Sozim (she’rlar) [Oybek]

Sozim (she’rlar) [Oybek]

Yosh Koʻngil Yosh koʻngil ba’zan toshar, Cheksiz togʻlardan oshar. Na gʻam bilur, na hasrat, Havas-la toʻlib yashar. Qanoti bor ipakli, Koʻzlari koʻp tilakli. Qoʻrquv bilmas, charchamas, Arslon kabi yurakli. Yosh koʻngil yoshda boʻlur, Dengizdek toʻlqinlidir. Amalining yoʻlidan Qaytmaydir, balki oʻlur. 1924 Amalim Uchun Koʻnglim bir oz oʻynasin, Tilaklarin soʻylasin, Amalimning parisi, Qochma, ruhim yayrasin. Oltin qanotlaring bor, Sen menga eng nozli yor, Qorongʻi kechalarni Nuring yashindek yoqar. Eng suyukli amalim, Hayotdagi chechagim! Koʻngil sensiz yoshalmas, Qochma, tutay, malagim! 1924 Qishlogʻimni Eslarkan Tevaragi koʻm-koʻk oʻtloq, Tabiati juda quvnoq. Totli, yumshoq havosi-la Na goʻzaldi kichik qishloq. Koʻklarinda qushlar uchar, Nagʻmalari koʻngil quchar. Tong otarkan, qizil chechak Bir qiz kabi kulib chiqar. Bulutlarga yetgan togʻlar, Kichik-kichik yashil bogʻlar. Xayolimda jilvalanur Qishloqdagi totli chogʻlar. Oy, yulduzli kumush tunlar, Qani nozik gʻuncha — gullar? Unutilmas iz qoldirmish Qishloqdagi porloq kunlar. 1924 Chirchiq Boʻylarida Goʻzal Chirchiq, na uchun, Toʻlqinlaring yoʻq oʻlmish? Koʻngillarni eritar Musiqilaring sinmish? Bir oʻksiz bola kabi Yuzingda ma’yuslik bor, Soʻyla, bir xasta qalbi Senchami, alam tuyar? Men keldim sohilingga, Oshiqman kulishingga. Koʻnglima doston soʻyla, Nay kabi goʻzal kuyla, Keng Chirchiq suvi, koʻpir, Arslondek sen-da hayqir! Togʻlardan, tepalardan osh, Toʻlqinining-la har yon tosh! U choqda men ham qaynab, Toʻlqiningda oʻynayman. Toʻfonlaringda quvnab, Quloch otib yayrayman. 1924, 29 mart Ovchiga Otma, qushchani, qanotin qoqsin! Goʻzal nagʻmalar koʻnglidan oqsin. Erklikdan boshqa — bormi bir goʻzal? Qoʻy, ovchi, uni chechaklar taqsin. Pirillab koʻkka qanot qoqishi, Malaklar kabi goʻzal boqishi. Eng nafis she’rdir, ovchi, sen angla! Borliqda bitsin qonning oqishi! Koʻm-koʻk yogʻochda oʻgirmish, bir boq! Kim bilur, uning qalbida bu choq Qanday tilaklar toʻlib-toshadir, Otma qushchani, oʻynasin ozroq! 1924, 14 sentabr' Oʻzbek Qiziga Nechun sening yuzlaringda Qaygʻu-alam oʻti toshar? Yoniq, mahzun kuylaringda Qalb ezuvchi bir nola bor. Koʻkda kezgan erk qushparin Nagʻmasini tinglolmading. Zulmatlarni otashlar-la Yoqib, erkni qucholmading. Bukun ortiq bahor oʻldi, Har yoq chechak bilan toʻldi. Boqchalardan sen uzoqda, Yuzikg yaproq kabi soʻldi. Ey, Sharq qizi, endi qoʻrqma, Kishanlardan, zanjirlardan, Qulliklarni yiqib tashla! Olqish sepay chechaklardan... 1924 Oltin Qoʻngʻizga Koʻklam tuygʻulari Qoʻying, oltin qanotlarin bogʻlamang, Erka koʻngli chechaklardek yashnasin. Tutqunlikda uning qalbin dogʻlamang, Boʻstonlarda bir oz kulib yayrasin! Ana koʻklam har tomonga she’r sochmish, Boqchalarda ochilmishdir chechaklar. Lablaringdan oʻpar qushlar — malaklar, Oltin yuzin goʻzal quyosh ham ochmish. Oltin qoʻngʻiz, qanotlaring qayrilmish, Yana sevgi dardlarini kuylaysan. Parilardan yoniq diling ayrilmish, Anglat menga, dardingnimi soʻylaysan? Oyogʻingga ip taqilmish, kel uzay! Sen-da bir oz yaproqlarda kul, yayra, Erkinlikning yoʻllarini kel tuzay, Ruhim uchun sen nagʻma chal, bir sayra! Oltin qoʻngʻiz, ipni uzdim, koʻkka uch! Sevganingning yuzlaridan oʻpib, quch. 1924 Erkin Qush Malak kabi goʻzal bir qush Tol shoxiga kelib qoʻndi. Dedim: «Qushcha, yonimga tush, Yosh koʻnglimga alam toʻldi. Bir oz kuyla, she’ring soʻyla, Mahzun ruhim qanot qoqsin Sirli, goʻzal nagʻmalaring Amalimning shamin yoqsin». «Yondim erkning savdosida, Qafaslardan juda bezdim, Boqchalarning hijronida Yuragi qon tutqun edim. Qoʻy, chaqirma koʻkka uchay, Erkinlikka endi chiqay: Bahor kelib, har yoq kuldi, Chechaklarni bir oz quchay!» Deya qushcha har yon boqdi, Tiniq koʻkda qanot qoqdi. 1924 Qushlar, Qochingiz! Koʻngil ochildi, Lolalar kuldi. Bahor qizidan Nurlar sochildi. Har yoq chechak-gul, Noz qilur sunbul, Faqat dardlidir Qafasda bulbul. Qushlar, qochingiz! Qirlar oshingiz. Erkin togʻlarda Qanot qoqingiz. Kimsa koʻrmasin, Qonlar toʻkmasin Erka ruhingiz Sira soʻlmasin! 1924 Bogʻbon Qizi («Bir esdalik»dan) Hoy, bogʻbon qizi, Koʻngil yulduzi, Nega qoraydi Toleing yuzi? Erk-la quvnarding, Qushdek ucharding. Kapalak kabi Chechak qucharding... Bogʻda bulbullar, Chamanda gullar Olqish soʻylardi Senga sunbullar. Dard quchoq ochmish, Koʻz yoshing sochmish. Kulgan choqlaring Qaylarga qochmish! Nechun, bir soʻyla, Siniq nay, kuyla, Goʻzal koʻngilda Qaygʻu-gʻam toʻla? Qani u choqlar, Yashil yaproqlar, Kuylab tolmagan Gʻuncha dudoqlar? 1924 Buloqlar Yonida Nagʻmangiz, hoy, muncha yoniq, Tinglar sizni butun borliq. Oyning oltin kokillari Qoʻyningizda ochiq-sochiq. Shod buloqlar, nagʻma choling! Choʻponlarning koʻnglin oling. Sizga emdi bogʻlanmishman, Qochmang mendan, bir oz qoling! Bir oz soʻngra quyosh boqar, Ufqlarga lola taqar. Bilmam, sizga nalar soʻzlab, Koʻksingizni oʻt-la yoqar. Uvalarga nagʻma sochib, Choʻpon dilin guldek ochib, Quvishasiz, shod buloqlar, Uzoqlarga mendan qochib, Yosh koʻnglimga joʻshib oqdi Totli, quvnoq kuylaringiz, Oʻksiz ruhim qanot qoqdi. Quchsin sizni, qoʻl ochingiz, Ey tabiat shoirlari! 1925 Yosh Yoʻlchi Yoʻlim koʻp uzoq, Amalim porloq: Orzular toshdi Koʻksimda bu choq. Quturma, dengiz, Hovliqma, dengiz. Kichik qayiqni Irgʻitma, dengiz! Yosh kuchim tolmas, Tilagim qoʻrqmas. Togʻdek toʻlqining Yoʻlimni toʻsmas. Yosh koʻngil toshar, Koʻklardan oshar. Sevgan yulduzin Axtarib quchar. 1925, sentabr' Quyosh Botarkan Ogʻir-ogʻir qanot qoqib, Uvalardan qushlar uchdi. Togʻ-toshlarga chechak taqib, Ufqlarni quyosh quchdi. Keng qirlarning erkin yeli Chechaklardan oʻpish oldi. Buloqlarning erka tili She’r soʻylab, nagʻma choldi, Toshdi menda sevgi, amal. Uzoqlarda yulduz porlar. Bu oqshomning ruhi goʻzal, Quchogʻida koʻngil yayrar. 1925 Kutganda Yoʻlingda kutdim, Hasratlar yutdim. Hajring-la koʻpdan Oʻzni unutdim. Sen hech kelmading, Dardim sezmading. Chamanlar ichra Birga kezmading. Avval oʻq otding, Koʻnglim qonatding. Soʻngra, yulduzim, Qaylarga botding? Malagim, bir boq! Borligʻimni yoq. Oh... yoshlik chogʻim, Bir kuzgi yaproq... 1925 Kapalak Quvdim bogʻlarda, Yoshlik chogʻlarda Sen oʻrtogʻimding Lolazorlarda. Pir-pir etarding, Tashlab ketarding, Tutqich bermasdan Koʻnglim ezarding. Goʻzal kapalak! Senga ne kerak? Bildim... qalbingda Soʻlgʻun bir tilak. Gullar ochildi, Hidlar sochildi, Bahor nash’asi Har yon yoyildi! Uch, uch, qanot yoz! Sen titrak bir soz, Koʻklam she’ridan Tinglayin bir oz. 1925, 25 dekabr' Buloq Hoy buloq, toshqin buloq! Koʻpirgan shoshqin buloq! Toshlar bilan kurashib, Qayerga?.. Toʻxta, buloq. Toʻlqinli senda isyon, Tovshingda kuchli arslon. Na darding bor na gʻaming, Toshursan, telba, har yon? She’ringga toʻyolmadim, Koʻksingda yashnolmadim. Sen toshib yoʻlga tushding, Men gʻarib borolmadim. Hoy buloq, joʻshqin buloq! Koʻnglim koʻnglingga inoq. Toʻxta desam, boqmaysan, Soʻyla, yoʻlingmi uzoq?! 1925, 29 dekabr' Qish Koʻrinishlari Har tomonda qor, Tortishib chana Bolalar yana «Qorboʻron» oʻynar. Soʻlgʻin bir kulish Otib qochadi Ba’zi vaqt quyosh. Boʻron, sovuq qish Borliq sochadi. Bir dardli qarash. Kech boʻlsa, jimjit... Koʻlkalar qoplar. U yoq-bu yoqda Chiroqlar yonar, Titrashib milt-milt. Borliq nash’asiz, Muzdek sovuq qor Yuzlarga urar, Boʻronlar oʻynar, Yoʻllar kimsasiz. Kechalar jimjit, Faqat uzoqdan Uvlar dard bilan Bir boyoqish it. 1926, yanvar' Chechaklar Terganda Qoʻlimda dasta-dasta Soʻldingiz, yosh chechaklar. Qalbingiz endi xasta, Soʻndimi u tilaklar? Togʻlarda ochildingiz, Yoʻllarga sochildingiz, Shoirning koʻngli kabi Kuldingiz, yoyildingiz. Yuzingiz toʻla hasrat, Boqdingiz malaklarim! Na qilay, uzdim faqat, Ezildi yuraklarim... 1926 Oʻtinish Hoy goʻzal, menga boqma, Koʻksimni oʻt-la yoqma. Bir pari kabi kulib, Qarshimda lola taqma! Sochlaring tola-tola, Labimda gizli nola. Ichimda toʻla hasrat, Naylay, ey voh... bu hola? Darding-la yondi boshim, Koʻzlarda qonli yoshim. Yoʻq... Kechir... Endi bir kul, Sen, koʻngil orqadoshim! 1926 * * * Orqangdan yigʻlab qoldim, Koʻksimni tigʻlab qoldim, Qiz, daryodan osharsan, Bilmam qayda yasharsan. Orqangdan yigʻlab qoldim. Sir aralash hayoting... Gavharlardan marjoning. Hazin kuylar chalasan, Soʻyla, qayon borasan? Sir aralash hayoting... Tushimda koʻrdim seni, Birga olib ket meni. Dengiz, togʻlar oshaylik, Choʻpon kabi yashaylik. Birga olib ket meni. 1926 Nikoh Kuni Uzoqlardan qoʻsh surnayning kuyi sezildi Qizning qalbi kuz gulidek soʻldi, ezildi, Ufqlardan boqar edi soʻlgʻun bir lola, Qiz qalbida titrar edi siniq bir nola. Yosh qiz, qaydam, oʻz erkini ololmadimi? Erkin sevgi bogʻchasida oʻynolmadimi? Bogʻga chiqib, oʻksiz kabi har tomon boqdi, Goʻdak chogʻlar izi uning koʻksini yoqdi. «Xayr endi, chechaklarim, qora bir diyor Kuchoq ochdi, ketdim agar kelsa goʻzal yor, Mening uchun kulib boqing, koʻnglini oling!» Degan kabi qiz koʻngliga qaygʻu solardi. Ne qilsin, oh... totli hislar shunda qolardi. 1926 Turmush Yoʻlida Yoʻl koʻp uzun... Har tomonim togʻlik, toshlik. Surunaman oʻtmoq istab bu yoʻllardan. Yana mudhish, qizgʻin qumli shu choʻllardan, Tilaklarim, gʻayratlarim menga boshliq. Ba’zi vaqtda zahar sovuq quchoq ochar, Ba’zan quyosh, goʻzal koʻklam nurin sochar. Ba’zan toʻlqin bilan kelar turmush seli, Ba’zan koʻnglim qitiqlaydir tongning yeli. Yoʻq, qaytmayman hech orqaga... kuchim tolmas, Hayot goʻzal, amal buyuk, sel toʻsolmas. 1926, 24 iyun' * * * Oʻynab oqqan irmoqlar, Yashil, nozli yaproqlar Derlar menga: «Hoy, shoir! Yoz endi bizga doir!» Ey kumushdek irmoqlar, Bahordagi yaproqlar! Siz she’rimdan koʻp goʻzal, Kulsangiz, kular amal. Sozi nosoz bu shoir Ne yozsin sizga doir? 1926, iyun' Kechqurun Quyosh sekin bekindi Qarshimdagi togʻlarda. Borliqning koʻzi tindi Yolgʻiz-dim shu choqlarda. Qir tuman-la burkandi, Togʻdan tushdi suruvlar. Oʻynoq qizdek burilib, Oqardi pastda suvlar. Soʻngra koʻkni yoritib, Chiqdi sariq bir chechak. Oqshom koʻnglin ovutib Allalardi sharsharak. 1926, 2 iyul' Sharsharak Chiqar togʻlardan Hovliqib-shoshib... Istagan tomon Chopadir toshib. Kumushdan oppoq, Sof koʻynagi bor. Toʻxtamay bir choq, She’r etib oqar. Buyuk toshliqlar Na kurash qilar, Na uning keskin Kuchin sindirar. Sharsharak toshqin, Yosh koʻngil kabi. Yoʻlida shoshqin, Yoʻq hasrat-gʻami. Uzoq belgisiz Yoʻlga talpinar. Qaydadir dengiz? Chopar, axtarar. 1927, 31 may Sahroda Sahro jimgina uxlar, Koʻkda yulduzlar porlar, Tevalar sekin-sekin Ilgari qadam otar. Tarqalar qoʻngʻiroqdan Bir tovush, umid toʻla. Aks etib koʻp uzoqdan, Derki: «Naridan soʻra!..» Koʻp yoʻllar ortda qoldi, Ketish, surilish yana, Meni kim yoʻlga soldi? Intilish bor koʻngilda. Charchamaydi tevalar, Azal, abad yoʻlida. Soʻylar allanimalar, Yulduzlar koʻk choʻlida... 1927, 4 iyun' Bahorning Kelishi Botdi quyosh — qiz, Yondi uzoqda Atlas etagi. Koʻkda bir yulduz Kuldi shu choqda... Oqshom chechagi! Yengil shamollar Tentirab qoldi Koʻcha-koʻylarda. Mayin roʻmollar Kabi sudraldi Oq bulut koʻkda. Bahorning nozik, Ipak nafasi Yetishdi qonga. Tarnovdan «tik-tik» Tomchi pardasi Uchdi har yonga... Koʻzimda qotgan Dard qanotlandi, Yoʻqlikka uchdi. Qalbda uxlagan; Nash’a uygʻondi, Koʻklamni quchdi. 1929, aprel' * * * Yana bahor keldi, yana qalb yonar, Yana gul pallasi, yana ishq fasli, Uzoqliklar sari koʻngil tolpinar. Yana ichda joʻshar hislarning masti... Ufqlar imlaydi, koʻk ham, bulut ham, Gunafsha koʻzida yonar jonli his, Daraxtlarga guldan toj qoʻygan koʻklam, Ishqim yupatsa-chi... yoʻq, mendan olis! Ariqlarda lim-lim oqadi shoʻx suv, Yoʻq, suv emas, oqar jonli, hur qoʻshiq, Bogʻlarni quchgan bir oltin uyqu Har yonda goʻzallik, har yon baxt toʻliq. 1929, aprel' Onlar I Quyosh ogʻdi ufqdan, Bir toʻplam olov sochin Ilib qoldi oʻrmonlar... Uzoqliklarda shu on Sekin yozdi qanotin Moviy, mayin tumanlar. Yengil tabassum yogʻar, Osmon zangori, soʻngsiz Koinotga boqaman. Koʻkda yulduzlar yonar, Abadiyat goʻzal qiz Kabi yotar... tolaman... 1929, aprel' II Men yuraman asta-sekin, Yoʻllar qumli, ipak kabi... Uygʻonmish tong va shamollar. * * * Uzun yoʻlning oʻng va chap Qator yuksak yashil archa Uchlarida quyosh yonar. * * * Erkin qushlar va yaproqlar, Kuylashadi uzoq-yaqin. Bundan koʻzni ololmayman. * * * Shunda bitar gʻam, firoqlar, Mangu hayot musiqasin Tinglab-tinglab qonolmayman... 1929, may, Yalta Oqshom Sezgisi Togʻlarda ilindi quyosh etagi, Ogʻochlar uzoqda bir toʻplam koʻlka. Dengizda porlagan gʻurub chechagi — Suvlarning qoʻynida qizil mash’ala, Uchib bir gala qush allaqaylarga, Yoʻqoldi koʻzimdan nuqtalar kabi. Sukunat choʻzildi jar va soylarga, Har yoqda kunduzning uchdi shoʻx dami, Faqat onda-sonda yuksalar sekin, Qrim qizlarining tungi qoʻshigʻi. Yonarkan yulduzlar ham birin-sirin Oqadi koʻnglingga oltin tuygʻusi. 1929, may. Yalta Qora Dengiz Boʻylarida Tinchibgina yotolmaysan yotogʻingda, Dengiz, bukcha har on joʻshib chayqalasan? Soʻyla, qachon urinishdan sen tolasan? Toʻlqinlaring tosh kemirar qirgʻogʻingda... Sen zangori va ulugʻsan osmon kabi, Bir asabiy gʻazabing bor, yuzing titroq, Togʻlar bagʻrin savaydirsan sharoq-sharoq, Bu isyoning abadiyat alamimi? Seni sevdim, senga toldim, joʻshqin dengiz! Senga boqsam unutaman goʻzal yorni. Qayna, koʻpir, kemiraber qoyalarni, Jahannamiy chuqurlikda kuching cheksiz... 1929, may. Yalta Yalta Kechasi I Kumush bulutlar quchogʻida oy shoʻngʻib suzadi. Burushiq togʻlar, dala, qir va soy mudrab yotadi. Ogʻochliklarda yaproqlar kuyi tunni allalar. Yulduzlar toʻkar ohista quyi oltin xandalar... Urinmay magʻrur yotogʻini tinch quchgandir dengiz, Qalbimda oʻynar soʻngsiz bir sevinch, kezarkan yolgʻiz... 1929, may. II Oy koʻkda beparvo tentirar yana, Kumush tun cheksizlik quchoqlashganlar, Togʻlarda allakim yoqdi alanga, Afsona devlarning koʻzidek yonar. Koʻzimda belgisiz koʻlkaning izi, Sevgim ham koʻngilda tip-tinch uxlaydi, Suyukli chechaklar, bogʻchalar qizi Ruhimga nega nash’a taqmaydi. Xayol kemasida sira charchamay, Kezaman jimgina men koikotni... Sen meni masxara qilma, goʻzal oy! Shoirlar sevadi shunday hayotni. 1929 * * * Ufqlar quroq tutdi. Rang-barang bulutlardan. Yuksak ogʻochlar uchi Quyosh sochlari bilan Sekin oʻynaydi... Sof uzoqlik, Soʻngsizlik Ma’sum bola kabi tinch, Abadiyat qoʻynida Yotib mudraydi... Jimgina tolaman... Shu damda Koʻngil falsafasiga Sajda qilaman. Koʻksimga sigʻmaydi — Sevgi, sevinch... 1929 Toshchaqar Vaqt peshin... yozning olov yaxtagi. Har narsani qoajiratib yondirar. Koʻchalarning qizgʻin otash, nafasi Qizgan simdek badanlarga yopishar. Ogʻochlar ham qimir etmas, mudraydi, Issiq-issiq! Faqat bunda bir toshchi Bolgʻa bilan toshlarni xoʻp savaydi, Zarbasidan titrab ketar yer osti... Pisand qilmas issiqlikni «toshchaqar» Shodlik sochar mehnat kuyi: «chaq, chaq, chuq». Yuzlaridan, kiyimidan ter oqar, Uning qora keng manglayi burushiq. Hech narsaga nazar solmay shu uzun Yoniq kunda baxt toshini chaqadi. Erklik uchun, oltin kunlar tuzmak-chun Zaruriyat kishanini uzadi. 1929 Yoz Kechasi Oy nurlari mudraydi Yaproqlarning betida... Teran sukut shu tunda... Koʻnglimga tutashgandir. Soʻngsiz, ulugʻ koinot, Mangu yosh goʻzal hayot. Yulduzlarning uzoqda Oltin kiprigi oʻynar, Suyadi, zrkalaydi Ona kabi meni-da... 1930 San'at Ishqi Koʻp oylar qolsam sendan uzoqda, Ey, san’at, otashing yoqar koʻksimni; Uyqusiz tunlarni kechirgan chogʻda Qonimga kirmishsan, ey bugak sevgi, Porlaysan abadiy, oltin mash’ala, Sendadir goʻzallik, haqiqat, hayot, Har jilva ochadi yangi manzara, Sen bilan anglanur butun koinot. Ey, san’at, bogʻchangda mangu qolayin, Oltin naylaringni tinmay chalayin. 1930, 11 iyul', Moskva Dengizga Erkalan, shoʻx dengiz, oʻyna, shoʻx dengiz! Ufqlardan oshar, sigʻmas qirgʻogʻing. Yigit koʻnglim kabi qayna tinimsiz, Yuksaklarda quyosh—oltin bayrogʻing. Sohilingda bordir yashil, keng bogʻlar, Gullari uygʻonar choʻchib boʻsangdan. Abadiy kuyingni tumanli togʻlar Tinglaylar bir ulugʻ sukunat bilan. Ey dengiz, erkalan, ajdardek toʻlgʻan! Kuching zoʻr, oshib oʻt yuksak togʻlardan. 1930, avgust Dengizda Oqshom Suvlarda sekin oʻynar, Oltin qayiqchalardek, Quyosh alangalari... Gʻurub yongʻini qoplar, Samo yuzi anordek, Bulutlar atlas kabi... Ufqlar qulochiga Sigʻmagan buyuk dengiz Chayqalar sekingina. Suvlar quyosh sochiga Oʻralashib tinimsiz Oʻpar qirgʻoqni asta... 1930, oktabr'. Sochi Kunduz Katta oq tuya kabi, Bulutlar sekin choʻkar Yashil togʻ, tepalarga... Anhor kumush lentasi Ufqlarga choʻzilar... Na fusunkor manzara! Nozli sarvlar sekin Uzoqlarda raqs etar, Havo tiniq, yengil, sof. Uzun oltin bandagin Ogʻochliklarda surgar Koʻklam qizi oftob... 1930, Sochi Nish — Dutor — Chol Qor kapalagi — Poyonsiz gala... Koʻkni quchishlar, Erkin uchishlar Bilan charchagan Oppoq qanotlar Sinadir yerda... Shamol parragi Tinmay aylanar, Qorlarni xirmon Kabi sovurar... Hujra eski, tor... Alanga tili Kuyuq koʻlkani Yamlar va yutar... Cholning burushuq Yuzini shu’la Jimgina yalar. Chol koʻzi yumuq, Zavqlarga toʻliq, Chaladir dutor... Muazzin tovshi Ilashib yerga, Boʻlib dabdala, Kelar uzoqdan, Cholning yoʻq ishi, Qor kapalagi Qaltirab tinglar, yurakda toʻlqin. Dardini kuylar yosh oqin — shoir: «Keldim seni soʻroqlab, Dilda yolgʻiz ardoqlab, Holim soʻr, marhamat qil, Bergan soʻzingni oqlab... Sendan ayrilgan kuni Boshlandi umr tuni. Sayramadi doʻmbiram, Kuylatarding sen uni! Koʻzlarimga ovul tor, Koʻklamimni bosdi qor. Oshamadim, ichmadim, Darding oziq boʻldi, yor. Keldi botir yoʻldoshlar, Qoʻlladi koʻmakdoshlar, Choʻlda izing qidirdik, Nalar koʻrmadi boshlar? Bir tun yetdik karvonga, Har birimiz arslonga: Aylanib qildik bosqin Bong urdik biyobonga! Taqdir koʻr ekan biroq, Qutqarolmadim u choq. Yana bir yil gʻam yutdim, Yigitlikda sochim oq. Katta bozor «Qarqara», Boylar bor gala-gala, Qullikka rozi boʻlib, Keldim bu boʻsagʻaga. Bu yerda baxtim guli, Hammadan oʻzi suluv: Doʻmbiram, yorni llaqta, Sen azaldan bulbuli!» Tinglar Baxtigul, har tomirida Quyosh nuriday kuy oqar edi. Yiqil, yoriltosh! Zulmat hovlida Dev qoʻrgʻonlarga u boqar edi, Yiqilsa toʻsiq, uchsa yor sari Va quchogʻiga oʻzini otsa. Shunchalar chekkan azob badali, Erk, sevgi zavqin zumgina totsa! Loaqal, qoʻyib boricha tovshin, Hozir kuylasa butun dardini, Butun sogʻinchu, butun yozmishin, O, yor tinglasa yurak zarbini! U — choʻri, bunda mol qatorida, (Hali boyning u nikohida ham!) Chiqara bilmas tovshini sira. Yigʻlar tonggacha koʻz yummay bir dam... Kundan-kun ogʻir erksizlik zulm. Sevar yuraklar yonar hijronda. O, nasib boʻlsa qozushmoq bir zum! Hamroh ularga umid har onda. Malay bolalar ularning dardin, Koʻngil sirlarin tashir shivirlab. Zindonga birdan koʻklamgi epkin, Kirgandek dillar yashnar baxt tilab, Ular ishqidan edi xabardor Bu dargohdagi qarollar bari. Bari ezilgan, barida dard bor, Yelkalarida zahmat yagʻiri... Zulmga qarshi noiloj biroq. Xonu bek, qozi, masjidu imom Bari ham boyning soʻzini der haq. Fatvo, qamchi, pul boy bilan mudom, Oqshomlar qattiq mehnatdan keyin, Qoʻshxonada jam boʻlur qarollar — Oʻzbegu qozoq, qirgʻiz... Jim, horgʻin Oʻtirar doʻstlar — yoshlar va chollar. Sogʻindiq olar qoʻlga doʻmbira. Sevgi ertagi — gʻamli va goʻzal, Oqar dillarga yoniq dard bila. Koʻz yoshlar asta qaynar shu mahal... Soʻngra zulmni, boyni qargʻashar, Gulxanni qurshab oʻylashar gʻamgin. Oshuq-ma’shuqqa baxt tilaydilar. Qish tuni oqar uzun va hazin... Har bir qarolda chayqaldi gʻazab, Boy argʻimogʻi harom qotgan kun Toʻqqiz qarolni qorda qatorlab Jazoladi boy (oʻlgan ot uchun, Toʻlagan toʻqqiz ot bahosin boy!) Badanlarda xoʻb oʻynadi tayoq, . . Gʻaddor zolimning oqibati voy! Qarollar oʻchga otlandi inoq. Tunda boy uyin qamraydi yongʻin. Boy, beka yotar hushsiz, zanjirband.,, Otlar yoradi tun qorongʻisin, Choʻl sari uchar yigitlar xursand, Boshda Sogʻindiq bilan Baxtigul — Ozod shunqorlar uchishar jasur. Bu el hech mahal boʻlmayajak qul, Shiori; qayda zolim boʻlsa ur! 1933 * * * Yigit Majnun emas, qiz emas Laylo, Ikkisi mehnatning erkin zarbdori. Ikki sevgilini qoplamas aslo, Oʻksinish, ayriliq, koʻz yoshi — zori… Eshik tirqichidan moʻralamaydi, Devor teshigiga qoqilmaydi koʻz. Sevgi ma’nosini anglatuzchi soʻz Koʻngilda yax boʻlib mangu qotmaydi, Mashina ustida qilindi izhor Sevgi va sogʻinish va butun koʻngil, Mehnatda chaqildi tuygʻu uchquni, Na maktub, na al'bom va na bir bulbul.. Har oqshom tinglashib mahalladagi Klubda radio... oʻynashar damka. Soʻng anhor boʻyida kezalar asta, Dudoqlarni yoqar yoshlik boʻsasi... 1933 Oʻzbekiston Bir oʻlkaki, tuprogʻida oltin gullaydi, Bir oʻlkaki, qishlarida shivillar bahor, Bir oʻlkaki, sal koʻrmasa, quyosh sogʻinar... Bir oʻlkaki, gʻayratidan asabi chaqnar. Baxt toshini chaqib, bunda kuch guvillaydi. Derdilarki: «uning ruhi injih va xasta», Biroq, tomchi qoni uning bir kulcha oltin! Uqa bilan tortib sotgan afsonalarin, Achchiq, dudli falsafaning kutubxonasin Sovet sharqi yoqdi... Yondi bu eski latta. Sovet sharqi toʻlqinini koʻring — bu hayot! Tebratadi oʻlkani ish — baxtning oʻz qoʻli, Ochilgandir tarixlarning eng ulugʻ yoʻli. Xazinasin ochib bergan qiri, togʻ, choʻli, Butun sharqda yozajak u shafaqdan qanot. Bolgʻalar-la parchalandi uyqu iloni, Mehnatkash el bukun belin koʻtardi magʻrur, Termometr simobiday... Oʻpar ekan nur Yangi tarix quyoshidan uning manglayi, Mehnatidan ayqiradi endi baxt, surur. Dalalarda mashinaning tetik nafasi, Ufqlarning zumrad koʻksin oʻpar paxtazor. Chollar — yigit, yigitchalar chaqmoqday yonar, Erkin mehnat baxtli koʻzda choʻgʻ kabi porlar, Irodaning qilich yangligʻ oʻtkirdir dami. Qaytib kelmas va tirilmas moziy qabrdan, Yoʻqchilikdan kafan oʻrtgan skelet kunlar, Koʻz yoshi-la jinchirogʻni yondirgan tunlar.. Boʻshliklarga yuksalgan u xayol-tutunlar, Yelkalarda uchqun yonmas qamchi zarbidan. Xonaqani tashlab fikr fanlarni mindi, Elektron tekshiradi kechagi choʻpon. Institut kursisini oʻpar qiz-juvon. «Kapital»ning har satridan galalab uchgan Fikrlarni quvar tunlab yoshlar kiprigi. Yaratipdi bir shoh asar, goʻzal bir doston, Gʻadir-budur mehnat qoʻli bitgandir buni, Kelajakning bahoridan olingan kuyi, Xayollarga sigʻmaydi hech buning mazmuni, Qofiyadir fabriklar-la qizlar qoʻshigʻi, Oʻqi va sev! Buning ismi yosh Oʻzbekiston. 1934 * * * Bulutlar sochingga koʻz yoshim kabi Tomchilab oʻtdilar binafshazorda, Koʻz yoshim aralash yuragim gʻami Yozilib ketgandi bir chogʻ bahorda. Bulutlar qaldirab kechdi oʻt chaqib, Choʻpon uyqusiga tomchilar tomdi. Sochlaring yomgʻirdan gavharlar taqib, Kularding, boqishlar menga ilhomdi. Har bahor surgaydi binafshazorga, Gullarning koʻzidan, nozik hididan Yodimga tushadi eski xotira. Binafsha yarqirar koʻz tomchisidan... 1934 Koʻklam Hislari Boshimda olmaning xushboʻy oq guli, Ulugʻ yerni quchib yotibman uygʻoq. Qulochim yetmasa qalbim yetkusi, Insonning qalbiga quyosh jinchiroq. Daraxtlar koʻtarmish gul qadahchalar Koʻklamning, hayotning sogʻligi uchun... Yasansa, quzonsa qirlar, bogʻchalar, Nega mehnat, yerni maqtamay bugun? Birlashgan mehnat-la texnika va fan, Hayot oltinini shaxdam qaziydi. Kolxozning har yogʻi tutash bir gulshan Bu yerda ish — mehnat bir qoʻshiq kabi. Ota-bobolarning xotiralarin Bir sukut singari saqlaydi bu yer. Faqat maftun etar shoir xayolin Qoʻynidagi koʻklam, manglay toʻkkan ter. 1934 * * * Oy nurining mavjlari yoyilar mayin, Jimjitgina koʻlkalar qochar panaga. Koʻkda yulduz gullari ochilgan qalin: Yozning yelpigʻichini tindirmas kecha. Uyqusi yoʻq barglarning chuchuk lapari, Qalblarimizga tegar, hislarni yoqar. Yonar koʻzlarimnzda yoshlik nash’asi, Yaltirar boshimizda kumush olmalar... Atlasday tozlanadi ranglar chamanda, Oltin yomgʻir yuaadi gullar tojini. Jaranglab tin havoda nozli bir xanda, Qalbga bogʻlaydi tunning ipak sochini. 1934 Kuzda Uchar, yerni oʻpar bir gala yaproq, Oʻqib bitirishdi yoz dostonini. Ogʻochlar gavdasi oriq va titroq, Sovuq yer oʻchirdi yashil qonini. Toʻsatdan kuz bosdi, bulut va yomgʻir. «Yalang oyoq» yozning koʻm-koʻk yaktagi Jiqqa hoʻl boʻldi u, oftob sari Tutib koʻkragiii isinar bazoʻr. Uchib yer tishlaydi bir gala yaproq… Sasida quyoshning, baqorning yodi. Goʻzaldir oltin kuz soʻlgʻin parvozi, Bogʻchalarda tanho kezaman uzoq... 1934, 20 sentabr' * * * Bir yutum may kabi Seva simirdim Gilosday labingni, Doʻndiq, sevgilim! Bir yutum may kabi Seva simirdim, U damda abadiy Tuyuldi umrim. Oy nurin yopingan Chiroyli bahor... Qani u sogʻingan Gilos dudoqlar?... 1934, 21 dekabr' * * * Yozning olovi oʻchdi, yalligʻi qoldi, Barmoqlarda sanashdi chol hisobdonlar, Menga «asad norasad» dedi bogʻbonlar. Moviy tutunlar ila bogʻlar oʻraldi. Chugʻurchuqlar-da ketdi, qizlar boʻsh qoldi. Daraxtlarga osilgan eski chelak gung. Barglarda seziladi oʻzga bir gurung, Yoz tandiriga jim kuz oyoq soldi. 1935, 8 sentabr' * * * Maysada yotarkan, oʻyladim seni, Yosh edik, shoʻx zdik u choqlarda biz. Quyoshdek yashardi ichda sevgimiz, Shodlikning, kulgining bormidi cheki? Koʻzlar xayolchandi, boʻsalar dumbul, Hislarga majhuldi hijronning tuni. Dillarni toʻldirgan baxt edi nuqul, Maysada yotgandik bir bahor kuni... 1935 Togʻ Sayri Axtarib topganimda «Oʻn ikki buloq!» Qalbimda oʻn ikki she’r birdan joʻsh urdi, Hammasi shivirlaydi sizdek, shoʻx, inoq... Koʻksimgz ham oʻn ikki bahor yugurdi… Porloq va sha’n oʻn ikki koʻzning ishqida, Koʻzlarim xiyla zamon adashib qoldi. Sevinch qaynar, jildirar sof kumushida… Oʻn ikki qiz izidan xayol yoʻl soldi... Nurlardan halqachalar oqar, jimirlar... Toshlarda yeinar mayin tabassumlari, Oltin ipga chizilar jonli injular, Boʻsadan-da shirindir, ich, yutumlari! Oʻn ikki piyolaning yaltiroq mavji, Toʻkingan lablarimda qolar bir umr, Koʻzlari seni oʻpgan biron yoʻlovchi, Balki bir chogʻ sevgimni hikoya qilur! Men Epokrinani ham unutdim hozir, Afsona tomiridan oqa bersin u. Oʻq ikki she’r qalbi bunda toshadir, Ilhom qadahlarining chiroylisi shu. Har tomchisida butun quyosh bekingan, Gullar nafis boshlarini egmish ta’zimkor Barglarini varaqlab shamol tinmasdan Shivirlar chashmalarga... muhabbat izhor. Choʻmilgan yaproqlarning sassiz chapagi, Qoʻynida qubba-qubba yongʻoq yumalar. Koʻkning firuzasidan sirpanib chopar Oʻn ikki koʻz qa’ridan quvnoq nash’asi! 1936 * * * Yor koʻzlarining ishqini, xumorini yod et! Koʻk gulshani durlar kabi porlaydi bu oqshom, Har togʻda-yu, qirda yotadi nozli xush orom, Dunyodagi koʻzlar aro shahlosini yod et! Koʻksimni ezar hajrida qalbimdagi tuygʻu, Tepamda quyar kuyini bulbul yana shoʻx, sha’n. Gullar qadahin kechki Shamol asta toʻkarkan, Yodimga tushar sen kabi dilbar, goʻzal orzu. Yolgʻiz kezaman sharqiragan suv yoqasidan, Yodingni quchib oʻltiraman tosh kabi sokin. Olam qochadi, sen kirasan, qalbga shu chogʻ tinch, Shiringina roʻyo kabi oqshom qorasinda... Yor koʻzlarining ishqini, xummorini yod et! Ovozini, shoʻx sozini ham nozini yod et! 1936, iyul' * * * Yuraman, toshadi sevinchim. Bu sevinch qayerdan, bilmayman. Kechaning ogʻushi latif, jim... Yulduzlar chamani gullagan. Toshlar ham, qushlar ham uxlaydi Shamollar uchganda yep-engil, Oy nuri mavjlanib titraydi, Barglarga kiradi shirin til. Koinot sevgisi gul kabi Qalbimda ochilar, qayol — hur. Toʻladir sevinchning qadahi, Yulduzlar tomchilar oltin nur... 1936, iyul', Chimyon * * * Abadiyat va umr Singari oqadi suv. Oq sochlarini uyqu Silamas bunda bir qur. Uning mavjlari ursa, Choʻng toshlar tilga kirar, Oʻzidan nayi dilbar, Erkalanib, koʻpirsa. Togʻdan shoʻx, shodlik surar Allaqaygʻa sovgʻasi Quyoshning oltin tosi Kunduzi unda suzar... Oltin uzuklar oqar, Har kun harir koʻksida. Jim-jim jimirlash ila Yangi kunlarga chopar. Yashil yoqalarida Kezaman kunduz, oqshom. Hovuchim qadah va jom, Ichaman qona-qona. 1936, iyul' * * * Tepaga chiqamen, soyga tushamen, Yo garang toshlarga jim suyanamen, Yo buloq boshida bir choʻpon kabi Yastanib bir lahza oʻyga tolamen. Joʻshadi buloqning kumush yoshlari, Ham mungli, ham shirin jildirashlari Buralib, koʻkatlar ichidan chopar, Uzilgan marvarid yarqirashlari. Kunduzning shoʻxligi har yerda ulfat, Har yerda gullarning salomi esar: Bulutlar tepaga qoʻnar bir muddat. Shu’lalar, soyalar birga tentirar. «Dunyoda yashamoq na goʻzal!» — bir sas Havo oltinida jaranglab uchar; Uzoq bir oʻtovda patefon tinmas, Orzular siynaga sigʻmasdan toshar... 1936 * * * Oltin sepkilli qop-qora kecha, Qora iliqlik, xushboʻy bir nafas Sekin esadi. Uxlar qir, tepa, Ariqda oqar notinch, qora sas. Gullar tojini silaydi uyqu, Orzulari joʻsh urar koʻngulning. Ogʻochliqlardan keldi bir «uxu». Shamol shivirlar: kelmas, uzulmang! Tugar hislarin qora baxmalcha. Yulduzlar jim-jim kiprikdan tomar, Tun xushboʻy, iliq: nozli bir palla, Togʻlar boshida yulduzlar chaqnar... 1936 Na’matak Nafis chayqaladi bir tup na’matak Yuksakda, shamolning belanchagida, Quyoshga koʻtarib bir savat oq gul, Viqor-la oʻshshaygan qoya labida. Nafis chayqaladi bir tup na’matak Mayin raqsiga hech qoniqmas koʻngil, Vahshiy toshlarga ham u berar fusun, Soʻnmaydi yuzida yorqin tabassum. Yanoqlarni tutib oltin boʻsa-chun, Quyoshga tutadi bir savat oq gul! Poyida yigʻlaydi kumush qor yum-yum... Nafis chayqaladi bir tup na’matak... Shamol injularni separ chashmadak Boshida bir savat oq yulduz — chechak, Nozik salomlari naqadar ma’sum! Togʻlar havosining firuzasidan Mayin tovlanadi butun niholi. Vahshiy qoyalarning ajib ijodi: Yuksakda raqs etar bir tup na’matak, Quyoshga bir savat gul tutib xursand! 1936 * * * Shamol, bir ertak oʻqi Oʻzganda togʻ uyetidan. Ichib bulok boshidan, Shamol, bir zrtak oʻqi! Archalar shoxidan tush! Koʻk ipakda qil jilva, Sochlarimda gʻivirla, Kel, qalbimga shivirla, Archalar shoxidan tush! Togʻlar roʻyosini ayt, Yulduz salomini ayt, Shivirla hayot sasin, Sevgi duosini ayt. 1936, 9 iyul' * * * Boʻsh kunim bogʻma-bogʻ kezaman Uyushkan rezavor bogʻbonlar... Devor yoʻq, «poʻsht-poʻsht» yoʻq... Sezaman Ish bilan ovora juvonlar... Qoʻltiqda Pasternak yo Pushkin, Hislarda uchadi dilgirlik... Oyoqlar yozadi chigilin... Yel, quyosh beradi xoʻp tinchlik. Bedaning koʻk rangi mavjlanar, Olmalar quyilib gullagan... Ekinzor... Mevazor va tokzor.., Shohiday tovlanar shu’ladan. Har bogʻcha bir toʻplam gul kabi, Havosi chayqalgan atirga. Shiyponda yosh ona allasi, Har nafas yangi bir manzara. Yotaman choʻzilib maysada, Boshimda eng mayin gul chodir. Yer kurra siqqanday bagʻrimga, Fikrlar bir onda toshadir: Ona-Yer naqadar mehribon? Hammani qalbida uxlatar... Bir qoʻlla toʻydirib, yashnatar, Bir qoʻlla oʻtkazar oʻroqdan... Minglarcha bobomdan bir sukut Qolgandir bagʻrida ehtimol. Qop-qora ufqda bir bulut Singari eriydi bemahal. Koʻksidan unadi bahorlar, Sayr etar gul osib boʻyniga. Sehrni bilmovchi sehrgar Yanadan tortadi qoʻyniga. Oʻylayman, kelarki bir zamon: Suyishkan ikki yosh dalaga Chiqishar shahardan, oynadan... Gullardan esirgan havoga… Doʻndiq qiz — falsafa doktori, Yosh yigit sayyora yoʻlida, Injener — texnika gʻururi: Yulduzlar tizgini qoʻlida... Quvishar bir oltin qoʻngʻizni, Ikkisi quvonib boladay. Kulishdan, sevinchdan xinaday Qizillik silaydi oq yuzni. Oʻtirar qoʻsh magʻiz singari Faylasuf, injener tepada... She’rdan, futboldan va fanniy Bahslardan talashib masala. Dastlab terilgan koʻp gullar — Qoqigul, chuchmoʻma, binafsha, Kim bilan qancha koʻz, koʻngillar Mazmunin toʻplamish shu dasta?.. Ehtimol men ham bor... meni ham Hidlashar galma-gal ikki yosh. Har bahor bilgisiz sagʻonam Gul boʻlib ochilsa va quyosh Silasa yomonmi? Oʻylayman: Yuzimda titrama, tabassum... Azaldan abadni boʻylayman, Girdobmish tugʻilish va oʻlim... Pushkin Oltin misralarga naqshlangan fikr, Qalbing quyoshidan quyulgan tuygʻu — Soʻnmaydi, ey shoir, oʻtsa yue asr, Haykaling singari chidamli, tunj u. Toshlarni chang qilib uchirar zamon, Bir uchqun yoʻqotmas she’ring yolqini. Bogʻchang bir bahorga hamisha makon, Sevadi har koʻngil, har xayol uni! San’atning eng yuksak choʻqqi toshidan Oqdi fikrlaring keng doiraga: Oq shu’la mavj urgan togʻlar boshidan Guvillab otilgan sof bir shalola... Erkin manbalardan esdi ilhoming, Hislar, kechinmalar toza va latif, Shoʻx nozlar, sevinchlar kuylagan sozing Hayqirar, chaqirar, dam ingrar hafif... Qaygʻung ham nash’angday, yulduzday porloq, Qalbing otashiday issiq va yaqin, Yozgi yomgʻir kabi koʻz yoshing qaynoq: Yuvib, yashnatadi qalblar gulshanin. Hayot, tabiatning cheksiz ohakgi, Sanoqsiz rangi-la she'ryang yarqirar. Hur, magʻrur boshingda shon guldastasi Nuriga yulduzlar koʻkdan suqlanar. Yuksak amallarni etding tarannum, Qoʻshigʻing hur koʻngil, erkning ovozi! Hayqirding, titradi qirli toj, zulm, Itarding kishansiz hur Rusiyani! U zarrin kiyimli razil va olchoq Jallodlar qon tomgan qoʻllari ila Har bir odimingga qoʻydilar tuzoq, Qalbingga sanchdilar ming zahar igna! San’at otashidan ular begona Koʻzlarin qoplagan fahshning dudi. Saroy — yuz tovlangan bir quzgʻunxona Xalqning koʻz yoshlari — uning gʻururi! Quvilding janubning sahrolariga, Erkin qoʻshiqlaring quyulib-toshdi, Yangi goʻzalliklar she’ring toriga Nafis kuylar quydi, kuying togʻ oshdi... Koʻzingda yonarkan daho quyoshi, Qalbingda kularkan oltin bir bahor, Seni ezdi qora davrning toshi, Sen ketding qoldirib mangu chamanzor… Nur toʻla qadahing icharkan dillar, Hislar gʻunchalaydi va ochiladi! Yorqin ilhoming-la qaynar nasllar, Asrdan-asrga nur sochiladi. Oʻqirkan, sevging-la yonadi koʻzlar, Dillarni toʻldirar bahor nafasi, Oltin manbalardan nurlangan soʻzlar — Quyma misralarning jonli nash’asi. Arktikaning muzi va quyuq tuni, Qorli sahro, dengiz, boʻz qir, yaylovda Shaharlar toʻlqini, togʻlar choʻqqisi, Bogʻchalar diyori, har yerda shu’la — Sochadi quyoshing, Ey shoir, surur — Ila seni oʻqir bu erkin Vatan. Sen qancha tillarda sayraysan magʻrur, Sozing yuksalajak yana baland, sha’n!.. 1936 She’r Deydilarki she’r — yulduz kirpigi. Bolchiq yoʻlni yorit, deyolmas hech kim. Hayot qorasida inju nur ipi. Deydilarki she’r — faqat qush tili Ma’nosin tuyadi hassos koʻngillar, Yoki u koʻr qalbning koʻz yosh tomchisi, Goshlarga tomadi, yo taqar gullar. Deydilarki she’r — oʻz mantiqini Yumshoq uyqu chogʻi oladi tushdan, Qon va sevinch bergan yerning hidini Ilhomlar soʻrmadi puch gʻurur bilan... 1936 Prometey Qalb emas bir dengizdi buyuk sevgi, nur Mavjlanardi, toshardi — ruhingdek qaynoq, Manglayingning toshida kuch, fikr, gʻurur Uyilgandi, davrlar silolmas hech choq. Insonlikka muhabbat mash’alasini Qudratli qoʻllaring-la quyoshdan yuksak Koʻtarding, tangrilarning yoqib kinini, Erkin boshing bilmadi aslo egilmak! Ilk boshlading samoga qarshi oʻchakish, Jahon tunida chaqding ilk daf’a chaqmoq. Jasorat alangasi edi bu yonish, Koʻk gʻazabdan silkindi, qaqshadi olchoq. Gavdangni oʻrab oldi temir ilonlar, Sen mixlanding togʻlarning qoyalariga... Boʻlolmadi qalbingga tangri hukmdor. Ortdi yana gʻazabing quyosh yoviga, Jigaringni yulardi burgut tumshugʻi, Iztirobing timsolidir kurash, zafarga. Irodangga tiz choʻkdi qisman koʻr kuchi, Abadiyatga kirding oʻt rang sahar-la. Ey pahlavon, isyonchi — erksevar botir! Yer bosgan oyogʻingni tangri taxtiga Mardlik bilan qoʻydingu sindirding axir. Sirlarni ocha solding inson baxtiga. Gʻururing qullikning u ogʻir kishanin Va iskanjasin otib, kerdi qanotin. Ezguvchi qora kuchning boʻlib dushmani, Aql va irodaning surganding otin. Ey buyuk qalb, isyonkor, kuchli nafasing Davrlar orasidan oʻtdi, yashadi. Qaqshatdi haqsizlikning minglab tojini, Tarix tomirlaridan oqqan ruh saning! Yerdagi tangrilarning qora qanotin Yondirib nahra ochding nurga, bahorga. Biz azalgi tunlarning oltin sabohin Oʻpdik kurashlardan soʻng, miriqib bahorga. Zamon okeanining vahshiy mavjlari Oyoqlaring ostida oʻrmalar xira. Asl, ulugʻ bir viqor ila biz sari Kelasan, gʻurillangan alangalar-la! 1936 Lenin Suzik koʻzlar ihotasiga Tarixlar bir sahifa kabi. Bir quyoshning mahobaticha — Dahosining qilday shu’lasi, U koʻzlarning ta’rifi uchun Barcha lugʻat, fikrlar yupun! Erk va mehnat, nur dushmaniga Chayqalardi gʻazabi tinmay. Ishi, soʻzi yovlar safida Portlar edi xuddi bombaday. Har qadamda u hadsiz sergak, Lokin tuymas zarra qadar shak. Oʻrtoqlarga unda tabassum Quyosh kabi, gul bahor kabi. Qalbda hislar toshdi beqoʻnim, Qalbda jahon ishqi va gʻami. Toʻlqiniga qoyalar ham moʻrt. Qalb shunday keng, quyosh — bir gugurt! Koinotdir boshning mazmuni, Unda yonar, qaynardi har chogʻ Fikrlarning hadsiz quyuni: Sirlar toshi zarbidan pachoq! Bu bosh — yangi tarixning boshi, Tunni yoqqan uning ziyosi! Lenin — bu nom jahonning shoni, Tarixga kuch va yangi nafas Ham hayotning ulugʻ quyoshi, Dunyo tinmas, nuri ham tinmas. Bu nom-ladir millionlab koʻngil, Bu nom-la bosh koʻtardi har qul. Lenin nomi dengizlar oshdi, Oshdi togʻlar, sahrolarni ham, Hududlarni; ufqni bosdi — Masofalar chekildi bir dam. Inqilobiy boʻron, qasirgʻa Bilan kirdi bu nom asrga. Zavodlarning temir qoʻrgʻoni, Och-yalangʻoch ishchi daholar. Jahannamday ma’danlar koni, Qishloqlarda million kulbalar — Barchasiga bu nom muqaddas,— Umid, imon va erkin nafas. Turli xalqlar koʻngli, xayoli Toʻqidi she’r, ertak va qoʻshiq. Yarqiraydi Lenin siymosi — Oltin sahar oʻpgan bir ufq. Qalbdan — she’r, tunj, ipak, marmarga Kirdi yorqin, rang, shu’lalarga... Koʻzlardagi nash’alarda — u, Uning ruhi — Vatan bahori, Hayot undan oldi ong, tuygʻu, Tirildi choʻl va qor diyori. U bir qoʻshiq dunyo turgancha, Yangrar har soʻz — oʻlmas bir gʻuncha! Lenin burdi yer jannatiga! Ozod mehnat gulbogʻi sari. Million koʻzlar xayollarida. Yondi dinning qora sarobi, Agʻdarildi magʻrur samolar, Yakson boʻldi barcha xudolar. Lenin fikri inqilob, kurash Otashida toblangan qat-qat. Uning kuchi beradi chidash Olamshumul ishlarga behad, Lenin boʻldi mazlumlar yori, Butun bitdi ularning zori. Koʻr kuchlarning oʻyinlariga Qancha botir tosh kabi choʻkdi. Zamonlarning quyunlarida Lenin ishi eng baland choʻqqi. Bunda kular quyoshli jahon, Yiqa olmas hech kuch, hech boʻron. Ommalarning toʻlqinini u Yuksaltirib Himolay kabi, Yuraklarga yoqib oʻt-tuygʻu, Olib bordi kurashlar sari! Omma edi oʻng va soʻl qoʻli, Qoyalarning u edi zoʻri. Hodisaning teran tomiri Yaqqol edi Lenin fikriga. Har masala uchi, oxiri Birlashardi uning zehnida, Har chigilni qilardi «alif», Unda oʻylar edi bir sinf. 1937 Mashrab Sochlari patila, koʻzlari xumor, Koʻzlarda sachraydi qora, kuchli nur. Saraton quyoshi, qish izgʻirini Ishlamish yuzlarning ma’no, sirini... Davlati — qalb she’ri va eski tanbur. Kulohdan toshardi jingalak sochi, Magʻrur va koʻrkamdi har qachon boshi. Tashir ham qish, qam yoz bir qoʻsqi poʻstin,.. (Unda qolmagandir yamoqsiz oʻrin), Belida kattakon bir nosqovogʻi,,. Sahrolarni oshar bir shamol kabi, Kecha ham kunduzday tutmas pardani, Oyoqlari uchun tikanlar maysa, Qumlar ogʻirligi unga bir paysa. Ilhomi va sozi yolgʻiz hamdami. Bir hovuch suv yutib toza chashmadan, Yastanar toshlarga, yozilar badan. Osmonni bir tomchi moviy yosh kabi Eritar, koʻzlarning jonli otashi, Taqir toshlarda u koʻrardi chaman. Oyogʻi bosmasdan shahar qopqasin, Xabari toʻlqindek tarqardi, lokin Mahalla, choyxona, takya va guzar Minutni soat deb yoʻlga koʻz tutar, Koʻrmagan chizardi shoir siymosin. Ana, shoir kelar.., Bir toʻda bola Uning orqasida ajralmas soya. Koʻzlar aks etadi muhabbat, maroq, Uni bilish qiyin: goʻyo «jufi toq». Asrlar koʻrmagan ajib devona. Oltin tanga tutar qandaydir bir zot, Piching ila kulib, otar shoir bot, Tanga allaqayda jaranglar toshda, Bunday shiralarga qoʻnadi pashsha! Usiz sehrlidir, rangindir hayot... Toʻxtab u: «Gulxan sol!» deydi birovga, Oʻzi koʻp epchildir oʻtin qalovga. Olovni ham dudni sevadi shoir, Kaftida choʻgʻlarni oʻynatar mohir, Quyosh jilvasini koʻrar olovda. Mana chekadi u toʻliq zavq bilan, Kattakon chilimning tosh toʻppisidan Bir qarich oʻt uchar, tutunlar bulut Qoʻllari yoqada, ba’zi der: «Chulchut!» Bahs etar ba’zilar shoir siridan. Chilim tugar, soʻzdan — sozga kelar gal, U qattiq chertarak oʻtsiydi gʻazal. Jaranglar havoda baland, xush ovoz, Hammasi tabiiy, unda yoʻq pardoz, Ruhlariing qa’rida yoqadi mash’al. Tuya minib kelgan sahroyi qozoq, Kosib ham, boʻzchi ham, dehqon ham shu choq Uni tinglaydilar sukut ichida. Boshlar raqs etadi kuy ta’sirida, Soʻzlarning sehridan kim boʻlar uzoq! Beqaror devona bilmaydi qoʻnim, Kimxobdan a’lodir unga joʻn toʻqim. Soʻzi xalqni qattiq kuldiradi goh, Goho u qalblardan uzdiradi oh, Darbadar kezadi, har goʻsha ma’lum. Mantiqi tigʻidan kesilar chigil, Mudarris, mullalar — qoshida razil, Magʻrur boshi bilmas aslo egilish, Undan sodir boʻlgan har qiliq, har ish Topadi eng chuqur, eng nodir dalil. Qalbaki e’tiqod, qalbaki axloq — Asrlar chirigan, sasigan botqoq Hech qachon boʻgʻmadi uning nafasin... Oppoq dastorlarga toʻkib tuvagin, Isbot qila olar: naq undadir haq. Qochadi har yerda koshonalardan, Shoh doʻstlar chirkinroq begonalardan. Is bosgan kulbada topar rang, ziyo, Xon qiz boʻlolmas ishqiga Laylo, Qidirar quyoshni mayxonalardan... Bulutday kezsa xalq ichidan shoir, Xotirasi quyosh kabi qoladir. Koʻngli koʻtarguncha har dargoh gulshan, Bilinmas nash’asi, gʻami nimadan, Hayoti ming quroq bir afsonadir. 1937 * * * Mayli, suv ich, qattiq non kemir, Lekin, yonsin qalbingda olov. Falsafaning achchigʻin simir, Farogʻat, tin senga boʻlsin yov. Toshga ham, rangga ham, soʻzga ham Hayot nuri bilan ber jilo. Nash’a emas, hatto senda gʻam Qalbga solsin hayotdan ziyo. 1937 Hayot Qoʻshigʻi Quyosh, nuring toʻka ber moʻl-moʻl! Bahor, ketma bizning boshlardan. Yurtimizda qolmasin dasht-choʻl, Chaman kulsin hatto toshlardan! Yarqiray ber, quyosh — inqilob! Boshla yangi zafarlarga yoʻl. Jahonlarga qilamiz xitob: Abadiy baxt berdi bizga qoʻl! Sevinch toshgan, sadomiz baland, Koʻkrak toʻla hayot ishqiga. Umid, orzu — bahorgi chaman. Kechmakdamiz nur dengiziga. Tarixlarning tun ogʻushini — Yorib quyosh tugʻdi insonga. Insonlarning qadim tushini U koʻrsatdi roʻy-rost jahonga! Mehnat ozod za qalblar ozod, Baxt, gʻururdan koʻkraklar baland. Ijod nash’a kundan-kun ziyod, Yoʻqdir orzu bulogʻiga band! Hayotning kar, xasis toshiga Yugurdi bir soʻlim, yosh bahor, Muz eridi suvning boshida, Hayot koʻrdi nur toshqin diyor. Koʻzlardadir yoshlik uchquni, Xoʻp rostlagan qaddini inson. Muhtojlikning zolim quyuni Qilmas endi uni sargardon. Ijodga boy, toʻlgʻin bir hayot Bizda ochgan chaman yozini. Fikr, xayol yoyib keng qanot Yuksaltirar oʻz parvozini. Uchuvchi boʻl, vrach, rassom boʻl Bizda san’at, hikmat—hammasi! Qanday orzu sari choʻzsang qoʻl, Muyassardir guli, mevasi! Erk va inson singari yashash Bizda boʻlmish qonun mazmuni. Jahonlarga eltamiz quyosh, Yashnar baxtning yarqiroq kuni... Kishilikning minglarcha yildan Beri toʻqib kelgan armoni — Tirildi ming goʻzal rang bilan. Bekor ketmas botirlar qoni. Jasoratga solinmas soya, Fikr yorqin va qoʻllar pishiq, Naslimizga qoʻrquv begona! Vatan ishqi, burch hissi tiniq. Kremlni quchib, oʻynoqlar Volganing shoʻx, toza toʻlqini. Hayot va baxt uchun qirgʻoqlar Mehnatimiz ochar har kuni. Vatanda koʻk firuzasini Teshgan eng boy, yuksak togʻlar bor, Miriqib emar kun shu’lasini, Uzum, anor toʻkkan bogʻlar bor. Oltin boshoq qir-dalalari, Qancha oʻrmon, daryo va dengiz. Yashil gilam keng paxtazori, Rango-rang, boy, mamlakat cheksiz... Yashar, qaynar qishloq, shaharlar Yasharadi mamlakat yuzi, Har insonning koʻnglida kezar, Baxt tashuvchi goʻzal yulduzi. Ishlaganga baxt, gul — quchoqda. Hayotda rang va ziyo quyuq. Mamlakatning qizlari bogʻda Kuylashadi yayrab bir qoʻshiq: «Yoʻldoshimiz oyu, oftob, Baxt ochilmish chaman-chaman. Quchoq-quchoq gul va kitob Bagʻishladi goʻzal Vatan... Shodliklarning yosh bahori, Sovuramiz guldan xirmon, Shoʻx jaranglar yoshlik tori, Bermaymiz hech yozga omon! Ulugʻ Lenin avlodimiz, U berdi baxt, ish va huquq... Unga kuylar toʻqir har qiz, Kuyga toʻlsin soʻngsiz ufq!» Fikr, istak, gʻayrat nogihon Oqa ketdi toshib qirgʻoqdan, Koʻtarildi goʻyoki toʻgʻon, Toʻlib chopar daryo yiroqdan. Qutulgan xalq ishlar, yaratar, Xalq erkining goʻzal, moʻl yozi. Yer, suv, qonun, davlat unga yor, Har ulugʻ ish uning parvozi. Zavod, fabrika yuksalgan magʻrur, Yangi fikr, yangi baxt, shuhrat Barq uradi! Na goʻzal surur... Fikrlarda toshadi gʻayrat! Bir kaft zoʻrda oltin togʻ, ziynat... Xalq suyagin gʻajigan ochlik, Endi changal sololmas ofat, Goʻrga kirgan ochlik, muhtojlik! Yurt baxt berdi hatto koʻr, karga, Har bir qarich yeri, har toshi Arzir chuqur sevgi, laparga, Jahonda yoʻq uning odoshi! Muqaddasdir Vatan havosi, Unda yangrar shoʻx, erkin qoʻshiq. Tugatildi qullik balosi. Turmushimiz boy, toʻkis, toʻliq. Zavodlarda yigitlar — ilgʻor. Poʻlat quyib, hayot qoʻradi. Fabrikada qizlar — ijodkor, Ozod mehnat zavqin suradi. Qoʻyniga baxt, erk quchgan kunlar Kitobida hech yoʻq qaytariq. Yangi his-la tugʻar saharlar, Koʻzlarda nur: maqsad, yoʻl aniq. Chegaralar olov va temir. Nayzalarning uchida yonar Tiyrak koʻzlar, yov yuragi zir, Chegarani arslonlar poylar. Butun jahon tongi uchun biz Eltmoqdamiz buyuk quyoshni, Har yovuz kuch choʻkar albat tiz, Qarshimizda egajak boshni! Vatan toʻldi baxtga, zafarga — Har bir qarich yeri, har toshi — Arzir chuqur sevgi, laparga, Jahonda yoʻq uning tengdoshi. Yarqirayver, quyosh — inqilob! Boshla yangi bahorlarga yoʻl. Dunyolarga qilamiz xitob: Abadiy baxt berdi bizga qoʻl! 1937 Qoraxat Bexosdan uzilgan shoda dur kabi, Toʻkildi umidning rangli barglari. Osildi bir onda qoʻllar madorsiz, Yer qochdi, qoraydi quyosh zarlari... 1941 Yor Koʻksimdagi sevinch shuncha zoʻr, Dumalaymen maysada tanho. Goh tentirab ketamen uzoq, Yerni quchib oʻpamen goho... Qir, tepalar adirlar chaman, Koʻklam yoygan har yerda gilam. Oltinlangan xushyoqar havo, Shoʻx, mast shamol tinmaydi birdam. Turnalarning qop-qora ipi Jilpoqlanib koʻkda soʻnar jim. Ot kishnashi husn dalaga, Guvillaydi soyda suv lim-lim... Tanho kezib, miriqib dumalab, Sogʻinch bilan yerni oʻpaman, Deyman: koʻp soz mehrli ona, Quchogʻingga bir kun qaytaman... Shimoliy Toshkent kanali, 1942, aprel'. * * * Yor ketdi, koʻzim bulogʻi qoldi. Siynamda tirik firogʻi qoldi. Ishq xotirasi kabi sochimning Yoshlikda koʻpaygan oqi qoldi... Har lahza dilu xayol parishon. Bir xoʻrsinishimda dardlar ummon. Yulduz kabi tunda yarqirar jon. Tundek sochi ishtiyoqi qoldi... 1942, 26 iyun' * * * Sendadir koʻzlarim, sendadir koʻngil, Uzoqlarga hasrat bilan boqaman. Na quyosh, na bahar, na gulshanda gul Yurakni yupatmas — men sogʻinaman. Seni sogʻinaman, ruhda yoʻq qaror, Oshib kel togʻ, dovon! Bu qadar hijron!.. Dardim bor, gulim bor, qoʻshiqlarim bor.. Sen yoʻqsan! Nahotki bu mangu armon?! 1942, 12 iyul' * * * Tun. Shamollar kezar betinim Goh ishkomda, goh derazada. Choʻmiladi bir toʻp yulduz jim Jildiragan bir ariqchadan... Suqtoy kuchuk izgʻiydi tanho, Suyak tishlab sakrar paxsadan. Nurlanadi bir chetda samo: Oy — oʻrtada singan zar lagan. Oʻtiradi shoir ayvonda, Xayollari tushlarda sarson. Qaygʻuradi oʻtgan har onga, Oqar daryo — oqadi zamon. 1942 Sozim Uygʻongach umrning ilk bahori, Soz boʻldi koʻnglim samimiy yori Hamshira kabi yaqin va dilbar, Tong yulduzidek umidga undar. Soz bilmadi hech mahal arazni, Nurlatdi yurakni jonli bazmi. Ul qoʻrqmadi duch kelsa tikanzor, Ofatli boʻron, qutursa sel, qor... Gar egsa qaddimni choʻng mashaqqat, Bir onda uchirdi — misli ul pat. Qishlarni bahor aylagan ul, Undirdi bogʻimda xilma-xil gul. Gullarning tusi bagʻir qonimdan, Mast nozi sevgining tongidan. Men u bilan ayladim tarannum, Har soʻzda quyosh qilur tabassum. Dillarda chaman ochar bu soʻzlar, Sof his bilan yashnamasmi koʻzlar? Nur, haqqa chaqirdi xalqni sozim, Xalqimnikidir soʻzim — ovozim! 1942 * * * Olmalar taram-taram, Bogʻlarning husni toʻlgan, Chaman rangga boy, koʻrkam: Koʻngillarga ne boʻlgan? Koʻzlar jilvasi oʻzga, Qoʻshiqlarning shoʻxi oz, Bir «uh» kirar har soʻzpa, Horgʻin, gʻalati bu yoz. Ufqlarning beti qon... Har yurakda bir hijron... 1942, 26 iyun' * * * Hayot qa’ri larzada... Asabiy, tund shamollar. Betoqatdir xayollar, Tonggi soʻz — kech safsata... Bulutlarning alvoni — Boʻronlarga bayroqdir. Kurash — kurashmoq haqdir! Joʻshar hayot girdobi... Kurash, haqlik bizniki, Mangu zafar bizniki! 1942, 14 iyul' * * * Quyoshning mayin zar moʻynasin Yopinib kuz iliq uyquda. Suv tashlab loyqa, shoʻx sur’atin Ipakday tovlanar koʻzguda. Kezaman jimgina bogʻchada, Boshimga toʻkilur yaproqlar. Yozgi rang mavjlari oʻchsa-da, Gulzorni koʻzlarim quchoqlar… 1942, 10 oktabr' * * * Qorli yoʻllar, uh, uzun Bu yillarning dardidek… Uvillaydi oq quyun, Achchigʻi bilmaydi chek! Bu yoʻllardan yurdi yov, Zilziladek oʻtdi u. Hayot kuyundi — kosov, Qon sizuvchi yoʻllar bu. Chekildi yov poytaxtdan Boshsiz, qoʻlsiz, oyoqsiz... Qafani qordan, yaxdan... Qish, nayza xoʻb inoqsiz! 1943, fevral'. Koʻrkam Tol Tolga u qarab qoldi, Yuragiga toʻldi gʻam, Xira-tiniq oydinda Koʻzlaryni hech uzmas. Xotira hushni oldi. Barglari qugoq, koʻrkam Tol dardi bor dilida, Buni aslo unutmas. Mangu unutmaydi u, Quyuq tol novdalari Ostida tong paytida Xayrlashgan bir damni. Yov jahaynam qurdi-ku. Goʻzalim, oʻch olovi Bormi dil nafratida, Partizan qiz boʻlgali? Ayrildilar dalada, U mindi otga shu on. Yelgʻiz oyoq yoʻllarda Qiz ketdi oʻrmon tomon. Halqumga dard tiqilar! Koʻpincha tunda birdan Xotiralar duv bosib, Manglayin ezar, siqar. * * * Sochlarining changiga boqma, Koʻylagining rangiga boqma, Qizcha mingan yagʻir eshakning Quloq yirtar «hangi»ga boqma. Koʻzlarining sof nuriga boq, Sevgining mast daryosida oq! 1943, sentabr' Mayli... Nima desa desin odamlar! It huradi— oʻtadi karvon. Vijdon bilan qimmatdir damlar! Har vaqt eshdir qalbimga vijdon! 1944 * * * Yigʻi kelmaydi sira... Gʻazabdan qaqragan koʻz. Bu yoʻllarning yaxidek Labimda qotipti soʻz. Qoshlar, kipriklar qirov — Yuraman hushsiz, hayron. Qornim och, esga kelmas Xaltamdagi gʻishtdek non... Kuygan uylarda uvlar Qish quyuni betinim. Tanho kezaman. Yigʻlar Yuragimda Vatanim. 1944, 17 fevral' Navoiy Asrlarga eltib xayolni Ba’zan yorqin koʻraman cholni... Nuroniy yuz, nuroniy soqol, Koʻzlarida muhabbat, malol. Daho porlar peshonasidan, Goʻyo quyosh bulut ichidan. Buyuk koʻngil va buyuk fikr Mavjud kabi, chizgʻilarda sir, Koʻrkam, magʻrur, oz egik boshi, Quyuq jiddiy kiprigi, qoshi, Nigohining ma’nosi nodir: Shunday boqar faylasuf shoir. Chehrasida hayot mazmuni, Tajribalar yasamish uni. Donishmand chol, ulugʻ ruhga xos Bir tabassum — tavsifga sigʻmas Tavoze samimiy, iliq, Harakati nozik va silliq. Nafis butun siymosi, sasi. Nafis ishqi, gʻami nash’asi... Yarim kecha, oʻtiradi u. Bir xitoyi kosada lim suv. Yonar titrab bir oltin shamdon Tokchalarga kitob qalangan. Gilamlarning qon gullarini Yondiradi bu shamning nuri. Jihozlarda tartib va ma’no, Ingichka zavq, ohangga imo... Qari shoir fikri toshadi. U enkaygan, tinmay yozadi. «Qirt-qirt» etib savagʻich qalam Sukunatni buzadi har dam. Nafis qogʻoz betlarini she’r Toʻldiradi, toza har satr. Yuksak edi xayol parvozi, Yashnar soʻzning chamani — yozi. Fikri — uchi cheksiz samoga Kirgan togʻdan enmish shalola. Ogʻsa hamki umrin quyoshi, Yoshlik oʻti uning yoʻldoshi. Soch-soqolni qirov bossa ham Ijod hali chiroyli koʻklam. «Xamsa»dagi oftob albat Buyuk qalbdan bir yolqin faqat: Mehnat uchun tugʻilgan odam, Ishga qancha sevgi va chidam. Bu odamda qancha matonat! Ish, yaratish — unga farogʻat! Uxlar edi goʻzal «Unsiya», She’r parisi choʻchmasin deya... Posbonlar, mirshablar sasi Ba’zan yangrar edi kechasi... Uzoqlarda qichqirar xoʻroz. U ishlaydi, qalam qilmas noz... Quchgan edi shirin bir ilhom, Yozgan sari ruhida orom... Shoir kezar «Binafsha bogʻ»ni, Chamanzorlar ochar dimogʻni. Xiyobonlar shunday goʻzalki, Soyada nur jimirlar sekin. Bir qoʻzgʻalib madorsiz shamol Yaproqlarni yelpidi xushhol. Shoir koʻzi har bir goʻshada Topar yangi goʻzallik, lavha... Qushlar sayrab barglar ichidan, Eslatardi «Lisonuttayr»dan. Har bir guli bu chamanzorning Jon bagʻishlar tiliga torning… Ilhomidan oʻzga yoʻq bir yor, Usiz shoir koʻngli beqaror. Ilhom unga yangi bir gʻazal Gʻunchasini ochar shu mahal. Goʻzal koʻshkka qayrilgan zamon, Mevazordan chiqadi bogʻbon. Koʻzlarida sevgi, ehtirom, Boshin egib, beradi salom, Bir mis toboq haqiqday olma: «Taqsir, totib koʻring bir marta. Ilk uzishim, bu yil meva moʻl». Shoir kulib, uzatadi qoʻl, Olar ikki yoqut olmani, Koʻzni olar rangi, jilosi... Hidlaydi zavq bilan soʻngra u. Yasharadi qalbida tuygʻu: — «Bolalarga ulashing har kun. Oʻzga quvonch yoʻq ular uchun». Shoir koʻshkka chiqarkan, uni Qoʻltiqlaydi ta’zimkor quli. Koʻshkki, shunday havoyi, yuksak, Yelpar jonli novda va chechak. Gilamlarning jonli lolasin Yengil bosib, ipak jomasin Yechib, sekin oʻtiradi u, Bir juft qumri qafasda: hu-hu! Yashil bogʻlar va ekinzorlar, Toʻlqinlanib koʻzni quvnatar. Ana, qarshi tepada choʻpon, Sodda nayi chalar nogahon... Pastda dehqon chopadi yerni, Ogʻir mehnat ezgan u erni: Yalangoyoq va egni churuk, Manglayida dard, qaddi bukuk. Shoir fikrin oʻraydi bulut, Goʻyo dardin soʻylar butun yurt. Farovonlik berib olamga, Dehqon oʻzi botarmish gʻamga. Qani qonun, qani adolat? Xalqni talab, zolimda rohat... Ulusni kim etar baxtiyor? Mast, beparvo taxtda hukmdor! Ana Hirot ilinar koʻzga. Yotar changdan yupqa bir boʻzda. Masjid, jome va madrasalar, Hilollari koʻkda yaltirar. Shoh, shahzoda, bek saroylari, Zangin koʻshki, ravoqi, arki Yarqiraydi choʻmib quyoshda. Bu — ziynatli «oq suyak» Hirot, May, musiqa qaynagan hayot; Kiyim zarrin, idishlar zarrin, Musiqi raqs quvar gʻam gardin. Aysh-ishrat va kayfi safo Girdobiga botgan bir dunyo. Har birida hisobsiz koʻp mol, Tavsifidan har qanday til lol. Har qadamni oʻpar qul koʻzi, Bitar labdan uchgan har soʻzi. Har birida bir dasta xotin... Goʻzal qizlar yosh latofatin Qoʻpol hirslar panjasi ezar... Koʻzlarda bir siyoh dard kezar. Qul kanizlar boshida kimlar?— «Xonim oyim», «sulmon begim»lar. Ana unda yerga yastanib, Katta Hirot yotar chang yopib: Choldevorlar, kulbalar mush-mush, Hazar qilar qoʻnishga boyqush. Ulus yashar qishu yoz muhtoj. Kuchi, qoni xazinaga boj... Har nav qashshoq, kosib, hunarmand, Mashaqqat-la ruhlari payvand... Kampirlarning charxi singari Ezgich, rangsiz hayot ohangi. Bu Hirotning sirini bilgan Shoir qalbi yonar ichidan. Och va xarob mashhur Xuroson, Unda qattiq zulm hukmron. Zulm solmish hayotga kir, zang, Adl yuvib bersa oltin rang... She’r va fan bilan «yarqiroq» — Tojdan buni kutdi u koʻp choq. Lekin shohning butun xayoli Ishrat, safo va ulus moli Bilan toʻlsa yutoq xazina! Davlat uning koʻlkasigina... Qora tunni desa yorugʻ kun, Kim egmaydi «balli!» deb boʻyin. Doʻst shoirning muloyim sasi Yoqmadimi shoh gʻazabini? Surdi uni shohning quvgʻini, Boshdan kechdi gʻurbat quyuni... Saroy toʻlgan edi oʻch, kinga, Chaqmasdan u kirmadi qinga. Zahar bilan shoir izini — She’r — san’at nur qandilini — Soʻndirmoqchi boʻlmadimi shoh? Bundan ortiq boʻlurmi gunoh? Yaltiragan, mast, chirkin guruh U dahoga soldi gʻam-anduh. Lekin, yana nafrati qaynoq, Ishonch hali quyoshdan porloq. Tafakkurni uzdi shu dami Yosh mulozim chiroyli sasi: — «Ruxsat tilar ikki musofir». — «Men mamnunman, kirsin!» der shoir Ikki yigit — qozonday salla, Eski toʻnlar olacha — malla. Yuzlariga mushkul safar iz Solgan: ular oriq va rangsiz. Ular qoʻyib qoʻlni koʻksiga Turishardi chol huzurida. Shoir koʻzi soʻraydi savol, Biri bayon etar hol-ahvol. — «Siz mehribon, panohingizga Sigʻinamiz, ming qulluq sizga. Biz faqirlar tolibi ilm, Samarqanddan chiqdik, biz yetim, Goh eshakda, goho piyoda... Gʻayrat berdi sizning ostona». —«Gʻayratingiz uchun ofarin!» Madrasa, joy, nafaqa tayin. Ularga yoʻl boshlar mulozim. Soʻng yigʻilar nuktadonlar jim. Fan, san’atning gullari butun Toʻplangandi suhbati uchun: Bir koʻp shoir, bir qancha olim, (Muarrix ham tabib, munajjim) Necha mashhur musiqiyshunos, Uch-toʻrt hofiz, kiborlarga xos. Aflotun ham Arastu fikri, Necha olim, qahramon zikri, Falsafadan «ilmi romga»cha, Mavzu boʻlar mubohasaga. Goʻzal bir bayt, yoki ruboiy Qancha choʻzar munoqishani? Bahsni kesar ora-sirada Har xil hazil va mutoyiba, Zoʻr qahqaha uchadi bir zum, Ustod yuzi toʻla tabassum. Koʻp mayl etar latifa sari, (Koshki boʻlsa Mulla Binoiy!) Soʻng mashshoqlar, hofizlarga gal, Oʻqiladi fors, turkiy gʻazal. Majlis zavqi yetadi avjga. Kuylar chalar shoir — bastakor Fikri topar sehrli diyor... Shoir otda borar shoh sari, Hirot yashar har kungi kabi. Halvofurush maqtar halvosin, Kampir eltar olgan gʻoʻzasin. Bir eshakka choʻp-xasni ortib, Oʻtinchi ham boradi horib. Bir oʻgʻriki qilib sazzoyi, Sudrashadi necha sipohi Yuraklarni zir-zir qaqshatib, Argʻimoqda uchar bir noyib: Bir zoʻravon, oriq amaldor Tiga kirdi: qaygʻusi bozor... Necha rangpar mullabachchalar Bir juvon-la imlashadilar... Rastalarda zoʻr gʻovur-gʻuvur, Bazzoz boylar oʻtirar magʻrur. Togʻ-togʻ shohi ichida bir chol — Mashhur xasis, yegani uvol... Shoir kezar asta, ulugʻvor. She’ri, ishi bilan u dongdor. Yosh-qarining salomi hadsiz, Javobsiz u qoldirmas hargiz. Shoir saroy qulluqchilari — Bilan hozir kirar ichkari. «Bogʻi jahonoro» muzayyan, Nafis koʻshklar, gullar va chaman, Kirib shohning qoshiga shoir, Ta’zim, qulluq ado qiladir, Tez qarigan bu ojiz sulton, Oʻtirardi bir falajsimon. Ifrot ayshning chirkin soyasi Siymosining chin ifodasi... Atrofida koʻp goʻzal juvon, Ziynatida yoʻq biron nuqson — Tartib, odob bilan tik turar, Bazmda may serob, joʻsh urar. Bunda beklar, bir koʻp mansabdor, Shohga yaqin a’yonu, doʻst-yor. Yarqiraydi kiyimlar oltin. Asl toshlar bir-birdan yorqin. Vazir ham bek yuzlari bir zum Chizdi ajib qiyshiq tabassum. Shohning shirin soʻzin hiylakor — Mast koʻzlari etardi inkor. Shohona bazm, kecha xush, xandon, (Bazmsiz kun bilganmi Sulton?) Har kungiday bu majlis chanqoq, Qadahlari yoqutday porloq. Soqiylar ham quyar betinim, Zar kosalar uchadi lim lim. Tortiladi xilma-xil taom, Oltin-kumush — idishlar tamom, Barcha koʻzda sharob jilvasi — Ba’zilarning tushdi sallasi. Musiqi ham keldi faryodga, Mastlar boshi chayqaldi «dod»la. Gir aylanar mashhur raqqoslar, Kiyimlari gazhar, olmoslar Bilan koʻzni qamashtirardi, Qiliqlari hirsni qoʻzgʻardi. Hali bazm boshlanishi bu, Davom etib, avjga chiqar u, Kecha boʻylab ancha hangoma, Qancha shovqin boʻlajak yana... Yetim-esir toʻla Xuroson, Azjga chiqsan zulmdan figʻon: Shahzodalar bir-biriga yov, Bir-biridan ortiq el talov, Sulton botgan ishratga mudom, Buzuqilar boshida imom, Bu majlisga begona shoir Tuygʻularin qilolmas zohir. Yigitlikda chidadi nochor, Endi qalbda oʻzga zavqlar bor, Bu aldamchi dabdabalardan, Shovqin-suron, hangomalardan Qoʻl siltamak uning murodi: Ketsa oʻzga bir diyor sari Ilhomiga chuqur botaroq Ogʻir mehnat bilan yonaroq, Surmak istar yaratish zavqin, Eshitilmas u mastona shovqin! Shoirga shoh «marhamat» qilib, Chaqiradi, deydi kerilib: — «Kurash qildi ikki pahlavon, Desa boʻlgay ofarin jahon. Qoʻchqorlar ham yaxshi qildi jang, Gʻulgʻuladan quloqlar garang. Boʻlmadingiz, sizda yoʻq shafqat» Sultonga xos ablah shikoyat! Shoir chiqdi, qalbni yoqar gʻam, Fikrlarni quchar jahannam. Tun... Qoraga burkanib shahar Uxlar edi tingandek kadar. Oʻtar ekan bir mahalladan Eshitdi u: kichik kulbadan Birov goʻzal bir ohang ila Shoir she’rin oʻqir ohista. She’rlarining uzoq va yaqin Oʻlkalarda shuhrat topganin Bilar edi. Ammo, shu onda Sevinch toshib ketdi bor qonda. Kurashlarda orttirgan, beshak, Butun umr ruh bergan istak Jarangladi joʻr boʻlib sozga. Ona tilni yetkizdi yozga, Moʻl-koʻl toʻkdi san’at mevasin, Boʻhtonchining kesdi nafasin, Yarashardi unga iftixor, She’r ahliga boʻldi bayroqdor. 1947 Haykal Oldida Kuylagandi besh asr burun Xalqni, haqni, ishqni bu inson, Yuragi ham erkin, yorugʻ kun Dardi bilan tepardi har on. Ulugʻ Vatan koʻksida shoir Bugun qaddin koʻtardi baland: Abadiy tosh libosmdadir, Koʻlda kitob, koʻzlari oʻychan. — Assalom, Navoiy!—deydi yosh avlod. Olqishlaydi xalqi baxtiyor: Shoir, arzir qilsang iftixor, Soʻzing yangrar, koʻngillarda yod. Sen yuksalding ulugʻ zamonda, Rustaveli, Nizomiy, Pushkin; Shevchenkolar tirik Vatanda, Qara, hayot qanday shod, erkin… Soʻzlaringni sevar rus, qozoq, Turkman, latish, gruzin, arman, Bari sovet yerida inoq, Boshlarida bir bayroq ulkan. Kel Navoiy, xalq bilan birga Gimn aytaylik shu Vatanga biz: «Umring, nuring minglab asrga Yetsin, Vatan — mangu faxrimiz!» 1949 * * * Qamrovchi toʻlqin bor, qamrovchi girdob... Azamat togʻlar ham, kuylagan barg ham — Uning dami sari aylaydi shitob, Har nimada mavj bor — mazj tinmas bir dam„ 1960 Xalq Qalbida Lenin fikri inqilob, kurash Otashida toblangan poʻlat. Uning fikri olamda quyosh, Daryo-daryo nur toʻkar behad. Chayqalgan zoʻr daryo mavji — u, Ishchi, dehqon har on qoshida. Kurash, toʻlqin, yongʻin — ishi bu, Yer kurrasi uning boshida. Ismi koʻhna jahon ustida Bulutlarni yirtgan bir yashin. Haqsizlarning har qarashida Yodi yoqar umid otashin. Xalq qalbida yuribdi tirik, Mehnat — baxtda yaratib birlik. 1960 * * * Oʻtirasan yolgʻiz, yaproqlar tushar, Bulutlar kezadi osmonda koʻrkam. Parishon chehrangda xayollar uchar, Bilmayman, nelarni oʻylaysan, erkam?! Muncha ham yarashgan oq shohi koʻylak, Qoshlaringga qarab toʻymayman — hilol, Yuzlaring yolqinidan oʻrtanur garak, Koʻzlaringda koʻrdim aql, his, xayol. Oliy maktablarda riyoziyotdan Dars beradi sodda, aqlli bu qiz, Usuli goʻzaldir, pishiq, olmosdan, Shogirdlar qalbida yoqadi yulduz. Qoʻshnimiz yonma-yon, sogʻinib har kez Chiqaman, oʻtirar qiz tutib qalam, Kulaman: «Charchashni bilmaysan, yur tez, Kezaylik, yoshlik ham bahorday koʻrkam. Juda ham serdiqqat bu riyoziyot, Ammo she’r boshqa, she’r qalbdan kelur!» «Bu ham qalb va fikr mevasi, faqat Mangudir,— deydi qiz,— koinot shudir!» Muzokara davom etadi uzoq, Falsafa, tarixdan atomga qadar, Gapirar qiz dadil, mantiqi buloq, Dalili, javobi oʻtkir, naq gavhar. Kech boʻldi, ufqda yondi shu’lalar, Ikkimiz qoʻzgʻaldik daryoni boʻylab. Uzoqda otlarni yuvar bolalar, Qiz asta boradi — nimadir oʻylab. Sevaman yurakdan, sevaman chindan, Qiz sevar, bilmadim, gʻururi qoʻymas! Bilmadim, sezgani boshqadir mendan, Ishqim, muhabbatim oʻzingsan, xolos! Oqshom tepalarda, jarlarda yurdik, Oy sekin orqadan yurar izma-iz. Dam suhbat, dam sukut huzurin surdik, Oʻylayman: shu onda borliq — yolgʻiz biz! Soatga qarar qiz: «Ketamiz, ish koʻp, Diplomni yoqlayman, borasizmi, a?» Suyunib men deyman: «Jonim bilan, xoʻp Yozaman bir she’r, doʻndirib sizga...» Qiz va men gaplashib, ketamiz asta, Ichimda toʻqiyman she’r rang-barang. Eshikka yetganda kulib qiz: «Yana Chiqingiz, xayr...» der muloyim ohang... Qovlida yuraman qofiya izlab, Daraxt ichida asta kezaman. Yulduzlarga, oyga qarayman «uh!» lab, She’rlar quyilur, ravon yozaman. Sevgilim xayoli band etgan koʻngul, Oqarguncha sahar tinmay yuraman. Goʻzalim shu onda ne bilan mashgʻul? Kuyoshni qarshilab, qizga shoshaman. 1960 * * * Ogʻir yer bagʻirlab suzgan bulutga Toʻsatdan chaqmoqdan nayza sanchilar, Men ham chaqmoq kabi tez chopdim uyga. Koʻchaga kirganda yomgʻir qamchilar. Tomosha qilaman kichik balkonda, Yomgʻir koʻp shiddatli, asabiy yogʻar. Daraxtlar chayqalur, boshlari yerda, Guvillar dahshatli, mavhum shamollar, Soʻngra men zerikib she’r yozaman, Yoki mutolaa yutadi meni, Fazoga bulutlar osha uchaman, Xayollar ketma-ket, rangli va yangi. Yogʻadi moʻl yomgʻir, yerlarda koʻpuk, Tunukani tozalab yuzadi suv, sel. Mushugim hurrakda, koʻzlari suzuk, Chiroqni oʻchirdim — totli uyqu, kel! Uygʻonib qarasam, quyosh yarqirar, Hovliga tushaman kiyib toʻnimni. Zangori osmon ham tiniq, begʻubor, Musichalar gʻuv-gʻuv der, silkib boʻynini. Tentirab yuraman dalani kezib, Tolaman xayolga, choʻpchak orzular. Yozaman she’rlar xomaki chizib, Bahorning kelini oltin varaqlar. 1960 * * * Hijronning alami qalbimni yoqdi, Yuraman devona, yuraman qushsiz. Yoshligim misoli yulduzday oqdi, Goʻzalim, bir lahza kelgil, ikkimiz — Kezaylik dalada, xayollar joʻshqin... Daraxtlar ostida ikkimiz yolgʻiz, Ishkomlar ichida, koʻngilda toʻlqin, Yursak may, ishqdan mast ikkimiz, ey qiz! Sevgilim, shiyponda ikkimie tanho, Quyoshda uchadi mezonlar mayin, Togʻlarda bulutlar xoʻmraygan goʻyo, Ikkimiz suhbatda gox. shod, goh hazin, Goʻzalim, oppogʻim, jononim, bir kel. Men faqir kutaman, o, bir kelib-ket. Oʻrgilay, bir zumda kelsang misli yel, Kutaman yoʻlingda, meni xursand et! 1960 * * * Qalbdan sevgi toshdi, firoq, gʻam-alam„, Yuraman, daydiyman, parcha choʻgʻ qalbda. Muhabbat dardida majnun mendan kam, Goʻzalim kelmadi, yonaman dardda. Goʻzalim bir keldi, ketdi nur kabi, Koʻnglim va koʻzlarim qoldi izida. Qoʻlida «Fuzuliy» — sevgan kitobi, Oq shoyi koʻylakda, toʻlqin koʻksida. Koʻzlari ma’nodor, hislari yoniq, Kulgisi samimiy, oʻylari chuqur. Soʻzi, qiliqlari yoqimli, aniq, Yalindim; hujramda ozgina oʻtir. «Tashakkur, men ketdim»,— qoldi tzbassum... Yorimning ketidan shamolday chopdim. Qaygadir yoʻq boʻldi, yigʻladim yum-yum… Ey, goʻzal, yoʻlingda, ishqingda yondim... 1960 Kuzda Ketaman tentirab tanho yoʻllarda, Daraxtlar goʻyoki mash’aldek yoniq. Kuz koʻrkam yashnaydi xil-xil ranglarda. Shaftoli barglari yonar oltinday, Oʻrikda qirmizi yoqut shu’lalar. Shu’lalarning raqsi bargda, novdada. Suvlar oqar sekin, shishaday tiniq, Osmon choʻkib olgan suvlarga goʻyo. Hazoga toʻymayman, nafasi iliq... O, azim chinorlar, naqadar koʻrkam, Toʻxtayman oʻylanib: «Oltinlanibdi, Umri asrlardir, ildizi mahkam...» Qisqardi kunlar ham, uchadi mezon, Alvido, deb qushlar boshladi safar, Yaproqlar toʻkilur,.. yigʻlaydi xazon... Olmalar yonogʻi qip-qizil yoqut, Arava, mashina tashir shaharga, Sovetlar elida — moʻl, baraka, qut! Toklarda rang-barang totli uzumlar, Tillarni yoradi bol kabi shirin: Xushboʻy may ichganday goʻyo tuyular. Yuraman xayolda, oʻtar kunduzi, Daraxtlar turadi yoniq mash’alday. Kechqurun yoʻlimda oqshom yulduzi... 1960 * * * Oʻtirur supada, qoʻlida kitob, Xayoli keng daryo, yorim oftob... «Olamning siri,— der,— ilm, ma’rifat». «Tanbur, may — koinot!» qildim men xitob. 1965, avgust * * * Bahor keldi — kumush rang kimxob, Daraxtlar oppoq gulda — mash’al. Bol terilur gul qadahlardan Gul fasli — bahor fasli,.. oftob... Gul fasli, nur fasli chaqnaydi, Yangrar qoʻshiq havoda, koʻkda. Qirlar gulgun, lolalarga gʻarq, Lolalardpn gilam koʻk oʻtda. Parcha bulut toʻkilib ketdi Duv quyildi marvarid yomgʻir. «Boʻri tugʻdi», chaqnaydi kulgu, Yalang oyoq bolalarga huzur. Bogʻ-qirlardan chopar shiyponga, «Boʻri tugʻdi» — kulib kattalar. Zum oʻtmasdan tinadi yomgʻir, Achinadi chopqir bolalar. Ariqlarda, soylarda toshqin, Daraxtlar-da gullardan toshqin, Bahor keldi, gul fasli keldi, Koʻngillarda sevinchlar toshqin. 1965, aprel' * * * Goʻzal xulq gavhardir, aslo boʻlmas xor, Hayot ildizida undan bir nur bor. Haqiqat va axloq yaqin tugʻishgan, Oʻgʻlim, oʻyla, umr oʻtmasin bekor. 1965, may * * * Tabiat tilsimin tubi yoʻq, behad, Oʻgʻlim, ilm oʻrgan, yemrilur har sad. O, umr kaltadir, naq qush uyqusi, Haqiqat dasturin top, qolsin zar xat, 1965, may * * * Yorimning qora koʻzi — oftobi bordir, Ishq dardi boshimga bitgan balodir, Shoirlar mahbub, may desa kulardim, Menim ham dil endi band mubtalodir. 1965, may * * * O, koʻngil, cheksizdir, tubi yoʻq jahon, Sirlar va tilsimlar konidir osmon, Nimadir olamning sir falsafasi? Ey koʻngil, sen hal et! Mushkilim hamon! 1965, avgust * * * Sirli yoʻllar bosib, kezaman osmon, Oʻylayman, oʻylayman, sira bilmayman, Osmonga sepilgan olgindan somon. Hakiqat nimadir, oʻylayman hamon… 1965, avgust * * * Kechqurun yor keldi, bogʻ yashnar goʻzal, Supada yozdi u latif bir gʻazal. Men dedim shoira, tasviri naq may! Boshlandi ulfatlik, qalqdi oy — mash’al!,, 1965, avgust * * * Oqshom keldi ilhom, qoʻlda gul jonon, Koʻzlarda nur, sochda gavhar, hayajon... Men yolgʻizdim tunda, sokin hujrada, Kuyuldi she’r, may — keldi bir jahon… 1965, avgust * * * Yoshlik bir gʻunchadir, yoʻldoshi sevgi, Yurakda yolqini saqlansa mangu, Vafo derlar buni, azizroq ne bor? Karilik ham oydin, ishqimiz mangu… 1965, avgust * * * Hasratlar koʻngildan ketgan zamonda Tabiat mudraydi, allalar bahor. Koʻklardan jimgina oltin nur yogʻar, Har narsa ulfatdir menga shu onda... 1965 * * * Tarix va falsafa chuqur, murakkab, Hayot mash’alidur haqiqat, chin gap, Ijodning bulogʻi tinimsiz oqsin: Ming sir bor tuproqda — olsangiz bir kaft. 1965, avgust

Muallif: Oybek