Kileoʻpatra (hikoya) [Abdulhamid Choʻlpon]

Kileoʻpatra (hikoya) [Abdulhamid Choʻlpon]

Ey Misrning tangrisi, Nilning malikasi Kileoʻpatra! Oydin kechalarda, sirli Nilning boʻylarida uzun etaklaringni maysalar, gullar ustidan sudrab yurub yangi ochilgʻon vafo hidli nilufar chechagi uzubsan. Oʻzingni yelpib turgʻu¬chi qulgʻa chechakning fazilatlaridan gapirganingni eshitdim: «Bu gul suvda oʻsib, suvda yetishib, yana suvda bitadir», — deding. Bilaman, tengsiz qiz, bilaman. Nil suvi bilan oʻsgan nilufarni qancha maqtasang ham ozdir. Mening bagʻrimda-da sevgi hidli bir nilufar oʻsmakdadir. Uni suvlab oʻsdirgan, yetishdirib turgʻon narsa menim «niliy» koʻzlarimning yoshidir. Ne achchigʻ, ne zahar, ne totligʻ — toʻyub boʻlmas toti bordir uning! Yuzlaringni eng oddiy bir bozor qizining yuzlariday koʻrksiz qilmoq uchun alam hidini socha boshlagʻon choqda sergak boʻl-da, menga yaqinlashma! Yuzlari qaygʻidan — sen uzub tashlagʻon Nil gullaridek — soʻlgʻon oshiqlaringga ayt, kelsinlar uning sevgi hidi sochqon choqlaridakim, yuzlari burungʻi asliga qaytsun! Goʻzal Kileoʻpatra! Otang fir'avnning zaharlari qadar achchigʻ zaharlarni uning koʻk yaproqlaridan — istaganing qadar — ola bilasan. Oʻzingning yuzlaringdek yumshoqlik va malohatni yana uning qizil yaproqlaridan ema bilasan. Balki, esingda yoʻqdir. Bir kun otang bilan chiqqan ovdan charchab, oʻzing yolgʻiz qaytib kelding. Charchagʻon boʻlsang-da qaramasdan yugurib Nil boʻyigʻa tushding. Oʻtgan tongda bir hindistonli oshiqni timsohning ogʻziga tashlab bergan joyingdan bir toʻplam nilufar chechagi yigʻding. Haram uyingning ayvonidagʻi supachaga joy soldirib yotding-da, haligi gul toʻplamini qizil ipak bilan boshinggʻa osdirib qoʻyding. Oʻychan, qaygʻili koʻzlaringni Nilning ustida kabi koʻrungan oygʻa tikib olib, toʻymaslik bilan gulni hidlab-hidlab va shunga aldanib uyqugʻa ketding. Tongga hali yiroq edi. Oy yogʻdusini butun toʻlaligi bilan sepib, yer yuzini sutdek yorugʻigʻa koʻmub tashlash¬gʻa tilar edi. Misr — u sirlar va yashirinliklar uyasi boʻlgʻon Misr oʻzining butun goʻzalliklari bilan birga uxlar edi. Qator-qator falloh qishloqlari, qator-qator ehromlari, qator-qator abulhavllari, xavf¬dan titrab turgʻon bani Isroilgʻa maxsus ma’budlari bilan birga uxlar edi. Nil — oppoq oqarib, tala oʻrtasida ilondek buralib yotqon Nil ham kechaning shu sharpasiz quchogʻida jimgina uxlar edi. Otangning hashamatli saroylari, xurmozorlar birga-birga, bir toʻplam halokat, bir qora gʻujum boʻlub uxlaylar edi. Seni yelpib turgʻon qulcha yelpigʻichi bilan, soqiyang kosasi, cholgʻichi qizing cholgʻisi, kecha togʻlardan oldirgʻon podaching nayi bilan uxlar edi. Sengina, sen — fir'avn qizi, dahshatli fir'avnning yumshoq qizi — uygʻonding. Seni erkalatib uxlatgʻon nilufar gullaring soʻlgʻon edi: nozik qoʻl bilan nozik ipini bir tortding — uzuldi. Gulni — hech qizgʻonmasdan — Gʻujumlading-da, bosh tomoningga irgʻitding... tushdi — ketdi! Sen gulni gʻujumlagan tinda bosh tomoningdan, boqchadan «oh» tortqon bir tovush keldi; u baqirgʻon sening oshiqlaringdan, ertaga Nilning timsohlar toʻlugʻ quchogʻiga kiraturgʻon bir shahzoda edi. Sen tovushingni chiqarmading, balki, eshitmagandirsan?! Gulning soʻlgʻonigʻa joning chiqar darajada qizigʻon eding. Turub borib yana bir toʻplam gul uzub kelmakchi, uning hidi bilan tong otdirmoqchi boʻlur eding. Ammo buni qilmading, qila olmading, soʻng ortuq tushunmakka, koʻzingni bir nuqtagʻa tikib ogʻir-ogʻir oʻylanmoqgʻa boshlading. Birdan turding, xizmatchilardan birini uygʻotib gulga yubormoqchi boʻlding shekillik, u yoq-bu yoqgʻa qaragach, yana yotding. Yana ogʻir-ogʻir tushunar eding. Naq boshingda — ayvonning pastida — qarab turgʻon men sekingina boshinggʻa keldim. Sezmading. Sekingina bagʻrimdagi gulni olib boshinggʻa tashladim. Bilmading. Uning hidlari seni boʻshashtira boshladi. Shul qadar boʻshashgan edingkim, sen Kileoʻpatra boʻlub buncha yaxshi uxlamagʻon eding. Kun oʻzining oʻtkur tigʻlarini yumshoq yuzlaringgʻa sanchgʻonda-da, uygʻonmas eding. Yon-beringdagilar uygʻondilar. Koʻrdilarkim, sen hech bir turmishingda koʻrulmagancha toʻlub, toshib, qaynab, rohatlanib uxlaysan. Hech kim uygʻotishqa jur'at qila olmadi. Otang fir'avndan seni soʻrab kelgan kishiga poyloqchi kampiring: «Ul koʻb totli uyqudadir», — deb javob berdi. Bosh tomoningda endigina bosh koʻtarib kelayotqon yoppa-yolgʻiz xurmo ogʻochigʻa suyanganim holda men seni kuzatar edim. Men seni-da, yon-beringdagilarni-da erkin-erkin koʻrganim holda, bilmadim nima uchundir, sening qullaring, joriyalaring, oqsoch va choʻrilaring meni koʻrmadilar yoki koʻrsalar-da: «Bu-da bir bechora oshiqdir, bu-da erta-indin Nilning qurboni boʻlur», deb oʻylaylar edi. Faqat unlar yanglishalar edi! Men bosh tomoningda oʻlturub seni kuzatganim bilan-da, koʻzim — koʻngil koʻzim sira senda emas edi. Menim koʻzim oʻzimizning mutakabbir, semiz, dahshatli Amuda edi... Nihoyat koʻzingni ochding. Boshingni qaldiratib turub esnash-hidlash, sezgining butun kuchi bilan gul isini esnading. Sening sevgisiz bagʻringgʻa yumshoqlik sepib turgʻon¬ gulim shul tinlarda butun borligʻi bilan sening tegrangga sevgi hidi sochib turar edi. Sevgisiz koʻngilga sevgi hidi, bilmadim, qanday xush keldi? Faqat, yuzlaringning tagʻin-da yasharib ketganligini ochiq-oydin koʻrdimkim, mana bu gulning ta’siri edi. Yoningdagʻilar ham senga va sendagi oʻzgarishga tonggʻa qolalar, lablarini tishlaylar edi. Koʻzlaringda yana uyqu koʻlankalari uchqoni koʻrildi, yana uxlamoq istading. Faqat, hidi tegrangni qoplagʻon soʻlmas gulning qayda ekanini bilmak istagi uyqu istagidan ortigʻroq edi. Shuning uchun-da boshingni qaldiratib, koʻzlaringni oʻynatib, tinsizgina uni izlar eding. Nihoyat soʻrading: — Bu xush is qaydan keladir? Yoningdagʻilar birdan javob bera olmadilar. Biri — ikkinchisiga, ikkinchisi uchinchisiga qaray boshladi. Fir'avn qizi emasmisan — darrov gʻazabing chiqdi: — Shuni ham bilmaysizmi? Men sizni nima uchun boqib oʻlturaman? Bir habash xotun dudulab-dudulab javob berdi: — Boqchadan! Kulub yubording. — Xurmozordan! Yana kulding. — Nil boʻyidan! Bu yoʻli achchigʻing keldi: — Jim! Tentakmisan? — deding. Tindilar... Bir qiziqchi kampiring bor ekan, maymun kabi qixixlab keldi-da: — Narigi dunyodan! — dedi. Sharaqlab kulub yubording. Kampirning kayfi keldi: — Narigi dunyodan deganim, ya’ni — goʻris¬tondan! — dedi. Bu yoʻli kulmading. Biroz qovogʻingni burushtirding-da: — Ma’ni berish kerak emas. Bu xurmogʻa tuz sepgan kabi boʻldi, — deding. Shunda men sening aqlingni olqishlagʻon edim. Birdan oʻrningdan turub, yuzing¬ni boqcha tomonga qaratib tiz choʻkding. Boshingdan bir bolishni olib tashlading, oradan gul kelib chiqdi, sevinib ketib «Mana tobdim!» deb darrov qoʻlinggʻa olding. — O-o... Bu gul yot guldir. Misr guli emas! Yoningdagʻilar yana tindilar. — Qaydan keldi bu? Kim keltirdi? Yana javob boʻlmadi. Qiziding: — Nimaga indamaysiz? Tilingiz uzuldimi? Unlar qaltirib, titrab bir-birlariga qaramoqgʻa boshladilar. Bildimkim, sening achchigʻing yomon qoʻzgʻalsa, u zavollilar uchun yomon boʻlar edi. Shuning uchun yugurib boshingga keldim. Ortiq takalluf qilmay, ortiq yerlarga egilmasdan boshim bilan hurmat salomi berdim-da: — Gulni men keltirdim, u menim gulimdir, — dedim. Sen darrov soʻrading: — Sen kimsan? Tinchgina javob berdim: — Men bir adashib kelgan kishiman. Koʻzlaring ogʻuli havaslar bilan menga qaray boshlagʻon edi. Birdan yuzinggʻa jiddiyat kirdi, shamol tezligi bilan yuzimga: — Adashib kelgan boʻlsang, yoʻl koʻrsatsinlar, ket! — degan soʻzni tashlading. — Gulimni olayin-da, ketayin, xoʻp! — deb gulga qoʻl uzatdim. Amirlar tovushi bilan baqirding: — Tegma, u gul munda qoladir! Toʻqtadim. Oʻzing koʻzingni uzmasdan menga qaray eding. — Yigit, sen yomon tilak bilan kelmadingmi? — Yoʻq, teskarisidir: eng yaxshi va toʻgʻri tilaklar bilan keldim. — Ayt, nima uchun kelding? — Sevganimga Misr nilufaridan bir toʻplam olib kelmak uchun keldim. Birdan uygʻonding. — Sevganingmi bor? — Bordir. Shoshilib-shoshilib soʻrading: — Fir'avnning qizi emasmi? — Yoʻq. — Nil boʻyida emasmi? — Emas. — Qaydadir? — Amu nahri boʻyida. — Amu... Gul kimniki? — Boya ham aytdim: meniki. — Kim uchundir? — U uchun. — U kimdir? — U... mening Kileoʻpatramdir. — Jim! Mendan boshqa Kileoʻpatra yoʻqdir. — Sen Misr, Nilboʻyi Kileoʻpatrasisan, u esa Hazarboʻyi, Amu Kileoʻpatrasidir. — Jim! — Sevgida jimlik boʻlmas. — Gul Amu suvindami oʻsmishdir. — Yoʻq... Koʻzlarimning yoshida oʻsmishdir. — Oh! Koʻzlaringda tomchi-tomchi yoshlar koʻrindi. Boshingni yostiqgʻa qoʻyding-da, oʻyga botding. Birozdan soʻng oʻrningdan turding. — Ol gulingni! Oldim. Oʻzing oldimgʻa tushding, menga «orqangdan yurmak uchun» ishorat qilding, yurdik. Etaklaring har-har yerlarni supurib borar edilar. Bir uyga kirdikkim, ziynati meni tonggʻa qoldirdi. Sen oltun oyoqli yumshoq supachaga oʻlturding; sening ishorating bilan men ham yoninggʻa oʻlturdim. Soʻz boshlandi. — Nega Nilboʻyi nilufarlari tez soʻlalar? — Unlar oddiy gul boʻlgʻonlari uchun. — Sening guling nega tez soʻlmaydir? — U sira soʻlmas! — Nima uchun? — Menim koʻz yoshimda bitib, menim koʻz yoshimda oʻsgani uchun. — Koʻz yosh tubda achchiqdir, bu nimaga achchigʻ emas? — Muning-da, achchigʻ hid soch¬qon choqlari bordir. Bu sevgi chechagidir, umidlik koʻz yoshlarini ham koʻb emgandir. Shuning uchun totlidir. — Menga qoldirib ketmak istamaganing nima uchun? — Oʻzimniki boʻlgʻon uchun! Tinding. Faqat, koʻzlaring egri havaslar bilan toʻlgʻoni holda menga qaraylar edi. Sening qarashlaringda xiyonat olovlarini ochiq seza boshlagʻon boʻlsam-da, tindim. — Men gulsiz qola bilmayman. — Cening uchun mundogʻ gullar yoʻq emas, bor. — Qayda? — Istasang Nilning boʻylarida, istasang shahar koʻchalarida. — Yoʻq, ishonmayman — boʻlmas, topilmas. Ham bu gulning egasi boʻlgʻon goʻzal sira Misr Kileoʻpatrasi kabi boʻla olmas. — Mening qarashimda undan ham ortigʻdir. Bu javobimga achchigʻing kelmadi, soʻzni burding: — Men shunday gulni qanday qilib topaman? — Nilga tashlangʻon, timsohlarga yem boʻlgʻon oshiqlaringda shunday gullar bor edi. Sen jiddiylashding: — Yoʻq, — deding, — yaxshi ishongilkim, ular menga goʻzal boʻlgʻonim uchun emas, fir'avn qizi Kileoʻpatra boʻlgʻonim uchun «oshiq» edilar. Birgina kishi boʻlsun chin sevish bilan sevgani yoʻqdir. Agar senga oʻxshagʻon boʻlsalar... Men ularni Nilda emas, koʻzimning qoralari orasida saqlar edim... Men ularni bilaman: ular bir qoʻrquv oldida meni unutalar. Shuning uchun men ularni qoʻrqinch timsohlarga yem qildim. Senda bu yoʻq. Sen fir'avn qizi Kileoʻpatra yonida turgʻoning holda... — Amu boʻyida turgʻon kabiman. Jim boʻldik. Soʻzni men boshladim: — Boqchangda bir oshiq bor, chin oshiqdir. — Soʻzlama! U meni emas, mening joriyalarimdan lublonli bir qizni sevadir. Shuning uchun men unga teginmadim. — Shundaymi? — barmogʻimni tishladim. Shul vaqtda koʻzim koʻzingga tushdi; yomon qoʻrqinch tus olgʻon, qizigʻon edi. Har ikkalasidan xiyonat toʻlub-toshar edi. Qoʻrqa boshladim. Lokin yana tindim... Kichkina bir ishorang bilan uyda hech kim qolmadi; pardalar tushdi, narigi yoqda ingichka cholgʻi tovushi aralash qizlar qoʻshigʻi eshitila boshladi. Taningda bir hovliqqanlik sezdim. Oʻzimda-da cholgʻining ta’siri bilan bir toʻlqun boshlandi. Chol¬gʻi, sezdimki, ehtiros kuyini oʻynar edi. Muni sening xoin, kulgan va quyuqlashgʻon koʻzlaring oʻynab-oʻynab koʻrsatar edi. Cholgʻi bir darajaga yetdikim, men boʻshashib sekingina yonboshladim. Bu choq sening taningning oʻtdek qizigʻoni holda menga yaqinlashqonini bildim. Qaltirar, qoʻrqar, koʻz oldimda oʻz Kileoʻpatramning xayolini istar edim. Oh, xiyonat damlarida ul nechik kelsun! Yana gul koʻmagimga yetdi. Sen — meni oʻzingning ehtiros kuching bilan mast qilib — gulimni va yigitligimni tortib olmoq istagan eding. Ishni shul darajaga yetkazgan edingkim, menda qarshilik qilmoq uchun kuch qolmagʻon; men butun ehtirosim bilan xoin tanlaringga ilondek oʻralib ketgan edim... Birdan gul oʻlimlik hidini sochdi. Men uygʻondim, ehtiros tanimda oʻz-oʻzidan erib yoʻq boʻldi. — Sen — yuzlaring soʻla boshlab — boʻshashib yiqilding. Men gulimni qoʻlga oldim-da, toʻgʻri Nil boʻyiga chiqdim. Oʻzimning gulimni Nilning suvlariga, koʻkat-maysalariga «koʻst-koʻst»lab yurub, oʻz Kileoʻpatram uchun bir toʻplam nilufar yigʻdim-da, yoʻlimgʻa ketdim... Men Amu boʻyigʻa yetganimda orqamdan bir kaptar uchub keldi va sening shu xatingni topshirdi: «Yigit! Men butun dunyogʻa mashhur fir'avnning qizi goʻzal Kileoʻpatra boʻlgʻonim holda chin va sof bir sevgi uchratmadim. Chin muhabbat egalarining koʻz yoshlarida yetishaturgʻon¬ uzoq umrli, vafo hidli nilufarni sening qoʻlingda koʻrganimdan beri koʻrmadim. Oh, uning men uxlayolmay yotqon chogʻimda sochqon hidlari qanday edi? Sira anglayolmayman. Sen «sevgi hidi», deding shekillik. Oh, agar sevgining bir chechagidan chiqqon hidi shunday boʻlsa, uning oʻzi qanday narsadir? Koshki seva bilsam, oʻzimning eng haqir koʻrgan qulimni boʻlsa-da seva bilsam! Seni sevdim, deb oʻylagʻon edim, oʻzing ketgach bildimki, u senga — sening yigitligingga boʻlgʻon shohona bir muhabbatgina, bir havasgina ekan... Oh, ul gulingga nima deyay ekan? Agar ul yomon hidini sochmasa, bir zumda paydo boʻlgʻon tentak bir havasning qurboni boʻlur edim. Sofligim ketar edi. Oh, u soflikning haqiqatda nima ahamiyati bor? Boʻldi nima, boʻlmadi nima? Tubda soflikni-da saqlab qolaturgʻon muhabbat kerak emasmi? Menda u yoʻq... Shuning uchun soflikning ahamiyati ham yoʻq... Taxtning, saltanatning qaygʻidan boshqa yaxshiligi yoʻq... Goʻzal Nilning goʻzalligi yoʻq... Xurmo oʻrmonlari vahshiy... Nilufarlar vafosiz... umrlari besh-oʻn nafas... Kel, menga sof muhabbatdan biroz soʻzlab ber! Endi ehtirosga berilmayman, kel. Men-da sof sevib, sevilmoq istayman... Misr, Nilboʻyi. Kileoʻpatra». Goʻzal Kileoʻpatra! Xatingni oldim. Amu koʻpurmishdir, toshmishdir. Amuning toshqini oʻzimning Kileoʻpatramga-da, senga-da yoʻlni toʻsdi. Gulim ham hozir yetim qoldi... 1921 Izohlar falloh — Misr dehqoni; abu havl — arabchadan soʻzma-soʻz tarjimasi «qoʻrquvning otasi» degan ma’noni bildiradi. Qadimgi Misrda yasalgan boshi odam, tanasi sher shaklidagi haykallar(sfinks); qizgʻonmasdan — ayamasdan; tinda — bu yerda vaqt, lahza ma’nosida; qizigʻon — jahllangan, gʻazablangan; tushunmak — bu yerda oʻylamoq ma’nosida; esnading — bu yerda hidlamoq ma’nosida; tinsizgina — jimgina; tubda — aslida.

Muallif: Abdulhamid Choʻlpon