Adibus-soniy [Munavvarqori Abdurashidxonov]

Adibus-soniy [Munavvarqori Abdurashidxonov]

Makotibi ibtidoiya shogirdlarina alifbodan soʻng oʻqutmak uchun mumkin darajada ochiq til va oson tarkiblar ila yozilmish qiroat kitobi BISMILLAHIR ROHMANIR ROHIYM Hamd Alloh taolo hazratlari bizni yoʻqdan bor qildi. Kichik edik, katta qildi. Och edik, rizq berub toʻydirdi. Yalangʻoch eduk, kiyim berdi. Koʻrmak uchun koʻz berdi. Eshitmak uchun quloq berdi. Soʻzlamoq uchun til berdi. Yurmak uchun oyoq berdi. Ishlamak uchun qoʻl ham kuch berdi. Yaxshini yomondan, oqni qoradan ayirmak uchun aql-hush berdi. Xususan, bizga iymon berib, oʻzining birligiga inontirdi. Barcha paygʻambarlarning afzali boʻlgan Muhammad alayhissalom hazratlariga bizni ummat qildi. Ham dinlarning eng haq va toʻgʻrisi boʻlgan islom dini ila musharraf qildi. Bu narsalarning har biri Alloh taoloning bergan ulugʻ ne’matlaridir. Bulardan boshqa qancha ne’matlar bergandirki, yozmoq va sanamoq ila ado qilmoq mumkin emasdir. Bu ne’matlarning har birisi uchun Alloh taolo hazratlariga doimo hamd va shukr etmak barchamizga vojibdir. Alloh taologa aytiladirgan hamd va shukurlarning eng yaxshisi bergan ne’matlarini oʻz oʻrunlariga ishlatmak va buyurgan ishlarini chin koʻngil ila qilib, qaytargan ishlaridan bor kuch ila oʻzini tortmoqlikdir. Bayt: Bandaning hargiz qoʻlidan kelmagʻay Ne’mati Haq shukrini etmak tamom. Yaxshisi uldurki, har bir ne’matin Oʻz yerigʻa sarf qilgay xosu om. «Qil!» — deganin jonu dil birla qilub, «Qoʻy!» — deganin oʻziga bilgay harom. SALOVOT Bizning dinimiz — islom, oʻzimiz musulmondirmiz. Bizga islom dinini oʻrgatgan va musulmonligimizga sabab boʻlgan afandimiz Muhammad alayhissalom hazratlaridir. Bu zot Alloh taoloning eng yaqin va eng suyuklik bandasi edilar. Shul sababli boshqa bandalariga toʻgʻri yoʻllarni koʻrsatmak va egri yoʻllardan qaytarmak uchun bu zotni elchi qilib yubordi va hamma bandalariga bosh va paygʻambar qildi. Bu zot ham nihoyatda toʻgʻrilik ila Alloh taoloning hamma buyruqlarini sahobalariga oʻrgatdilar, sahobalar bobolarimizga va bobolarimiz bizga yetkurdilar. Shu yoʻl ila biz musulmon boʻldik. Mana shul Muhammad alayhissalom bizning paygʻambarimiz va biz shul zotning ummatlaridurmiz. Shuning uchun bu zotning oʻzlariga va barcha av-lod, qarindosh va sahobalariga Alloh taolodan rahmat tilamak va bu zotning koʻrsatgan yoʻllaridan va aytgan soʻzlaridan zarracha chiqmaslik har bir musulmonman degan kishiga lozimdur. ILM Ilm — bilmagan narsalarini bilganlardan oʻrganmoqdir. Odam bolasi tugʻilgan zamonda hech narsani bilmas. Hattoki soʻzlamoq, yozmoq, yaxshini yomondan, oqni qoradan ayirmak kabi eng kerakli narsalardan mahrumlik holda dunyoga kelur. Soʻngra oz-oz oʻrganmoq ila har narsani bilur. Otalarimiz, onalarimiz, ulugʻlarimiz va muallim afandilarimiz ushbu bilgan narsalarimizni oʻrgatmagan boʻlsalar edi, hozirda biz ham hech narsani bilmas eduk. Shuning uchun odam bolalariga ziyoda lozim boʻlgan narsa — bilmaganlarini bilganlardan soʻrab va oʻqub oʻrganmak, ya’ni ilm degan aziz va foydali narsani qoʻlga olmak uchun harakat qilmoqdir. Ilm — odamning zehnini ochar, aqlini orttirar, bilmagan narsalarini bildirur, dunyoda baxtli va izzatli qilur. Oxiratda saodatli va sharofatli qilur. Bayt: Ilmdur dunyoda eng yaxshi hunar, Ilmsizdan yaxshidur gung ila kar. Har kishi ilm-la boʻlsa oshno, Izzatu davlatda boʻlgʻay doimo, Ilmsiz odam zalilu xor oʻlur, Ilmsizlardan hamma bezor oʻlur. AXLOQ DARSLARI Odob Bir kishi Luqmoni hakimdan: «Odobni kimdan oʻrgandingiz?» — deb soʻramish. Luqmoni hakim: «Odobni odobsizlardan oʻrgandim», — deb javob bermishlar. Ul kishi yana soʻramishki: «Odobni odobsizlardan qanday oʻrgandingiz?» Luqmoni hakim javob bermishlarki: «Doim kishilarning qilgan ishlariga va soʻzlagan soʻzlariga diqqat ila qarab yurdim. Kimdan yomon soʻz eshitsam, ul soʻzni hech bir soʻylamadim, kimdaki bir yomon ish koʻrsam, ul ishni hech bir qilmadim, shuning ila odobli boʻldim». Hissa: odobli boʻlurman degan kishi har narsaga izzat koʻzi ila boqub, izzat olur. Qaysi ish koʻziga yaxshi koʻrun-sa, ul ishni qilmoqgʻa harakat qilur. Va qay ish koʻziga yomon koʻrinsa, ul ishdan oʻzini tortur. Bunday qilgan kishi, albatta, odobli boʻlur. Iskandar Zulqarnayn Oʻtgan zamonda Iskandar degan ulugʻ bir podshoh bor edi. Bir kun bir devonaga yoʻliqtsi. Devonaning ba’zi harakatlari podshohga xush kelub, aytdiki: «Ey devona, mandan bir narsa soʻragil». Devona aytdiki: «Ey podshohi olam, pashshalar manga har vaqg tashvish beradurlar. Yuz va qoʻllarimni choqub, xafa qiladurlar. Buyursangizki, pashshalar manga bunday ozor bermasalar». Podshoh aytdi. «Ey devona, mandan shunday narsa soʻragilki, ul narsa manim hukmimda boʻlsun. Man pashshaga nechuk buyruq qilurman?» Devona aytdi: «Ey podshoh, dunyodagi maxluqlarning eng kichkinasi va ojizrogʻi pashshadir. Shul pashshagaki hukmingiz yurmasa, emdi sizdan nima soʻrarman?» Hissa: Dunyoda sening na hojating vor, Soʻragil oni san Xudodan, ey yor. Lofchi Bir lofchi kishi bor edi. Lof va yolgʻon soʻzlarni koʻp soʻzlar edi. Bir kun bir majlisda dengizlarning ahvolidan va dengizda koʻrgan tomoshalaridan hikoya qildi. Majlisdagi kishilardan biri soʻradiki: «Ey birodar, siz dengizda koʻp sayohat qilganga oʻxshaysiz, dengizlarning baliqlari qanday boʻlur ekan?» Lofchi ul kishiga boqub: «Haligacha siz dengiz baliqlarini koʻrganingiz yoʻqmi? Dengiz baliqlari tuyaga oʻxshash ikki uzun shoxli boʻlurlar»,— dedi. Majlisda oʻlturganlar bildilarki, ul bechora na tuyani koʻrgan ekan va na dengiz baligʻini. Barchalari birdan kulishib yubordilar. Lofchi uyalib, majlisdan chiqib ketdi. Hissa: Oʻgʻul, parhez qil san ham hamisha lofu yolgʻondan — Ki yaxshidur sukut etmoq, aytub yolgʻonu yolgʻondan. Ikki yoʻldosh Ikki kishi doʻst va yoʻldosh boʻlib, safarga chiqdilar. Yoʻlda bir ayiq chiqib, bularga yugurib hujum qildi. Bularning biri yosh va chaqqon edi. Shu sababli tezlik ila qochub, bir yerga bekindi. Ammo ikkinchisi oʻzining keksaligi va kuchsizligidan qocholmay qoldi. Nachora, oʻzini bir yerga tashlab, oʻlikga oʻxshab qimirlamay yotdi. Ayiq kelub, buni iskab-iskab, oʻluk gumon qilib, zarar yetkurmay tashlab ketdi. Ayiq ketgandan soʻngra yoʻldosh bekingan yeridan chiqub keldi va kulib aytdiki: «Ey yoʻldosh, qulogʻinga ayiq nima deb shivirladi?» Yoʻldosh javob berdi: «Ayiq qulogʻimga, bunday ojizlik vaqtida seni tashlab ketadurgʻon kishiga bundan soʻng aslo yoʻldosh boʻlma, deb shivirladi». Hissa: Shunday kishilar ila doʻst va yoʻldosh boʻlmoq kerakki, shodligingga shod, xafaligingga xafa boʻlsun. Oshga oʻrtoq, boshga toʻqmoq boʻlmasin. Toʻgʻri javob Otasi oʻlub, bir kishi oʻldi boy, Ki qoldi anga molu mulk, saroy. Oning oldiga bir faqir kelib, Salom ayladi koʻp tavoze qilib, Dedi: «Man sanga tugʻma qardoshman, Bu molu manolingga yoʻldoshman. Otangdan chu qoldi sanga buncha mol, Boʻlib ber menga yarmini ushbu hol». Ul odam dedi hayrat ila ango: «Nechuk san qarindosh oʻlursan mango?» Faqir aydi: «Ey mehribonim, eshit; Quloq sol, bu arzi nihonim eshit, Sanu man hama olam insonlari, Emasmizmi bir odam oʻgʻlonlari?» Bu soʻzni eshitgach, tabassum qilib, Bir oltun chiqardi, dedi: «Ol kelib» Ul aydi: «Birodar, bu qanday suxan, Manga shulmidir hissa merosdan?» Javobida ul mardi shirin kalom, Dedi: «Sokit oʻl, bilmasun xosu om. Eshitsa gar oʻzga qarindoshlar, Uzogʻu yaqin, yoru yoʻldoshlar, Boʻlib olsalar, molu mulk tamom, Sango tegmagay bir tiyin, vassalom». Pand Yaxshi muomalani doʻst va dushmanga barobar qilmoq lozimdur. Chunki yaxshi soʻz doʻstlarning doʻstliklarini ortturur. Dushmanlaringni doʻstlikka aylantirur. Nazm Boʻlur xulqu xush ham suchuk til bila, Yetaklab ulugʻ filni qil bila. Chiqar yaxshi soʻz-la ilon inidan, Yomon soʻz ila musulmon dinidan. Joʻgʻrofiya Yerning ahvolini bildiradurgʻon ilmni joʻgʻrofiya deyilur. Yer bizning koʻzimizgʻa tekisgʻa oʻxshab koʻrinsa ham, aslida tekis emas. Balki poʻrtaxolgʻa oʻxshash yumaloqdir. Avvallarda «Yer hoʻkizning shoxida turadir», degan soʻzlarga har kim ishongʻon boʻlsa ham, hozirgʻi zamonda andogʻ soʻzlarning aslsizligʻi har kimga ma’lumdir. Yer hech narsaning ustida turmas. Balki havoning oʻrtasi muallaq turadur. Poʻrtaxolning yuzi oʻzining poʻsti ila qoplongʻonigʻa oʻxshash yer yuzining ham toʻrtdan uch boʻlagi shoʻr suvlar ila qoplanmish, qolgʻon bir boʻlagi tosh, qum va tufrogʻlar ila qoplanmishdur. Suv ila qoplongʻon oʻrinlarini dengiz, koʻl va daryo deyilur. Tosh, qum va tufrogʻlar ila qoplanmish oʻrinlarini qurugʻliq deyilur. Dengizlar besh boʻlak boʻlib, Bahri muhiti kabir, Bahri muhiti hind, Bahri muhiti atlas, Bahri muhiti munjamidi shimoliy, Bahri muhiti janubiy deb atalurlar. Ushbu dengizlar qurugʻlikning atrofini oʻrab olmish ulugʻ dengizlardur. Bulardan boshqa qurugʻlikning orasigʻa yorib kirmish nihoyatda koʻp koʻl va dengizlar bordur. Mashhurroqlari: Oq dengiz, Qora dengiz, Shimol dengizi, Kaspiy dengiz, Manosh dengizi, Bahrang dengizi, Boltiq dengizi, Atalar dengizi, Marmara dengizi, Azov dengizi, Bahri ahmar, Yaponiya dengizi va Chin dengizlaridur. Qurugʻliq ham besh qitaga boʻlinib, Yevropa, Osiyo, Amriqo, Afriqo, Avstraliya deb atalur. Hajjoj ila darvesh Oʻtgan zamonda Hajjoj ismli bir zolim podshoh bor edi. Koʻp ulamo va saidlarning boshlarini kesmish va qonlarini toʻkmish edi. Aning jabr va zulmi shul darajaga yetmishdur, tarix kitoblarining har birida aning ismini Hajjoji zolim deb yod qilmishlar. Mana ushbu Hajjoj bir kun yoʻlda bir darveshga yoʻliqdi. Oldiga chaqirib: «Ey darvesh, manim haqimga bir yaxshi duo qil!» — dedi. Darvesh qoʻlini duoga koʻtarib: «Yo Rab! Bu zolimni jonini tezroq olgʻaysan», — deb duo qildi. Hajjoj achchigʻlanib: «Na uchun bunday yomon duo qilursan?» — dedi. Darvesh: «Agar san tezroq oʻlsang, gunohing koʻpaymas. Va barcha fuqaro sening zulmingdan qutulur. Shuning uchun manim bu duom ham sanga va ham barcha kishilargʻa foydalidur», — dedi. Darveshning toʻgʻri javobi Hajjojga xush kelub, koʻp in’omlar berdi. Ham ul kundan boshlab zulmdan qoʻl yigʻdi. AXLOQ DARSLARI Tarbiyali bola Tarbiyali bola ulugʻlarni izzat va hurmat qilur. Oʻzi barobarigʻa yaxshi muomala qilur. Va oʻzidan kichiklargʻa shafqat va marhamat qilur. Har kimning qadrini bilur. Oʻzidan rozi qilmoqgʻa harakat qilur. Qoʻlidan kelganicha boshqa insonlargʻa yordam berur. Insonlikgʻa yarashgʻan ishlardan oʻzini tortmas. Yarashmagʻan ishlarning (qancha foydalik boʻlsa ham), yaqiniga bormas. Oʻzi bilmaydurgʻan soʻzlargʻa va qoʻlidan kelmaydurgʻon ishlargʻa aslo aralashmas. Har ishda toʻgʻrilikdan ayrilmas. Doimo yaxshini yaxshi, yomonni yomon der. Har soʻzni vaqtigʻa va joyigʻa qarab soʻzlar. Har ishda bir foydani koʻzlar. Oʻzlarigʻa yoki boshqa insonlargʻa foydasi tegmaydurgʻon ishlargʻa qadam qoʻymas. Hech kimning ishigʻa, kuchigʻa zarar yetkurmas. Tarbiyasiz, yomon bolalarga qoʻshilmas. Ota va onasining, muallim va xalfalarning soʻzlaridan chiqmas. Har ishda insofni qoʻldan bermas. Birovdan bir yaxshilik koʻrsa, esidan chiqarmas. Qoʻlidan kelmagan ishni ustigʻa olmas. Ustigʻa olgan xizmatini qilmay qoldirmas. «Millat» degan soʻzni jonidan ortiq suyar. Shafqat va marhamat Odam bolalarigʻa lozim boʻlgan yaxshi ishlarning biri muhtojlargʻa shafqat va marhamat qilmoqdur. Shafqat va marhamat esa birov bir narsani soʻragʻon vaqtida bor boʻlsa, ayamasdan bermak, agarda yoʻq boʻlsa, shirin soʻz ila uzr etmoq va qoʻldan kelganicha boshqalargʻa yordamda boʻlmoqdur. Janobi Haq taolo hamma maxluqlarni bir-birigʻa muhtoj va bir-birigʻa sabab qilub yaratmishdur. Podsho gadogʻa, gado podshohgʻa, boy faqirgʻa, kofir moʻmingʻa, moʻmin kofirgʻa hosil, hamma bir-birigʻa muhtojdir. Bu muhtojliq yolgʻiz insonlar orasida boʻlmay, insonlar ila dunyodagʻi jonliq va jonsizlarning barchasini orasida hamma vaqt koʻrilmakdadur. Insonlar minmoq, yuklarini ortmoq, yerlarigʻa ekin sochmoq, sut va goʻshtlarini yemoq va ichmoq uchun ot, tuya, eshak, qoʻy, sigir, hoʻkiz, baliq, tovuq kabi har xil hayvonlargʻa muhtoj boʻlurlar. Hayvonlar esa rizqlarini oʻtkarmoq va bolalarini tarbiya qilmoquchun koʻp vaqtlarda insonlar tarafidan ekilgan oʻt, pichan va gʻallalargʻa va solingʻan imoratlargʻa muhtoj boʻlurlar. Shul sababli shafqat va marhamat toʻgʻrisida insonlik, hayvonlik, kofirlik, moʻminlik, yaqinlik, uzogʻlik, boylik va faqirlik kabi farqlarni e’tibor qilmay, barchani barobar koʻrmoq lozimdur. Ali ila Vali Ali ismlik faqir bir bola bor edi. Bir kuni och qoldi. Non izlab koʻchagʻa chiqdi. Qoʻshnilardan birining Vali ismlik bir oʻgʻli bor edi. Vali qoʻligʻa bir parcha non ushlab, eshigining oldida yeb turgan edi. Bechora Ali esa ochlikdan oʻlum darajasigʻa yetkan edi. Valining qoʻlidagʻi nonni koʻrgʻani zamon oldigʻa borib, boʻynin egib, «oʻrtoqjon, ozgina noningdan bersang-chi», dedi. Vali esa tosh koʻngillik, shafqatsiz bola edi. Shu sababli Alining holiga hech bir rahm qilmay: «Bor ket, sanga beradurgan nonim yoʻq», — dedi. Oradan koʻp vaqt oʻtmadi. Bir kun Valining bir echkisi yoʻqoldi. Vali echkisini axtarmoquchun dalagʻa chiqdi. Koʻp yurdi, oxirida tashna boʻldi.Har tarafdan suv izladi, hech bir yerdan suv topolmadi. Suvsizlikdan yiqilmoq darajasigʻa yetkan holda uzoqdan koʻzi Aliga tushdi. Ali bir daraxtning soyasida qoʻylarini oʻtlatib, oldigʻa bir koʻzada suv qoʻyib oʻtirmish edi. Vali shodlik ila Alining oldigʻa borib: «Birodar, suv bermasang, tashnaliqtsan oʻlurman», — dedi. Ali faqir boʻlsa ham oliyjanob bir bola edi. Valining holiga shafqat va marhamat qilub, koʻzani uzatdi. Vali toʻygunicha suv ichib, tashnalik balosidan qutuldi. Va oʻzining ulda qilgʻan marhamatsizligʻigʻa Alidan afu soʻrab, minnatdorlik izhor etdi. Isrof, buxl va saxovat Isrof oʻrinsiz va zaruratsiz yerlarga molni sarf etmakdir. Buxl eng zaruriy yerlardan ham molni qizgʻanmoq va ayamoqdur. Saxovat esa har ikkisining oʻrtasi boʻlib, molni zarur va foydalik oʻrunlargʻa sarf qilub, zarursiz, foydasiz oʻrunlardan saqlamoqdur. Isrof ila buxl din yuzasidan harom va aql yuzasidan eng yomon va mardud sanalgʻan ishlardandur. Saxovat esa xoʻylarning eng yaxshisidur. Isrof qilgʻuvchini musrif deyilur. Buxl qilgʻuvchini baxil va xasis deyilur. Sahovat qilgʻuvchini saxiy va joʻmard deyilur. Musrif kishi har qancha davlatlik boʻlsa ham, oxir bir kun faqirlik va xoʻrlik balosigʻa yoʻliqadi. Buxl kishi har qancha boy boʻlsa ham, molining huzur-halovati, tirikligʻining lazzati va shavkatidan quruq va mahrum qolur. Saxiy kishining kundan-kun moli koʻpayib, izzat va obroʻyi ortar. Oʻz barobarlari orasida soʻzi oʻtkur va e’tiborlik boʻlur. Maktab Bolalar tugʻulub, olti-etti kunlik boʻlgʻanlarida onalari beshikka solurlar. Kecha va kunduz tinmasdan harakat qilub, koʻkrak sutlari ila tarbiya qilurlar. Qachonki bolalar olti-etti yoshga yetsalar, maktabgʻa berurlar. Maktabda muallim va xalfalar koʻkrak kuchlari ila tarbiya qilurlar. Bunga qaraganda, maktab bolalarning ikkinchi beshiklaridur. Avvalgʻi beshikda bolalargʻa onalari sut emizib, tanlarini oʻstururlar. Ikkinchi beshikda muallimlar ilm va odob oʻrgatub, aql va fikrlarini oʻstururlar. Bolalar uchun tanning salomatligʻi lozimdur. Ammo akl va fikrning salomatligʻi undin ortigʻroq lozimdur. Chunki aql va fikrsiz tandan na oʻzi uchun va na boshqa kishilar uchun hech bir foyda yoʻqdur. Shul sababli bolalarga avvalgi beshiqdan koʻra, ikkinchi beshik boʻlgan — maktab yaxshiroq va foydaliroqdur. Avvalgʻi beshikda sut va taom berub boqqan ota va ona qanday doʻst va aziz boʻlsalar, ikkinchi beshikda ilm va odob oʻrgatub, tarbiya qilgʻan muallim va xalfalar ondin ortugʻroq doʻst va azizdurlar. Bayt: Erur maktab maorifning makoni, Zamonidur buning yoshlik zamoni. Kishi qilgay kishini ushbu maktab, Bitirgay har ishini ushbu maktab. Bu maktabda oʻqugʻon har bir inson, Bilub ilmu odob boʻlgʻay musulmon. Necha ilm ol, odob dunyodakim bor, Chiqubdur barchasi maktabdan, ey yor. Iskandar ila Arastu Oʻtkan zamonda Iskandar Rumiy degan bir podshoh bor edi. Aning Arastu otligʻ bir olim va dono ustodi bor edi. Iskandar ustodini oʻz yonigʻa bosh vazir qilib, barcha mamlakat ishlarini shunga topshurmish edi. Bir ish qilsa, shungʻa maslahat ila qilur edi. Eshikdan kelsa, oʻrnidan turib, joy berur edi. Oʻzining otasidan ortuq izzat va hurmat qilurdi. Bir kuni vazirlardan biri Iskandardan soʻradiki: «Na uchun Arastuni otangizdan ortuq izzat qilursiz?» Iskandar aytdi: «Otam goʻyoki mani osmondan yerga tushurdi. Ammo, ustodim Arastu mani yerdan osmongʻa koʻtardi, ya’ni otam mani dunyogʻa kelmogʻimgʻa sabab boʻldi. Ustodim ilm va odob oʻrgatub, martaba va izzatimning ortmogʻiga sabab boʻldi. Shuning uchun ustodimni otamdan ortuq izzat qilurman». Ustodni otadan ortiq izzat qilmoq kerak. Oʻqumoq, yozmoq Oʻqumoq, yozmoq ilmi qiyin bir ish emasdur. Balki, oz vaqt maktabda gʻayrat qilmoq ila oʻrganiladurgʻon bir hunardur. Lokin, bundan hosil boʻladurgʻan foydalar nihoyatda koʻpdur. Tilsiz, quloqsiz bir odam ila sogʻ va salomat bir odam orasida qancha farq bor boʻlsa, oʻqumoq, yozmoqni bilmagʻan kishilar ila buni bilgʻan kishilar orasida shuncha farq bordur. Balki, bularning oralaridagʻi farq alarnikidan ortigʻroqdur. Chunki tilsiz kishi har xil ishoratlar ila tilli kishilarning qiladurgʻon ishlarini qila olur. Quloqsiz kishi ham birovning soʻzini shunday ishoratlar ila bila olur. Ammo oʻqumoq, yozmoq ilmini bilgʻan odamlarning qiladurgʻon ishlarini buni bilmagʻan odamlar hech bir yoʻl ila qilolmaslar. Balki, oʻqumoq, yozmoq ilmini biladurgʻon bir kishigʻa muhtoj boʻlurlar. Bundan muallim bilurki, oʻqumoq, yozmoq ilmini bilmagʻan odamlardan tilsiz, quloqsiz kishilar yaxshidur. Ahmad ila onasi Ahmad olti yoshlik bir bola edi. Har vaqt onasining oldida oʻtursa, onasi eski hikoyalardan soʻylab, Ahmadni ovutib oʻtirardi. Bir kuni Ahmadgʻa onasi aytdi: «Oʻgʻlum, Allohi taolo eng avval otamiz Odam alayhissalomni tufrogʻdan yaratdi. Soʻngra onamiz hazrati Havoni yaratdi. Ikkovlarini jannatgʻa qoʻydi. Bir yemishni koʻrsatib: « Buni yemangiz», — dedi. Bir kuni shayton bularni aldab, ul yemishdan yedirdi. Shuning uchun Alloh taolo bularni koyib, jannatdan chiqardi. Ikkovlari yer yuzigʻa tushib, er va xotun boʻldilar. Biz barchamiz shularning bolalarimiz». Ahmad bu soʻzni eshitgach: «Onajon, siz hazrati Odam ila Havoni koʻrganmisiz?» — dedi. Onasi: «Yoʻq, oʻgʻlim, kitoblardan oʻqub bildim», — dedi. Ahmad qoʻliga bir kitob olub, har qancha varaqlab koʻrsa ham, koʻziga qora chiziqlardan boshqa hech narsa koʻrinmadi. Onasi Ahmadning bu holini koʻrib: «Oʻgʻlim! San maktabda oʻqumaguncha kitobdagi narsalarni koʻrolmaysan», — deb Ahmadni maktabgʻa berdi. Ahmad bir oz maktabda oʻqugʻandan soʻngra, onasidan eshitgan hikoyalarini kitoblardan oʻqib, oʻzi biladurgʻon boʻldi. Ota-ona Dunyoda bolalargʻa eng doʻst va mehribon kishilar oʻzlarining ota va onalaridurlar. Har ona oʻz bolasini avval toʻqqiz oy qornida koʻtarib yuradi. Soʻngra qancha azob va mehnatlar ila tugʻar. Bola tugʻulgan zamonda «inga» deb yigʻlamoqdan boshqa bir narsani bilmas. Ona bechora shu bolani goh koʻtarub, goh yotqizub, goh turgʻuzub, goh oʻtquzub tarbiya qilar. Iigʻlasa, ovutar. Och qolsa, emizib toʻygʻuzar. Alhosil, bolaning xursandligʻi va salomatligʻi nima ila boʻlsa, har birini qilur. Kerak boʻlganda, molini va jonini bolasidan ayamas. Ota esa kecha va kunduz ishlab topgʻan narsasini bolalarining osh, non va kiyimlarigʻa sarf qilur. Buning ustigʻa «Oʻzumdan soʻngra bolalarimgʻa qolsun, bolalarim kishigʻa muhtoj boʻlmasin», deb bir narsa orttirib qoʻymoq harakatida boʻlur. Ota-onaning kecha va kunduz Xudodan tilagan narsasi bolalarining salomatligʻi va uzun umr koʻrmogʻi, dunyo va oxiratda baxtli boʻlmogʻidur. Bolalargʻa bunday doʻstlik va yaxshilikni ota-onadan boshqa hech kim qilolmaydur. Shul sababli bolalargʻa oʻz ota va onalarini chin koʻngil ila doʻst tutmoq, buyurgʻan ishlariniqilmoq, qaytargan ishlaridan qaytmoq lozimdur. Bayt: Kishining bor ersa oto va onosi, Gʻanimatdur anga alarning rizosi. Xudoning qoshida qabuli yaqindur, Oto va ononing bolaga duosi. Olarning kim ogʻritsa koʻngillarini, Qiyomatda boʻlgay jahannam jazosi. Bola qurboni Bir xotun oʻzining toʻrt yoshlik qizini yetaklab bogʻchagʻa chiqdi. Ul vaqt bahor fasli edi. Bogʻcha yonigʻa koʻkargan yashil oʻlanlar va novda uchida ochilishgʻa yaqinlashgʻan gul gʻunchalari ila ziynatlanmish edi. Yashil oʻlanlar orasida har tarafgʻa choʻzilib ketgʻan uzun-uzun yoʻllar bogʻchaning husnini ortturmish va oʻrtadan oʻtadurgʻon ulugʻ suv bogʻchani ikkigʻa ayirmish edi. Bu bogʻchagʻa kirgʻanda yosh qizning koʻngli ochilub, har tarafgʻa yugurmoqgʻa boshladi. Goho oʻlanlar ustigʻa yotub yumalanur edi.Goho koʻzigʻa yaxshi koʻringʻan gullarni uzib, koʻksigʻa taqub, onasigʻa koʻrsatardi. Onasi suv boʻyida oʻtirib, qizining yoqimli harakatlarini tomosha qilardi. Lekin bu xursandlik uzoqqa bormadi. Suv boʻyida yangigʻina ochilgʻon bir gulni koʻrib, uzaman, deganda qizning oyogʻi toyib suvgʻa yiqildi. Onasi bu holni koʻrib. «Dod, bolam! San oʻlguncha man oʻlay!»— deb qizining orqasidan oʻzini suvgʻa otdi. Bu tovushni bogʻbon eshitib, yugurib keldi. Bularni bu holda koʻrib, kiyimlarini yechib, oʻzini suvgʻa tashladi. Borib, avval onasini qutqarmoqchi boʻlgandi, onasi: «Mani qoʻy, avval bolamni qutqar», — deb bogʻbongʻa yalindi. Bogʻbon ham qabul qilib, avval bolani qutqarib, suv chetigʻa chiqardi. Bogʻbon qaytub borgʻuncha bechora ona xiyla yergʻa oqub bormish, oʻz jonini bolasigʻa qurbon qilmish edi. Birodargʻa muhabbat Ibrohim oʻz qarindosh va birodarlarigʻa muhabbatlik bir bola edi. Bir kun qoʻshnisining uyigʻa chiqqanda qoʻshnisi bir xizmat buyurdi. Ibrohim avval xizmatni yaxshilab qilganligi uchun qoʻshnisi olma berdi. Olmagʻa qiziqib, yemoqchi boʻlganida uyda kasal boʻlib yotgan singlisi esiga tushdi. Olma yolgʻiz oʻzidan oʻtmadi. Singlisining oldigʻa kirub: «Ukam, qoʻshnimiz bergan bu olmani sanga kelturdim! Ye!» — dedi. Singlisi suyunub, olmani oldi. Yarmini oʻzi yeb, yarmini yana akasigʻa berdi. Bu yoʻl ila bir olmani ikkovlari yeb xursand boʻlishdilar. Hissa: Birodarlar bir-birlarigʻa shunday muhabbatlik boʻlmogʻi lozimdur. Koʻr ila doʻxtir Yaxshigʻina boy bir koʻr kishi har vaqt bozorgʻa chiqib, har xil narsalar olurdi. Lekin koʻzi koʻrmagʻanligʻi uchun yaxshi-yomonni ayira olmas edi. Yaxshi deb oʻylab olgʻan narsalarining koʻpi yomon narsalar edi. Bir kuni koʻzining pardasini oldurmoq uchun bir doʻxtirni uyigʻa chaqirdi. Doʻxtir kelib, koʻzini pardasini oldi. Bir necha kundan soʻngra koʻzi ochilub, uyidagʻi narsalarni koʻrmoqqa boshladi. Bozordan olgʻon narsalarining har biri koʻzigʻa yomon koʻrindi. Borub: «San manim uyimdagi narsalarimni olub, oʻrnigʻa yomon narsalar qoʻyibsan», — deb doʻxtirning etagidan tutdi. Doʻxtir: «Yoʻq, birodar! Avval san koʻr eding. Bozordan olgan narsalaringni barchasi yomon narsalar edi. San oni bilmas eding. Emdi koʻrib, alarning yomonligʻini bilding», — deb javob berdi. Hissa: Nodon kishi shul koʻrgʻa oʻxshaydir. Yaxshi deb oʻylagʻan narsalarining koʻpi yomon narsalar boʻlur. Ilm doʻxtirgʻa oʻxshaydir. Oʻqigʻan kishilarning koʻzlarini ochar. Soʻngra yomon ishlarning yomonligʻini bilib, ondan oʻzlarini torturlar.

Muallif: Munavvarqori Ab...