Ku-ku-ku... (hikoya) [Togʻay Murod]

Ku-ku-ku... (hikoya) [Togʻay Murod]

I U juda oriq, oʻzi sariq boʻlgani uchun siyraklashib qolgan sochlariyam sargʻish. Qachonlardir yaxshigina she’rlar yozib, endi rasmiy ishlar girdobiga tushib, nazmiy tuygʻulari soʻnib qolgan. Sal engashib, ohista-ohista, nimalarnidir oʻylab, xafaqon kasali bilan ogʻrib yuradi. Xafaqon kasaliga yoʻliqqandan buyon ichmaydi, chekmaydi. Soʻzlaganda ovozi ogʻir kasallarnikiday nimjon, xasta chiqib, diqqat qilmagan odam yaqinida boʻlsayam eshitmaydi. Kulganda tishlari koʻrinmasligi uchun lablarini lablariga shunday qattiq bosadiki, qoʻy koʻzlari yumilay-yumilay deb, yuzlari qizarib ketadi... U jurnallarga obuna boʻlishni yaxshi koʻradi. Har yili koʻplab xorijiy va oʻzimizning jurnallarga obuna boʻladi. Uyida jurnallardagi rasmlarni, Rembrandt, Rafael, Bottichellining nodir asarlarini tomosha qilib oʻtiradi. U yana qushlar, ularning sayrashiniyam yaxshi koʻradi. Ishlab charchaganida oʻzi direktor oʻrinbosari boʻlib ishlayotgan shahar istirohat bogʻining xilvat joyiga oʻtirib, Shishkinning rasmlarini tomosha qiladi, qushlarning sayrashini kutadi. Ayniqsa, Shishkinning «Bugʻdoyzor»iga uzoq tikilib qoladi. U oʻzicha ikki toifadagi odamlarga achinadi. Biri — Shishkinning rasmlari oldidan beparvo oʻtgan odamga, ikkinchisi — qushlar sayrayotganda soʻzlashgan odamga. Shu odamlarni toʻxtatib, degisi keladi: «Birodar, toʻxtang, koʻryapsizmi Shishkinning qayinlarini: hayot goʻzal, shunaqa...» «Birodar, eshityapsizmi, togʻ chumchugʻi sayrayapti. Bu ohangni Betxoven ham bilmasa kerak. Afsus, bu ohanglarning nomi yoʻq. Eshiting, qushlarni eshiting...» Shu payt daraxt shoxlarida qoʻnib turgan qushlarning turli nagʻmadagi sayrashlari eshitiladi. U «Munojot»ni tinglayotganday boshini ma’yus egib, eshitadi. Yuzlariga tabassum yuguradi. O'rnidan turib, qoʻllarini koʻksiga qoʻyadi-da, qushlarga ta’zim qiladi: — Ofarin, birodar, ofarin. Qulluq!.. Xayolan qushlar ovozi qanotida uzoqlarga — oppoq bulutlar olamiga uchib ketadi... U: «Ay, birodarlar, sizlar uchun yogʻochdan uya yasadim, shunaqa. Togʻlardagi birodarlarimizgayam ayting, bogʻimizga kelsinlar. Men ulargayam uya qurib beraman, shunaqa...» U xushvaqt jilmayadi... II U keksa ota-onasini koʻrish uchun qishloqqa borib, tez qaytdi. Mashina baland dovondan soyga tushib, shovullab oqayotan koʻm-koʻk suvdan oʻtdi. Chapga burilib, suv yoqasida toʻxtadi. U mashinadan tushib, kostyumining tugmalarini oʻtkazdi. Tevarakka qaradi: yoʻlni ikki tomonidan haybatli togʻ choʻqqilari oʻrab turibdi. Botayotgan quyosh togʻ choʻqqisi uchida osilib qolganday... Togʻdan oqib tushayotgan suvning shovullashi eshitilib, suv oqayotgan soydan salqinlik ufurib turibdi. Togʻ qushlarining nagʻmalari... Bir gala yovvoyi kaptarlar choʻqqilar uzra uchib yuribdi. Kaptarlar qoʻnganda, chap qoʻlini peshonasi ustiga soyabon qilib qaradi. Koʻrmadi. Sayr uchun kaptarlar qoʻngan tarafga yurdi. Katta tosh ostida bir narsaning pitirlayotganini koʻrdi. Toʻxtab, oʻsha yoqqa yurdi. Ikki tosh orasidagi qizil tuproq ustida turgan inni koʻrdi. Yaqinroq bordi. Xas-xashakdan ustalik bilan yasalgan inda qush bolasi, yumshoq tuproqda esa yana biri... Yerdagisi tipirchilab inga chiqmoqchi boʻlar, ammo chiqolmas, indagisi esa boʻyinlarini qisib, pusib yotardi. U in yaqinidagi sariq toshga oʻtirib, ularni uzoq tomosha qildi. Musicha bolalarining onasi yoʻq... Yo ular onasizmikin? Quyosh botib togʻlarga oqshom choʻkdi. Musichalarning onasi hamon yoʻq. U ketmoqchi boʻldi. Shunda, musichalar boʻyinlarini choʻzib, biram gʻalati chiyilladiki... Uning yuragi uvushib ketdi. Musichalarni olib ularning hoʻl badanini toʻliq yopmagan junlarini silay-silay pastga tushdi. «Eng beozor qush. Bular odamlarga faqat yaxshilik tilaydi. Kukulashlari, ta’zimlari... shunaqa», dedi u oʻzicha. Roʻmolchasini mashina oʻtirgʻichiga yoyib, ustiga musicha bolalarini qoʻydi. Idoraga kelganlarida u musicha bolalarini divanga qoʻyib, junini siladi. Ularni hovliga — daraxtlar ostiga qoʻyib yubormoqchiyam boʻldi. Togʻdagiday bu yerda ham oʻz tirikchiligini oʻzi qilar, deb oʻyladi. Avaylab, hovliga olib chiqdi. Koʻm-koʻk oʻtlar ustiga qoʻyib birpas kuzatib turdi. Ular joyidan qimirlayvermagach, mendan hayiqyapti, deb oʻylab, xonasiga qaytib kirdi. Birpas yangi jurnallarni titkilab oʻtirib, derazadan qaradi. Musicha bolalari daraxt yonida boshlarini bir-biriga tegizib, mudrab, mungʻayib turardilar!.. U shoshib borib, ularni olib keldi. Hech qayoqqa chiqarmaslikka ahd qildi. Ularga joy qidira boshladi. Qorovulxona qulayday. Ayniqsa burchaqtsa turgan shkaf tepasi. U hovlidan rangi koʻchib ketgan eski mis tovoqcha topib, unda suv olib keldi. Yer, yemasa turar, degan xayolda bozordan yarim kilo tariq olib keldi-da, bir siqimini musichalar oldiga sepib, uyiga ketdi. Musichalar oʻz umri bilan tugʻilgan ekan. Katta boʻlib qolishdi. III Sovet — Yapon shartnomasi imzolanib, alohida moddasi bir davlatdan ikkinchi davlatga uchib oʻtgan qushlarga ozor bermaslik, ularni avaylash haqida edi. U gazetadagi shu moddaga tikilib toʻymaydi. Quvonchini bogʻ qorovuliga izhor etadi: — Eshitdilarmi, otaxon. Hukumatimiz koʻp tanti hukumat, qushlar toʻgʻrisidayam gʻamxoʻrlik qilyapti, shunaqa. Rahmat, hukumat, rahmat. Aytganday, qushlarga uya yasang, deb edim, tayyor boʻp qoldimi? — Endi ikkita boʻldi. — E, tezlating-da, otaxon, men qushlarga va’da berganman, birodarlarimizni olib kelinglar deb. Hali-zamon keladilar, shunaqa... U qorovulxonaga kirdi. Musichalar endi uchadigan, xonada yoʻrgʻalab yuradigan, bir-birlarini quvalab stollar ostiga kirib ketadigan boʻlgan edilar. Sargʻish junlari qorayib, tumshuqlari bigizday... Chiroyli! Uzun qanotlarining usti sal qoraygan, osti esa oppoq. Birining qanotlari xuddi kaptarlarnikiday ola. U poyandoz ustida yoʻrgʻalab yurgan musichalarga qarab zavqlanib: — E-e, juda goʻzal boʻpsizlar-ku, birodarlar. Yaxshi emas, koʻz tegishi mumkin, shunaqa, — dedi. Tariq olib kelgani bozorga bordi. Sotuvchi cholga: — Iltimos, yaxshirogʻidan bering, yaqinda musichalarim kukulaydi, shunaqa, — dedi. Chindan ham musichalar oqshomda ilk bor... ilk bor yonma-yon turib, vazmin, samimiy ta’zimlar bilan salom qildilar: — Ku-ku-ku-ku... IV U musichalar ketib qolmasligi uchun derazalarni yopib qoʻydi. Xonada musichalar qoʻnib-uchib turadigan joy qilmoqchi boʻldi. Hovlidagi oʻrikning kichkina shoxchasini sindirib oldi-da, devorga suyab qoʻydi. Musichalar qoʻnishiga bu noqulayday tuyuldi. Idora supurish uchun ishlatiladigan paqirlarning biriga picha loy olib keldi-da, oʻrik shoxchasini loyga suqib qoʻydi. Paqir atrofiga don sochib, kichkina mis idishda suv olib keldi. Musichalar xona ichida aylanib uchib, stol ustiga qoʻndilar-da, baravariga boshlarini egib, ta’-zim qildilar: — Ku-ku-ku-ku... U oʻzida yoʻq quvonib, bosh irgʻadi: — Bali, bali... V .. U ertalab oʻzini yomon sezib, valeryanka ichdi. Yonboshlab yotganida qorovul telefon qilib, direktor kurortdan qaytib, idoraga kelganini aytdi. U kiyinib, uyidan zoʻrgʻa chiqdi. Sochsiz boshi yuzlariday qip-qizil, qop-qora koʻzlari chiroyli, lablari goʻdaklarnikiday juda yupqa, qoshlari siyrak direktor bir soxta tabassum qildi-da, yana asliga qaytdi: — Ja, yangilik koʻp-u. Bizning aqlimiz yetmabdi-da shularga. Buni qarang-a... Kutilmaganda direktor koʻzlarining oqi koʻpayib, qorachiklari qayoqqadir yoʻqolib qolganday boʻldi. — Bu madaniyat bogʻi! Bu yerda parrandalar emas, xalq hordiq chiqarishi kerak! Tavba, hamma daraxtlarga uya qoʻndirib chiqibdi-ya. Hammayoq musicha tezagi... Nima,bu zooparkmi?.. — O'rtoq direktor, qushlar ham xalq... — Siz rahbarmi yo kaptarboz oktyabryatmi? Marhamat, yozing ariza. Akli kirib qolar, bolaligini tashlar, deb shuncha sabr qildim, yetar... U direktor surib qoʻygan qogʻozni oldi-da, oʻz xonasiga chiqib, ariza yozdi. Ariza yozganida yuragi yomonlashdi. Shunda zoʻr sogʻinish bilan musichalarini koʻrgisi, ular bilan muloqotda boʻlgisi keldi. Qorovulxonaga borib alanglab, turib qoldi. Musichalar yoʻq. U stol, shqaf taglarini, deraza pardalari orqasini qaradi. Yoʻq. Qorovul ham yoʻq. Direktorning eshigi oldiga kelib entikib: — Musichalarimni koʻrmadingizmi? — dedi. — Ana hovlida. O'zlaridan koʻrsin, haydadim, ket-madi... — dedi direktor boshini koʻtarmay. U shoshib hovliga chiqdi. Chiqindilar qutisida mu-sichalar boshlari orqasiga qayrilib yotardi... Uning yuzlari oqarib, lablari pirpiradi. Boshi gʻuvillab, butun fikru xayollari tumanday xiralashib, koʻzlari hech narsani koʻrmay qoldi. Entikib, chuqur nafas olmoqchi boʻldi-yu, ammo nafasi yetmadi. Yuragini xuddi bir maxluq panjalari tirnoqlarini botirib changallaganday, keyin esa birdan... gʻijimlaganday boʻldi. Koʻkragini ushlab ingrab, siniq ovoz bilan: a-a-a-a-a-a... dedi-da, skameykaga oʻtirib qoldi. U oʻziga kelib, boshida unga termulib turgan qoro-vul bilan direktorni koʻrdi. Direktor jilmaydi: — Ayyorlik qilmang-e, qoʻrqitvordingiz. Ariza yoz, deb shunchaki aytdim-da... U yorugʻ olamga qaradi... Xuddi Shishkinning rasmlarini tomosha qilayotganday hayotga suqlanib-suqlanib termildi. Shunda, olcha shoxiga qoʻnib turgan musichaga koʻzlari tushdi. Uning musichalariga juda oʻxsharkan. Musicha bir nagʻmada ku-kuladi: — Ku-ku-ku... Tabassum! Uning oppoq yuzlarida ma’yus tabassum... 1971

Muallif: Togʻay Murod