Qish nafasi (hikoya) [Uchqun Nazarov]

Qish nafasi (hikoya) [Uchqun Nazarov]

Safar aka dori olib aptekadan chiqqanida, qosh qoraya boshlagan, chala oy bir quloch koʻtarilgan, siyrak bulutlar orasidan yulduz moʻralar, narsalar, odamlar sharpaga oʻxshar, simyogʻoch chinnisi yiltirar, kech kuz boʻlishiga qaramay, havo iliq edi. Safar aka, filtrsiz sigaret tutashtirib necha dona qolganini koʻzdan kechirdi, tugmasini qadadi, zinadan tushdi. Qishlogʻi besh chaqirim narida edi, yayov ketdi — oʻtkinchi mashinaga qoʻl koʻtarsa, toʻlashga puli qolmagan edi. Uch kun avval yogʻib oʻtgan yomgʻir tuproqni shibbalagan, yoʻldagi xalqoblarda oy jimirlar, uzokda it hurar, yoʻl oxirida mashina chirogʻi sarobga oʻxshar edi. Safar akaning xotini Nasibaoy, ikki hafta burun ariq boʻyida kalish yuvaturib, boshi aylandi, oʻtirib qoldi. Kelini Oyxon, bolasini qoʻyib, qaynonasi pinjiga kirdi, ayvonga yetakladi. Nasibaoyning oyogʻi chalishar, arang bosar, ogʻir edi. Oyxon qaynonasini dahlizdagi soʻriga yotqizdi, qanaqadir dori berdi. Qishloq hamshirasi ukol qilib, dori yozib ketdi. Safar aka xotinining betobligiga oʻtkinchi deb qaradi, doriga bormadi, qatiq ichirdi. Katta oʻgʻli Toʻqash ish qidirib, Samaraga ketgan, kichik oʻgʻli Pozil harbiy xizmatda edi. Toʻqash yarim yildan beri bedarak, xat yozmas, kelini tumtayar, qaynona-qaynotasi bilan qovusha olmas, boshi katta, eti ushoq bolasidan boʻshamas, injiq bola xarxasha qilar, hech kimga bormas edi. Oyxon qaynonasiga uncha qaray olmaganidan xijolat tortdi chogʻi, bolasini doʻxtirga koʻrsatish bahonasi bilan ikki kishloq narida turadigan onasinikiga ketdi. Hamon undan darak yoʻq. Safar aka yoʻl-yoʻlakay qudasinikiga kirib oʻtmoqchi, kelinini oldiga solib ketmoqchi boʻldi, biroq oyogʻi tortmadi -qorongʻi tushgan, bu paytda kirib borish bemavrid koʻrindi. Oʻzi qaytar, deb oʻyladi Safar aka, dorini tezroq olib borishi zarurroq edi. U hovliga kirib borganida, bitta ham chiroq yoqilmagan, uyi huvillagan, qop-qorongʻi edi. Safar aka ayvon chirogʻini yokdi. Xotini, koʻrpaga oʻranib, miq etmay yotar, erining sharpasiga ham e’tibor bermadi. — Nasiba, — dedi Safar aka, bemor xotini ustida toʻxtab. Xotini arang tovush berdi. — Dori olib keldim. Ichib ol, koʻzing moshdek ochiladi. Nasiba qimir etmay ingradi. Safar aka bir dona dorini xotinining ogʻziga tiqdi: — Shim, — dedi. Xotinining chap tomoni shol edi, indamadi. Kechagi goʻja sovuq edi, isitish uchun Safar aka kosani olib, hovliga tushdi, oʻchoqxona tomon yurdi. Oy ancha koʻtarilgan, bulut qochganida Safar akaning soyasi aniqlashar, qadamiga ilashar edi. Oʻchoqxonaning usti qamish, atrofi ochiq edi, gʻoʻzapoya arang oʻt oldi, Safar aka qozon qopqogʻini olib, goʻjani toʻkdi; nam gʻoʻzapoyaning olovi past, tutuni achchiq edi, ovqat isigunicha, yarim soatcha vaqt oʻtdi; Safar aka goʻshtsiz goʻjani kosaga suzib, qozonga suv quydi, qopqogʻini yopib qoʻydi. Nasibaoy bir-ikki qoshiq goʻja ichdi, tamshandi, boshini burdi. Safar aka xotinining boshini yostiqqa qoʻydi. Uning chiroyli koʻzlari hozir behol, xira, oʻzi darddan majolsiz edi. Dori ta’sir qilar, deb oʻyladi Safar aka va yechinib, chiroqni oʻchirdi, nariroqdagi oʻringa kirdi, sigaret tutatdi. Nasibaoy dalada chopiq-yagana qilar, shomda uyiga qaytar, keliboq oʻchoqqa unnar, ovqatidan dixlofos hidi kelar, ketmoni oydinda yarqirar, oʻzi, hamiri koʻtarilgunicha, bolalari kiyimini yuvib, dorga osar, tandirga olov yoqar, zuvala qilar, non yopar, apil-tapil yuvinib kelganida, eri uyquga ketgan boʻlar, sahar payti Safar xotiniga yopishar, ish bitgach, Nasibaoy tashqariga oshiqar, shosha-pisha nonushta hozirlar, bitta non solingan toʻrvasini ketmonga ilib, dalaga ravona boʻlar, bolalarni eri uygʻotar, maktabga joʻnatar, keyin tabelchilik qilish uchun xirmonga yoʻl olar edi. Shu alfoz yigirma besh yildan ortiq vaqt oʻtdi. Toʻngʻich oʻgʻli Toʻqash oʻrta maktabni tutatib, mexanizatorlikka oʻqidi, Oyxonga uylandi, farzand koʻrdi. Safar bilan Nasibaoy nevarali boʻlishdi; faqat nevarasi nimjon edi, raxit, deyishdi. Kenjasi Pozil bir yil avval, maktabni bitiriboq, harbiy xizmatga ketdi — dadasi bilan xayrlashmadi ham — Safar aka Nasibaoyni urib, koʻzini momataloq qilgan edi. — Oʻgʻling qaramadi ham, — dedi Safar aka, oʻgʻlidan yozgʻirib. — Onasini urdingiz, qaraydimi? — dedi oʻshanda Nasibaoy, tumtayib va momatalogʻini siladi. — Haliyam shishi qaytmaydi. Kelinlik paytimda ham urgansiz — qizitilmagan yogʻda osh qilipsan, deb. Sal narsaga urar edingiz. — Ha, endi oʻzbekchilikda urib turish kerak-da, odat, — degan oʻshanda Safar aka. — Urmasang, odam sanashmaydi. Hamma uradi. — Odatingiz qurib ketsin, — degan Nasibaoy, zarda qilib. Nuqul boshimga, yuzimga urasiz, koʻchaga chiqa olmay qolaman. Ichsangiz — tamom, janjal chiqarasiz. Bolalar bezillashadi. Ketsam, ota-onamdan andisha kilmay, yalinib borasiz. Ular tanbeh berish oʻrniga meni oldingizga solib, haydashadi. Yuzimni tangʻib, ketmon chopaman. — Boshqalar-chi? Urishmaydimi? Asad polvon xotinini urib, toʻrtta tishini sindiripti — yuripti Mohiraoy, tilla tish qoʻyib! — Uring siz ham! Tilla tishga qurbingiz yetsa! Mol sotib, toʻy qildingiz. Bir oylik kelin oldida urdingiz, qoʻlingiz sinsin... «Qanday paytlar edi», deya, oʻsha zamonlarni qumsab, oʻyladi hozir Safar aka, va sigaretini tortdi. Qorongʻida sigaret choʻgʻi yalligʻlandi, burni yiltiradi. — Urgan boʻlsam — yaxshi koʻrganimdan, — dedi Safar aka, birinchi marta shu iborani tilga olib. — Qizgʻanardim-da. Sharip, xotining chiroyli, deganida, seni urganman, qizgʻanib. Haqiqatda, chiroyli eding. Aslida, tayloqligi uchun Sharipning tumshugʻiga tushirishim kerak edi, oʻzimni tutdim, seni oʻynashga chiqarishlari mumkin edi... Paxtazorda seni boʻlgʻalaganim esingda bormi? Yetilgan payting edi, qochgansan. Xirmondagi juvonlar kulishgan, oʻshandan keyin uyingdagilar rozi boʻlishgan. Sevmasam, urarmidim? Nasibaoy miq etmay yotar, aftidan, xotini ham oʻsha totli damlarni xotirasidan oʻtkazayapti, deb oʻyladi Safar aka. — Toʻqashni tuqqaningda, qanaqa shodlik boʻlgan edi, esla. Kancha nom qidirganmiz. Dadang, «Toʻqash» qoʻyinglar», degan, unaganmiz. «Toʻqash» nima ma’noni bildiradi? Xotini javob bermadi. Safar aka dori kor qilgan boʻlsa, uxlayapti, deb oʻyladi, koʻrpaga oʻranib, jun tiqilgan bolishga lunjini bosdi, xoʻrsindi, koʻzi ilina boshladi. Safar aka uygʻonganida, tong gʻira-shira, qushlar chugʻurlar, koʻchadan oʻtayotgan poda mollar ma’rashi eshigilar edi. Safar aka, kerishib, oʻrnidan turdi, yuvinib, yelkasiga yupun chopon tashladi, yovgʻon xoʻrda qilishga kirishdi. Xoʻrda suzilgan kosaga yogʻoch qoshiq solib, xotini oldiga kirdi, Nasibaoyni uygʻotdi. Xotini qimir etmadi. Safar aka Nasibaoyning peshonasiga kaftini bosdi — peshonasi sovuq edi. Safar aka xotinini asta silkitdi — sado chiqmadi. Iyagini tangʻib, yoniga oʻtirdi — halqumi boʻgʻildi. Baralla yigʻlashdan uyaldi, chopon etagi bilan yuzini toʻsdi, yelkasi qaltiradi. Nasibaoyni peshinga chiqarishdi. Oqshomda. Safar aka marhumaning boshiga bordi — goʻri nam edi. Qargʻa qagʻillar, oʻti sargʻaygan mozor boʻsh edi. Safar aka yarim soatcha choʻnqayib oʻtirdi — endi u tanho edi. Ikkala farzandi onasi dafnida boʻlishmadi. Buyurmadi. Pozil kelganida, shinelini tashlab, qabristonga chopdi. Qaytib kelganida, koʻzlari qizargan edi. Dadasiga roʻyxush bermadi. Onasining ajalini dadasidan koʻrdi, chogʻi. Oʻzini bu uyda begona sezdi, uch kundan keyin, qismiga joʻnadi. Kelini Oyxon raxit bolasi bilan kasalxonada, ma’rakaga qatnasha olmadi. Kasalxonadan chiqsa, bu yagona erkak qolgan uyga keladimi, yoʻkmi - gumon edi. Eri boʻlmagach, huvillagan hovlida nima qiladi? Safar aka darvoza yonidagi xodada kun boʻyi oʻtirar, endi ta’ziyaga hech kim kelmas, Safar aka uyiga kirishga botinmas, xotinining sharpasidan choʻchir, choponiga oʻranar, mudrar edi.

Muallif: Uchqun Nazarov