Baxt kaliti (rivoyat) [Paulo Koelo]

Baxt kaliti (rivoyat) [Paulo Koelo]

Paulo Koelo (1945-...) bugungi jahon adabiyotining eng mashhur yozuvchilaridan. U Braziliyada yashaydi, portugal tilida ijod qiladi. Uning romanlari jahonning deyarli barcha tillariga tar-jima qilingan. XX asrning 90-yillarida yaratilgan «Alximik» va «Beshinchi togʻ» romanlari, ayniqsa, katta shuhrat qozondi. «Alximik»ni ajoyib ibratli ertak, deb ham atashadi. Adibning oʻzi yozganidek, romanda hikoya qilingan yosh choʻpon yigit Santyagoning sayohati bilan bogiiq voqealar asosida yotgan tub ma’no-mazmun — bu «oʻz Taqdiring» tushunchasidir. Asar qahramoni Santyago oʻz orzu-niyati yoiida vatani Andaluziya (Ispaniya)dan Misrga safarga otlanar ekan, bu yolda turli-tuman sarguzashtlarni boshidan kechiradi, xilma-xil odamlarga duch keladi, ulardan gʻaroyib pand-nasihatlar, rivoyatlar eshitadi. «Baxt kaliti» ana shunday rivoyatlardan biridir. Baxt Kaliti Bir savdogar oʻgʻlini eng katta donishmandning huzuriga baxtning kaliti — sirini bilib kelish uchun joʻnatipti. Yigit sahroda qirq kun yoʻl yuripti va nihoyat, ulkan togʻning tepasida haddan ziyod muhtasham bir qasrni koʻripti. U qidirgan Donishmand shu qasrda yashar ekan. Kutganiga zid oʻlaroq qasr avliyo odamning xilvat goʻshasiga oʻxshamasdi. Uning ichi odamga toʻla edi: savdogarlar mollarini maqtab har tomon yugurishar, burchak-burchaklarda odamlar toʻp-toʻp boʻlib gurunglashar, sozandalarning kichik bir dastasi qandaydir nafis kuyni ijro etar, zalning oʻrtasida esa kattakon stol, uning ustiga dasturxon tuzalgan, dasturxon esa bu yurtning eng noyob va tansiq taomlari, bagʻoyat xushta’m noz-ne’matlariga toʻla edi. Donishmand shoshmasdan mehmonlar bilan birma-bir koʻrishib chiqdi. Yigit navbati kelishini ikki soatcha kutib qoldi. Nihoyat, Donishmand yigitning nima maqsadda kelganini bildi, lekin hozir unga baxtning kaliti — siri nimada ekanini tushuntirib berishga vaqti yoʻq ekanini aytdi. Donishmand yigitga chiqib qasrni tomosha qilishni va ikki soatlardan keyin bu yerga — zalga qaytib kelishni buyurdi. «Sendan yana bir iltimosim bor, — dedi u yigitga ichiga ikki tomchi yogʻ solingan choy qoshigʻini uzatib. — Bu qoshiqni oʻzing bilan olib yur, faqat ehtiyot boʻl, ichidagi yogʻi toʻkilib ketmasin». Yigit qoshiqdan koʻzini uzmagan holda qasrni aylandi, uning zinalaridan tepaga koʻtarildi, pastga tushdi va, nihoyat, ikki soat oʻtgach, Donishmandning roʻparasida yana namoyon boʻldi. «Xoʻsh, qalay, — deb soʻz qotdi Donishmand. — Koshonadagi fors gilamfari senga manzur boʻldimi? Benihoya mirishkor bogʻbonlar oʻn yiidan beri koʻzining oq-u qorasidek avaylab parvarish qilayotgan bogʻdagi gullar va daraxtlar yoqdi-mi? Kutubxonadagi qadimiy kitoblar va nodir qoʻlyozmalar-chi?» Xijolatdan qizarib ketgan yigit bularning hech qaysisini koʻrmaganini tan oldi, negaki, uning butun diqqat-e’tibori Donishmand unga ishonib topshirgan ikki tomchi yogʻda boʻlgan ekan. «Bor, orqangga qayt, mening uyimdagi hamma moʻjizalarni koʻrib kel, — depti Donishmand. — Odam qayer-da va qanday yashashini bilmay turib, unga ishonib boʻlmaydi». Qoʻlida qoshiqcha bilan yigit yana zallar va yoʻlaklar boʻylab aylana boshlapti. Bu gal u oʻzini ancha erkin his qilib-di va xonalarni bezab turgan hamma noyob va gʻaroyib narsalarni koʻripti. U bogʻlami va qasr tevaragidagi togʻlarni tomosha qilibdi, gullar jozibasidan va mohirlik bilan joylashtirilgan haykallar-u rasmlardan bahra olipti. Donish-mandning huzuriga qaytib kelib, koʻrgan narsalarining ham-masini birma-bir sanab beribdi. «Men senga qoshiqchada olib borib, toʻkmay qaytarib olib kel, deb bergan yogʻ qani?» — deb soʻrabdi Donishmand. Shu choq yigit qarasa-ki, yogʻ toʻkilib ketgan ekan. «Senga berishim mumkin boʻlgan birdan-bir maslahatim ham shu, — depti donolar donosi. — Baxtning kaliti — siri ana shunda: bu dunyoni bezab turgan, unga joziba, ajiblik ato etib turgan nimaiki boʻlsa, hammasini koʻra bilmoq kerak va ayni choqda oʻsha choy qoshiqdagi ikki tomchi yogʻni ham zinhor-bazinhor unutmaslik zarur».

Muallif: Paulo Koelo