғамбаридир»;, деб айцин.
— Эгнимдаги хатолар киймини ечгил, - деди Солиҳ. Ечиб олди, бир кўйлак кийдирди, Солиҳ пайғамбар то ўлгунича шу кийимда бўлди.
— Эй кофир, Оллоҳдан бошқа илоҳ йўқдир, Солиҳ унинг пайғамбаридир, деб айтгил, - деди у подишоҳнинг қошига келиб.
— Эй Солиҳ, бизнинг сенга қилган эзгулигимизга шундай жавоб қилурсанми? - деди подишоҳ. Солиҳ жавоб айтмоқчи бўлганди, Жаброил унамади, - тур ўрнингдан, юртдан чиқиб кетгил.
Солиҳ юртдан чиқди, етти йиғоч (таҳминан 9 км. Бўлган масофа бирлиги)лик йўл юриб Қаръ тоғига келди. Унда фаришталарни кўрди.
— Эй Солиҳ, бунда бир уй бино қилгил! - деди улар, ўзлари ҳам унга кўмак бердилар. Бир уй барпо бўлди: узунлиги уч юз тирсак, эни қирқ тирсак. Ўнг ёнидан ерлар очдирилди, сўл ёнидан дарахтлар эктирилди. Олтин ва кумушлар Билан зийнатланган бир қандил ясадиларки, унинг ёруғлигидан қуёш уяларди. Эртаси куни қавми келиб, у бинони кўрдилар, лол қолдилар. Солиҳ пайғамбар кундузлари қавмини имонга даъват этар, тунда бу уйга келар эди. Аммо бу элда уч юз кишидан ортиқ мусулмон бўлмади.
— Ҳудоё, булардан умидим узилди, - деди Солиҳ.
— Эй Солиҳ, булар уч юз йилдирки, кофирликка чўмганлар, - деди Жаброил. - Бир енча кун ичида булар ўзгариб қолмайдилар.
— Эй қавмим, менинг бир кишида ишим бор, - деди шунда солиҳ пайғамбар ва бош олиб чиқди.
Қаръ тоғига бориб, бир меҳроб қилди-да, ибодатга машғул бўлди, саждага бош қўйди. Оллоҳ таоло уни уйғуга чўмдирди, у қирқ йил уйғуда бўлди. Имонга келган уч юз мусулмон вафот этдилар. Ер юзида «лаъ илаҳа иллалоҳ»; дегувчи қолмади. Уйқудан уйғонган Солиҳ пайғамбар уларнинг барчаларини ўлик ҳолда кўрди.
Солиҳ алайҳиссалом тўрт йил Самуд халқи орасида юрди, уларни имонга ундади, азобдан қўриқитди, жаннат ҳушхабарини берди, эзгу ўгитлар айтди, аммо қабул қилмадилар. «Солиҳни ўзимиздан умидсиз қиламиз»;, деб кенгашдилар. Улар яна «Солиҳ биздан ҳасаб ва насабда улуғроқдир, уни ўлдириб бўлмайд. Шундай бир юмуш буюрайликки, шу ишни қилолмай ҳижолат бўлиб, ўзи кетгай»; дея мулоҳаза қилдилар.
— Эй Солиҳ, сен бизга нима демоқчисан? - дейишди улар.
— Оллоҳ таолонинг ягоналигига ишонинг. Сизни яратган, неъматлар ато этган Удир, - деди Солиҳ. - Од халқи ишонмади - не балога йўлиқмади, Ҳуд қавми имон келтирмади - бошига қандай балолар келмади.
— Эй Солиҳ, бизни оталаримиз сиғинган илоҳдан қайтариб, бошқа ҳудо билан қўрқитмоқчимисан? Агар сўзинг рост бўлса, бизга бир мўъжиза кўрсат, - деди қавми.
— Қандай мўъжизани истайсиз? - деди Солиҳ.
— Ийдгоҳимизга чиқайлик, сен ўз тангрингдан сўрагин, биз ҳам ўз тангримиздан сўраймиз, қай бирининг қудрати зўрлигини кўрайлик, - дейишди улар.
Эртаси куни ҳаммалри ийдгоҳга чиқдилар, Солиҳ ҳам борди.
Уларнинг олдилари бир майса ҳам унмаган тоғ бор эди.
— Шу тоғдан бизга бир қизил туклик туя чиқаргил. Бизнинг қўлимизда бўталасин, бизга сут берсин, биз уни ичайлик, - дейишди.
Ўша тоғда Қайна деган ўзан бор эди, сувлари ўша ердан келарди. Бу қавмнинг боболари бир куни ўзандаги бир тошдан садо эшитдики, «Самуд халқи бу тошдан ҳалок бўлғуси»;, деган.
— Ушбу тошдан бир туя чиқаргил, туки қизил, тили қора, бўйни узун, ўркачи туклик, елини етилган бўлсин, - деб ўша тошга ишора қилдилар.
— Ҳудоё, мендан нима истаётганларини ўзинг билиб турибсан, - Дея дуо қилди Солиҳ алайҳиссалом.
— Эй Солиҳ, сенинг қавминг бу мўъжизани талаб қилишини билардик. Биз уни шу тошнинг ичида сақлаб турибмиз, - деган фармон келди.
Солиҳ алайҳиссалом дуо қилдилар. Тош тебрана бошлади. Бир пайт тош ичидан ҳудди ўзлари талаб қилганларидек туя чиқди, бироз ўтмай бўталади ва туя бўтаси Билан ўтлай бошлади.
— Сен жуда ёмон сеҳргар экансан, - деб имон келтирмадилар. Баъзиларигина имон келтирдилар, холос.
Қавмнинг бир қудуғи бор эди. Туя бўтаси Билан келиб қудуқдаги сувнинг борини ичиб қўйди, шу куни қавм сувсиз қолди.
— Бу туя бизга керакмас, - дедилар бундан аччиқланиб.
— Буларнинг орасида набат қилгин: сув бир кун туяга бўлсин, бир кун қавмингга! - деган фармон бўлди.
Уни қабул қилдилар.
— Фармон шулки, туяга тегманг, урманг, қийнаманг, ўлдирманг. Бу ишлардан бирини қилсангиз, сизларга азоб келгай!
Буни ҳам қабул қилдилар. Туя уларнинг орасида ўттиз йил турди. Қавмнинг навбати бўлган куни туя бўтаси билан тоғларда ўтлар эди. Туянинг навбати келган куни қудуқ суви тепасигача кўтарилар, туя бўтаси Билан сувларди, сув яна ўрнига тушарди. Улар туяни соғиб идишларини тўлдириб олардилар, негаки унинг сути бир минг етти ҳонадоннинг ҳаммасига етарди. Аммо қўйлари ва қорамоллари туяни кўриб ҳуркар, ундан чўчиб ўтламас эдилар. Қавм бу туяни ёқтирмай қолди.
— Биз бу туяни ўлдирмагунча ундан қутила олмаймиз, - деб фикр қилдилар.
Ривоят қиладиларки, Солишҳ алайҳиссалом шундай деганди: «Орангиздан қизил юзлик, сариқ сочлик, чақир кўзлик бир кимса бу туяни ўлдиргай»;. Қавм шундай сифатлик болалар туғилса, онасига билдирмай ўлдириб ташларди. Шундай сифатлик тўққизта бола туғилди, барчасини ўлдирдилар.
Яна бир Солиҳ айтган сифатлик бир бола туилди, аммо у қавм улуғларининг фарзанди эди. Ҳаммалари йиғилиб, болани ўлдиргани келдилар.
— Бу сўз ғирт ёлғондир. Солиҳ сизни лақиллатаётибди, - деди боланинг отаси.
Қавмнинг сўзи ўтмади, бола ўлмай қолди. Ул болани Қазор деб атадилар, отасининг исми Солиф эди.
— Одам фарзандларининг орасида бундан ҳосияциз ва шумроқ кимса йўқдир, - деди Солиҳ бола йигирма ёшга кирганда.
Ривоятда келишича, улар тўққиз киши эдилар, ҳаммалари бўзчи эди. Йўлбошчилар Қазор ибн Солиф ҳамда Мастаҳ ибн Даҳр эди. Айтишларича, улар Билан иккита ифлос аёллар ҳам бор эди: бири Абира отлик, бириси Судуқ исмлик. Абира камбир эди, аммо унинг иккита чиройлик қизлари бор эди: бири Қазор ибн Солиф, бири Мусдиъ отлик. Иккиови ҳар икки хотинни яхши кўрарди.
Бир кеча улар тўпландилар. Таом тиладилар.
— Бугун туянинг навбати куни. Сувимиз йўқ, шу туфайли таом тайёрлай олмадик, - деди Судуқ.
— Кучимиз етганда эди шу туяни гумдон қилар Эдик. Афсуски, орамизда эркаклар йўқ, мардлар бўлганда эди бу туяни ўлдирарди, - деди Абира.
— Бу туяни мен ўлдирсам, нима берарсан? - деди Қазор ибн солиф.
— Мен ўзимни сенга бағишлагайман, - деди Судуқ ва аста юзини оча бошладики, уни беҳад кўрклилигидан Қазор унга ошиқ бўлди.
— Мен бу қизларимдан бирини сенга бергайман, - деди Абира Мусдиъга қараб.
Сўнгра ароқ келтирдилар, икковини маст қилдилар. Қўлдошларга совғалар бердилар. Иккови туя келадиган йўлнинг бўйида писиб ўтирдилар. Туя келгани ҳамоно Қазор олдидан чиқди-да, қилич Билан бўксасини чопиб ташлади. Туя йиқилиб тушди. Мусдиъ эса ўқ Билан бошини нишонга олди. Йиқилиб ётган туяни Қазор ибн Солиф сўнгги зарба Билан ўлдирди. Тўрт томондан одамлар етиб келдилар, туяни пора-пора қилиб, гўштини ҳомталаш қилдилар. Қазор эса бўтани ўлдирмоққа чоғланди, аммо бўта тоғ томонга қочиб кетди, уч бора қаттиқ бўкирди-да, онаси чиққан тоғ ичига кириб ғойиб бўлди. Солиҳ алайҳиссалом етиб келганда туяни гумдон қилгандилар.
— Бўта қани? - деб сўради Солиҳ ҳалойиқдан.
— Уч бора бўкирди-да ғойиб бўлди, - дедилар.
— Уч марта бақириқнинг боиси шулки, бу уч аломатнинг белгисидир. Уч кундан кейин азоб келгусидир, - деди Солиҳ
— У азобнинг аломати нимадир? - дейишди.
— Биринчи куни юзларингиз сарғаяди, иккинчи куни қизаради, учинчи куни эса қораяди. Бу азобнинг етиб келганидан далолатдир, -деди.
Солиҳни бу гапларини эшитгандан кейин туяни ўлдирганлар Яна ғазабландилар.
— Туяни ўзимиз ўлдирдикми, энди азоб етмадан бурун Солиҳни ҳам ўзимиз ўлдирамиз. Агар рози бўлса, бизлардан олдин ўлиб кетади, ёлғон бўлса ундан қутилганимиз қолади, -дейишди ёвуз кимсалар.
Ёвузлар шу кеча Солиҳни пойлаб, бир тошни остида писиб ётдилар. Оллоҳнинг фармони Билан у тош емирилиб, ҳаммасининг устидан босиб тушди, ҳалок қилди. (Оят) «Улар ўзлари билганларича бир нав макр қилдилар ва Бизлар ҳам унга қарши тадбир қилдик ва улар буни сезмас эдилар»;.
Яна бир ривоятда шундай дейилади: Солиҳни ўлдиришга чоғалниб кечаси унинг эшигида пойлаб ётганлрида Оллоҳ таоло фаришталарни тушурди ва улар тош Билан уриб, ҳаммаларини ҳаолок қилдилар. Эртасига улар қайтмагач, Самуд халқи Солиҳга «Уларни сен ўлдиргансан»;, деб даъво қилдилар.
Эртаси куни кўрдиларки, ҳаммаларининг юзлари сарғаймиш. Билдилар, азоб яқинлашмоқда. Шунда «Солиҳни ўлдирайлик»;, дея истай бошладилар. Солиҳ улардан қочди. У сақил исмли абул ваҳҳоб лақабли кимсанинг уйига келди, у Солиҳни яширди. Неча бор қидириб келдилар, айтмади. Шундан кейин улар «Солиҳни бизга топиб Беринг!»; дея солиҳ алайҳиссаломга яқин бўлган кишиларни ура бошладилар. Шунда Мисраъ ибн Xаарам деган кимса «У Абул Ваҳҳобнинг уйидадир»;, деб айтиб беради. Абул Ваҳҳобнинг олдига бориб «Солиҳ сенинг уйингда экан»;, дедилар. У ҳам «Солиҳ шу ерда, аммо мен уни сизларга бермайман»;, деганди умидсиз бўлиб қайтиб кетдилар.
Эртаси куни юзлари қизарди, учинчи кунига ўтиб қорайди. Якшанба куни эди, имон келтирганлар Солиҳнинг олдига келдилар. Пайғамбар улар бирга Фаластинга борди. Уларнинг ҳам юзлари қорайиб кетганди. Барчалари ўзларига гўр қазидилар, кафанлар кийиб, қазилган лаҳадларга кириб ўтирдилар.
Оллоҳ таоло Жаброилга фармон берди, у туя ўлдирилган жойга келиб, бир нараъ тортди, даҳшатли қичқириқдан ҳамма қавмнинг юраги ёрилиб ўлди ва дўзахга тушди. Ёлғизгина Зурайта деган хизматкор ОМОН қолди. У ҳам ташқаридагиларга ҳабар бергани бориб, сув сўради-да, сувни ичиб бўлибоқ ўлди. Солиҳ улардан кўнгил узди.
— Ҳудоё, менга имон бергил, бир эзгу кўнгилли қулни топайин, кўнглимдаги мунгларимни унга айтиб, юрагимни ёзайин, - деди Солиҳ.
— Боргил! - деган фармон бўлди.
Солиҳ бирон кимса қидриб, жаҳон кезди. Юра-юар бир кишини топди, у намоз ўқиб турган эди. Унга келиб, салом берди, ҳол сўради.
— Бир денгиз қирғоғида кофир ва йўлсиз халқ бор эди. Оллоҳ таоло ҳаммасини денгизга ғарқ қилди, ёлғиз мен қолдим, энда ҳақ таолога шукр қилурман, - деди ул киши.
У ердан кетиб, денгиз қиғоғидаги бир шаҳарга борди. Икки ака-укадан бошқа ҳамма холқи кофир эди. Бу икки мусулмон биродарлар, ҳунарлари эвазига кун кўрар, топганларининг ўзларидан ортганларини дарвишларга берар эдилар. Солиҳ уларнинг олдига келди ваш у пайт қаттиқ овозни эшитди.
— Бу нимадир? - деди Солишҳ.
— Бу ерда бир катта аждаҳо бор, оқшом пайти денгиздан чиқиб, бир одам еяр, -дедилар.
— Уни ўлдирсам, ҳалойиқ менга нипма бера олади? - деди Солиҳ. Икала биродар бу гапни шаҳар халқига айтди.
— Шаҳар халқи «Агар илонни ўлдирса, унга ярим давлатимизни берамиз»;, дедилар, - дея ҳабар олиб келди биров.
Солиҳ ўрнидан туриб, икки ракаат намоз ўқиди, сўнг дуо қилди. У илон ёрилиб ўлди. Шаҳар халқи ярим давлатларини келтириб берганларида Солиҳ уни олмади, биродарларга берди, улар олмагач, халқнинг ўзига қайтарди. Бошини саждага қўйиб, ярагнага шукр қилди.
— Сенга топинган уч кишини билдим, - деди солиҳ.
— Эй Солиҳ, ер юзида менинг шундай қулларим борки, жаҳонни уларнинг қўлида туттирурман, - деган фармон келди.
Дейдиларки, Солиҳ қавмидан етмиш киши имонли бўлди. Ҳудди Ҳуд қавми каби бўлдилар.Қачонки, Жаброил Солиҳ қавмига нидо қилганида ҳаммалари ўлдилар. Аёқларининг остидан ўт чиқиб кетганди, ҳаммасини куйдирганди. (Оят) «Ҳақиқатда биз уларга бир наъра юбордик ва улар молхонада ҳайвонлар оёғи остида қолиб босилган ҳашакдек бўлиб қолдилдар»;.
Айтадиларки, арабларнинг бир одати бор: саҳрода туя ва қўйга қўтон қилганларида унинг ичга қудуқ ўтларини тўшайдилар. Бу ҳашаклар ҳайвонлар туёқлари остида қиймаланур. Оллоҳ таоло Самуд қавмини ҳам анна шу ҳашакларга ўхшатаётир.
Абдуллоҳ ибн Аббос (Оллоҳ ундан рози бўлсин) ривоят қилурки, Ҳақ таоло икки халқни бир азоб билан ҳалак қилмади. Аммо солиҳ ва Шуайб қавмларини ўт Билан азоблади. Ўт Солиҳ халқининг оёқлари остидан чиққан бўлса, Шуайб қавмига осмондан тушди.
Шундан кейин солиҳ алайҳиссалом Шом вилоятига бориб ўрнашди ва у ерда ўн саккиз йил (Яна бир ривоятди қирқ йил) яшади. Солиҳ алайҳиссаломдан кейин то Иброҳим алайҳиссаломга қадар ҳеч бир пайғамбар келмади.

Иброҳим Алайҳиссалом Ва Намруд Алайҳил-ЛаъНа Қиссаси
Шарифлари - Иброҳим ибн Торих ибн соруҳ ибн Арғус, ибн Фолиҳ ибн обир ибн Солиҳ ибн Артус ибн Сом ибн Нуҳ алайҳиссаломдурлар.
Яна Иброҳим ва абраҳом ҳам дерлар. Ҳар иккиси ҳам дурустдир, яъни Абун раҳимун - оқкўнгил, меҳрибон ота деганидир. У Намруд ибн Кавс ибн Канъон ибн Нуҳ замонида яшаганди. Намруд бутун дунёга ҳукмронлик қиларди. Айтишларича, бутун дунёга тўрт киши ҳукмронлик қилдики, буларнинг иккиси мусулмон ва иккиси кофир эди. Мусулмон ҳукмдорлар - Сулаймон алайҳиссалом ва Зулқарнайн, кофир ҳукмдорлар эса Намруд ва Бухтнаср эди.
Намруд туш кўрди. Тушида бир қўчқор келиб, унинг тахтини сузиб, йиқитар эди. Тонг отгач, мунажжимларни, туш таъбирчиларини, коҳинларни йиғдирди ва улардан туш таъбирини сўради.
— Бу йил бир ўғил бола туғилар, сенинг мулкинг унинг қўлида ҳалокатга юз тутар, - деб таъбир қилдилар.
Намруд буни эшитгач, ҳамма ҳомиладор аёлларни йиғиб, қайси Xотин ўғил туғса боласини ўлдирар, қиз туғса тирик қолдирарди. Намруднинг бир буттарош маслаҳатчиси бўларди. Ота Торих эди, бутларга беҳад қаттиқ топингани учун Озар ҳам дердилар. Озарнинг хотини Иброҳимга ҳомиладор бўлганди, уни одамлардан яширдилар. Ой-куни етганда овлоқ ерга кириб, ўғил туғди, уни Иброҳим деб атадилар. Аммо Намруддан қўрқиб, чақалоқни тоғ унгирига элтиб ташладилар, унга ҳайвон сути Бера бошладилар.
— Кўз олдимда ўлдирганларини кўрмайин, токи қушлар еб кецин, деб фикр қилдилар.
Оллоҳ таоло Жаброилни юборди. Келиб Иброҳимнинг бармоғини оғзига суқиб қўйди, Оллоҳ қудрати Билан бармоқ ичида сут пайдо бўлди, чақалоқ шу сутни эмарди. Бошқа болалар ой сайин улғайсалар, Иброҳим кун сайин улғаярди. Етти ёшга кирганда отаси бориб, уйига олиб келди.
— Мен йўқдан бор бўлдим. Менинг тангрим кимдир? - деди у бир кун онаси билан суҳбатда.
— Менман, - деди онаси.
— Сенинг тангринг кимдир? - деди у.
— Отанг, - деди онаси.
— Қандай қилиб? - сўради у.
— Шунинг учунки, у мендан юқорироқ, - деди онаси.
— Отамнинг тангриси кимдир? - деди у.
— Намруд, - деди онаси.
— Қанақасига? - деди у.
— Шунинг учунки, у отангдан улуғроқ, -деди онаси.
— Намруднинг тангриси кимдир? - деди у.
— Жим, ундай демагил! - деб қаттиқ тегди онаси.
Она бу гапни отасига етказганди:
— Уни бу ердан йўқотгил, яна тоққа қўйиб келгил! - деди ота.
Онаси Иброҳимни Яна унгирга олиб бориб ташлади. Иброҳим ўйга толди: «Мени яратган тангрим бундай соҳибсиз, бўйсинувчисиз бўлмас. Кимга топиниш керак, қандай топиниш керак, билмасман»;. Шундай ўйлар гирдобида кун чиқди. Унгирдан чиқди. Зухро юлдузини кўрди, жуда ёруғ эди. «Менинг тангрим шумикан?»; деган ҳаёлга борди. (Оят) «Кейин, кеч кириб қоронғу тушганида юлдузни кўрди ва манна бу менинг парвардигорим»; деди. Зухро юлдузи ботганда эса «Туққан, ботган, эргашувчи нарса тангриликка ярамайди, бундайларни севмайман»;, деган фикрга келди. (Оят) «Шунга ўхшаш нарса менинг Парвардигорим бўладими?»; деди.
Сал ўтмай ой чиқди, у юлдуздан ҳам ёруғроқ эди. «Менинг тангрим шумикан?»; дея ўйга ботди. Ой ботгач «Бу ҳам чиқар ва ботар экан. (Оят) »;Агар парвардигорим мени тўғри йўлга бошламаса, у ҳолда мен, албатта, гумроҳлардан ўблиб қоламан".
У кечани ўй билан ўтказди. Тонг отгач «Қоронғи кетди, олам ёришди, кун чиқди, у юлдуздан ҳам, ойдан ҳам ёруғроқ экан. Тангрим шумикин, бу ҳаммасидан улуғроқ экан»;, деган ҳаёлга борди. (Оят) «Қуёшни чиқиб келаётганини кўрганда, »;манна менинг роббим, бу каттароқ экан«, деди»;.
Қуёш қиёмга келгунга қадар шу ҳаёлда турди. Кун пастлай бошлагач, «Мен ботиб кетгувчи нарсани севмасман. Бундай одамлардан йироқман»;, деди. (Оят) «Албатта, мен сизлар Ҳудога шерик қилаётган нарсаларингиздан безорман»;.
— Буларг топинмасанг, кимга сиғинарсан ахир? - дейишди.
— (Оят) «Мен ер ва осмонларни яратган зот томонига юзимни таслим бўлган ҳолимда бурдим»;, - деди.
Бир куни онаси олдига келди. Отасининг олдига кирса, у бут тарашлаётганда, Иброҳимга «Бу бутни бозорга олиб бориб сотиб келгил»;, деди. Иброҳим бутнинг бўйнига арқон боғлаб, сувга солиб, тупроққа булаб, бозорга олиб борди-да «Кўрмайдиган, эшитмайдиган, одамга нафи тегмайдиган шу нарсани Ким сотиб олади?»; де байта берди.
Кунларнинг бирида бир бутни бозорга олиб кетаётиб ёзилмоқчи бўлди. Бутни ерга қўйиб, ҳожатини ушатиб келгунча, бир тулки келиб у бутнинг устига сийиб, булғаб кетибди. Шунда буни кўрган Иброҳим беҳад севинди ва «Бошига тулки сийиб кетган нарса парвардигорми?! Тўғри йўлдан адаштирадиган ва Оллоҳга шерик қилинадиган нарсаларнинг ҳаммасидан безорман. ?олиб ва ягона Оллоҳга имон келтирдим»;, дея нидо қилди.
Отаси Иброҳим алайҳиссаломни етти йил бутга соқчи қилиб қўйди. Иброҳим бутга топинганларга: «Буларга нима учун сиғинасиз?»; деб айнатаверди. Отасига айтгандилар, у Иброҳимни маъломат қилди.
— Эй ота, бу кўрмайдиган, эшитмайдиган нарсага нима учун топинарсан? Менга илм берилди, аммо сенга берилмади. Сўзимни эшитгил, сени тўғри йўлга бошлайин, - деди. (Оят) «Эй отагинам, ҳақиқатдан менга илмдан сенга келмаган нарса келди, шунинг учун менга эргашгин»;. «Эй отагинам, шайтонга ибодат қилманг, ҳақиқатда шайтон Раҳмон отли ҳудога осийдир»;.
— Эй Иброҳим, сен менинг бутларимга сиғинмайсанми? Бу ишингдан қайтмасанг, мен сендан безман. (Оят) «Агар сен бизнинг худоларимизни ҳақорат қилишдан тўхтамасанг, сени тошбўрон қилиб ўлдираман, мендан абад-ул абад узоқ бўл»;, - деди Иброҳим.
— Эй ота, шайтонга қул бўлмагин. (Оят) «Салом бўлсин сенга. Мен Парвардигоримдан сенинг учун мағфират тилайман. Ҳақиқатда у менга кўп меҳрибондир»;, - деди Иброҳим.
Иброҳим алайҳиссалом шаҳардан сахро томонга чиқиб кетди. Оллоҳ таоло ҳизматида бўлди. Отаси ўлгач, бутлар назорат отасининг қариндоши бўлган Ҳозарга қолди. У Лут пайғамбарининг отаси эди.
— Ҳар ойда бир марта менинг бу бутлар билан ишим бор, - деб айтар эди Иброҳим. (Оят) «Ҳудо номи билан қасамёд қиламанки, сизлар орқа ўгириб кетганларингиздан кейин бутларингизни иложини қиламан»;.
Шу аснода уларнинг ҳайитлари бўлди. Улар турли таомлар келтириб, бутларнинг олдига қўяр, сўнгра ийдгоҳга чиқиб, кун ярмида қайтиб келгач, «Бутларимизнинг барокати тегди»;, дея бу таомларни уйларига олиб кетар, аҳли оиласи билан тановвул қилар эдилар. Бу галл ҳам шундай бўлди.
— Биз билан бирга чиққил, - дейишда Иброҳимга.
— Мен юлдузлар илмига қарагндим, менга беморлик келаётир, чиқолмайман, - деди Иброҳим.
Улар юлдузлар илмига эътиқод қилар, унинг кўрсатмалрига турмушларида амал қилар эдилар. Шу туфайли Иброҳимни кўп қистамадилар. Ҳамма кетгач, Иброҳим бир болта олиб, бутхонага кирди. Бутларнинг боши, қўлини парча-парча қилди, синдирди. Бутларнинг энг каттаси олдига келди-да, болтани унинг қўлига осиб қўйди. Сўнг бутга қараб: «Олдингиздаги таомни нега емайсиз?»; -дея киноя қилди. - «Нега сўзламайсиз?»; Яна итоб қилди.
Кун оққанда кофирлар қайтиб келдилар. Кўрсалар, бутларнинг бирини бош кесилган, бирини қўли, оёғи синган. Одамлари Билан бутхонага кирган Намруд сўради:
— Бизнинг тангриларимизни ким бундай ҳолатга солди?
— Иброҳим деган бир йигит бор, бу ишни ундан бошқа ҳеч ким қилмайди, - дейишди.
ФОЙДА. Намруд кофир бўлса ҳамки, Иброҳимга нисбатан аччиқ сўз айтмади, ҳукм этмади. Шу боис унинг мулки давлатига завол тегмади. Айтишларича: «Адл қилган кофир Билан мулк боқий қолар, аммо зулм қилган мўмин Билан мулк боқий қолмас»;.
Намруд кофир бўлгани Билан ассоқ сўз демади.
— Одамлар йиғилсин. Уларнинг кўз олдида гувоҳлик берсин, - деб фармон берди. (Бугун ҳам ёлғон сўз Билан бир кимса устидан ҳукм қилганлар Намруддан ҳам баттар бўларлар).
— Бизнинг тангримизни сен шу аҳволга солдингми?-дея савол қилдилар Иброҳимни келтиргач.
— Бу майда бутларни анави катта бут чопиб ташлади. Ишонмасанглар, бутчаларнинг ўзларидан сўранглар, агар сўзлай олсалар, - деди Иброҳим.
— Бу бутлар сўзлай олмайди, қандоқ қилиб ҳам сўрармиз, - дейишди улар.
— Сизлар Оллоҳни қўйиб, сиз учун бирор нарсада нафи тегмайдиган ва зарари ҳам йўқ нарсага ибодат қиласизларми?-деди Иброҳим алайҳиссалом.
Улар билдиларки, бу ишни Иброҳимдан бошқа ҳеч Ким қилмаган. Уни қийнамоқликка кенгашдилар. Иброҳимга пайғамбарлик келди.
— Ёлғиз тангрига сиғининг, бутга топинманг, мени тангримнинг элчиси деб билинг, - деди у одамларни тўғри йўлга чорлаб.
— Бизни оталаримизнинг динидан чиқариб, бошқа динга чақирурмисан? - дедилар.
— Оталарингиз бари ботил динга сиғинар эдилар. Мен сизларни тўғри йўлга даъват қиларман, -деди Иброҳим.
Айтадиларки, ўша пайтда ҳамма халқлар очликка дучор бўлгандилар. Озиқ-овқат топилиши қийин эди. Намруд одамларга овқат тарқатди. Бир куни Иброҳим таом олгани Намруднинг олдига келди.
— Менга сажда қилсанг, таом бераман, деди Намруд.
— Мен шундай тангрига сажда қилурманки, ул зот ўликни тирилтирар, тирикни ўлдирар, - деди Иброҳим.
— Мен ҳам шундай қила олурман, -деди Намруд.
— Қандай қилиб, -деди Иброҳим.
Шунда Намруд зиндондан икки махбусни чиқарди, бирини ўлдирди, бирини эса қолдирди.
— Мана ўликни тирилтирдим, тирикни эса ўлдирдим, - деди Намруд.
Иброҳим билдики, бу кофир аҳмоқ экан:
— Маҳбусни ўлдирмай қолдириш тирилтириш эмас, - деди у. Аммо Иброҳим унга «Ўлдирганингни тирилтиргин!»; деса бўлардию, аҳмоқ кофир Билан тортишишни эп кўрмади. Уни бир сўз Билан унини ўчиришни истади.
— Менинг тангрим шундай зотки, у ҳар куни Машриқдан чиқаргувчи. Сен бир кунгина қуёшни мағрибдан чиқаргинчи! - деди Намрудга. Иброҳимдан бу сўзни эшитган кўпгина кофирлар кўнгилларида «Бу бутлар ботил турурлар, улардан ҳеч қандай наф йўқ, Иброҳим тўғри айтар, йўлсизлармиз»;, деган фикр ўта бошлади.
Намруд алайҳил-лаъна одамларнинг кўнглидан кечганини билиб, «Мендан тониб, Иброҳимга эргашиб кецалар-а»;, -деган ўйдан қўрқиб кетди.
— Буни ушланг, ўтга ташланг, тангрингизга мадад беринг! - деди Намруд. Иброҳимни ўтга отишгат келишдилар.
— Эй Иброҳим, «Мени тангримнинг ўтли дўзахи бор, олов Билан азоб беради»;, дер эдинг. Мен бугун сени олов Билан қийнайин, ким қутқарар экан, бир кўрайин, -деди Намруд.
Ҳамма қўшинни сафарбар этиб, тўрт ой мобайнида ўтин йиғилди. У ўтинни қайси уловга орцалар кўтармади. Туяга ортдилар, ўрнидан қўзғалмади. Эшак ва от ҳам қабул қилмади. Xачирга юклагандилар, қабул қилди. Буни кўрган Иброҳим хачирни лаънатлади. Шу боисдан хачир насли кўпаймайдиган бўлди. Бугунги кунда хачирга юк орцалар, урмагунча ё сўкмагунча юрмас. Тул кампирлар Намруд биздан ҳушнуд бўлсин деб, тунлари ухламасдан чарх йинириб, кундузи бозорда сотиб, пулга ўтин олар эдилар.
Айтишларича, бир йиғочлик (тахминат 9 км) ерни ўтин билан тўлдирдилар. Атрофини тери Билан тўсдилар. Туяларда гугурт суви келтирдилар. Шундан кейингина ўт ёқтилар. Ўн кеча-кундуз олов ёниб, кучланди. Оловнинг баландлиги уларнинг ўлчовида йигирма қари (тирсак) эди. Иброҳим алайҳиссаломни икки йилдан бери оғир кишанларга боғланган ҳолда уй ичига қамаб қўйган эдилар. Ўтнинг ёқилганинга ўн кун бўлганда «боринг, Иброҳимни энди ўтга отинг!»; деган фармон берилди.
Олов келтириб ўт ёққан Иброҳимнинг ота қариндоши Ҳозар (Лут пайғамбарининг отаси) эди. Қалдирғоч тумшуғида сув келтириб, оловга қуяр эди.
— Эй қалдирғоч сенинг тумшуғингдаги сув бу ўтга қандай ҳам таъсир қилсин, - деди Иброҳим шунда ва уни эзгу дуо қилди. Чумчуқ эса келиб ўтни қаноти Билан урарди, шу боис уни лаънатлади, қирқ кеча-кундуз ўтда куйди.
Олов шу даражада баландладики, киши тўрт йиғоч ердан яқинлаша олмайдиган бўлди. Қай бир қуш ҳавода учса қанотлари куйиб тушар эди. Намруд теми рва мисдан бир микора қурдирди, унинг устига чиқиб оловга қарагач:
— Иброҳимни қандай қилиб ўтга отамиз? -дея ҳаёлга чўмди. Шунда Шайтон келиб палахмон ясамоқликни ўргатди. Унгача дунёда бундай қурол йўқ эди. Иброҳимнинг қўл ва оёқлари етмиш ботмонли темир ҳалқа Билан палахмонга боғладилар.
— Эй Иброҳим, қўрқмайсанми? - деб сўрадилар шунда.
— Кимики қалбидан Оллоҳнинг ўти бўлса, қандай қилиб одамларнинг ўтидан қўрқсин, -* деди Иброҳим.
— Тангрингдан сўрагил, сени қутқарсин, -дедилар.
— Менинг нимамни қутқарсин? - деди у.
— Нафсингни, -дедилар.
— Нафснинг иши ёвузлик, гуноҳкорликдир. Гуноҳкорлик ўтга маҳкумдир, - деди у.
— Бўлмаса жонингни сўрагил, - дедилар.
— Жон омонат турур. Унинг иши яратганига қайтишдир, - деди у.
— Ундай бўлса кўнглингни сўргали, -дедилар.
— Кўнгил тангрининг мулкидир. У қандай истаса, шундай ҳолга солгувчидир, - деди у.
Шундан сўнг палахмонга жойладилар. Қанчадан-қанча одамлар палаҳмонни тортмоқчи бўлдилар, аммо кучлари етмади. Чунки палахмонни фаришталар босиб турар эдилар. Шайтон билдики, фаришталар палахмонни босиб турардилар. Шунда у бир покиза киши қиёфасида келиб кофирларга:
— Бу иш қўлингиздан келмайди. Аммо бунинг бир ҳийласи бор. Бузуқ хотинларни олиб келинглар. Эркаклар улар Билан фоҳиша ишни қилсин. Шунда палахмон отилади, - деди.
Шундай иш тутгандилар палахмон отилди. Иброҳимни ҳавога қараб отдилар.
САВОЛ: Шайтон палахмон қилмоқликни қаердан билди?
ЖАВОБ: У палахмонни дўзахда кўрган эди. Гуноҳкорларни дўзахда палахмон Билан отардилар, уларга чуқур чоҳга келиб тушардилар. Бу чоҳнинг азоби дўзах азобидан етмиш ҳисса қаттиқроқ эди.
Ҳабарларда келишича, Расул алайҳиссалом дедилар: «Менинг умматларимдан олти тоифа одамларни қиёмат кунида шу чоҳга ташлагайлар. Бириси - султонлар мажлисида уларни »;бу киши шундай омадли зот« деганни, иккинчи - етимларнинг молига зулм билан эгалик қилиб олганни, учинчи - золимлар ишини битириб берганни, тўртинчи - отаси ва онасига ёмон сўз сўзлаганларни, бешинчи - нопок иш қилувчи хотинчалиш, хунасаларни, олтинчи - молини ҳудо йўлидан қизғаниб, бошқа йўлга сарфлаганларни»;. Бундан бизларни Оллоҳнинг ўзи асрасин.
Қачонки, Иброҳим алайҳиссаломни палахмондан ҳаво отганларида у: (Оят) «Бизга Оллоҳнинг ўзи етарлидир ва у қандай яхши кафилдир. Бас, у қандоғ ҳам яхши эга ва қандоқ ҳам яхши мададкордир»;, деди. Бу ҳолни кўргач, етти қават осмон фаришталарининг барчаси фарёд чекдилар.
— Илоҳи, бу кунда бутун ер юзида сени бир ва бор деган ёлғиз Иброҳимнинг ўзидир. Уни нечун ўтга отарсан? Ҳудоё, дўстларингга меҳрибонлигинг шундай бўларми? - деди фаришталар Оллоҳ таолога.
— Эй фаришталар, сизлар таъсир этмай туринг. Бу ишда мени сизлар билмайдиган бир сирим бор, - деган хитоб келди.
Шу пайтда Жаброил алайҳиссалом етиб келди.
— Эй Иброҳим, ҳеч ҳожатинг борми? - деди у зот.
ФОЙДА: Агар ҳожатим йўқ деса, ҳожацизман деган бўларди, лекин қул ҳожациз бўлмайди.
— Ҳожатим бору, аммо сенга эмас, - деди Иброҳим.
— Менга ҳожатинг бўлмаса, Оллоҳга бордир, айтгил, - деди у зот.
— Эй Жаброил, менинг тилагимни унинг ўзи билар, менга шунинг ўзи кифоя, ҳожат тилмакнинг ҳожати йўқ, - деди Иброҳим ва Оллоҳ таолога кўнгил боғлади. Шу онда:
— Эй олов, Иброҳим унинг совуқ ва саломат бўлгил! - деган хитоб келди.
Уламоларнинг айтишларича, совуқ« бўлгил деб, »;саломат" бўлгин демаса эди, ўт совуғи Билан Иброҳимни ҳалок қилгай эди. Қиёматга қадар одамлар ҳеч қачон ўтга пишган таомни кўрмас эдилар. Яна айтишларича, Иброҳининг кўксидаги Оллоҳ муҳаббатининг ўти Намруд ўти Билан беллашди ва Намруд ўтини куйдира бошлади. Шунда муҳаббат ўтига совугил, Иброҳини саломат сақлагил, демаса эди, у ўт на Намруднинг ўзини ва на унинг ўтини саломат қўймасди, ҳаммасини куйдирар эди.
Яна фармон келди: «Эй Жаброил, бандамга ёрдам бериш учун тезда етиб боргил!»;
Жаброил етиб борди ва ўзи Билан бирга жаннатдан бир жайнамоз олиб келди ва бу жайнамозни оловни ўртасига тўшади, Иброҳим алайҳиссалом унга ўтирди. Сўнгра жайнамоз устига намоз ўқишга тутинди. Ўт фақат Иброҳим алайҳиссаломнинг қўл-оёқлари боғланган ипини куйдирди.
ИЗОҲ: бошқа манбаларда келтиришича, Иброҳим алайҳиссаолмни ўтга отишга ҳозирлик кўрилаётган пайтда сувларга муаккил бўлган фаришта келиб:
— Эй Иброҳим, барча сувлар иҳтиёри менинг қўлимдадир. Агар ҳохласанг, буюрман сувлар ўтни ўчирур, -деди.
Шамолга муаккил бўлган фаришта:
— Эй Иброҳим, агар ҳохласанг, шамолга амр этурман, бутун ўтни ўчириб йўқотур, -деди.
— Сизларнинг ёрдамингизга муҳтож эмасман, - деди Иброҳим алайҳиссалом уларга ва бошини юқори кўтариб дуо қилди: - Парвардигоро, Сен ягонасан, Аҳмадсан, мендан бошқа Сенга ибодат қиладиган кимса йўқлигини ўзинг билурсан! (Изоҳлар таржимон томонидан бошқа манбалардан олинган).
Айтишларича, Намруд вазирига буюрди:
— Минорага чиқиб, Иброҳимни кўргил, қандай куяётган экан, кул бўлиб улгурганмикан - йўқми!
— Эй эгам, бу оловнинг ичида дунёнинг тоғлари куйиб кул бўлади-ю Иброҳим омон қолармиди! - деди вазир ва минорага чиқиб кетди. Кейин минорадан туриб шундай хқитоб қилди: - Эй эгам, учов ўтирибди, орқа ўнгида йигирма минг масофа турли хил ёз чечаклари очилмиш, чашмалар оқиб турмиш, хурмо дарахти унмиш.
Бу гапларни эшитган Намруд таажубга тушди, ўз кўзим Билан кўрайин, деб минорага чиқди. Бу манзарани кўргач:
— Эй Иброҳим, сен ёлғиз эдинг-ку, булар кимлар бўлди? - деб сўради.
Эй Намруд, бири менман, суратимни ўзгартирдим, Иброҳимга сенинг Муаккил - вакил қилинган, тасарруф қилувчи.
Аҳмоқлигингдан узр айтарман, - деди олов Оллоҳ таоло фармони билан тилга кириб.
— Эй Иброҳим, ул кимсани ёнигга ким туширди? - деди намруд.
— Оллоҳ таоло мени асрамоқ учун тушурди, Намруднинг энди унга қарши қандай яроғи бор бўлсин, - деди Иброҳим алайҳиссалом.
Бу гапларни эшитиб Намруд беҳад қўрқувг тушди. Қайғуга тушган ер ҳам етти кун титраб, зилзила бўлди. Намруд донишмандларни, ҳакимларни тўплади.
— Бу қандай зилзила бўлди? - деб сўради улардан.
— Оловнинг иссиғлигидан ер ҳам тебранмоқда, - дедилар унга.
— Ундай бўлса, оловни сўндиринг! - деди Намруд.
Сув ташиб, оловга қуя бошладилар. Барча ҳалойиқ Иброҳимнинг аҳволини кўрайлик, Дея тамошога келдилар. Оллоҳ фармони Билан шабада келиб, кулларни одамларнинг юзларига урди, ҳалойиқ барчаси қайтиб кетди.
Оқшом тушгач, Иброҳим ўтдан чиқиб, уйга борди.
Айтишларича, Намруднинг ўн икки минг омбори бор эди. Уларнинг тўрт минги унга тўла эди, уларни қимматчилик бўлса сотармиз, деб ғамлаб қўйганди. Иброҳим алайҳиссалом дуо қилди: ул юртдаги дарё ўзанлари, тоғ унгирлари унга тўлди. Иброҳим алайҳиссалом «Келинг, ун олинг!»; дея чорлади. Ҳамма юртда тўкинчилик бўлди. Намруднинг қўлига қаровчи одам қолмади.
Бир куни Иброҳим алайҳиссалом Намруднинг олдига келди.
— Ягона Оллоҳдан бошқа илоҳ йўқ, эй Иброҳим сен унирнг пайғамбарисан деб айтгил! - деди унга.
— Фурсат бергил, ўйлаб кўрайин, - деди Намруд.
Фурсат берилди. Намруд ўйлаб, ўзига кенгашиб кўрди.
— Мен Иброҳим билан ярашурман, сиз нима дерсиз, - дея кенгаш солди.
Бекларив а маслаҳатчилари ўйга толидилар. «Агар Иброҳим Билан ярашса, у подишоҳ устидан ҳам, бизнинг устимиздан ҳам ҳукумрон бўлиб олади, оқибатда бизнинг иззатимиз, ҳурматимиз қолмайди, Иброҳимга қул бўламиз»;, деган фикрга келдилар ва шундай жавоб бердилар.
— Шунча йилдан бери худоман дединг, энди қулман дейсанми? Иброҳимга қул бўлиб, бизларни ҳам унга қул қилурсанми?
— Менинг у туфайли кўрган ишларим улуғ ишлардир, унинг тангриси билан ярашмоқ керак, - деди Намруд.
— Уни нега ўт куйдирмаганини билмасмисан? Шунинг учунки, бизнинг ота-боболаримиз оловга топинур эдилар, Иброҳим ҳам бизнинг уруғимиздандир. Ўт бизнинг уруғимизни куйдирмас, - деди унга Ҳозар.
ФОЙДА: Xачир ўтин келтиргани учун уруғи кесилди. Чумчуқ чўп ташигани учун ҳамма одамлар уни тутиб, патини юлиб, ўтга пишириб ейдилар.
Арилар ўтни елпиб турганди, ғавғо ва тўпалон ҳаёт кечирурлар. Қалдирғоч эса сув ташида, омон бўлди. Қалдирғочнинг суви билан ўт ўчмади, аммо дўстлиги ошкор бўлди, қиёматга қадар эзгу ном олди.
— Биз Иброҳимдан қандай қилиб қутиламиз? - сўради Намруд Ҳозардан яна.
— Бу тунда бир чуқур қазинглар, ул чуқурда тутун ҳросил қилмасиз.
Бу тутун Билан душманимизни ҳалок қиламиз, - деди Ҳозар бунга жавобан.
— Қанча мол керак бўлса олгил, бу ишни ўзинг битиргил! - деди Намруд.
Ҳозар халқни йўғди, катта олов ёқилган жойда чуқур қазимоқликка бошлади. Туби тор, оғзи кенг бўлган бу чуқурни сомон ва ифлос нарсалар Билан тўлдирдилар. Ҳамма ҳалойиқ томошага тўпланди, Ҳозар олов келтириб, сомонга туташтирди. Шунда Оллоҳ фармони Билан шамол келди, ўша ўтнинг ичидан бир кесакни келтириб, Ҳозарнинг бошига урди, Ҳозар йиқилди ва куя бошлади. Шунда ҳалойиқ:
— Эй Ҳозар, ўт бизни куйдирмас демабмидинг! - дея маломат қилди.
Ҳозарнинг сўзлашга ҳоли бўлмади. Кўп ўтмай куйиб, кулга айланди. Яна шамол келиб, Намруд ёққан ўтдан кул келтирди ва ҳалойиқнинг чидан ўтин ташиганларнинг кўзига тиқилди, ҳамалари кўр бўлди, соғ қолганлари қочиб қолишди.
Бир муддат ўтиб, Сора разиаллоҳу анҳо Иброҳим алайҳиссаломнинг қошига келди. Сора Ҳозарнинг қизи эди. Баъзиларнинг айтишларича, - у Намруд хизматидаги бир улуғ бекнинг қизи бўлган экан.
— Эй Иброҳим, сенинг Ҳудойинг ўта кучли экан, мендан безор блўмайдими? - смўради сора.
— Сени эзгу йўлга солгай, жойингни жаннатдан қилгай, - деди Иброҳим.
— Эй Иброҳим, мен бир шарт билан мусулмон бўоламан, - деди Сора, у жуда кўҳлик эди, - мени никоҳингга олсанг.
— Мени молим йўқ, - деди Иброҳим, - сенга қалин беролмайман.
— Менинг қалиним шуки, - деди Сора, - шаърий барчса ишларда мен нима десам шуни қиларсан.
Соранинг илтимосини Иброҳим алайҳиссалом қабул қилди.
РИВОЙАТда келадики, Намруд мунорадан туриб кўрганда, Иброҳим атрофида чечаклар очилган эди. Олов қизил, яшил, сариқ чечакларга айланганди. Ўт ичидан жилға чиқиб, хурмон дарахти унган эди.
— Эй Иброҳим, ўт сени куйдирмайдими? - дея таажуб қилди Намруд.
— Йўқ, - деди у.
— Бу ўтни сенинг учун Ким совутди, - сўради яна намруд.
— Ким ўтга киритган бўлса, ўша совутди, - деди у.
— Унда сенинг тангринг яхши тангри экан, - деди Намруд.
Сўнг унинг кўнглида мусулмон бўлишга майл уйғонди. Саройдагилар бу ҳохишга унамадилар, Иброҳимни тутун Билан ҳолк қиламиз, деган қарорга келдилар.
Уларнинг бу ниятларини Лут алайҳиссалом Иброҳим алайҳиссаломга етказди. Икковлари тунда шаҳардан қочиб чиқдилар. Намруд йўлларга соқчилар қўйганди. Улрга иброний тилда сўзловчи қандай одам йўлиқса, тутишликка фпармон берганди. Ўш тунда Оллоҳ фармони Билан ҳамма тиллар уйқаш кетди, тиллар бузилди. Айтишларича, 72 хил тил ҳосил бўлди. Xом уруғи ҳиндуларига 18 тил тегди, Сом уруғига мансуб араб ва ажамлар ҳам 18 тилга эга бўлди, Ёсаф авлоди бўлган турклар 36 тил эгаси бўлди.
Иброҳим ва Лут алайҳиссаломлар соқчиларнинг олдидан ўтдилар.
— Кимсизлар? - сўради соқчилар.
— Биз Иброҳим ва Лут икковимиз бўламиз, - дейишди.
— Биз уларни пойлаб турибмизку, - дейишди соқчилар ўпкаланиб, - Сизлар бизни машаралаб Иброҳим Билан Лутмиз дейсизлар-а!
Оллоҳ таоло уларни асради. Улар бошқа вилоятга бориб ўрнгашдилар. Намруднинг ғазаби босилгач, Оллоҳжан фармон бўлди:
«Эй Иброҳим! Боргил! Намрудни имонга ундагил!»;
Шундан сўнг Иброҳим алайҳиссалом Намруднинг олдига келди.
— Эй Намруд, бутга сиғинмагил, Оллоҳга иймон келтиргил! Оллоҳни бир дегил, мени Унинг пайғамбари деб билгил! - даъват қилди Иброҳим алайҳиссалом.
— Мендан ҳам бошқа тангри борми? - сўради намруд.
— Бор, - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— У кимдир? - деди Намруд.
— У сени яратган, сенга мулк-давлат берган, ер ва осмон тангрисидир! - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— Мен у билан тенг эканман, у билан бир жанг қилайин! - деди Намруд ва жанг ҳозирлини кўра бошлади.

Намруднинг Осмонга Учгани
Намруд Иброҳимнинг тангриси Билан жангга астойдил ҳозирлдана бошлади, Йиртқич қушларнинг болаларини тарбиялай бошлади. Улар улғайгандан кейин бир сандиқ ясаттирди: икки қопқоқлик - бири остида, бири устида. Унинг устига тўртта, остига ҳам тўртта устун ўрнатдилар. Устки усутнга йиртқич қушларни боғлади. Намруд эгнига совуд кийиб, яшиқ тўла ўқ солиб, хизматкори Билан бирга сандиқ ичига кирди. Устун ичига боғланган гўштларни кўрган оч-наҳор қушлар унга талпиндилар, сандиқ ҳим улар Билан бирга ҳавога кўтарилид.
Бир кеча-кундуз учгач, хизматкорига буюрди:
— Устки қопқоқни очгил, нима кўвринаркан?
— Ўша-ўша ҳолни кўрарман, - деди у устки қопқоқни очаркан.
— Остки қопқоқни осгил, нима кўринаркин? - буюрди яна Намруд.
— Ер юзининг ҳаммасини бир парчадек кўрарман, - деди хизматкор.
Яна бир кеча-кундуз учдилар.
— Устки қопқоқни очгилш, нима кўринадир? - сўради намруд.
— Осмон илгар қандай кўринса, шундай кўринур, - деди хизматкор.
— Остки қопқоқни очгил, не кўринадир?
— Ер аввал қандай кўринган бўлса ўшандай, деди.
Ҳали етмабмиз, дея яна бир кеча-кундуз учдилар.
— Тепа қапқоқни очиб қарачи, нима кўринадур? - буюрди Намруд.
— Ҳамма ёқ туман ичида қолибди, деди хизматкор. - Ҳеч нима кўринмайдир.
Сўнгра пастки қопқоқни очди.
— Пастда ҳам тумандан бўлак нарса кўринмас, деди хизматкор.
— Энди етиб келибмиз, деди намруд ва осмонга қарата ўқ отди.
Шунда Жабоил алайҳиссаломга фармон бўлди.
— Ўқни олиб балиққа санчгин-да, қонга белаб сандиққа ташла! (Балиқнинг бўғизланмаслигига сабаб шунда дейдилар).
Қонга белган ўқ Намрудга қайтиб келгач:
— Осмон тангрисини ўлдирдим! - деб ўйлади ва гўшт бўлакларини юқори устундан олиб пастки устунга боғлади. Оллоҳ деди: (Оят) «Улар ёмон макрларни қилиб кўрдиларва уларнинг ёмон тадбирлари Ҳудо қошида эди»;.
Айтишларича, Намруд қавмида юз минг одам Иброҳим пайғамбарга ҳайрихох эди. Намруд осмондан тушгач, «Кўк тангрисини ўлдирдим»;, дея қонли ўқни кўрсатгач, бу сўзга ишониб яна кофир бўлиб кетдилар. (Оят) «У Оллоҳ ҳохлаган одамини гумроҳ қилиб қўяди ва хоҳлаган одамини тўғри йўлга солиб қўяди»;.
Иброҳим алайҳиссаломга фармон бўлди: «Боргил! Намрудга айтгил! Жанг қилишга майли бўлса, қўшин ҳозирласин!»; Иброҳим алайҳиссалом бу фармонни Намрудга етказди. Шундан кейин Намруд юртларига киши юбориб қўшин тўплашга киришди. Сони-саноғи йўқ қўшин йиғилди. Улар бошдан-оёқ совут кийганди. Оллоҳ таолодан чивинлар қўшинига фармон бўлди. Шунчалик кўп чивинлар чиқиб келдики, осмонни қоронғулик қоплади. Улар намруд қўшинларига ёпишиб, уларни кийимларини, этларини, отларининг эти-ю суякларигача еб битирдилар.
Намруд лаъин саройига қараб қочиб қолди. Саройга кириб ҳамма эшиклару туйнукларни беркитиб олди. Оллоҳ таоло бир заиф ва оқсоқ чивинга илҳом берди. У тешикдан кириб келиб, Намруднингя ноғига қўнди, у ерини чақиб, қон сўргач, оғзи атрофида айланиб, сўнг бурнига кирди, миясига етганда уни ея бошлади. Қирқ кунгача Намруднинг миясини чивин еб турди.
Каъб ул-Ахборнинг ривоятича, Оллоҳ таоло Намруд лаъинга тўрт юз йил подишоҳлик берд ива чивин тўрт юз йил миясиник емирди. Намруднинг олдига Ким кирса унга аввал шапалоқ билан, унда ҳам тинмаса энсасига мушт билан урушни буюрар эди.
ҲИКМАТ. Намрудга берилган азоблар шунинг учун эдики, у тўрт юз йил тангриликни даъво қилди ва одамларни ўзига сажда қилдирди. Шуни унутмангки, энсаларига муштлар еган кимса қандай қилиб тангриликка ярасин.
Бу чоралар Билан оғриқлар тўғтамади. Тўқмоқлар Билан урдира бошлади, аммо бундан ҳам оғриқ босилмади, ҳолдан кетаверди. Ниҳоят бир паҳлавон хизматчисига тўқмоқ уриш навбати келди.
— Мен бориб, ҳаммани бу балодан қутқарайин! - лели-да эртаси куни саройга келиб, тўқмоқ билан намруднинг бошига чунонам солдики, боши ёрилди, у чивин кабутар суратида учиб чиқди.
Шундан кеийн Жаброил лайҳиссалом қанотлари Билан у саройни кўтариб ерга бир урганди, ости устига чиқиб кетди. Намруд дўзахга бориб тушди. Унинг ўрнига Зул-арш номли подишоҳ тахтга ўтирди.

Иброҳим Алайҳиссалом Ва Зул-Арш Подишоҳ Қиссалари
Иброҳим алайҳиссалом Намруд ўлгач, унинг ҳамма омборларидаги ва ҳазиналаридаги олтин-кумушларни, молларни дарвишларга садақа қилиб берди. Иброҳим ва Лут алайҳиссаломлар бу юртдан чиқиб кетдилар. Сора разиаллоҳу анҳо ва Яна икки мусулмон бирга эдилар.
— Илоҳо, қанча юрайлик? - дея муножот қилди Иброҳим алайҳиссалом.
— Қай тарафни кўнгил тиласа, ўша ерга боринглар! - деган фармон бўлди.
Зул-ар подшоҳ ёш йигит эди. Шу боис аёлларга беҳад кўнглида мойиллик бор эди. У қаёрда кўркам Xотин бўлса ўзига келтирарди. Йўлларга сочқилар қўйиб ўтган-кетганинг мулкидан ўндан бирини олиб қоларди. Ўн беш кишидан иборат соқчилар Иброҳим алайҳиссалом ҳамроҳларига йўлиқдилар.
Ушр бармоқликларини талаб қилдилар.
— Бизда ушр (ўндан бир) бергудек молимиз йўқ, - деди Иброҳим алайҳиссалом. Йигитламриз бор, истасангиз уларни олинг.
— Агар ўнта бўлганда бирини олган бўлардик, тўққизтадан бизга ҳеч нима тегмас, - дедилар. Сандиқларинг ичида нима бор? Очинг, кўрайлик.
Сандиқда Сора бор эди. Пайғамбар алайҳиссаломдан ҳажисда айтиладики: «Йўл тўсиб, одамлардан нарса ундириб қолувчилардан ёмон маҳлуқ йўқдир»;. Қанча ҳаракат қилмасинлар, ииложи бўлмади, ноилож сандиқни очдилар. Сорани кўрдилар, беҳад гўзал эди.
— Бизнинг подшоҳимиз бунақа аёлларни истайди. Сен буни қаёққа олиб кетмоқчи бўлдинг? - деб Иброҳим алайҳиссаломни ва ҳамроҳларини шаҳарга қайтардилар. Бу ҳабарни подшоҳга етказгандилар, у ҳали Сорани кўрмаёқ кўнглида рағбат уйғонди. Ва вазирига буюрди:
— Ул қочоқ кимсани олдимга келтир!
Вазир бориб, Иброҳим алайҳиссаломни подшоҳ ҳузурига олиб келди.
Подшоҳ уни ёнига чорлади.
— Исминг нимадир? - сўради подшоҳ.
— Отим Абдуллоҳ, деди Иброҳим алайҳиссалом (Оллоҳнинг қулидемоқчи).
— Сандиғингда нима бор? -сўради подишоҳ.
— Қариндошим бордир, - деди Иброҳим алайҳиссалом қўрқиб кетганидан. Негаки, хотиним деса ўзини ўлдириб қўйишларидан чўчиганди. (Оят) «Ҳақиқатда ҳамма мўминлар бир*бирларига биродардиралар»;.
— Эй Абдуллоҳ, мен Миср подшоҳиман, мол-дунёим беҳисоб, қариндошингни менга берсанг, сени ўз мулкимда энг яхши дўст қилурман, - деди Зул-арш.
Иброҳим алайҳиссалом қайғуга ботди, боши қуйи эгилди.
— Эй Абдуллоҳ, нега индамайсан? - сўрад яна подшоҳ.
— Қариндошим балоғатга етган қиздир, ундан маслаҳат сўрамоқ жоиз деди Иброҳим алайҳиссалом ва ўрнидан туриб, Сора қошига келди. Подшоҳ тилагини унга етказди.
Сенга не бўлди, нега қайғуликсан?
— Эй Иброҳим, нега тўғрисини айтмай, мени ҳам, ўзингни ҳам балога гирифтор қилдинг.
Бир мунча фурсат ўтгач, подшоҳ бетоқатланиб, вазирни икки юзта одам Билан жўнатди:
— Боргил, ўша одамни синглиси билан мени олдимга келтиргил!
Иброҳимни Сора Билан бирга келтирдилар. Сора бошига каттагина ёпинчиқ ўраган ҳолда кирди. Подшоҳ Иброҳимга таҳти ёнидан жой кўрсатди.
Сора ҳам Иброҳим ёнига ўтирди.
— Эй абдуллоҳ, менинг мол-мулкимни ҳисоби йўқ, истасанг ярмисини сенга бераман.
— Қариндошим шу ердади, ўзи сўзласин, - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— Менинг мингта хизматкорим бор, ҳаммасини сенга берайин, улар ўпкаси тўлиб, йиғлади, сўзлай оламди. Шунда подшоҳ аччиғ чиқди: - Эй Абдуллоҳ, сендан уялиб сўзламаётир! - деди Иброҳимни қўлидан ушлаб ташқарига чиқарди.
Подшоҳ Сорага ҳар қанча сўз қоца ҳамки, жавоб бермади, икки қўли Билан юзини тўсганча йиғлар эди. Подшоҳ тақати тоқ бўлиб, Соранинг ёнига келди, юзини очай Дея қўлини чўзганди, шу он Иброҳим алайҳиссалом дуо қилди:
— Илоҳи, бу кофирга қудратингни кўрсатгил!
Подшоҳнинг икки қўли бўйнигача қуриди. Шунда у:
— Эй Сора, дуо қил, қўлларим жойига қайцин, сени озод қиламан!
Дуо қилди, икки қўли жойига келди. Яна қасд қилганди, тағин қўли қуриди. Бу ҳол уч бор такрорланди. Шунда зилзила турди, ер тебрана бошлади.
— Сендан менга теккан бу балолар нимани билдирур? - сўради подшоҳ.
— Йўқ, мендан эмас, улар сени кофирлигинг ва менга нисбатан куч ишлатганинг туфайли юз берди, - деди Сора.
— Мен сенга куч ишлатмалдим-ку?! - деди подшоҳ.
— Сен менга эмас, балки Оллоҳнинг пайғамбарига куч ишлатдинг!
— Қайси пайғамбарига зўрлик қилибман?
— Иброҳим алайҳиссаломга! Қайсики намруд унинг қўлида ҳалок бўлгандир!
— Мен Иброҳимни кўрганиб йўқки, унга қандай қилиб куч ишлатайин?
— Иброҳим менинг эрим бўлади, сен уни мендан айирдинг, бу ранж балолар сенга шу туфайли тегди.
— У сени қариндошим, деди, агар хотиним деганда эди тегмасдим.
— Сени зулминг, кофирлигинг, қудратинг важидан айтолмадим, агар хотиним деганида ўлдирган бўлардинг!
— Мен ҳеч кимдан куч билан нарса олмасман, - деди подшоҳ ва вазирига буюрди: - Боргил, бунинг эрини келтиргил!
Иброҳим алайҳиссаломни олиб келгач, подшоҳ ўрнидан туриб, унинг оёғига бош урди:
— Сен ўша, намруд унинг қўлида ҳалок бўлган Иброҳиммисан?
— Ҳа, ўшаман!
— Тангрингни сифатини билдиргил!
— Менинг тангрим етти қат осмонни ва етти қат ернинг яратувчиси, барчадан буюк қувватива барчадан улуғ қудрати бордир. Унинг шериги, қўлдоши, тенг-тўши, ўртоғи йўқдир. У туғмаган ва туғилмагандир. Маҳлуқларга У ҳар бир нарсага қодирдир! " - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— Мен етмиш йилдирки, Зуҳро юлдузига топинарман. Энди бўлса шундай фикрга келдимки, бу юксак осмонларни устунсиз ушлаб турган, қаро ерни сув устида тутиб турган, юлдузларни чақириб, Яна ботириб турган, кундуз ўрнига кечаник елтирган - бу сенинг тангрингми? Менинг қўлимни ва бўйнимни қуртиган ҳам сенинг тангрингми? Унда мен нима қилайин? - деди подшоҳ.
Жаброил фармон келтирди: «Зул-аршга айтгилки, ҳамма мол-дунёсини, олтин-кумушини сенга берсин. Мен қўлини тузатгайман!»;
Бу фармонни Иброҳим алайҳиссалом подшоҳга етказди. Зул-аршнинг Ҳожар исмли чўриси бор эди. У Мағриб подишоҳининг қизи эди, Солиҳ алайҳиссаломнинг уруғилдан эди. Унинг отасини ўлдириб ўзини бу ерга келтирган эдилар. У барча хизматкорлар сардори эди. Подшоҳ мол-дунёси ва ҳазиналар турган калтини Иброҳим алайҳиссаломга берди. Шунда Иброҳим алайҳиссалом дуо қилганди, подишоҳнинг қўли ва бўйни ўз ҳолига қайтди. Зул-арш дарҳол имон келтирди: (Оят) «Гувоҳлик берманки, бир Оллоҳдан ўзга бирор маъбуд йўқ ва Яна гувоҳлик берманки, албатта сен, эй Иброҳим, Ҳудонинг элчисидирсан»;.
— Эй подшоҳ, менга берган мол-дунёингни қабул қилдим, уларни яна ўзингга бағишладим, - деди Иброҳим алайҳиссалом. Ҳожар эса ҳамма бойликларни яна қайтариб қабул қилиб олди. Иброҳим алайҳиссалом шундан сўнг етти кун бу юртда туриб қолди, имон ва исломни ўргатди. Саккизинчи кун Жаброил алайҳиссалом фармон келтирди:
«Эй Иброҳим, бу ер сенга бўлмас, бундан кетгил!»;
— Менга фармон келди, - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— Мен билан бирга тургил. Сенга Миср подшоҳлигини берайин, ўзим қул бўлайин, деди подшоҳ.
— Менга дунё мол-мулки кеакмас, - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— Ҳазинадан бир тож билан юз минг олтин келтиргил! - дея Ҳожарга буйруқ қилди. Келтирдилар. Иброҳим алайҳиссалом тараддудланди.
— Буларни қабул қилгил! - деди подшоҳ.
Жаброил алайҳиссалом ҳам «Қабул қилгил!»; дедилар. Буларнинг устига Яна юз минг туя, юз минг қўй, тўрт юз хизматкорни ҳам қўшдилар.
— Эй Сора, бу тож Мисрнинг етти йиллик хирожига тенгдир. Бу сенга муносибдир, - деди подшоҳ. Жаброил алайҳиссалом Иброҳим алайҳиссаломга «Сорага айтгил қабул қилсин!»; дедилар.
— Мана бу тўрт юз хизматкор подшоҳлик жорияларидир, сенга бердим, деди подшоҳ.
— Мен Оллоҳ таолонинг бир чўриси бўлсам, менга хизматкорлар не хожат, - деди Сора. - Аммо ёлғиз Ҳожарнинг ўзини берсанг бўлди.
— Подшоҳ буюрди, ўн минг олтин, яна мин7г қўй, икки юз туя, икки юз сигир келтирдилар. Уларни Ҳожар Билан бирга қўшиб бердилар. Даброил алайҳиссалом Иброҳимга деди: «Эй Иброҳим, айтгил, қабул қилсин!»;
Сора қабул қилди. Шундан кейин Иброҳим алайҳиссалом мол - мулкни олиб, Сора билан биргаликда Ахзон вилоятига бордилар. Қайси жойга тушсалар бир йиғоч жойда йилқи қоаси кўринар эди. Бошқа жойга бордилар. У ерда ҳам йилқи қораси кўринди.
— Шу ерда тушамиз, - деди Иброҳим алайҳиссалом Лутга. Тушдилар, ўтов тикдилар. Иброҳим алайҳиссалом бир қудуқ қаздирди, тотли сув чиқди. Нариги томондагилар ўйлашди: «Бу одам йилқилари Билан ўтлоғимизни қуритмоқда, уларни ҳайдаб юборайлик, қудуғи ҳам бизга қолсин»;.
Шундай Дея сўзлашиб тургандилар Зул-арш аскарлари билан Мисрга бораётиб бу ерда тушди. Уч киши бориб Иброҳим алайҳиссаломни подшоҳнинг олдига олиб келдилар. Подшоҳ Иброҳим алайҳиссаломни кўриб, даст ўрнидан турди. Иброҳим алайҳиссалом қўли билан «Ўтирғил!»; деган ишора қилди. Подшоҳ жойига ўтирди. Ҳалиги кишилар подшоҳга шикоят қилдилар:
— Бу туну-кун йилқи-моллари билан ўтлоғимиз ва сувлоғимизни қуритмоқда, буюринг бу ердан кецин!
— Сен нима дейсан, - деди подшоҳ Иброҳим алайҳиссаломга.
— Мен ғарибни кетгин десалар кетайин, - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— Сиз учун мен бир ҳукм айцам бўларм? - сўради подшоҳ.
— Бўлади, - дедилар.
— Сизлар ўнта қўй келтиринг, пиширсинлар, ейлик. Кейин Иброҳим ўн қўй келтирсин, пиширсинлар, ейлик. Қайсингизни таомингиз билан тўямиз билайлик, сўнгра ўлган қўйларни тирилтирасизлар. Ким бу шартларимизни бажарса, бу ер-сув ўшанган бўлсин! - деди подшоҳ.
Ҳалиги кишилар қайғуга ботдилар. Ўнта ориқ қўйни келтириб бўғизладилар, пишириб, подшоҳ олдига киритдилар. Подшоҳ аскарлари Билан бўлишганда бир парчадан тегди. Шундан кейин Иброҳим алайҳиссалом ўз таомини келтирди. Уч минг киши еди, тўйди, яна ортиб қолди. Иброҳим алайҳиссалом ўрнидан турди-да, қўйларнинг терисини тўплаб дуо қилганди, ҳамма қўйлар тирилди. Подшоҳ ер-сувни Иброҳим алайҳиссаломга ҳукм қилди. Ҳалиги кишилар бундан ҳасадга берилдилар ва тунда бир итни ўлдириб, қудуққа ташладилар.
— Кетамиз, - деди Иброҳим алайҳиссалом бу аҳволни кўргач, Лут пайғамбарига қараб.
Иброҳим алайҳиссаломнинг ўн икки суруви бор эди. Ҳар бир сурувида бир олтин зотли ити бор эди. Муқаддас ерларга тўрт йиғочлик масофа қолганида тўхтадилар, ўша ерга ўрнашдилар.
Мен қариб қолдим, сенинг хизматингга кучим қолмади. Сен мени деб кўп машаққатлар тортдинг. Ҳажарни сенга бағишладим, у сеники бўлсин, деди Сора кунларнинг бирида Иброҳим алайҳиссаломга. Шундай қилиб Ҳожар Иброҳим алайҳиссаломники бўлди.

Исмоил Лайҳиссалом Қиссаси
Сора разиаллоҳу анҳо тўқсон ёшга кирди ҳамки, фарзанди бўлмади. Иброҳим алайҳиссалом пешонасида Муҳммад алайҳиссаломнинг нурлари собит эди. У аёлига «Бу нур сендан бўладиган ўғлонга насиб этгай»;, дея ваъда қилганди. Бироқ Иброҳим алайҳиссалом Ҳожарга қовушганларида бу нур Ҳожарнинг вужудига ўтдики, буни кўрган Соранинг ғазаби келди. Бу нурнинг саодатидан бебаҳра қолганидан қаттиқ рашки келиб, Иброҳим алайҳиссаломнинг ёқасидан олди ва эрининг ёқасидан олган аёллардан биринчиси бўлди, негаки Одам алайҳиссаломдан буён бундай ношойиста иш бўлмаганди.
— Эй Иброҳим, Сорага айтгил сабр қилсин! - деди Жаброил алайҳиссалом.
— Қандоқ сабр қилайинки, саксон йил мен шу умид билан яшар эдим. Ушбу кун ваъдаларинг менга насиб бўлмай, нурнинг саодати хизматкор-чўримга тегди, - деди Сора бу гапни эшитиб.
Чу лаҳзадан бошлаб Иброҳим алайҳиссалом Билан Сора ўртасига совуқлик тушди. Жаҳл устида Сора «Ҳожарнинг уч аъзосини майиб қилгайман!»; Дея қасам ичди. Кунларнинг бирида Ҳожарнинг қулоғи, бурнини кесмоққа қасд қилганда Ҳожар фарёд чекади. Шунда Жаброилга фармон бўлди, у жаннатдан икки олтин исирға олиб келди. Ҳожарнинг қулоғига ўтказгандилар янада кўркамроқ бўлди. Xатна қилгандилар эрига янада севимлироқ бўлди. Авратларини хатна қилмоқлик Ҳожардан мерос бўлиб қолди.
Ривоятда келишича, Исмоил Ҳожардан туғилди. Яна бошқа ривоятларда келишича, Ҳожарнинг ой-куни яқинлашганда Сора тағин тоқат қила олмай қолди.
— Ҳожарни кўзимдан нари қилгин, уни кўрмайин, - деди Сора. Шунда Жаброил алайҳиссалом ҳабарт келтирди:
— Олиб боргил.
Иброҳим алайҳиссалом икки туя келтириб, бирига Ҳожарни миндирди, бирига эса ўзи минди. Йўлга отланганларида Сора Иброҳим алайҳиссаломга шундай деди:
— Уч ишни қилмоқлиғингни сўрайман. Бири шуки, Ҳожарни одам яшамайдиган жойда қолдиргил. Иккинчиси, туядан тушмагил. Учинчиси, кечаси тўхтамагил.
Иброҳим алайҳиссалом бу уч ишга ваъда бериб, Муқаддас тупроқдан йўлга тушди. Бу ердан маккага қадар бир ойлик йўл эди. Оллоҳ таоло ернинг томирини тортдики, бу йўлни бир кунда босиб ўтдилар. Одамсиз, гиёҳсиз, сувсиз бир ерда қўндилар. (Оят) «... Албатта мен жойлаштирдим авлодларимнинг баъзисини ҳеч нарса ўсмайдиган водийда, Сенинг ҳурматли уйинг яқинида»;. Дарҳақиқат, у пайтда ҳали Мака йўқ эди. Иброҳим алайҳиссалом Ҳожарни қўйиб, изига қайтди. Бирмунча озиқ ва ичимлик сув қўйиб кетди. Бир неча кун ўтгач, Ҳожар ойю кундан ҳам гўзалроқ ўғил кўрди. Муҳаммад алайҳиссаломнинг нури унинг манглайида ярқираб турарди.
Ҳожарнинг суви тугаб қолди. Ўқлини йўргаклаб, сув излашга тушди. Шунда Сафо тоғидан «Сув бу ерда»;, деган овоз эшитилди, борди, сувни кўрмади. Кейин Марва тоғидан овоз эшитилди, борди, сувни кўрмади. Бу ҳолат етти бор такрор бўлди: Сафодан марвага югурди, Марвадан сафога. Сув тополмай ожиз бўлди. Бу ҳолатда югурмак бугунга келиб ҳожиларга суннат бўлиб қолди.
Шунда Ҳожар тангрига қарата «Исмаъ я илу!»; Дея хитоб қилди. (Илсурёнинг тилида тангрининг исми турар. Маъноси «Тангрим эшитгил!»; дегани бўлади. Шу боисдан Исмоил оти келиб чиқди). Исмоил йиғлаб қолади, йиғи товушини эшитган Ҳожар югуриб қайтиб келди. Кўрсаки, Исмоил юзи Билан ерга ўгирилиб олиб, икки оёғи билан ерни тепарди. Тепган жойидан Жаброил алайҳиссалом қаноти Билан уриб, сув чиқарди. (Замзам қудуғи ўша сувдан бино бўлди). Сув қайнаб чиқа бошлади. Ҳожар сувнинг оқаётганини кўриб жуда қувонди, сув тугаб қолмасин, дея атрофни тош ва тупроқ билан ўради. (Агар ўша куни Ҳожар сув йўлини тўсиб қўймаганда эди, ҳозирда Маккада бир ариқ сув оқиб ётган бўлармиди?)
Бир куни Бану Жарҳам номли савдо карвони Шомга бораётиб, Мака еридан ўтар бўлди. Бу пайт учар 0қушларни, югурар қумурсқаларни кўриб шу томонга қайрилдилар. Улар онаси Билан ўтирган беҳад кўркам Исмоилни кўришди. Сув борлигидан таажубландилар.
— Бу қудуқ кимникидур? - сўрадилар карвондагилар.
— Бу ўғлонникидур, - жавоб берди Ҳожар.
— Ўғлон кимнинг ўғлидур?
— Иброҳимникидур.
— Иброҳим Ким бўлди?
— Намруд унинг қўлида ҳалок бўлгандир.
— Бизнинг юртимиз, ерлармимз яшашга яроқсиз, одамларимиз… Уч минг беш юз уйлик аҳоли Маккага ўрнашдилар. Уйлар қуришди, бозор барпо қилдилар. Йил оҳирида мол-мулкларнинг ўндан бирини айирдилар. Бу икки минг қўй, уч минг туя, етти минг сигир бўлди. Ҳаммасини Исмоилга бердилар. Бу одат ҳар йили такрорланаверди. Исмоилнинг йилқию подаси зиёда бўлди.
Йигирма бир ёшга кирганда Исмоилни Аммора исмли қизга уйлант ирдилар. Кунларнинг бирида Исмоил овга кетган чоғида Иброҳим алайҳиссалом ўғлини кўргани келади. Сора Иброҳим алайҳиссаломга шарт қўйгандики, туядан тушмагин, деб. Шу сабабдан у келиб Исмоилни уйини сўраб, эшигига келганда туядан чиқарди.
— Исмоил қаерда? - сўради келинидан.
— Овга кетди, - днб жавоб қилди келин.
— Қачон келади?
— Мунча-ям эзма киши бўлмасайкин, - деди оғриниб.
— Исмоил келса «шундай кўринишли бир киши келиб, сенга салом айтди, сўнгра эшиги остонаси яроқсиз экан, уни янгиласин»;, деб айтгин, - Дея тайинлаб қайтиб кетди.
— У киши менинг отам эди, яхши кутиб олмабсан - деди исмоил овдан қайтиб келгач, бу гапларни эшитиб. - Уйнинг остонаси бу сен эдинг. Энди сени менга керагинг йўқдир, - деб талоқ берди.
Бир йил ўтгандан кечин у Бану Xарим қабиласи бошлиғининг қизи Саййида бинти Массос ал -Хурхумийнинг қизига уйланди. Исмоил овга ғоят ўчлиги боис уйда кам бўларди. Отаси бу галл келганда ҳам овда эди.
— Овга кетганди, - деди Саййида Иброҳим алайҳиссалом сўроғига жавобан, - Тушинг, келгунича уйда кутиб турарсиз, мен таом ҳозирлайин.
— Тушмасликка ваъдам бор, тушолмасман, - деди Оллоҳнинг расули, - тайёр - таом борми?
Саййида туя сутидан тайёрланган айрон олиб чиқиб берди.
— Тангрим молу йилқиларингизга барокат берсин, - деб дуо қилди у айронни ичиб бўлиб. Дуо барокатидан бу юртда туялар кўп бўлди. Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом дедиларки: «Ўша кунда Исмоилнинг аёли нон берганида эди, бу кун маккада емиш арзон бўларди»;.
— Туядан тушинг, - соч-соқолингизни ювиб қўяйин, - деди Саййида.
— Туядан тушмасликка ваъда берганман, - деди Оллоҳнинг расули.
— Битта оёғингизни тош устига қўйинг, соч-соқолингизни ювиб қўяйин, - деди келини.
Иброҳим алайҳиссалом бир оёғини тошни устига қўйди, иккинчиси туя устида қолди. Шу ҳолатда соч-соқолини ювди, сўнгра нариги оёғини тош устига қўйди, қолган қисмини ҳам ювди. Шундан кейин Иброҳим алайҳиссалом:
— Исмоил келса айтгил: «Иброҳим сенга кўп дуо салом айтди ва яна эшигингни маҳкам қилгин, деб тайинлади»;, дея етказиб қўйгин.
Исмоил келгач, Саййида бўлган воқеани бирма-бир баён қилди.
Шунда Исмоил деди:
— У киши менинг отам эди, эшик дея сени айтганди.

Исмоил Алайҳиссаломнинг Сўйилиш Қиссаси
Уламолар ўртасида ихтилоф бор: Исмоил сўйилганми ё Ишоқми?
Аараблар Исмоил сўйилган дерлар, чунки араблар Исмоил авлодидирлар. Жуҳудлар Тавротда ҳабар берилганким, Ишоқ сўйилган дерлар, негаки жуҳудлар ва христианлар Ишоқ авлодларидандир. Баъзиларнинг айтишича, ҳар иккиси ҳам сўйилгандир. Бир тоифа Исмоил эди деса, Яна бири Ишоқ эди, дея ҳужжатлаштирдилар.
Расул алайҳиссалом ҳадиси бу борада ойдинлик киритади: «Анна ибну забаҳайни»;. Маъноси: «Икки қурбонликнинг ўғлиман»;, деганидир. Бундан мурод шуки, Исмоил ва Ишоқни назарда тутгандир.
Савол туғилади: Муҳаммад алайҳиссалом Исмоилдан туғилгандир, Ишоқдан эмас. Икки қурбонликнинг ўғлиман деганда нимани назарда тутгандир?
Жавоб шуки: Икки қурбонликдан мурод - бири исмоилдир, бири эса отаси Абдуллоҳдир.
Ҳабарда келурки, Муҳаммад алайҳиссаломнинг ката отаси Абдулмуталлиб даврида Замзам қудуғи қуриб қолади. Шунда у: «Агар тангри суб берса бир ўғлимни қурбон қилгайман»;, дея назр қилади. Яна уламолар айтурларки, Абдулмуталлиб шундай назр қилади: «Агар Оллоҳ таоло менга ўн ўғил берса, ҳаммаси соғ-саломат кўз олдимда бўлсалар, улардан бирини қурбон қилгайман»;. Бу пайтда унинг тўққиз ўғли бор эди: Xорис,
Абу Лаҳаб, Аббос, Ҳизор, Ҳамза, Муқаддам, Жаҳл, Зубайр, Абу Толиб. Булар ҳаммаси бир онадан эдилар. Ўнинчиси Абдуллоҳ бошқа онадан туғилди. Абдулмуталлиб ҳамма ўғилларидан кўра Абдуллоҳни суярди. Қурбонлик учун қуръа солинганда, қуръа Абдуллоҳ номига чиқди. Ота қўлига пичоқни олиб, қурбон қилиш учун Абдуллоҳга яқинлашганида, уни Абдуллоҳни онасининг Темур маҳзум исмли қариндоши тўхтатади. Негаки, унинг сўзи Маккада ҳаммага ўтгувчи эди. У Шом вилоятидаги фолбинни ёдга солади:
— Фолбинга одам юборинг, у келиб ҳукм қилсин, унинг айтганини қилинг, - деб.
Бориб ундан маслаҳат сўрадилар. Фолбин:
— Абдуллоҳни бир томонга турғизиб, бир томонга ўнат туяни қўйинг, сўнгра қуръа солинг. Агар қураъ туя отига чиқса, Абдуллоҳ қолсин, туяларни қурбон қилинг. Башарди қуръа Абдуллоҳ отига чиқса, унда Яна ўнта туя қўшингда янгидан қуръа солинг. Шу тариқа ўнта-ўнта ошираверинг, токи қуръа туя отига чиқмагунча, - деди.
Шундай қилдилар. Туялар сони юзтага етгандагина қуръа туя отига чиқди. Шунда туяларни қурбон қилиб, Абдуллоҳни олиб қолдилар. Бугунга келиб эр кишининг баҳоси шариатда юз туяга тенг бўлади. Пайғамбар алайҳиссаломнинг «Икки қурбонликнинг ўғлиман»;, дейиши боиси шундандир.

Жавонмардлик Қиссаси
Ҳар гал исломий манбааларни қўлга олганимда, ҳар сафар ушбу қиссани ўқиганимда вужудга титроқ киради, юрак ҳапқиради, фидоийлик ва жовонмардликнинг олий намунаси бўлган бу тарихий кечмишдан руҳий қувват, маънавий қудрат, шуурий маърифат оламан. Мен ўзим яхши кўрган бу қиссани сизга ҳам қилиндим. Уни кўнглим қўрига йўғириб ҳавола этмоқдаман.

* * *
Ўзининг буюк Ҳаллоқи билан роз айтишиш бахтига муяссар бўлган улуғ зот - Иброҳим ҳалилуллоҳ ўз аёли Ҳожар билан фарзанда исмоил алайҳиссаломни қақраб ётган чўл ўртасига ташлаб келгандан кейин навбатидаги ҳол сўрашни иҳтиёр этган чоғда пайдар-пай уч кунгача туш кўрадилар. Маълумки, вҳийлар ул зотга аксарият тушларида келар эди. Ҳазрат Иброҳим алайҳиссаломга тушларида Оллоҳ таолодан фармон бўлди:
— Тургил, қурбон қилғил!
Тонгда турдилар-да юзта қўйни келтириб, қурбон қилдилар. Иккинчи кеча тушларида Яна фармон бўлди:
— Эй Иброҳим, тур ва қурбонлик қил!
Тонг Билан туриб, юзта туяни қурбонлик келтирдилар. Учинчи кеча кўрган тушларида фармон Яна қайтарилди:
— Тур ва қурбонлик қил!
Иброҳим алайҳиссалом сўрадиларки:
— Менинг қурбоним нимадир, нени қурбон қилайин?
Айтдилар:
— Биздан бошқа яна кимни севар бўлсанг ўшани қурбон қилгил!
Иброҳим ҳалилуллоҳ билдиларки, севган жигаргўшаси, суюкли дилбанди Исмоил алайҳиссаломни қурбон қилиш талаб этилмоқда эди. Ул зот Оллоҳга муножат қилдилар:
— Эй бори Ҳудоё! Нима сабабки менга Жаброил алайҳиссаломни юбормай, лозим бўлган бандаликни равшан билдирмай тушимда ишорат қилурсан?
Оллоҳ таоло тарафидан нида келдики:
— Эй Иброҳим! Сен менинг дўстимдирсан. Икки дўстнинг ўрастида бегонанинг восита бўлмоғи дуруст бўлмас. Шунинг учун Жаброилни нозил қилмасман!
Шунда Иброҳим ҳалилуллоҳ яна мурожат қилдиларки:
— Ҳудоё! Ўғлим Исмоилни не сабабдан сўярман?
Оллоҳт таоло тарафидан нидо келадики:
— Эй Иброҳим! Менга дўстликни даъво қилурсану, лекин ўғлингни кўп дўст тутурсан! Бир кўнгилда икки кишининг муҳаббати бўлиши дуруст эмас. Агар мени чин дўст тутар бўлсанг, ўғлингдан кечгил, менинг розилигим учун уни қурбонлик қилгил!
Иброҳим алайҳиссалом шундан сўнг Парвардигори амрига итоат этиб, қариган чоғида кўрган ёлғиз фразандини Оллоҳ йўлида қурбонлик қилишга қарор қилди. Аёллари биби ҳожарга шундай дедилар:
— Бир азиз дўстим ўғлимни кўришни истайдур. Ўғлим исмоилни бошу кокилларини ювиб, покиза қил, озода либос кийдиргил, унга олиб борайин.
Биби Ҳожар ўғилларини ювинтирдилар, озода либослар кийинтирдилар. Шу аснода кўнгилларига шубҳа оралади-да Яна савол қилдилар:
— Ўғлимни ўзи қайга олиб борурсиз?
— Зиёратга олиб борурман, - дедилар.
— Зиёратга бўлса бунчалик пардоз қилдирмас эдингиз, - деди биби Ҳожар. Бу ерда бир синоат бордирки, сиз уни мендан яширмоқдасиз. Ҳар не бўлганда ҳам ўғлимни Ҳудога топширдим.
Гумон қилмоққа ҳожар онада асос бор эди, чунки иброҳим алайҳиссалом яширинчи бир пичоқ ва арқон олганди.
Сочу бошлари ювилган, таранган, покиза либослар кийган Исмоил алайҳиссалом ғоятда кўркли эди. Оналари ўғлининг ойдек юзи-ю, кундек кўркига, қаламдек қошлари-ю, камон ўқидек киприкларига, инжудек тишлари-ю, пистадек оғизларига, қизил яноқларига боқиб тўймади, бўйинларидан қучиб ўпти-да:
— Эй кўнглим овунчоғи! Узоқ ўйнаб қолмагин! Ёлғизликда онагинанг бағрини ўртамагин! - деди.
Ота-ўғил йўлга тушдилар. Иброҳим ҳалилуллоҳ ўғилларига «Ортимдан келгил!»; дедилар, ортидан бордилар. Бу ҳодисотлар Иблис алайҳил лаънанинг сабрини тоширди. У ўзини одам қиёфасига солиб, Исмоил алайҳиссаломни васвасага солмоқни ният қилди-да, унинг қошига келди:
— Отанг сени қаерга элтурин билурмисан?
— Дўстининг ҳузурига олиб борурлар, - деди.
Иблис ростига кўчди:
— Сени сўймоқ учун олиб кетмоқдадир.
— Қайси ота ўз ўғлини сўйибдики, менинг отам мени сўйсалар, - деди Исмоил алайҳиссалом.
— «Тангри ёрлиғи Билан қурбон қиламан»;, деб элтмоқдадир, - деди иблис гиж-гижлашда давом қилиб.
— Тангри фармони билан бўлса, мингта жоним бўлса ҳам фидо қилдим, - дедилар Исмоил лайҳиссалом.
— Тангри фармон берди, - деди Иблис.
— Эй аҳмоқ! Тангри фармони билан бўлса мингта жон фидо бўлсин! - дедилар Биби ҳожар.
Иблис ноумид бўлиб, шалвираганча Яна Исмоил алайҳиссаломнинг қошига келди, васвасага киришди:
— Исмоил алайҳиссалом оталарига маслаҳат солдилар:
— Бир одам келиб мени афсусга солмоқчи бўлар:
— Ул шайтондур, тош отгин, кецин! - деди оталари. Ўғил етти дона тош олиб шайтонга отди (Шу жойда тош отмоқлик ҳожиларга суннат бўлиб қолди). Оталари ҳам етти дона тош олиб шайтонга отдилар.
Иброҳим ҳалилуллоҳ ўғилларини Мино тоғига олиб чиққач, қўйинларидан арқонларни олдилар. Ўғлининг оёқ-қўлини боғламоққа қасд қилганларида Исмоил алайҳиссалом сўрадики:
— Эй ота! Нимага қасд қилмоқдасиз?
Иброҳим алайҳиссалом кўзлари жиққа ёшга тўлиб:
— Эй ўғлим! Тушимда сени бўғизлашим аён бўлди. Дўстимнинг бу амрини адо қилмоқчиман! - дедилар.
— Э - ота! Тангри дўстлигини даъво қилурсан. Дўстликни қуруқ даъво қилишнинг ўзи бўладими? Оллоҳ таоло розилиги йўлида сўйиб, қурбон қилмоқчи экансиз, бу ризолик йўлида мингта жоним фидо бўлсин. Бетўхтов қурбон қилинг! Иншаоллоҳ, мени сабрли кишилардан эканлигимга ишонч хосил қиларсиз. Тангри ризолиги учун ўғлингдан кечган экансан, мен жонимдан кечдим, - дедилар Исмоил алайҳиссалом оталари фармонига, Парвардигорининг иймон синовига ҳеч икбиланмасдан ризо бўлиб.
— Эй ўғлим! Нечку сабр қилгайман? - дедилар оталари.
— Парвардигорим истаса, ўзи мени собирлардан қилғусидир, - дедилар Исмоил лайҳиссалом, сўнгра яна савол қилдилар. - Отажон! Бу ҳабарни нечку уйда билдирмадингиз, токи мен онамнинг оёғига бош қўйиб узр сўрардим, суюкли дийдорини кўриб олардим. Майли отажон, барча ишга розиман, фақат уч ўтинчим бор: бири шуки, менинг қўлу оёқларимни маҳкам боғлангиз, токи жон оғриғида талпиниб, сизга озор бермайин, устингизга қон тегмасин. Иккинчиси шуки, юзимни ерга қаратиб бўғизданг, токи юзимга боққанда оталик меҳрингиз жўшиб, пичоқ тортишга қийналманг. Учинчиси шуки, қўйлагимга қонимдан суртиб, сочимдан бир қисм қирқиб, онамнинг қошига олиб боринг, токи ул муштипар боласини соғинганда, жигарпорасини қўмасагнда қонли кўйлагини бағрига босиб, кокилларим ҳидини димоғига тўйиб, ғамзада кўнгли таскин олсин.
Ота кўнгли дар два мунг билан, кўзлари алам ёшлари билан тўлган ҳолда суюклисининг қўл-оёғини боғлади. Исмоил алайҳиссалом ўз иҳтиёрлари Билан «Бисмиллоҳ»; деганча ерга ётдилар.
Иброҳим алайҳиссалом ўғилларининг юзини ерга қаратиб, пичоқ тортдилар, кесмади. Ҳарчанд зўр бериб суртдилар, ҳаргиз кесмади. Неча ҳийла қилди, кесмади.
Пичоқ амри илоҳийга бўйсунган эди. Айтмишларки, пичоқни тортар маҳалда Исмоил алайҳиссалом кулдилар. Шунда оталари ҳайрон бўлиб сўрадиларки:
— Не учун куларсан?
— Пичоқ юзида «Бисмиллаҳир раҳманир раҳийм»; битиклик турганин кўрарман, - деди ўғиллари унга жавобан. - Эй ота, пичоқ узра тангри оти битиклик бўлса-ю у менинг бўйнимник ессин!
Айтмишларки, пичоқ Исмоил алайҳиссалом бўғизларига урилмасадн илгари Жаброил алайҳиссаломга фармон бўлдики: «Бандамнинг мададига бориб ет! Пичоқнинг тиғини тескари қилгин!»; Шунда Жаброил алайҳиссалом пичоқ тиғига қанотларини қўйиб қайтардилар.
Иброҳим ҳалилуллоҳ етти марта пичоқ тортидлар, лекин исмоил алайҳиссаломнинг бўйинларига ўтмади.
— Эй ота! Пичоқнинг учини тиқинг, шояд кечча, - деди Исмоил алайҳиссалом. Пичоқ букилиб, қайрилиб кетди ҳамки кесмади. Шунда қаҳрлари келиб, пичоқни ерга урдилар, пичоқдан садо чиқди:
— Во ажаюо! Xалил «кесгин!»; деб амр қилур, Жалил «Кесмагил!»; деб амр қилур. Менга Ҳалилнинг амридин Жалилнинг амри зарурроқдир, лекин Ҳалилнинг итоби менга оғирроқдир. Билсанг агар қиёмат куни бўлганда Муҳаммад алайҳиссалом умматлари Дўзаҳга киргизилгай, аммо уларни ўт куйдирмагай. Шунда дўзах Молики «Нечун куйдирмассан?»; деганларида ўт «Қандай куйдирайинки, Бутун мулклар эгаси: »;Куйдирмагил!« деб турса»; деркан.
Шунда фаришталар мурожат қиларканлар:
— Илоҳо, Лавҳ ул-маҳфузда кўрармизки, «Охир замон пайғамбари Исмоил уруғидан бўлгай»;, дейилган. Ул Муҳаммаднинг ҳаққи-ҳурматидин буларга фараҳ бергин!
Ҳаводан нидо келди:
— Эй Иброҳим! Фарзандингни сўйишдан тўхтагин! Сен синовдан ўтдинг. Парвардигоринг амрини бажаришга нечоғли ихлосли ва итоатли эканлигинг синалди. Сен тушни ҳақиқат қилдинг, нажот топгувчилардан бўлдинг! Фарзандинг эвазига манна бу қўчқорни қурбонлик қилғил! Ўғлинг саломат қолсин!
Иброҳим алайҳиссалом таажуб Билан сўрадики:
— Бори Ҳудоё! Пичоқнинг кесмаганлигида нима ҳикмат бордир?
Оллоҳ таоло тарафидан нидо келдики:
— Эй Ҳалил! Пичоқ қандай қилиб ҳам кессинки, Биби Ҳожар Исмоилни менга топшириб юборганди. Бас, агар мен исмоилни саломат сақламасам, уни ўлдирсам, бу менинг Ҳожарга ҳиёнатим бўларди. Мендек Ҳудодин ҳиёнат содир қилмоқ дуруст эмас.
Шу пайт осмонда овоз эшитилди:
— Аллоҳу акбар! Аллоҳу акбар!
Иброҳим алайҳиссалом бошларини кўтариб қараб, Жаброил алайҳиссаломни кўрдилар, у бир қўчқорни етаклаб келаётган эди. Севиниб кетдиларда, бу калимлар тилларида жорий бўлди:
— Лаа илааҳа илла-ллоҳу Аллоҳу акбар!
Сўнгра кўнгиллари қувончдан ёришиб, ўғиллари Исмоил алайҳиссаломга шундай дедилар:
— Кўргил! Оллоҳ таоло мени ва сени бу оғир заҳматдан хаол қилди.
— Аллоҳу акбар! Ва лиллаҳил ҳамд! - дедилар Исмоил алайҳиссалом юраклари Яратганга бўлган шукроналарга, кўзлари севинч ёшларига тўлган ҳолда.
Билингки, кимда Ким Ушбу такбирни Қурбон ҳайити ва ташриқ кунларида айца, Даброил аминнинг, Иброҳим ҳалилулнинг ва Исмоил забиҳнинг шафоатига муяссар бўлар экан.

* * *
Бу гўзал қисса интиҳо топди. Ҳар галгидай бу сафар ҳам турли, саноқсиз мулоҳазалар қуршаб олади. Илоҳий ҳикматларни англамоққа уринмаган. Бу ўринда азиз фарзандида кечган ота жавонмардми ё ширин жонидан кечган ўғилми? Агар Исмоил алайҳиссалом қурбон қилинганда эди у Парвардигорига етишарди, оталари эса то умрлари сўнгигача унинг фироқида куйиб ўтарди. Яхши-ямки, Исмоил алайҳиссалом қурбон қилимади, йўқса бу суннат иш қиёматга қадар мўминларга вожиб бўларди! Унинг бўғизланмагани мусулмонларга раҳмат бўлган экан.
Яратганга беадад шукрки, сизу бизни шундай жавонмард зотлар миллатидан қилибди, бундай фидоийларни бизга мерос қилибди. Бу ибратлардан хулоса чиқармоқ имконини берибди.

КаъБа Биноси Қиссаси
Каъбанинг ўрнида Одам сафиуллоҳ Байт ул-Маъмурни бино қилди. У Нуҳ пайғамбар алайҳиссалом давригача турган. Тўфон вақти келганда азоб суви тегмасин Дея Оллоҳ фармони билан жаброил алайҳиссалом бу бинони тўтарарди ва еттинчи қават осмонга ўрнаштирди.
Иброҳим алайҳиссаломга «Байт ул-Маъмур ўрнида Каъба бино қилғил!»; деган фармон бўлди.
— Илоҳо, у ернинг қаердалигини билмасман, - деди Иброҳим алайҳиссалом.
Айтурларки, Тангри таоло шунда Каъбанинг ўрнича бир булутни юборди, у булут ерга соя ташлади, шу соянинг ўрнига Каъба қурилди. Нуҳ пайғамбар кемасининг тахтаси Билан томини ёпди. Яна айтадиларки, бир илон у ерга келиб, ўралиб ётди ва унинг андозаси билан Каъбани барпо қилди. Тағин айтурларки, «Эй Иброҳим, беш тоғдан: Тур сино, Тур Зино, Xиро, Лубнон, Жадийжан тош келтириб, Каъбани бино қилғил!»; деган овоз келади.
Савол туғилади: «Макканинг ўзида тошлар сероб эди-ку? Беш тоғдан тош келтирмоқликда қандай ҳикмат бордир?»;
Жавоб шуки: Оллоҳ фармон бердики, «Ким бу уйга юз буриб беш вақт намоз ўқиса, ёки унга тавоф қилса, шу улуғ беш тоғларнинг оғирлигича гуноҳлари бўлса ҳам кечиргайман»;.
Бино қурилишида жаброил алайҳиссалом тош кесди, фаришталар ёрдам бериб, тош йўнишди, Исмоил тошларни ташиди. Жаброил алайҳиссалом тошни кесгач, фармон Билан исмоил алайҳиссаломни тош устига қўярди. Тош эса йўрға отдек Иброҳим алайҳиссалом олдига еларди. Қайси бир тош йирик ёки яроқсиз бўлса, Иброҳим алайҳиссаломнинг қўлига тушгач, мармардек бежирим бўлиб қоларди. Тўрт бурчакка тўрт калима айтиб тош қўйди: аввалида «Субҳаноллоҳи»; деди, иккинчисида «Валҳамда лиллаҳи»; деди, учинчисида «Ва лаа илааҳа иллалоҳу»; деди, тўртинчисида «Оллоҳу акбар»; деди.
Пайғамбар алайҳиссалом дедиларки: «Икки калима бор, тилга енгилу, аммо Оллоҳ қошида тарозида оғир. Улар шуки, »;Субҳаноллоҳи ва биҳамдиҳи« ва »;Субҳаноллоҳил азийм«. Мол-дунёнинг ортиши охират улушининг камайишидир, мол-дунёнинг камайиши эса охират улушининг ортишидир»;.
Савол: Тилга енгиллик нима-ю, тарозига оғирлик қандай бўлар?
Жавоб: Дунёнинг ҳоли охират аҳволига тенглашга олмас. Бу Дуне оғирлиги охиратнинг енгиллиги ва бу дунёнинг енгиллиги охиратнинг оғирлиги дейишдан мурод шуки, бу дунёда тасбеҳу таҳлил билан кўз очиб юмгунча Аршга етмоқлик - тилнинг енгиллигидир. Дунёнинг оғирлиги қадамга берилгандир. Негаки, кун бўйи йўл юрсан ҳам икки йиғочдан ортиқ масофани босиб ўтолмаслик - қадам, бу Дуне оғирлигидир. Аммо тил ёрдами Билан ишлар тўғри бўлар, шу боис қадам оғирлигини тилга, тил енгиллигини қадамга берарлар. Оқибатда кўз очиб юмгунча фурсат ичида уч минг йиллик йўл бўлган Сирот кўпригидан ўтдилар. Қадам оғирлиги тилга берилганини шундан билиш мумкин: мўмин кишининг тоат-ибодатини тарозининг бир палласига, гуноҳларини иккинчи палласига қўйлар, гуноҳлари оғир келар. Шунда етти қават осмон ва етти қават ерни ҳам бир паллага қўйилса, гуноҳлар Яна оғир келар.
Каъба биноси қурилиши ниҳоясига етгач, Иброҳим алайҳиссалом деди:
— «Илоҳо, Сен биздан бу ишни қабул қил, албатта, Сен эшитгувчидирсан, билгувчисан. Илоҳо, Сен уларга ўзларидан пайғамбар юборки, уларга Сенинг оятларингни ўқиб берсин ва уларга Қуръони каримни, ҳикматни ўргацин ва уларни покласин. Ҳақиқатдан фақат Сен ғолиб ва ҳикматлисан»;.
Ҳабарда келурки, Муҳаммад алайҳиссалом дедиларки: «Мен отам Иброҳимнинг дуосиман, Исонинг башоратиман ва онам Оминанинг тушиман»;.
Шундан кейин Жаброил алайҳиссалом Ушбу фармонни олиб келди:
— Эй Иброҳим, одамларга ҳаж ҳақида ҳабар Бер!
— Илоҳо, қандай ҳабар берайин, ҳалойиқ кўп, мен эса заифман, - деди Иброҳим алайҳиссалом.

«КаъБа Қиссаси»;
— ҳабар қилмоқлик сендан, етказмоқлик мендан, - деган фармон келди. Шанда Иброҳим алайҳиссалом Қубайс тоғига чиқиб нидо қилди:
— Эй одамлар, дарҳақиқат, Оллоҳ таоло сизлар учун бир бино қуриб қўйда ва уни зиёрат қилиб туришни буюрди, бас, зиёратга келинглар!
Одамлар оталари пуштикамарларидан, оналари раҳмидан туриб жавоб айтдилар:
— Лаббай, эй ҳудо, лаббай! Лаббай, эй шериги йў-, лаббай! Албатта, ҳақиқий мақтовлар ва неъмату ҳукмлар фақат Сенга хосдир. Сенга ҳеч бир шерик йўқдир!
Ўша куни жавоб айтган бўлса, қачон бўлса-да ҳаж қилгай. Кимки жавоб айтмаган бўлса, ҳар қанча бой бадавлат ва қувватли бўлсада ҳаж қилолмагай.
ИСҲОҚ АЛАЙҲИССАЛОМНИНГ ТУҒИЛИСҲ ҚИССАСИ
Сора ҳазратлари юз ўттиз ёшга кирганларида Жаброил алайҳиссалом башорат олиб келди:
— (Оят) «Ва Биз унга башорат бердик Ишоқ билан ва Ишоқдан кейин Яъқуб билан»;.
Негаки, бу пайтда юз ўттиз йил яшаган Сора фарзанд кўришдан кўнгил узганди. Лут қавмини ҳалок қилиш учун келган Жаброил алайҳиссалом юқоридаги ҳушҳабарни олиб келганди. Бу ҳабардан кейин етти кун ўтгач, Сора ишоққа юкли бўлди. Тўққиз ойдан кейин Ишоқ туғилди. У туғилган кечада осмондан минг юлдуз тушиб, Иброҳим алайҳиссаломнинг уйи атрофига йиғилди.
— Илоҳо, бу қандай аломатдир? - муножот қилди Иброҳим алайҳиссалом.
— Эй Иброҳим, бу Ишоқ исмли ўғлингдан минг пайғамбар чиқади, деган аломатдир! - деган нидо келди.
— Ишоққа бу кароматни бердинг, Исмоилга нима берурсан? - деди ота Оллоҳга шукрона қиларкан.
— Эй Иброҳим, Исмоилни менга топширгил! Ундан Муҳаммад исмлик бир пайғамбар чиқаргайман. Агар шу пайғамбарим бўлмаганида эди бир юз йигирма тўрт минг пайғамбарлари сен ҳам бўлмагай эдинг. ҳаммаларини унинг муҳаббати учун яратдим! - деган фармон келди.
Бу ҳабардан Иброҳим алайҳиссаломнинг севинчлари тўлиб-тошди, ҳожарга ҳабар юборди, Сорани шод этди, яратганга шукроналар қилдилар. Иброҳим алайҳиссалом минг қўй, юз сигир ва юз туяни қурбонлик қилди.
Ишоқ улғайгач, Илёс ўғли Батвилнинг Руқъа исмли қизига ўйланди. Ундан икки ўғил кўрди. Каттаси Ияз, кичиги Яъқуб эди. Иязнинг товонини ушлаб туғилгани учун отини Яъқуб қўйдилар. Ишоқ пайғамбарнинг кўзлари ожиз эди. Ияз улғайиб, овчилик билан шуғуллана бошлади. Отаси Иязни ортиқроқ севарди. Кунлардан бирида отаси Иязга:
— Кийик гўшти қовурдоғини кўнгил тусади. Келтирсанг, сенга пайғамбарлик дуосини қиларман, - деди.
Ияз овга кетди. Яъқубни онаси кўпроқ севар эди. У бу сўзни эшитиб, бир қўйни бўғизлари ва терисини Яъқубга кийдирди. Негаки, сертук бўлганидан отаси олдига борганда Яъқубни таниб қолмасин, деганди.
— Отанг олдига боргилки, сени танимасин. Отангдан пайғамбарлик дуосини тилагин, - деб тайинлади онаси.
— Эй ота, кийик гўшти келтирдим, - деди Яъқуб. Отаси гўштни еб бўлгач, дуо тилаб келганини билдирди.
Ишоқ алайҳиссалом Яъқубнинг қўлини тутиб:
— Баданинг Иязникига ўҳшайдию, овозинг Яъқубникига ўҳшар, - деди ва дуо қилди. - Авлодингдан пайғамбарлар чиқсин, яхши солиҳ бандалар кўпайсин.
Бу дуо ижобат бўлди. Сал ўтмай Ияз келди ва кийик гўшти келтирганини айтди. Дуо тилади.
— Боя келдинг, дуо қилдим-ку? - деди Ишоқ алайҳиссалом.
— Йў-, мен келганим йўқ, - деди Ияз.
— Эй Ияз, бу макрни Яъқуб қилибди, - деди ота. Кейин Иязга эзгу дуо қилди. Унга пайғамбарлик дуоси бўлмади. Шу бўлди-ю Ияз билан Яъқуб ўртасида адоват туғилди. Ота яна зиддиятдан чўчиб, Иязни Рум юртига жўнатиб юборди. Шу боис Рум халқи Иязнинг авлодларидандир. Яъқуб алайҳиссалом авлодидан пайғамбардғлик дуоси барокати туфайли кўплаб пайғамбарлар дунёга келдилар.
ИБРОҲИМ ПАЙҒАМБАР ҚЎЛИДА ТИРИЛГАН ҚУСҲЛАР ҚИССАСИ
Кунларнинг бирида Иброҳим алайҳиссалом йўлда кетаётиб эти ва суяклари ириган туя ўлигини учратиб қолди. Шунда Намруднинг: «Мен ҳаёт бераман ва ўлдираман»;, деган сўзлари ёдига келди. ҳаёлар «Ул малъун мундоқ нарсаларни қандай ҳам уддалай олсин!»; деган ўйга борди.
— ҳудоё, ўликларни қандай тирилтиришингни кўрсатгил! - дея хитоб қилди.
— Шубҳаланурмисан? - хитоб келди.
— Илоҳо, асло шубҳам йўқдир, аммо кўнглим таскин топсин дерман. Айтурларки, Оллоҳ таоло Иброҳим алайҳиссаломга дўстлик ваъда қилган эди.
— Илоҳо, ўшал ваъда қачон вафо бўлгай, - сўради Иброҳим алайҳиссалом.
— Қачон сенинг қўлингда ўликлар тирилганда дўстлик ташрифи бошланур, - деган хитоб келди. Ваъда кечиккани боис пайғамбарнинг сабри қолмади.
— Илоҳо, ўликни қачон тирилтириш пайти келур, - сўради пайғамбар.
— Тўрт қушни тутиб, бўғизлагил, патларини юлиб, гўштларини майдалагил, патларини шамолга совургил, эт-устихонларининг ҳаммасини бир-бирига ралаштириб, тўрт қисмга бўлгил-да, тўрт тоғнинг устига қўйгил! - деган хитоб келди.
Тўрт қушнинг бири товус, бири қарға, бири ўрдак, бири товуқ эди. Муфассир саддийнинг айтишича, рост йўлдаги қушлар эмас, жиноят қилган қушлар ўлдирилсин, деган фармон бўлганди.
Савол: Товуснинг жинояти нима эди?
Жавоб: Товус жаннат ичида Одам ва ҳаввога жиноят қилганди, Иблис ва Илонга ёрдам берганди.
Савол: Қарға нима жиноят қилганди?
Жавоб: Қарға Нуҳ алайҳиссалом тўфонидан кейин ҳабар олишга жўнатганда кўплаб ўликларникўриб, уларни ейишга тутинди, кечикди. Қиёматга қадар ўлаксаҳўр бўлди.
Савол: Товуқнинг жинояти нимада бўлди?
Жавоб: Товуқ шериклари билан Илёс пайғамбарнинг киймини олди, бир-бирига адоватли бўлди.
Савол: ўрдак қандай жиноятга йўл қўйди?
Жавоб: Юнус пайғамбар балиқ қорнидан чиққанда бадани заиф эди. Унга пашша қўниб, озорламасин деб қовоқ дарахти экилди, ўрдак унга сув ташувчи бўлди. У сув олиб келгунча дархт илдизи қуриб қолди.
Шу сабабдан бу тўрт қушни ўлдиринг, гуноҳсизлар эса ўлмасин, деган фармон бўлди. Бу тўрт қушнинг ўлмаганида нима ҳикмат бор? Товус ҳамма қушлардан чиройли бўлиб, одамга ўхшардли (Оят) «ҳақиқатди биз инсонни ниҳоятда гўзал бир шаклда яратдик»;. Товуқ фаришталарга ўхшар, зикр ва тасбеҳ билан банд эди. Бошқа қушларга қараганда зокирроқ эди. Қарға шайтонга ўҳшар, ўрдак эса париларга ўхшар эди.
Фойда: «Эй, ҳалил, товусни ўлдирганигда одамзоднинг ўлимини фикр қилгил. Товуқни ўлдирганингда фаришталарнингўлимини фикрқилгил. ўрдакни ўлдирганингда париларнинг ўлганини фикр қилгил. Қарғани ўлдирганингда шайтоннинг ўлганини фикр қилгил. Бў тўртовининг тирилганида тўрт маҳлуқотни ўлдириб яна тирилтиришимни фикр қилгил. Билгилки, тирилтирмоққа қудратим етар»;, деган ўгит бор эди бу ҳикматда.
ҲИКОЙАТ. Товуснинг бу дунёга монанд безак-чиройи бор, товуқнинг шахвати бор, ўрдакнинг суқлиги бор, қарғанинг фикри бордир. Бунинг ишорати шундаки, мужоҳада қиличи ва шариат ҳукми билан табиат танасидан бу тўрт сифат бўғизлансча, мангу барҳаётлик бўлар.
Яна мақсадга қайцак, бу тўрт қушларни бўғизлашса, бошларини қўлга олишга, қолганларини бир идишга солиб майдалашга, сўнгра аралаштириб, тўрт қисмга бўлишга ва тўрт тоғнинг устига қўйиб, чақирмоқликка фармон бўлганди.
Иброҳим алайҳиссалом айтганларни бекаму кўст бажариб, қушларнинг бошларини қўлига олиб, чорланшганди Оллоҳ фармони билан тоғ бошига кўтарилдилар, ҳавода патлари патларидан, эти этларидан, суяги суякларидан бирма-бир ажралди, ўз ўринларига келди ва бошларига улашдилар. Сўнгра Иброҳим алайҳиссалом қошида «Ла илаҳа иллаллоҳу Муҳаммадур расулуллоҳи»; деганларича уча бошладилар.
— Эй Иброҳим, билгилки парвардигоринг азиз ва ҳакимдир, - деган хитоб келди.
Савол: Иброҳим алайҳиссаломга ўликларни тирилтирмоқлигини қушларда кўрсатган бўлса, Узайр алайҳиссаломга ўз танасида кўрсатмагида не ҳикмат бор?
Жавоб: Иброҳим алайҳиссалом тазарру билан савол берганди, Узайр алайҳиссалом эса таажуб ва шак билан сўраган эди.
ИБРОҲИМ ВА СОРА (УЛАРГА ОЛЛОҲНИНГ САЛОМИ БЎЛСИН) ВАФОТЛАРИ ҚИССАСИ
Сора юз ўттиз йилда яшаб вафот топди, Иброҳим алайҳиссалом уни Канъон ҳудудида Фаластинерларида дафн этдилар. Сора тириклигида унинг ҳаққини сақлади, бошқа хотин олмади. У вафот этгандан сўнг Юфтуронинг футур исмли қизини олди. Ундан олти ўғил - Явшан, Вошиқ, Замз, Мадян, Мудин, Шух-фарзанд кўрди. Катталари Исмоил ва Ишоқ бошқа онадан эдилар. Бу саккиз ўғилдан тарқалиб, оламга ёйилдилар, дунёни тўлдирдилар, уларнинг кими мусулмон, кими кофирбўлди. (Оят) «Ва барают бердик Биз бунга ва Ишоққа ва ҳар иккаласининг зурриёдларидан баъзилари яхши ишлар қилгувчи бўлурлар ва ўз нафсига очиқдан-очиқ зулм қилгувчилар ҳам бўлур»;.
Баъзи уламоларнинг айтишича, иброҳим алайҳиссалом Сорадан кейин икки ярим йил ўтиб вафот қилдилар. Ишоқ туғилганидан кейин йигирма уч йил яшади ва умрининг охирида йигирма бешкун бетоб бўлдилар.
— ҳали вақт бўлгани йўқ, - деди Иброҳим алайҳиссалом Азроил алайҳиссаломга жон олгани келган чоғ.
— Агар ҳали вақти етмаган бўлса менга фармон бўлмас эди, - деди Азроил алайҳиссалом. Шунда:
— Эй Иброҳим, соқолинга қачон оқ кирди? - деган хитоб келди.
— Илоҳо бир йил бўлди, - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— Эй Иброҳим, соқолинг оқаруви ўлим элчиси эди, - деганхитоб келди. Бундан илгари биронкишининг соқолига оқ кирмас эди. Шунда Иброҳим алайҳиссалом:
— Дўстнинг жонини олаётган дўстни ҳеч кўрганмисан? - деди. Шу пайт Жаброил алайҳиссалом хитоб олиб келди:
— Дўст дўстга қовушмоқни ҳеч истамайдими?!
— Ундай бўлса жонимни олгил! - деди Иброҳим алайҳиссалом ва савол қилдилар, - Жон бермакнинг қаттиқлиги қандайдир?
— Одамни минг марта чопқи билан ўртасидан ёрсалар, яна минг марта бошидан қайноқ сувни қуйсалар, яна минг марта қилич билан чопсалар, қанчалик машаққат азоб торца, менга ҳам шунчалик азоб бўлар, - деди Иброҳим алайҳиссаломга ўз жонлари.
— Агар жон бермакликнинг осонлиги шунчалик бўлса, қаттиқлиги қандай бўларкина! . .
Иброҳим алайҳиссалом ўзиданкейин Исмоилни ҳижоз ерларига, Ишоқни Шом ерларига ҳалифа қилиб қолдирди. Исмоил алайҳиссалом оталаридансўнг қирқ йил, Ишоқ алайҳиссалом оталаридан сўнг қирқ йил, Ишоқ алайҳиссалом оталаридансўнг эллик йил умр кўрдилар. Иброҳим алайҳиссаломни Ишоқ ўғиллари ювиб, жаноза ўқидилар ва Сора билан ёнма-ёнқабрга қўйдилар.

Лут Алайҳиссалом Қиссаси
Лут ибн ҳазар ибн Бориҳ ибн ҳирон - Иброҳим алайҳиссаломга ота томонидан қариндош бўлган кишининг ўғли эди. Улар биргаликда фаластин ерига ҳижрат қилиб келдилар ва бир неча фурсат бирга яшадилар. Кейинроқ ўзлари ҳоҳлаган ерда яшашга келишиб олиб, бошқа-бошқа истиқомат қила бошладилар. Оралари бир кеча-кундузлик йўл эди. Лу алайҳиссалом Урдун деган жойда ўрнашди. Бу жойда беш йирик шаҳар бор эди: Додумо, Орумо, Севам, Суъар. Бу юртда боғлар, узумзорлар кўп бўлиб, ноз-неъматлар бисёр, дунёнинг ҳамма неъмати муҳайё эди.
Бу ерларда бир халқ яшардики, уларни Қуръонда Оллоҳ таоло ноз-неъмат берилганлар дея ёрлақаганди. Негаки, бутиун ер юзида қанчалик неъмат бўлса, бу ерда ҳам шунчалик неъмат бор эди. Йил бўйи бу ерга Чин-Мочину бошқа ерлардан одамлар келар, ўз боғларига киргандай неъматларга кўмилардилар. Меваларни йиғиб, қиш келгач, уйларига қайтаредилар. Ёз келганда одамлар яна кела бошладилар. Урдунликлар:
— Бу йил мевалар яхши ҳосил бермади, қайтинглар, янаги йилга кўпроқ оларсизлар, - дейишди. Аммо, одамлар қайтмадилар. Уларни қайтаришга ожизлик қилдилар.
Шунда улар подишоҳалри Садум ибн Мушдам ва вазирлари Курмуз олдига арзга келишди. Улар бутга топинишар, Ябд, Машур, Қуб, Қут номли бутлари бўлиб, уларнинг энг улуғи Зевол деган бут эди.
— Зеволга боринг, сиғининг, зора, сизларни қутқарса, ё бирон йўл кўрсаца, - деди подишоҳ уларни йўлга соларкан.
Бу пайтда Иблис Xасхос деган бир девни олиб келиб, Зеволнинг оғзига киритиб қўйди. Дев ёрдам сўраб келганларга қарата:
— Эй менинг қулларим! Неча йиллардан берименинг сўзимга кириб меҳнату балоларга учрамаган эдингиз. Энди бунинг йўли шуки, бу ердан чиқибоқ йигитларни ишга солинг, ул келгиндиларни туцинлар, эркакларни уйга қамаб, улар билан яқинлик қилсинлар. Шунда ўзлари қочиб қоладилар, - дея йўл ўргатди.
Урдунликлар Зеволнинг ёнидан чиқиб, келгиндиларни излай бошлади. Иблис иносн қиёфасига кириб, Боҳил деган йигитнинг олдидан чиқди. Иблис сочларига оро бериб, ғоят кўркли қиёфага кирганди, уни кўрганБоҳилнинг кўнглида майл уйғонди ва Иблиснинг қўлидан тутиб, уй ичига олиб кирди ва фоҳиша иш билан шуғулланди.
ҲИКОЙАТ. ҳалифа маъмун (Оллоҳ уни раҳмат қилсин) айтдики: «Одам алайҳиссалом ҳамма маҳлуқотларнинг афзали эди, унга сажда қилишдан орландингу, аммо Лут пайғамбар қавмига муханнас (бачча) бўлдинг!»; дея Иблис маломат қилинди.
Ривоят. Иблис ўғри суратида бир одламнинг боғига ўғриликка тушади. боғ эгаси уни тутиб олиб роса тўппослайди. Иккинчи марта ҳам ўғирликка тушади, боғ эгаси яна калтаклайди. Учинчи гал киргнада эса қўрқитмоқчи бўлиб, у билан фоҳиша иш қилади. Шу-шу бўлдию, бу фаҳш ишлар уларга ёқиб қолади ва ҳаммалари йўлдан озиб кетадилар.
Айтишларича, уларда сақич чайнамоқ, қўчқор уриштирмоқ, баччабозлик, киймилари орқасини ёрмоқ каби ярамас ишлари бор эдики, бу ёвуз ишлар туфайли хотинларига қарамайдиган бўлдилар.
Кунлардан бирида Иблис нуроний кампир қиёфасида хотинлари ҳузурига келади. Шунда хотинлар унга зорлана бошладилар:
— Эрларимиз ёш-ёш йигитлар билан қовушадилар, бизларга бўлса асло боқмайдилар, маслаҳат беринг, нима қилайлик?
— Сизларга бир гапни ўргатайинми? - дея Иблис уларга ҳийла ўргатди. У бир ёғочни олиб, эркакларнинг андами каби йўнди, силлиқлади ва белига боғлаб, худди эркаклар каби аёлларга ётар бўлди. Бу иш аёлларга ҳуш келиб, бир-бирлари билан қовуша бошладилар. Шундан кейин эр эркак билан аёл эса аёл билан қовушадиган бўлди. Бу ҳол жуда узоқ муддат давом этди.
Ўша вақтда Лут алайҳиссалом Қуддус ерларида истиқомат қилар эди. Бир куни Жаброил алайҳиссалом йигирма ёшли йигит қиёфасида унинг ҳузурига кириб келди.
— Сен ким бўларсан? - сўради лут алайҳиссалом.
— Жаброил амин бўларман, - деди у.
— Эй Жаброил, нима олиб келдинг? - деди Лут.
— Парвардигоринг сенга салом йўллади, сўнгра адашган қавм ҳузурига бориб, уларни баччабозликдан, аёлларни бир-бирлари билан яқинлик қилишларидан қайтаргил, уларни «Ла илаҳа иллаллоҳи Лутун расулуллоҳи»; деб имон келтиришликка ва бутга топинмасликка даъвт қилмоғингни буюрди, -деди Жаброил алайҳиссалом. Шунда Лут беҳад қувониб кетди.
— Оллоҳ қандоқ ҳам яхши эга ва қандоқ яхши мададкор, - дея Иброҳим алайҳиссалом ҳузурига югириб кетди.
— Эй амаки, Жаброил келди, менга пайғамбарлик келтирди, энг ёвуз халқни имонга даъват қилишга буюрди, - деди Лут Иброҳим алайҳиссаломга.
— Улар қайси халқдир?
— Йўлдан озган қавми.
— Парвардигоринг амрига бўйсингил, фармонни бажаргил! - деди Иброҳим алайҳиссалом.
Лут алайҳиссаломнинг Воила ва Воҳила исмли хотинлари ҳамда Зуъала, Исрама, батқо исмли қизлари, яга Раъда отли туяси, Дина отли ити бор эди. Лут туясига кўчларини ортди, йўлга тушди. Иброҳим алайҳиссалом уни 5 йиғоч масофага кузатиб борди ва:
— Илоҳо, биларсанки, Лут менинг қариндошим, қўлдошим эди, уни беҳад севардим. Уни ўзингга топширдим, эсон-омон яна саломат ҳолда қайтаргил, - дея дуо қилди.
Жаброил алайҳиссалом фармон келтирди: «Омуро қирғоғига ўрнашгил!»; Лут алайҳиссалом Парвардигорининг амрига биноан беш йиғочлик йўл юбргач, белгиланган жойга чодир тикиб, ўрнашди. Йўлдан озган қавмнинг икки йигити беҳосдан уларга дуч келади ва қавмига бориб: «Лут келди, ғоят келишимли йигит экан, икки аёли ҳам бор»;, дея ҳабар етказди. Бу гапни эшитган Омуро халқи Лутни кўргани келди ва уни ушлаб олмоққа қасд қилди. Шунда Лут туяси ва итига: «Буларни даф қилинг!»; деб буюрди. Туя билан ит ҳалойиққа ташланди: оёқ билан тепди, тиш билан ташланди, кўтариб ерга урди.
Ҳалойиқ қайтиб бориб, подишоҳалрига арз қилдилар:
— Бир кўркам юзли одам келиб, туяси ва ити билан ҳужум қилганди, юз минг йигитларимизни қайси бири ўлди, қайси бири қочиб қутилди.
— Боргил, у йигитни кўргил, сўзлашгил, натижасини менга билдиргил, - деди подишоҳ ўзининг Карму деган вазирига. Вазир беш юз йигити билан Лутнинг қошишга етиб келди. Лутни кўрди.
— Отинг нимадир? - сўради вазир.
— Абдуллоҳ, - деди Лут.
— Нима мақсадда келдинг?
— Пайғамбарлик олиб келдим.
Шундан кейин вазир қайтиб подишоҳнинг олдига бордида, бунинг ҳабарини етказди. Бир мунча вақт ўтиб, Жаброил алайҳиссалом фармонкелтирди:
— Боргил, Садум халқига айтгил, имон келтирсинлар, Мени бирлигимга, сенинг пайғамбарим эканлигингга имон келтирсинлар!
Лут алайҳиссалом йўлга отланди, ити ва туяси ҳамроҳ бўлди. подишоҳ саройига келгач, туяси ўнг томонига ит сўл томонига турди.
— Отинг нима? - сўради подишоҳ.
— Отим Абдуллоҳ, - деди Лут.
— Абдуллоҳ нима деганидир?
— Тангри қули деганидир.
— Сен кимсан?
— Тангрининг расулиман.
— Расул дегани нимадир?
— Расул дегани шуки, Оллоҳ бирдир, мен унинг паямбаридирман.
— Бу сўзни қандай исбот-нишона этарсан?
— Исботим ушбу туя билан итимдиор.
— Туя қандай нишона берар?
— Туянинг нишонаси Оллоҳ қудрати билан бўладир.
— Айт, нишона берсин!
— Эй Раъда, пайғамбарлигимга нишона бергил! - деди Лут алайҳиссалом Оллоҳ таоло туяга забон берди. Туя калима ўгирди:
— Лаа илааҳа иллаллоҳи ва иннака Лутун рсулуллоши (яъни: Оллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Лут унинг расулидир).
— Яна бир гувоҳинг ҳам нишона берсинчи?
— Эй Дина, айтгил, - деди Лут. Шунда ит ҳам юқоридагидай калима ўгирди.
— Мен ҳеч қачон бундай каломни эшитганим ва бундай воқеани кўрганим йўқ эди, - деди подишоҳ ва беклардансўради: - Сизлар не дерсизлар?
— Эй подишоҳ, бу одам сеҳргардир, - дейишди беклари.
— Эй Абдуллоҳ! Сен бу сўзни бойлик учунайтаётган бўлсанг, биз сенга ҳамма авлодингга етгулик мо-дунё берайлик, - деди подишоҳ.
— Мен сизлардан ҳеч нарса сўрамасман, менинг ишимга мукофотни тангрининг ўзи берур, - деди Лут алайҳиссалом. Сизлар гуноҳкорсизлар, эркаклар эр билан қовушадиганйўлсиз қавмдирсизлар.
— Сизлар эркаклар билан яқинлик қиласизлар ва насл йўлини кечғсиб қўясизлар.
— Тангри азоби дерсан, агар гапинг чинбўлса, келтиргил ўша азобни, бир кўрайлик, - дея жавоб берди ҳалойиқ.
— Илоҳо, бу саркаш халққа ўз қудратингни кўрсатгайсан, - дуо қилди Лут ва яна деди: - Парвардигоро, буларни қанча ундамайин, имонга келмасалар.
— Янабир муддат даъват қилгил!, - деган фармон олиб келди Жаброил алайҳиссалом. Шунданкейин Лут алайҳиссалом қирқ йил даъват қилди, аммо бирон бир киши ҳам имонга келмади. Азоб вақти яқинлашганда Лут яна подишоҳнинг олдига келди ва шундай деди:
— Тангриддан қўрққил, мусулмон бўлгин!
— Эй Лут, сен ҳалиям ўша сўзингдан қайтмадингми?
— Мен сенинг олдингга ўз иҳтиёрим билан эмас, балки Тангриф армони билан келдим. Агар фармон бўлмаса, мен бу ерга асло келмаганбўлардим, - деди Лут алайҳиссалом. Сўнгра дуо қилди: - Илоҳо, мени бу золим ҳалойиқдан қутқаргил.
Адашган қавм йиғилиб келиб, подишоҳига арз қилди:
— Лутни аҳли оиласи ва мол-мулки билан юртимиздан чиқариб юборинг. Токи, бизга қилаётган нопок ишларимиз учунмаломат тошини отувчи бўлшан бирон-бир кимса қолмасин.
Иброҳим алайҳиссалом бир кеча туш кўради: Лутнинг сўзи билан бир кимса пок бўлди. Эртаси куни йўл пойлаб, ҳабар кутди, кунни кеч қилса ҳамки, ҳеч нима билолмади, ҳеч ким келмади. Меҳмон кутмоқни Иброҳим алайҳиссалом ўзи учун фарз қилиб олган эди. Негаки, у меҳмонсиз рўзасини очишга одатланмаганд. Эртаси куни ҳам меҳмонкутли, келмади. Xуллас, ўн кунгача меҳмонкелмагач, қайғуга тушди: «ўн кундирки меҳмон ҳам йўқ, Лутдан ҳабар ҳам»;. ўн биринчи куни эса муножат қилди:
— Илоҳо, қайси гуноҳим учун мени қийнарсан, меҳмон келмайдир!
— Эй парвардигорим, Оллоҳ сенга салом деди ва Лутни сақлаган ўзимманку, сен фақат меҳмон курацан, холос, - Жаброил алайҳиссалом шундай ҳабар олиб келганди.
— Илоҳо, тавба қилдим, - деди Иброҳим алайҳиссалом.
ўн биринчи куни кўркам юзли, навқиронёшли ўн икки йигит чодирига кириб келди. (Оят) «Эй Иброҳим, сенга ҳурматли меҳмонларнинг ҳабариетдими»;, дея улар Иброҳимнинг ўтовига кирдилар, дедилар: «Салом Иброҳим деди:»; Саолм эй нотаниш одамлар, Яна дедилар:
— Меҳмон келганидан ҳурсандмисан?
— ўн кун бўлдики, рўзамни очганим йў-, - деди Иброҳим алайҳиссалом меҳмонкелганига севиниб. Сўнгра икки ярим ёшли қизил қашқа, тўрт муччаси соғ бузоғини, гарчи уни жуда ёқтирса ҳамки, бўғизлади, қовурдоқ қилиб меҳмонларга тортиқ қилди. (Оят) «Кейин у Иброҳим ўз аҳли томон буйруқ биланўгирилди ва тезда бир семиз бузоқни пишириб келтирди. Кейин у бузоқни меҳмонлар олдига яқинлаштириб қўйди... нега емайсизлар»;, деди.
Иброҳим алайҳиссаломнинг одати шу эдики, меҳмон ҳижолат тортиб, таомлана олмай қолмасин, дея ташқари чиқиб турарди. Бу гал ҳам ташқарида турганида Сора эшикдан қараб, меҳмонларнинг таом емаётганларини кўрди-ди, бунинг ҳабарини Иброҳим алайҳиссаломга етказди. Шунда у ичкарига кириб, меҳмонларга юзланди:
— Нега таом емайсизлар?
— Баҳосини билмасдан туриб, емаймиз, - дейишди меҳмонлар.
— Баҳоси шуки, емоқдан илгари «Бисмиллоҳи»; дейиш, таом қилганда «Алҳамдуллиллоҳи»; дейиш шартдир, - деди Иброҳим алайҳисалом.
— Бизлар овқатланишга муҳтож эмасмиз, - дейишди улар.
Кейин Иброҳим дилида улардан қўрқинч пайдо бўлди.
Қўрқмагил, - дейишди улар таскин бериб. - Бизлар фаришталармиз. Сенга севинчли ҳабар келтирдик Сорадан ўғил бўлар. (Оят) «Ва улар Иброҳимга бир олим бола башоратини берадилар»;. (Оят) «Севинчлик ҳабар бердик биз у хотинга (Сорага) Ишо- билан Ишоқнинг ўғлини оти Яъқуб бўлсин»;.
— Ие, мен туғаманми? Ахир мен кампир бўлсам, эрим ҳам мункиллаган чол бўлса . . . - деди Сора бу ҳабарни эшитиб, ҳижолат тортганча. - шу пайтга қадар фарзанд кўрмадим, Иброҳим ҳам қариб қолди, қаердан ҳам ўғил кўрармиз.
— Сен Оллоҳнинг қудратидан таажуб қиласанми? - деди Жаброил алайҳиссалом. Сўнгра Соранинг қўлига бир қуруқ ёғочни берди. У қуруқ ёғоч Соранинг қўлида жонланди, япроқ ёзди. Жаброил алайҳиссалом яна шундай деб қўшиб қўйди. - Эй Сора, сени қўлингда қуруқ ёғочни кўкартирган Оллоҳ таоло қариган чоғингда ўғил берса не ажаб?!
— Сизлар ким бўласизлар? - сўради Иброҳим алайҳиссалом,
— Мен Жаброилман, бу Макоил, мана бу ўнавлари фаришталардир, - дейишди.
— Нима юмуш билан келдингиз? - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— Нопок Лут қавмини ҳалок қилгани келдик, дейишди улар. - Балодан Лутнинг хотинидан бошқа ҳамма аҳли олиласи омон қолгусидир.
— Уларнинг орасида юзта мусулмон одам топилмайдими?
— Агар уларнинг ичида юзта мусулмон бўлганида эди, Оллоҳ таоло бу қавмга бало юбормаган бўлар эди, - дейишди.
— ҳеч бўлмаса ўнта мусулмон йўқмиди?
— ўн мусулмонбўлганида бу бало келмасди.
— Лоақал, бир мусулмон ҳам йўқмиди?
— Бир мусулмон бўлганида ҳам ҳалок бўлмасдилар.
Бу гапдан сўнг Иброҳим алайҳиссалом йиғлашй бошлади. Шунда фаришталар: -
— У юртда бир хонадондан ташқари мусулмон бўлмади, у хонадон ҳам Лут пайғамбариникидир.
— Эй Жаброил, сизлар у жойда фармонни бажарганларинг чоғда мен Лутдан беҳабар қоларманку! - деди Иброҳим алайҳиссалом.
— Шундан сўнг Жаброил, Макоил алайҳиссаломлар ва ўн фаришталар чодирдан чиқдилар ва зум ўтмай Лут юртига етиб келдилар. Шунда иброҳим алайҳисалом билан Лут алайҳиссалом ўртасидаги ҳамма тўсиқ пардалар очилди. Иброҳим алайҳиссалом бўлаётганбарча ишлардан ҳабардор қилинди.
Туннинг учдан бири ўтган эди. ўн икки фаришта ёш ва навқирон йигитлар қиёфасида Лутнинг ҳузурига кириб келадилар. Жаброил алайҳиссалом эшикни қоқди. Эшикни очган Лут алайҳиссалом келишган, ёш йигитларни кўриб, гуноҳкор қавмнинг меҳмонларга озор етказиб қўйишлари мумкинлигидан қўрқиб кетди. (Оят) «Вақтики, бизнинг элчиларимиз Лутнинг қошига келдилар, уларнинг келишидан у ғамгин бўлди ва юраги сиқилди»;.
— Эй Лут, меҳмонларни қарши олмайсанми? - деди Жаброил алайҳиссалом.
— Таом ҳозирланг, - деди Лут уларни уйга киритар экан қизларига қараб. - Меҳмонларни сийлайлик, тонг отмасдан бу ердан чиқиб кецинлар, токи бу ёвузлар билмай қолсин.
Қизлар таом ҳозирлагунча Лутнинг хотини Воила (унга Оллоҳнинг лаънати бўлсин) ўз одатига кўра уйга меҳмонлар келганини ёвуз қавмдошларига билдириш пайида бўлди. У уйда меҳмонлар борлигини кофирлар билсинлар, деб олов ёқди. Яна айтишларича, у уйма-уй юриб, ҳабар берган. Бир пайт Лутнинг хонадони кофирлар билан тўлиб кетди. (Оят) «Лутнинг қавми унинг қошига шошилиб келдилар»;.
— Сизлар учун менинг қизларим покизароқдир, - деди Лут улар орасида нари-бери юраркан. - Қизларимни олингу, меҳмонларимга тегманглар.
Бундан иш чиқмагач, кофир-ёвузларнинг икки еткачиси олдига борди.
— манави икки қизимни хотинликка олинглар, майли розиман. Буларни даф эцангиз бўлди, - деди Лут алайҳиссалом.
— сен яхши биласанки, бизни сенинг қизларинг билан ишимиз йўқ, муродимиз ўзингга аён, - дейишди кофирлар.
— ҳудодан қўрқинглар. Меҳмонлар олдида мени шарманда қилманглар. Ичларингда бирорта тўғри йўлни топиб олган одам йўқми? - деди Лут.
— Эй Лут, сўзни кўпайтирмагинда, меҳмонларингни бизга бергин. Агар бермасанг, биз уларни мажбуран тортиб оламиз, - деди кофирлар.
Лут йиғлаган куйи уйга кирди.
— Нима учунйиғлаяпсан, - сўради Жаброил алайҳиссалом, аммо Лут алайҳиссалом уларнинг мақсадини айтмоқдан ҳижолат бўлди, қийналид. - Қўрқмагин, биз Оллоҳ таолонинг фаришталаримиз, сени золимлардан қутқариш учун келганмиз. Улар ҳаргиз мақсадларига ета олмайдилар.
Жаброил алайҳиссалом ўрнидан утрди, бир ҳовуч тупроқ олди-да, меҳмонларни тутиб олмоқчи бўлиб, уй ичига бостириб кирган қавм устига сочиб юборди. Тўрт юз кишининг ҳаммаси кўр бўлди.
— Эй Лут, сеҳргарларни олиб келибсан, - дейишди кофирлар. - Шошмай тургин, ҳали улар кетишсин, кўрадиганингни кўрасан.
ҳаял ўтмаё эл ичида «Лут жодугарларни чақриб келибди»;, деган ҳабар ёйилди ва катта ғавғо чиқди. Лут алайҳиссалом бундан янада қўрқиб кетди.
— Бу ишнинг охири нима билан тугаркин-а? - деди лут.
— Биз буларни ҳаолк қилиб, сени қутқармоқ учун келганмиз, - деди Жаброил алайҳиссалом.
— Қачон ҳалок қилурсан? - сўради Лут.
— Тонг отар чоғда.
— Қачон тонг отади?
— Тонг яқин қолди, - деди Жаброил ас.
— Эй Жаброил, ерни тескари қилгил, остидан чиққил! - деган фармон бўлди. Фармон бажарилди. На бирор эр ё хотин уйқудан уйғонишмади. Болалар бешикларидан айрилмадилар. ичидаги бир қатра суви тўкилмаган ҳолда идишлар тескари бўлди.
— Эй Жаброил, буларник ўтарган сенми ё менми?! - деганхитоб келди. Жаброил алайҳиссаолм саждага бош қўйди ва «Илоҳо, тавба қилдим»;, деди. Сўнг осмонларни ларзага келтириб, наъра тортди. Оллоҳнинг қудрати билан барчалар кун ёригунича қолмай ҳалок бўлди. (Оят) «Ул мамлакатни остин-устин қилиб юбордик. Уларнинг устиларидан сопол тошларни устма-уст ёғдирдик. Парвардигор назарида у тошлар билан қайси кофир нишонга олинган эди ва бу тошлар золимларданузоқ эмас эди»;.

AvvalgiI- qism Keyingi

№	Mualifning boshqa asaralari
1	Qisasi Rabgʻuziy (nasriy bayon... [Nosiruddin Rabgʻuziy] 5124
2	Qisasi Rabgʻuziy (nasriy bayon... [Nosiruddin Rabgʻuziy] 3521
3	Qisasul anbiyo (nasriy bayon) [Nosiruddin Rabgʻuziy] 9080
4	Қисаси Рабғузий (насрий баён, ... [Nosiruddin Rabgʻuziy] 823
5	Қисасул анбиё (насрий баён) [Nosiruddin Rabgʻuziy] 1256

№	Eng ko'p o'qilganlar
1	Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62429
2	Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 57898
3	Gʻazallar [Nodira] 40505
4	Guliston [Sa’diy] 36644
5	Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23312
6	Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23180
7	Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 21837
8	Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19542
9	Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18663
10	Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14485