Sinov (hikoya) [Ne’mat Arslon]

Sinov (hikoya) [Ne’mat Arslon]

I Mixliev norozi qiyofada bosh chayqadi: «Nega yolgʻonni yozishadi? Kim buni amalda sinab koʻrgan? Kim isbotlagan? Tuya degan jonivor jazirama choʻlda oʻn besh kungacha och va suv ichmasdan yura olarmish...». Birdan uning suv ichgisi keldi. Yuzidan hamon soʻnmagan zaharxanda kulgi bilan muzdek suvdan qoniqib simirdi-da, apil-tapil kiyina boshladi. Ikki kunlik tayyorgarlikdan soʻng yoʻlga otlandi. Har ehtimolga qarshi oʻzi bilan oʻn besh kunga emas, balki oʻn yetti kunga moʻljallab, oziq-ovqat oldi. Tadqiqot uchun zarur boʻladigan tibbiy asbob-uskunalarni ham unutmadi. Tuya haqida maqola bosilgan jurnalni buklab, choʻntagiga tiqdi-yu, eshikni shartta qulflab, mashinaga oʻtirdi. Biror soatlar chamasi yoʻl yurganlaridan soʻng haydovchi yigit mashinani toʻxtatdi. «Mana shu yer», — dedi u tegrasi paxsa devor bilan qurshalgan hovliga imo qilib. Mixliev yaqinroq borib, darvoza yonidagi yozuvni oʻqishga tutindi: «Bu yerda bir va ikki oʻrkachli tuyalar prokatga beriladi». «Prokat» soʻzi unga yoqmadi. Korxona rahbariga bu haqda eslatib qoʻyishni diliga tugib, ichkariga kirdi. Tanishuv, salomlashuvdan soʻng ba’zi bir savollarga javob yozishga, ya’ni qogʻoz toʻldirishga toʻgʻri keldi. Nima sababdandir Mixliev «tadqiqot uchun» deb yozmay, «sayohat uchun» deb hujjat toʻldirdi. Xayrlashuv oldidan korxona rahbari «prokat» soʻzini oʻzgartirishga va’da berdi, olimga oq yoʻl tilab, eng aqlli va oʻta yuvosh tuyasini berayotganini alohida ta’kidladi. Ammo bu gapga Mixliev unchalik e’tibor qilmadi: uning butun fikri-yodi tezroq tadqiqotni boshlash va maqola muallifiga qaqshatqich zarba berishda edi. II Qum tepalar. Quyosh borliqqa olov purkaydi. Ogʻir yuk koʻtarib oʻrgangan jonivor danakdekkina Mixliev bilan uning xurjunini bemalol koʻtarib loʻkillamoqda. Atrofda biror buta yoki daraxt koʻrinmaydi. Boshiga yashilrang shamsiya tutib olgan Mixlievning yuzi koʻkarib, sovqotib borayotganga oʻxshab koʻrinadi. Vaholanki, havo harorati ellik darajadan yuqori boʻlsa bor, kam emas. Atrofi qumtepalar bilan qurshalgan sayxonlikka yetgach, shu yerda tamaddi qilib olmoqchi boʻldi. Tuyani toʻxtatish va undan tushish kerak edi. Tuyakashlar idorasining boshligʻi oʻrgatgan soʻzlarni imkoni boricha aniq aytishga harakat qildi: — Choʻk! Choʻk! Tuya toʻxtadi va qum ustiga choʻkkalay boshladi. Mixliev qalqib ketib, tuya oʻrkachini quchoqlab oldi va shu yerning oʻzida bir yangilikni kashf qildi: «Demak, tuyaning oʻrkachi egasini yiqilishdan saqlash uchun ekan». Uning kayfiyati koʻtarilib ketdi. Issiqni ham, charchoqni ham unutib, xurjun koʻzini kavlashtira boshladi. Nariroqqa oʻtib, qum ustiga dasturxon yozdi. Tunni shu yerda oʻtkazishga qaror qildi Mixliev. Avval chodir oʻrnatib, soyada bir oz mizgʻib olmoqchi boʻldi. Biroq qumda chodir oʻrnatish oson kechmadi. Toʻrt donagina tosh olivolmaganiga afsuslandi, chodir bogʻichini toshga bogʻlab, qumga koʻmib qoʻysa, birnav soyalash mumkin boʻlardi. Mixliev najot istab, atrofga alangladi. Shamsiya soyasida panalagancha, qumtepani aylanib oʻtib, kengroq doirani tadqiq etish maqsadida yana bir oz yoʻl bosdi. Ammo qumda yurish ogʻir edi: toliqdi va bunday behuda kuch sarflashdan foyda yoʻqligini anglab, ortiga qaytdi. Choʻl tuni qoʻrqinchli edi. Qop-qora osmon, yirik-yirik yulduzlar shokilasi, bahaybat qumtepalar. Boshqa hech vaqo yoʻq. Samo juda yaqin, shishaday tiniq. Quyosh ufqda lolarang baldoq hosil qilib, botib borayotgan palladagi zavqu shavqidan asar ham qolmadi. Qumlar vahimali «pichirlaydi». «Qum iloni oʻta zaharli», xayolidan oʻtkazdi Mixliev. Shamol kuchaydi, roʻparadagi tepalik yonbagʻridan allanarsa oʻrmalab borayotganday tuyuldi. Yon tarafdagi ufqni toʻsib turgan baland tepalik zum oʻtmay, koʻzdan gʻoyib boʻldi. Yerga yoyib toʻshalgan chodirini qoldirib, tuya tomon emaklay boshladi Mixliev. Nima uchundir u oʻrnidan turishga qoʻrqardi. Tuya boshini oʻgirib, oʻrmalab kelayotgan sohibiga qaradi-da, quloqlarini ding qilib, nafas olishdan toʻxtagancha, uni bir dam kuzatdi. Bu mahalda osmonga toʻlin oy koʻtarilgan, uning koʻkimtir yogʻdusida «sahro kemasi» yanada ulugʻvor koʻrinardi. — Choʻk! Choʻk! Zahro... — shivirladi Mixliev. «Zahro» degan soʻz shu lahzada tasodifan uning tiliga keldi. — Zahro... Mixliev yana bir necha marta oʻmgan otib, Zahroga taqalib keldi. Sohibining maqsadini aniq anglamagan jonivor oʻrnidan turmoqchi boʻlgan kabi taraddud bilan oʻmganini biroz koʻtardi-yu, yana toʻshini qumga bosdi. — Choʻk, choʻk, Zahro, — shivirladi Mixliev titroq ovoz bilan. — Sendan himoya soʻrayman, meni qum ilondan asra. Qoraqurtdan asra! Chayonlardan, kaltakesakdan asra! Sohibingni turli insu jinslardan oʻzing himoya qil. Choʻl agamasi, gekkonlar, echkiemarlarni yaqinlashtirma!.. III Mixliev qaddini rostlamoqchi boʻldi, ammo oʻrnidan turolmadi, ogʻir qum koʻrpasi ichida yotardi u. Kafti bilan Zahroning ustidagi qum uyumini sidirib tushira boshladi, oʻrkachlarini, boʻynini qum zarralaridan nari-beri tozaladi. Mehri joʻshib ketib, uning kipriklariga qoʻngan gʻuborni ham kafti bilan artmoqchi boʻldi, ammo bunga jur’ati yetmadi. Ba’zan arzimas narsaga tuyalarning jahli chiqib ketishi mumkinligini oʻylab, qoʻllari bilan xuddi fotiha tortganday, oʻzining yuzini siypalab qoʻya qoldi. Nonushtaga bir boʻlak pishloq bilan non yedi. Termosdagi choy hali qaynoqqina edi. U Zahroga va Quyoshga orqa oʻgirib oʻtirgancha, non chaynardi. Nonushta qilayotganini Zahroga koʻrsatishni istamadi. Vijdoni azoblanmasligi uchun koʻp taom yemadi. «Tamaddi qilayotganimni tuya payqamagan boʻlsin-da», degan oʻy bilan pishloq chaynashdan toʻxtadi va ortga qaradi. Tuya hamon kavsh qaytarardi. Mixliev ogʻzida ivib turgan luqmani tezroq yutish uchun boshini dasturxonga egdi. Quyosh boʻynini jazillatib, quydira boshladi. «Boʻpti, hozir», dedi u biroz iddao bilan. Bu zarda Quyoshga atalgandi. Chodirini qidirib, topolmadi. Tunda qum koʻchsa oʻzi chiqib qolar, degan oʻy bilan tuyaga oʻtirdi. IV Tuya boʻynini choʻzgancha, bir maromda qadam tashlab borardi. Qoʻnalgʻadan uncha uzoqlashib ketishni istamasdi Mixliev, toʻgʻrirogʻi, u bunday qilishdan qoʻrqardi. Bepoyon choʻlda adashib ketib, halok boʻlish hech gapmas, degan xayol bilan yuksak bir qumtepa oldida toʻxtadi-da, tuyaning boshini ortga burdi. Oʻngu soʻlda tizilishib yotgan baland-past qumtepalar sukut saqlab turardi. Vaqt peshinga yaqinlashdi. Mixliev Zahroning hurmati uchun tushlikdan voz kechib, yoʻlni davom ettirdi. Harorat tobora koʻtarilib borar, quyosh dam ortga oʻtar, dam oldinda paydo boʻlib, tadqiqotchimizning yuziga olov purkardi. Bunday damlar Mixliev xurjun koʻzidan dastasi koʻrinib turgan shamsiyani olib, ozroq boʻlsa ham uning soyasida jon saqlashni qanchalik istamasin, «Bechora Zahro oftob tigʻida qiynalib kelyapti-ku», degan oʻy bilan fikridan qaytardi. Yon tarafdagi qumtepaning silliq sirti boʻylab qoramtir bir narsa shiddat bilan yugurib borayotganini koʻrib, Mixlievning yuragi qinidan chiqib ketayozdi. Ammo "yugurib borayotgan jonzot" osmonda oʻz muzofotini nazorat qilib yurgan burgutning soyasi ekanligini anglab, xotirjam tortdi. ...Hayal oʻtmay mudray boshladi. Uyqudan uygʻonib, koʻzini ochganda Zahro choʻkkalab yotar, Quyosh gʻarb tarafdagi eng yuksak kumtepa ustida gardishi bilan qumga botib turardi. Mixliev dabdurustdan oʻzining qaerdaligini bilolmay, hayratga tushdi: uyqu goʻyo uni bir dunyodan boshqa olamga olib oʻtib qoʻyganday edi. Zahroning yumshoq oʻrkachini ushlab, gʻijimlab koʻrdi va hammasi «lop» etib yodiga tushdi. Tadqiqot oʻtkazmoq niyatida bu yerlarda yurganini oʻylab, hushyor tortdi va darhol tuyadan tushib, uning holatini oʻrganishga kirishdi. Jonivor orqa oyoqlarini oldinga oldingilarini orqa tomonga qilib, tizzasini bukib, qorni ostiga tortib, oʻng tarafga ogʻibroq yotibdi. Mixliev shunday taassurot bilan tuyaga yaqinroq keldi. Uning kavshanishi diqqatini oʻziga tortdi. Bu olamda boshqa birorta hayvon bunday qilib kavshana olmasa kerak. Tuyaning kavshanishi nimasi bilandir kampirlarning yogʻoch tovoqda qurut ezishiga oʻxshardi. Qorni qattiq ochqadi. Tushlik ham qilmagandi-da, axir! Shu boisdan, biror narsa yeb, qorin toʻydirib olishni oʻylab xurjunni kavlashtira boshladi.Bir boʻlak kolbasa, non va ikki boʻlak pishloq olib, termosni qoʻltigʻiga qisgancha, tuyaning oldidan uzoqlashdi. Panaroq joy izlab qumtepa ortiga oʻtdi-da, dasturxon yozdi. Birdan qorongʻilik tushdi. Choʻl tabiati shunaqa. Balki Mixlievga shunday tuyulgandir, har holda oxirgi boʻlak pishloqni ogʻziga solib huzur qilib chaynagancha oʻrnidan turarkan, oldiga qoʻyilgan vazifani oʻylab, bugungi rejasini chala bajarganidan afsuslandi. Keyin oʻziga tasalli berdi: «Hechqisi yoʻq, ulguraman, hali oldinda oʻn uch kun bor». V Tun osoyishta oʻtdi. Balki bu tadqiqotchining endi choʻl tabiatiga bir oz boʻlsa-da koʻnika boshlaganining hosilasidir. Orqasi bilan Zahroga suyangancha, osmonga tikilib yotdi. Osmonda yulduzlar miltirardi. Ana, «Kichik Ayiq», «Oltin Qoziq». Xiragina nur taratmoqda. Xira boʻlsa ham boshqa yulduzlarga qaraganda shuhrati baland. «Oltin Qoziq!» — xayolidan oʻtkazdi Mixliev — parpirab turgan ulkan yulduzlar emas, dengizda ham, sahroda ham ana shu «Oltin Qoziq» odamlarga yoʻl koʻrsatadi, — oʻylashda davom etdi u endi chalqancha yotib, mitti yulduzga tikilarkan. — Men fanda «Oltin Qoziq» boʻlmogʻim kerak». Zahro sohibining oʻylaridan ta’sirlanganday xoʻrsindi. — Sohibing katta olim, Zahro, — dedi Mixliev unga javoban. — Sening noming tarixda mangu qoladi. Tuyadan choʻlning hidi kelardi. Kechagi qum koʻchishi takrorlanmoqda. Osmon jismlarini kuzatishdan zerikkan Mixliev Zahro tomonga oʻgrilib olib, uyquga ketdi. VI Uchinchi kun boshqacharoq boshlandi. Mixliev qattiq silkinishdan uygʻonib ketdi. Tong gʻira-shira ota boshlagandi. Tuyaning boʻyni vajohat bilan osmonga choʻzilgan, goʻyo osmonga uchmoqchiday butun vujudi bilan koʻkka intilgan, tumshugʻi ham, quloqlari ham yuqori koʻtarilib, ajib bir holatda turardi. Mixliev ham sergak tortib, roʻparadagi baland qumtepa ustida qora toʻn yopinib oʻtirgan odam shakliga oʻxshash allanima borligini payqadi. Tuyaning oʻrkachini mahkam changallagancha, koʻksini unga tirab, barxan ustidagi qoraga tikilarkan, «ha» deb ovoz bermoqchi boʻldi, ammo ogʻzidan pixillagan jarangsiz havo oqimidan boshqa hech vaqo chiqmadi. Tuya tinchidi. Boshini quyi soldi va boʻynini qum uzra choʻzdi. Qora sharpa erib, qumga singib ketganday xira tortdi va hademay butunlay gʻoyib boʻldi. Mixliev ham yotdi. Bu sir-sinoatning nimaligini tuya tushungan boʻlmasa, tuyashunos tushunmadi. Uyqusi qochdi, eti junjikib, tuyaga tikildi. Uning koʻzlari katta-katta, qoʻngʻir va gʻoyat tiniq edi. «Agar ayollarda shunday koʻz boʻlsa...», xayolidan oʻtkazdi Mixliev, keyin uning yodiga «boʻtakoʻz» degan ta’rif keldi. Tuyaning koʻziga tikilib qaradi. Suyrisimon qoʻngʻir «oyna»da shapaloqdek boʻyinbogʻ va soqoli oʻsib ketgan bashara namoyon boʻldi. Yuzini aniqroq koʻrish uchun boshidan poxol shlyapasini oldi. Tuya boshini qattiq silkidi, boʻyni ostidagi solinchoq halqumi silkinib ketdi. Shundagina xato qilganini angladi Mixliev. U tuyaning ustida emas, yerda turardi. — Choʻk, choʻk! Tuya boshini yana ham yuqoriroq koʻtarib, tuyashunosga balanddan nazar soldi. Mixliev yalinishga tushdi: — Choʻk, Zahro! Choʻk, choʻk, jonivor! Zahro choʻkishni istamadi. — Choʻk! Choʻk!.. — dedi Mixliev qoʻrquv toʻla titroq tovush bilan. Zahro, endi boshini emas, kaltagina dumini asabiy silkitish bilan javob qildi. — Choʻkmaysanmi? — soʻradi Mixliev arazlagan bir qiyofada, — mayli, oʻzing bilasan. Lekin bu sahroda mensiz hech narsa qilolmaysan. Zahro kecha bosib oʻtgan yoʻliga nazar solganday, boshini ortga burdi. — Ke, endi yarashaylik, — dedi Mixliev tuyaning oldingi oyogʻi va koʻkragini silab. Boʻynini ham silamoqchi boʻlib choʻzildi, ammo qoʻli yetmagach, yana avrashga tushdi: — Zahro, azizim, doʻstim, choʻk! Choʻk! Ikkovimiz ham yolgʻizmiz, atrofimizda bepoyon sahro. Qara, ishonmasang, ana: barxanlar, bepoyon qumlik, osmon. Qara, osmonda ham Quyoshdan boshqa hech vaqo yoʻq. Mixliev bisotidagi eng ta’sirchan soʻzlarni qidirib, jimib qoldi va nihoyat, topdi: — Axir, men — olimman! Sen boʻlsang, oddiy tuyasan. Olimga shumi hurmat?! Tuya shalvirab turgan lablarini yigʻishtirib olib, boshini qattiq silkidi, bu harakatdan uning lablari yana osilib tushib, har biri bosh barmoqdek keladigan mustahkam qoziq tishlari koʻrindi. Tuyashunos qoʻrqib ketib, oʻzini orqaga oldi. Achchiqlanib, jonivorni soʻkmoqchi, hatto mushtini koʻrsatib poʻpisa qilmoqchi ham boʻldi-yu, lekin olim odamga bu ish yarashmasligini oʻylab, shashtidan qaytdi. Tuyaning jilovidan qoʻyvormay, qum ustiga choʻnqaydi. «Men irodali odamman, bunday qiyinchiliklarni endi koʻrayotganim yoʻq», dedi Mixliev oʻz-oʻziga gapirayotganday va tuyaning qaysarligidan sira ham xafa emasligini anglatish uchun xirgoyi qila boshladi: Koʻzlaring qoʻngʻirdir. Yunglaringga mos. Gavdang oʻnqir-choʻnqirdir, Onangdan meros. Mixliev she’rini badiha qilayotgandi, aslida u hech qachon she’r yodlamagan va yozmagan. Oʻzidagi bunday iqtidorni his qilib, kayfiyati shu qadar koʻtarilib ketdiki, darhol oʻrnidan turib, yoʻlga tushdi. Tuyani yetaklab, tik bir qumtepa yonbagʻriga tirmashdi. Tepaga chiqib olib, atrofga mamnun va magʻrur nazar tashladi. VII Nogoh tuya oʻrnidan keskin qoʻzgʻaldi. Buni kutmagan Mixliev oyoqlarini qumdan sugʻurib ololmay yiqilib tushdi, ammo chilvirni qoʻyvormadi. Uni sudrab yugurish tuya uchun hech gap emasdi. Jonivor borgan sari tezlikni oshirar, tuyashunos esa bamisoli omochdek qum bagʻrini tilib, shitob bilan suzib borardi. Dastlab yumshoq qum ustidan sirgʻanib borish unga qiyin tuyilmadi, hatto yoqimli ham edi, biroq koʻp yurmay qoʻllari toliqdi, boshini baland koʻtarib borishga qurbi yetmay qolib, ogʻzi-burniga qum kira boshladi. — Toʻxta, Zahro! — qichqirdi Mixliev boshini bir amallab koʻtarib, — toʻxta, tashlab ketma meni!.. Zahro quloq solmadi, ortidan eshitilayotgan qichqiriqdan hurkkanday, qadamini tezlatdi. — Zahro, noinsof, meni oʻldirasanmi? — deya hoʻngrab yubordi tuyashunos. Chilvirning uchi qoʻlidan chiqib ketdi. Tuya uning shoʻrtak yoshlari ortidan qalqib-qalqib, bir koʻrindi-yu, qumtepalar orasiga kirib, koʻzdan gʻoyib boʻldi. — Xatolikka yoʻl qoʻydim, — pichirladi u yoshlarini kafti bilan artib qum ustida oʻtirarkan. Kaftini peshonasiga qoʻyib, tuya ketgan tomonga qaradi. Bepoyon, shafqatsiz choʻlda, qumtepalar orasida yolgʻiz qolgandi u. Koʻziga oʻlim koʻrindi. Vujudi oftobda jizgʻanak boʻlib qotib yotardi. Roʻznomalarda bosiladigan ta’ziyanomalar koʻz oʻngidan oʻta boshladi. Ularda, jumladan, shunday satrlar bor edi: «Tuyashunoslik fani ogʻir judolikka uchradi. Ulugʻ olim va buyuk tadqiqotchi Tirsahat Mixliev navbatdagi tadqiqot ishlarini olib borayotib, fojiali halok boʻldi». Bir necha soniya davom etgan bunday alahsirashdan soʻng Mixliev oʻziga keldi. Oʻrnidan turdi, ammo uzoq yurolmadi. Quyosh goʻyo olovini Mixlievni ustidan sochayotganday. Boshi aylandi, tizzalaridan mador ketib, qum ustiga yuztuban yiqildi. Endi Quyoshning ham, choʻgʻdek qizib yotgan qumning ham ta’sirini sezmasdi. Qarshisida tuyaning chidamliligi toʻgʻrisida maqola yozgan olim paydo boʻldi. U uzun boʻyli, och sariqdan kelgan, yuzi qarimsiq, koʻzlari xuddi qumdek och qoʻngʻir va tepakal bir kishi edi. — Holing qanday, Mixliev? — dedi u qumda yotgan jasadga egilib qarab. — Maqolang notoʻgʻri, — javob qildi jasad, — tuya hech qachon ochlik va tashnalikka oʻn besh kun chiday olmaydi. — Dalil keltir! — Zahro, toʻrt kunlik ochlik va tashnalikka chidolmay, qochib ketdi, shuning oʻzi dalil. Qarimsiq ham boʻsh kelmadi, istehzo bilan kuldi va bamisoli oʻqituvchiday jasadni savolga tutdi: — Mana barxan, bugun bu yerda, ertaga boshqa joyda. Buni kim qiladi? — Shamol. — Nima uchun? — Jasad oʻylanib qoldi. Haqiqatan ham qumtepalarning oʻrnini tinimsiz ravishda oʻzgartirib turishdan maqsad nima? Bunga javob topolmay, Qarimsiqqa moʻltirab qaradi. — Qum sasib ketmasligi uchun, — qah-qaha urib kuldi Qarimsiq va yoʻqoldi. Mixliev noxush oʻylardan qutulish uchun boshini qattiq silkidi. «Fu» degan ovoz chiqdi quruqshagan lablaridan, u yengilishini sira ham istamasdi. «Bopladi-ku, Qarimsiq», — dedi ichki alam bilan. — «Yoʻq, toki tirik ekanman, Qarimsiqni qoʻymayman, uning tuya haqidagi maqolasini rad etaman». VIII Mixliev bir nav oʻziga kelib, koʻzini ochganda, choʻl uzra qorongʻilik toʻr yoyayotgandi. U qoʻlini qum ichiga tiqib koʻrdi, soʻngra oʻrnidan turib, atrofni koʻzdan kechirdi: tuya koʻrinmadi. Ochlik va tashnalik azobi ortib borardi. Bu oqshom yolgʻiz tunashini oʻylab, qoʻrqib ketdi. Qum sovib ulgurmasdan tezroq yotib uxlashga qaror qildi. Tepalikdan pastga siljib tushib, shamoldan panaroq joyni kavladi va ichiga kirib yotdi. Qoʻllari bilan tomogʻining tagigacha qum tortdi, soʻng qoʻllarini ham qumga tiqdi. Allamahalda uygʻonib ketdi. Qandaydir iliqlik yuziga urildi. Mixliev oʻrnidan turib, qochmoqchi boʻlganday bir talpindi-yu, qoʻrqqanidan nafasini ichiga yutganicha, jim yotaverdi. Qorongʻida nimadir uning yuzini, lablarini ohista siladi. Shunda qandaydir ichki hissiyot bilan tepasida Zahro turganini payqab qoldi: — Zahro, qaytib keldingmi? — dedi Mixliev oʻpkasi toʻlib. Tuya uning yoniga ogʻir choʻkdi. Tong otguncha jonivorning biqiniga tiqilib, non kavshab chiqdi Mixliev. Ertalab turib nonushtani davom ettirdi. Qorni toʻygach, kayfiyati ancha koʻtarildi va tadqiqotlarga jiddiy kirishish niyatida xurjundan tibbiyotga doir asbob-uskunalarini ola boshladi. Albatta, sohibining xatti-harakatlari jonivorning e’tiboridan chetda qolmadi. Qum ustidagi yaltiroq va notanish buyumlarga hurkak nazar tashlab, hamma narsani ziyraklik bilan kuzatib turdi. Birinchi boʻlib, Mixliev qoʻliga termometrni oldi, ammo uni qaerga qoʻyishni bilmay, tuyani ikki-uch aylandi va nihoyat, qulogʻi ichiga tiqib qoʻyishga qaror qildi. Ammo Zahroga bu qiliq yoqmadi. Boshini qattiq sermagandi, harorat oʻlchagich asbob uchib ketib, qumga qadalib qoldi. — Tirr-tirr! — dedi tuyashunos jonivorni tinchlantirishga mos boshqa soʻz topolmay. — Mayli, haroratni oʻttiz sakkiz deb yozib qoʻysak ham boʻladi, aks holda, tunda muzlab qolgan boʻlardim, issiqqina yotdim, lekin Zahroning yurak faoliyatini aniqlamasak boʻlmaydi. Tuyashunos chaqqon harakatlar bilan fonendoskopni oldi, uni qulogʻiga tiqib kurash tushmoqchi boʻlgan polvondek aylana boshladi. Tuya boshini baland koʻtarib, Mixlievni kuzatardi. Bu ulkan jonivor ichki tuzilishini yaxshi bilmagani bois taxmin qilishga toʻgʻri keldi, asbobning uchini tuyaning oldingi oyoqlari orasiga, koʻkragining chandiq boʻlib ketgan joyiga toʻgʻrilab qoʻyib, diqqat bilan quloq tutdi: hech vaqo eshitilmadi. Tuyaning vajohati oʻzgardi, koʻzlarini olaytirib qaradi, yunglari hurpaydi. Tadqiqot bilan ovora boʻlgan Mixliev buni payqamadi va boʻynidan tovush oʻlchash asbobini olmagan holda qon bosimini aniqlaydigan uskunani ishga soldi. Ichi rezinali qora lattani hafsala bilan tuyaning oldingi oyogʻiga oʻray boshladi. Xuddi shu payt Zahro shiddat bilan oʻrnidan qoʻzgʻaldi. Mixliev beixtiyor ortga chekindi. Nazarida tuya avvalgidan ikki barobar kattalashganday tuyuldi, ayniqsa, uning ogʻzidan burqirab chiqayotgan koʻpikdan nigohini uzolmay qoldi va lablari unsiz shivirladi: — Koʻpik, koʻpik... Tuya boshini qattiq sermadi: — Faff! Mixliev hech narsa koʻrmay qoldi. Uning torgina peshonasi, milki qizarib turadigan kipriksiz koʻzlari, qoshiqdekkina yuzi oppoq koʻpikka belandi. «Buyuk tuyashunos" bunga parvo qilmaganday, bir dam qotib turdi. Nihoyat es-hushini yigʻishtirib olib, yuzidagi tupukni ohista bir harakat bilan sidirib tashladi. Boʻgʻzidan alam va iztirobga toʻla bir hayqiriq otilib chiqdi: — Tadqiqot nima boʻldi endi, Zahro! Zahro sohibining nidosini tushunganday, oʻn besh qadamcha narida toʻxtadi, ortiga oʻgrilib qaradi. Mixliev qum ustida tizzalagancha, ikki qoʻlini oldinga choʻzib, boshini bir yonga eggan koʻyi sopol haykalchaday qotib turardi. Notavon va noqobil bu jonzotni kimsasiz choʻlda tashlab ketish gunoh boʻladi deganday, ortiga qaytgan tuya sohibi turgan joyga tomon keldi va uning yonginisida, qum ustiga choʻkkaladi.

Muallif: Ne’mat Arslon