Osmondan tushmagan muhabbat (novella) [Nikolay Gumilyov]

Osmondan tushmagan muhabbat (novella) [Nikolay Gumilyov]

Anna Andreevna Gorenko (Axmatova) ga bagʻishlanadi Dilxun iztirob tuygʻulari Dante Aligeri yuragidagi nozik ilhom parisi Beatriche - mashhur Folko Portinarining qiziga boʻlgan muhabbatini Florentsiyaga oʻzgacha siyratda koʻrsatdi. Bu ishqning quvonch va qaygʻulari olis sovuq samoviy kengliklarda emas, balki shu yerda - Italiyaning gullab-yashnayotgan quchogʻida kechdi.Kimgaki, Yaratganning nazari tushib, shunday muhabbatning guvohi boʻlgan, koʻrgan boʻlsa, baxtlidir. Inchunun, men ham oliyjanob Gvido Kavalkantining qaddi shamshod Primaveraga boʻlgan muhabbatidan soʻylamoqchiman. I Pinhoniy muhabbat dardiga mubtalo boʻlgan Kavalkanti nihoyat sevgilisi navnihol Primaveraga koʻnglini ochmoqqa qaror qildi. Unga oʻylab chiqarilgan bir voqeani soʻzlab berib, qiz qalbini zabt etmoq, Venetsiya ustalari yasagan qimmatbaho uzuklar bilan toʻla nozik qoʻllarini ushlamoqni xayol qildi.Tasodif - sevishganlar orasiga suqilib -kirib oladigan gʻarazli hodisa! - ne baxtki, bu gal unga yordamga keldi. Kavalkanti doʻstinikiga bordi, alqissa, u Primaveraning eng yaqin qarindoshidan biri boʻlib chiqdi. Ular zallardan birida suhbatlashib oʻtirishar,u hech qanday shubhaga oʻrin qoldirmay, yaqindagina oʻqib chiqqan, bundan hayratga tushgan ritsarlar tarixidan bittasini aytib berishga izn soʻradi. Doʻsti hayajonga tushdi, Primavera esa koʻzlarini yerga tikib, jilmaydi va unsizgina roziligini bildirdi. Uning bu xush xulqi oliy nasab qizlargagina xos boʻlib, ayni paytda, qiz koʻngli fazilatlarini ham ochib berardi. Kavalkanti bir sinor haqida soʻz boshladi. Sinor goʻzal xonimga oshiq boʻlib, xonim uning tuygʻulariga javob bermas, hatto u bilan hech qaerda - koʻchalar, qizlar davrasida ham uchrashish niyati yoʻqligini aytardi.Shunda ritsar barcha qaygʻularini yuragiga solib, olislarga yoʻl oldi.Ritsarning uzoqdagi bu qasrida gʻalati voqealar roʻy berib turardi. U mashhur rassomga sevgilisi siymosi jonlantirilgan oltin haykalchani yasattirdi. Yolgʻizlik kunlari uzaygandan-uzaydi, xarobalarda yashaguvchi boyqushlar singari gʻamgin va oʻychan damlari uchib ketdi. Bu oʻylar yertoʻlalarda yashirinib olgan zaharli va qora ilonlar singari sudralib yurardi. Erta tongdan to tun yarmigacha baxtsiz oshiq jonsiz haykalchasi yonida turar, uning nolalari va oʻtli nafaslari zallarni toʻldirib, yangrab ketardi. Oshiqning lablaridan uchgan ehtirosli soʻzlar faqat sevgilisidan soʻzlar, unga atalardi. Oradan qancha ogʻir yillar oʻtganini hech kim bilmaydi, bilmasdi. Buyuk muhabbat moʻ‘jiza yaratmaganida,ehtimol, bu beshafqat taqdirning olovlari hademay oʻchar, oshiq ritsarning yarim-ochiq koʻzlaridan oqqan yoshlar mangulik tuni qadar singib ketarmidi!... Oshiq ritsar qalbini sevinch tuygʻulari butunlay qamrab, chirmab olgan kunda lablaridan mayin soʻzlar uchayotgan damlarda haykalchaning qoʻllari titrab ketdi va u oshigʻini quchmoqchi boʻlganday qoʻllarini uzatdi. Shunda oshiq ritsar uni quchdi, lablari bilan quchdi. Nurafshon shodliklar qalbining chuqur joylariga qadar yetib, jaranglab ketdi. U oʻrnidan turdi - kuchli, dovyurak.Yangi hayot ishtiyoqi bilan toʻldi koʻzlari, ruhi, vujudi va butun borligʻi. Haykalcha hamon qoʻllarini uzatgancha qotib turardi. Soʻzlarkan, Kavalkantining ovozi titrab ketdi, Primavera tomonga tez-tez oʻtli nigohlarini tashlab qoʻyardi. Qiz koʻzlarini yerdan uzmay, jimgina tinglardi. Doʻsti goʻzal xonimlarning berahmligi haqida soʻzlay ketdi. Primavera muhabbat haqidagi bu oʻtli hikoya qanchalik qiziqarli boʻlmasin, barcha ritsarlik romanlari va sevgi novellalaridan koʻra, nazokatli, ayniqsa, Frantsisko Assizskiyning «Gʻunchalari»ni afzal bilishini aytdi-yu,oʻrnidan turdi. U shunday ajib gʻurur, nazokat ila chiqib ketdi-ki, buning ta’rifiga ma’budalar qadamlarini kuylagan qadimgi shoirlarning she’rlarigina yarashardi. Yuragini allalagan umidning bu qadar tez puchga chiqqanini koʻrib, Kavalkantini qalbi oʻrtanib ketdi, oʻzini tutib oʻtirishga koʻzi yetmadi, uni kuzatmasliklarini soʻradi. Quyosh botib borar, zallar boʻylab shom ranglari suzardi. Eshikning oldiga yaqinlashib qolgan Kavalkanti kutilmaganda navnihol Primaverani koʻrib qoldi. Qiz marmar polga engashib, nimanidir izlardi. «Uzugimni tushirib yubordim,-dedi u mayin ovozda,- topishga yordam berishni istaysizmi?» U engashdi, qizning nozik, mayin qoʻllari goʻyoki tasodifan uning yuzlariga tegib ketdi, bir lahzaga lablarida qotib qoldi. U boshini koʻtaraman deguncha Primivera ogʻir,eman daraxtlaridan tayyorlangan eshiklar ortida koʻrinmay ketdi. Shunda Kavalkanti angladiki, uzuk Adriatika dengiziga choʻkib ketgan taqdirda ham u hech qachon topolmaydi, yuragi eng oliy, eng baland tuygʻularga toʻlib, toʻlib, uyiga qaytdi. II Soʻnggi vaqtlarda Kavalkanti goʻzal Primavera bilan tez-tez koʻrishib turar, uning kabi yosh yigitlar yosh xonim qizlarga iltifot koʻrsatishar, ularning e’tiboriga tushishni sharaf deb bilishardi. E’tiborli kechalar, qizning ota-onasi uyidagi uchrashuvlarda Primaveraning beparvo nigohlari yigitning na otash qarashlari, hoʻrsiniqlari ,na sevgi sonetlarini soʻndirolmadi. Bu paytda butun Florentsiya tilida tashrif buyurayotgan venetsiyalik e’tiborli sin’or, uning goʻzal Primaveraga alohida ehtiromi, goʻzalligi oldidagi hayratlari edi. Bu venetsiyalik toʻtiqoʻshlarga oʻxshab kiyinib olgan, buzib-buzib kuylar, uning soʻzlari, hikoyalari, qoʻshiqlarini faqat qoʻpol askarlargina tinglashi, qabul qilishi mumkinday edi. U oʻz vatandoshi Marko Poloning sayohatlarini maqtanib gapirar, oʻzi esa bu sayohatlarda qatnashishini xayol ham qilolmasdi. Kavalkantiga bexosdan Primevara bu kalondimogʻ ahmoqqa iltifot koʻrsatganday koʻrindi. Venetsiyalik sinor kuylagan sonetda qizning goʻzalligi kulgili va beoʻxshov soʻzlar bilan tilga olinardi: nigohlari yovvoyi Tartariyada yashovchilarning ogʻuli tigʻlariga,qalbida uygʻongan sevgi Buyuk Moʻgʻoʻllar sarhadlarida yiliga minglab odamlarni yutib yuboradigan dahshatli mahluq Simlaga qiyoslanardi. Qoʻshiq matni, soʻzlari, qofiyalari shu qadar chalkashib, buzilib ketgan ediki, bu qoʻshiqmi yoki uzuq-yuluq soʻzlarni ohanggga solib aytib-aytolmaslikmi, anglab boʻlmasdi.Bunday gʻamgʻin lahzalarda Kavalkanti qalbini hasrat qamrab oldi, rashk alangalandi. Rashk tuygʻusi zobitning eski, namxush, sovuq yertoʻlalarda zanglab yotgan qilichiga oʻxshab ketardi. U qaygʻular uyida yolgʻiz yashar, bir kuni bu yerlardan bosh olib, olislarga ketgisi, hayotining eng mahzun daqiqalarini uzib yuborgisi kelardi. Qadimgi Florentsiyaning sokin koʻchalari kech kirishini kutib, mudrashardi. Sal oʻtmay, bu koʻchalarni dilbar yosh xonimlar toʻldrib yuborishadi, ularni olisdan kuzatib turgan navqiron oshiq yigitlar nigohlari lovillaydi. Kavalkanti ogʻir oʻylarga koʻmilib borarkan, kutilmaganda Lorentsoni koʻrib qoldi. Bu keksa gʻaribning ayyorligi yoshlar orasida ovoza boʻlib ketgan edi. U oshiqlarning uchrashuvlarini sovuq shamollardan asrar, doʻqillagan hassa zarblari sevishganlarni xavfdan ogoh etardi. Keksa Lorentso lablarida kinoyali tabassum , egnida keng etakli qalin matoli yomgʻirpoʻsh, yonida esa xijolatdan qizarib ketgan navnihol Primaveraning ipak koʻylaklari tovlanib ketardi. Kavalkanti nigohlari oʻtkirlashdi, kuchlandi. Kutilmagan paytda olovli rashkning shubhalari qirmizi bulutday qoplab oldiki, u oʻzini qoʻlga olaman deguncha, Lorentso qoʻshni muyulishga yashirindi. Primavera esa shitob bilan qadam tashlab, uyiga yoʻl oldi. Uni ikkalasi ham sezishmadi. Yuragida achchiq alam, rangida qon qolmagan Kavalkanti Primaverani ortidan chopdi, yetib oldi. Titroq ovoz bilan dil izhorini boshladi. Oʻ,u qachondan buyon uni sevadi, qanday sevib qoldi, uning iztiroblari nechogʻligʻ ulugʻ va ulkan! U soʻnggi bora shafqat soʻraganday keksa Lorentso qaysi baxtli odamgan undan maktub olib ketganini soʻradi. U qizning koʻngli munosib insonga bogʻlanganligiga ishonar, bu sirni hech kimga aytmaslikka , shu bugunoq shu sir bilan birga oʻlib ketishga qasam ichdi. Primavera boshini koʻtarmay, ketib borar, ming xijolatda nozik barmoqlari xushboʻy tasbehlarni terardi. Kavalkanti soʻzlagani sayin uning lablari titrab ketdi, yonoqlari alvonlandi. Yigitni oxirigacha tinglamay, qizgʻin va tez-tez soʻzlay ketdi. Nima uchun, qanday qilib bu yigit Primavera xat yozgan degan xayolga bordi? Bundan hayratlandi ham. Oliynasab qizlar hech qachon bunday yoʻl tutishmaydi. Bunday ishlar Neapol koʻchalari yoki qoʻrgʻonlarni kezib yuruvchi daydi qoʻshiqchi ayollarninggina qoʻlidan keladi. Buni Kvalkanti juda yaxshi biladi oʻzi ham oʻshanday ayollar bilar tanish-ku! Qizning tassavvuriga yigit qanday qilib koʻchada qizga yaqin kelishga jur’at etgani, ustiga ustak, sevgi izhor qilgani sigʻmasdi, tushunolmasdi. Oliynasab qiz uchun bunday soʻzlarni eshitish va tinglash nihoyatda ogʻir, ayni damda noqulay ekanligini nahotki u bilmasa?! Soʻzlarini tugatmay, binafsharang hind marvarididay uyatdan qizarganicha uyi tomon uchib ketdi. Oʻz qilmishidan oʻzi uyalib, asossiz rashkidan xijolatga tushgan Kavalkanti uyiga qaytdi. Bu hilqatga hech kim erisholmaydi degan oʻylar bilan oʻzini ovutdi. Bundan buyon uni noqulay ahvolga solmaslikka, undan kechirim soʻrab, aybini yuvishga qarar qildi, oʻziga oʻzi soʻz berdi. Uning oʻylarini uyi atrofida anchadan buyon katta uchar kalamushday aylanib yurgan keksa Lorentso tarqatib yubordi. «Bu - goʻzal Primaveradan, -dedi u avaylabgina xatni uzatarkan.- U menga butun boshli dukat berdi». III Oradan koʻp oʻtmay, Kavalkanti ogʻrib qoldi va Yaratganning hohishi bilan mangulik sari yoʻl oldi. Navnihol Primavera yigʻlab qoldi uning ortidan. Qizning koʻz yoshlari sevgilisi yotgan qabrni parchalab oʻtar, sin’orlar qaygʻu bilan marhum shoir Italiya she’riyatini qanday baland pardalarga olib chiqqanini eslashar, sonetlari, balladalari va tabiatga bagʻshlangan ajoyib bitiklarini tilga olishardi. Oʻychan Florentsiya motam libosini kiydi. …Nurli chehra farishta Kavalkantini jannat eshiklari oldiga olib bordi. Devorlarga yashil nur bilan shunday soʻzlar bitilgan edi: «Sizlarga - kirib keluvchilarga adabiy orom, abadiy baxt. Sizlar endi - barhayotsizlar». Va farishta dedi : Istasang, seni Bokira Mariyani qurshab olgan qizlar davrasiga olib boraman. Ular orasida ipak bulutday husniga hatto farishtalar ham havas qilguday dilbar Beatricheni uchratasan». Va Kavalkanti dedi: « O, nurli chehra, seni qay til bilan olqishlay! Sen dardli yuraklarga darmon topguvchisan. Meni goʻzal Beatrichening oldiga olib bor, olislardan bir lahzaga boʻlsa-da, ipak liboslarda tovlanayotgan bu hilqatga nazar tashlashga jur’at ber. Axir, u - Primaveraning dugonasi-ku! Va farishta dedi: « Istasang, seni jannatning kumush oʻtloqlarida tiniq quyosh nurlarida Sharq nilufarlari ichra kezib yurgan Iso Masihning oldiga olib boray. Ul Zot huzuriga qaytib kelgan har bir odamni mehr bilan siylaydi.». Va Kavalkanti dedi: « O, nurli chehra, himmatlaring tilaklarimni ijobat qilmoqda. Men Iso Masihdan Sharqning uchta donishmand shohlari tomonidan Unga olib kelingan oltinni soʻrayman, undan naqshin marvarid koʻzli uzuk yasab, ichiga kirib olaman. Bu uzuk tunda koʻzlarga koʻrinmay, Gefsiman bogʻlariga tushib qoladi. Bu yerga Primavera kelsa, unga shuni tuhfa qilaman». Va farishta dedi: « Istasang, seni yorugʻ ruhlar qurshovidagi Kuch-qudrat va shon-shuhrat qoʻshinlari Xudolar Otasining taxtiravoni atrofida suhbat qurishayotgan joyga olib boraman. Boshda oltin gulchambar, yelkasida oltin mantiya, poyida oltin zinapoyalar. Bu yerdan farishtalar yerga tushadilar, haqgoʻylar qalbi jannat rohatlari qadar koʻtariladi». Va Kavalkanti dedi: « O, nurli chehra, eng sohir tilagimni ado etmoqchi boʻlsang, oʻsha yerga boraylik, qadamlarimizni tezlataylik. Oltin zinapoyadan yerga tushay-da, Primavera yashaydigan joyga yetib olay».

Muallif: Nikolay Gumilyov